'Ik ben tot levenslang veroordeeld'
Foute kankerbehandeling bezorgde Oldenzaalse eindeloze lijdensweg
Bijbels
voor
Cubanen
DINSDAG 29 JULI 1986
PAGINA 11
Onlangs deed de Almelose rechtbank uitspraak in het
bestralingsdrama dat zich 4 jaar geleden in het En-
schedese ziekenhuis Ziekenzorg heeft afgespeeld. Er
is geen hoger beroep aangetekend, zodat Justitie, spe
cialisten en ziekenhuizen hun dossiers kunnen slui
ten.
Dat geldt niet voor de bijna 40 vrouwen die als ge
volg van de overbestraling zwaar lichamelijk letsel
hebben opgelopen. Zij dragen lichamelijk en geeste
lijk hun leven lang de gevolgen mee van wat zich tus
sen februari 1982 en november 1983 in Ziekenzorg af
speelde.
Pauline Westhoeve uit Oldenzaal was de eerste pa
tiënte die op 17 februari 1982 volgens de nieuwe me
thode werd behandeld. Ze doet haar verbijsterende
relaas over wat met haar gebeurde, over hoe de ge-
zondsheidszorg te kort kan schieten en onzorgvuldig
met mensen kan omspringen.
ENSCHEDE - Dat er met de be
straling iets was misgegaan,
merkte ze na een paar weken al.
Maar wat ze twee jaar lang nooit
te weten kwam, was dat bijna 40
vrouwen na haar iets dergelijks
waren overkomen. "Ik dacht al
die tijd dat het door mezelf geko
men was, ik heb ook geen mo
ment aan een fout van de radio
loog gedacht. Ik was een van die
20.000 gevallen, dacht ik, die hef
tig op bestraling reageerden. Ei
genlijk gaf ik mezelf een beetje
de schuld, niet de radioloog".
door
Jan Haverkate
Totdat op 17 mei 1984 de krant
in de bus valt. Het bericht staat
op de voorpagina. Twee vrouwen
hebben het Enschedese zieken
huis Ziekenzorg aansprakelijk
gesteld voor de afschuwelijke
verminking van het onderli
chaam die ze als gevolg van over
bestraling hebben opgelopen.
"Ik kon mijn ogen niet geloven.
Wat ik daar las, was mijn eigen
ziektegeschiedenis. Ineens be
greep ik wat er werkelijk was ge
beurd en toen maakte zich een
machteloze woede van mij mees
ter. Ik voelde my misbruikt en
vernederd. Die avond heb ik
uren liggen janken".
Al die tijd hadden alle betrok
ken specialisten van Ziekenzorg
tegenover haar in alle talen ge
zwegen over het drama dat zich
in de bestralingskamer van het
ziekenhuis had voltrokken. Te
beginnen bij de radioloog die de
fatale behandeling uitvoerde. "Ik
herinner me nog goed het laatste
consult bij hem. Mijn man was
erbij, want die ging altijd mee.
Hij was erg nerveus en zat hele
verhalen te vertellen over de
wintersportvakantie waarvan hij
net terug was, terwijl ik toen
door al die ellende al een paar
jaar niet op vakantie had kunnen
gaan".
Ook de gynaecoloog, bij wie ze
met haar baarmoederkanker on
der behandeling was en die de
opdracht had gekregen haar in te
lichten, zweeg over de exacte
toedracht. "Hij heeft me eenmaal
opgebeld, pas toen de hele zaak
al breeduit in de krant had ge
staan. Alleen het feit dat hij me
belde, maakte me argwanend.
Toen hij zyn naam noemde, heb
ik zo spontaan mogelijk gezegd:
wat aardig dat u aan me denkt.
Maar ondertussen dacht ik: hij
belt niet uit zichzelf, hij belt in
opdracht van de verzekering van
het ziekenhuis of hij voelt de he
te adem van de officier van justi
tie in zijn nek. Ik denk dat ik er
niet ver naast zat".
Anders dan via kranten en ra
dio liet de directie van het zie
kenhuis al evenmin iets van zich
horen. "Op 18 mei, een dag na
het krantebericht, werd medisch
directeur Schneider van Zieken
zorg door Radio Oost geïnter
viewd. Hy vertelde dat bij een
aantal patiënten de straling ho
ger was geweest dan wenselijk,
maar aan de complicaties zouden
de patiënten niet dood gaan. Vol
gens hem had het ziekenhuis in
de richting van de patiënten de
grootst mogelijke openheid be
tracht".
'Cultuur'
Dat laatste heeft ze gemerkt.
De specialisten speelden stom
metje, terwijl zij krepeerde. "Het
is een bikkelharde wereld als het
gaat om schade die aan mensen
is berokkend, om pijn, verdriet,
levensvreugde die kapot is ge
maakt. Een uitgestoken hand,
een bos bloemen of een betui
ging van spijt van de kant van
het ziekenhuis had een heel an
dere sfeer kunnen scheppen. Ik
weet zeker dat het niet aan mij
heeft gelegen, ik ben geen moei
lijke patiënt geweest, maar ik
heb de indruk dat de manier
waarop ik door Ziekenzorg ben
behandeld, de cultuur is van dat
ziekenhuis".
Pauline Westhoeve (63) uit Ol
denzaal was de eerste patiënt die
volgens een nieuwe methode
werd bestraald. Hoewel nauwe
lijks een maand later al duidelijk
werd dat er iets fout was gegaan,
bleef de radioloog nog zeker een
1,5 jaar de behandeling op ande
re patiënten toepassen. Tot no
vember 1983 bestraalde hij 37
vrouwen die aan dezelfde kwaal
hadden geleden. Voor negen van
hen, onder wie Pauline, had de
behandeling fatale gevolgen. Ze
liepen zware verbrandingen op
in het onderlichaam en kregen
een kunstmatige uitgang voor
blaas en darmen.
De rechtbank in Almelo heeft
de radiotherapeut inmiddels
schuldig bevonden aan het aan
het veroorzaken van zwaar licha
melijk letsel. De rechtbank ver
wijt hem dat hij tekort is gescho
ten in het goed inschatten van
het risico van de behandeling,
dat hij onvoorzichtig is geweest
in gevaarlijke situaties, dat hij
zich niet deugdelijk heeft voor
bereid en dat hij zich onvoldoen
de informatie heeft verschaft om
zijn bestralingsmethode te toet-
Een paar weken na het vonnis
is Pauline Westhoeve samen met
haar man bereid haar lijdensweg
in de openbaarheid te brengen.
Het kost haar veel moeite, want
ze heeft het verhaal al vaak moe
ten vertellen. Aan de rijksrecher
che, aan haar advocaat, aan de
vele artsen die in de loop der ja
ren thuis of in het ziekenhuis op
visite kwamen, aan wijkver
pleegkundigen en fysiotherapeu
ten. En elke keer als ze het ver
telt, beleeft ze het drama op
nieuw, terwijl ze dagelijks al
vaak genoeg aan haar vermin
king wordt herinnerd door de
verzoring van de twee kunstma
tige uitgangen op haar buik. In
de uren dat ze geen pijn en last
heeft, wil ze wel eens aan wat an
ders denken.
Begrip
Toch spreekt ze openhartig
over wat haar is overkomen. Ie
dereen moet weten hoe noncha
lant en onzorgvuldig in de ge
zondheidszorg soms met mensen
wordt omgesprongen. "Ik had en
heb er nog steeds begrip voor dat
Bestraling in een ziekenhuishier met een zogeheten lineaire versneller
iemand die werkt, fouten maakt.
Maar de heftige reactie die zich
bij mij voordeed een paar weken
na het ingebruiknemen van het
nieuwe apparaat, had toch wat
meer twijfels moeten oproepen.
Als daar aandacht aan was be
steed, had er heel wat narigheid
voorkomen kunnen worden.
Dan had ik tenminste nog troost
kunnen putten uit de gedachte
dat men van mijn geval had ge
leerd. Nu zijn er na mij nog byna
40 vrouwen door hetzelfde lot ge
troffen".
De eerste specialist die Pauline
in januari 1980 raadpleegt voor
wat later de symptomen van kan
ker blijken te zijn, is een inmid
dels gepensioneerde Oldenzaalse
gynaecoloog. "Hij stelde na een
oppervlakkig onderzoek vast dat
er een poliepje zat. Geen curetta
ge, wat in dat soort gevallen de
beste methode is om vast te stel
len of er van kanker sprake is.
Hij heeft een lichtvaardige diag
nose gesteld. Ik hoefde ook niet
terug te komen en dat was ook
vreemd, aangezien hij me net zo
lang onder controle had moeten
houden totdat vaststond wat de
oorzaak van mijn bloedverlies
was".
Maar de klachten blijven en
een iriscopiste die ze later raad
pleegt, adviseert haar dringend
kontakt met een specialist op te
nemen, waarna ze een afspraak
maakt met een andere gynaeco
loog. Wat ze al vreesde, blijkt
juist: ze heeft kanker aan baar
moeder en eierstokken. Op 12 ja
nuari 1982 wordt het gezwel ope
ratief verwijderd. Daarna volgen
twintig bestralingen van een mi
nuut. Op 17 februari vindt de fa
tale bestraling met de Selectron
plaats, een nieuw apparaat voor
lokale bestraling in het baarmoe-
dergebied dat door Ziekenzorg
net in gebruik is genomen.
Voor de nieuwe methode op
zichzelf was veel te zeggen, want
de oude behandeling - het in
brengen van een radio-actieve
staaf waarmee de vrouw vieren
twintig uur onafgebroken in een
afgesloten ruimte moest blijven
liggen - was voor de vrouwen een
zware psychische belasting. Bo
vendien bracht de traditionele
methode voor het personeel risi
co's mee, omdat de staaf met de
hand moest worden ingebracht.
Bij de Selectron werd eerst de
staaf ingebracht waarna van bui
ten via een slangenstelsel
radioactieve korrels werden in
geblazen.
Dosis
Om de verblijfsduur van de pa
tiënt in de bunker, zoals de be
stralingskamer ook wel wordt
genoemd, zoveel mogelijk te be
korten, voerde de radioloog de
bestralingssterkte op tot in som
mige gevallen driemaal de ge
bruikelijke dosis. Maar hij ging
daarbij zo onoordeelkundig te
werk dat er teveel gezond weef
sel in de onderbuik kapot werd
bestraald. Niet alleen was de do
sis te hoog, ook het bestralings-
gebied zelf werd niet nauwkeu
rig genoeg afgegrensd waardoor
meer organen werden bestraald
dan nodig was.
Het verblijf in de bunker herin
nert Pauline zich als een van de
meest afschuwelijke ervaringen
uit haar leven. "Wat zo'n bestra
ling betekent, weet je pas als je
daar ligt. Je hoort er niets, geen
enkel geluid van buiten, geen en
kel geluid vanaf de gang. En daar
lig je dan, tien uur lang helemaal
alleen, met een radio-actieve
bron in je vagina".
"Het is net of ik op die grijze
grauwe februaridag heb gevoeld
dat er iets mis was. De staaf zat er
niet goed in, dat voelde ik. De ra
dioloog maakte een erg gehaaste
indruk toen hij hem inbracht,
alsof hij even uit zijn spreekuur
was weggelopen. Geen controle
of hij niet te diep was ingebracht,
het was net of hij een kurk in een
fles drukte. Ook de aanvoerslang
lag scheef, daar had ik last van en
die is later nog verlegd. Toen ik
om tien voor acht 's avonds weg
mocht, ben ik als het ware ge
vlucht. Ik heb de natte waslap
over mijn gezicht geweigerd, de
kop koffie laten staan en me al
lopend in de gang en later in de
auto verder aangekleed".
Al vrij snel komen daarna de
klachten. Ze kan niet meer naar
de wc, het afsterven van het ver
brande weefsel veroorzaakt on
draaglijke pijn, van slapen komt
niets meer. Herhaaldelijk moet
ze naar het ziekenhuis om zich te
laten behandelen. "Mijn man
kende elke knik in de weg, elk
putdeksel dat iets boven het
wegdek uitstak. Daar reed hij
omheen, omdat elk schokje ver
schrikkelijk pijn deed. Hoe vaak
hij niet d.oor rood licht is gereden
om maar zo snel mogelijk in het
ziekenhuis te zijn".
In de maanden die volgen
wordt geleidelijk duidelijk hoe
ernstig de gevolgen zijn. De uri-
nebuis blijkt aangetast en in het
weefsel tussen vagina en endel
darm ontstaat een gat. Haar gy
naecoloog besluit op 24 novem
ber 1982 een poging te wagen om
dat gat te dichten. "Maar de ope
ratie mislukte. Achteraf heel be
grijpelijk, maar weet je veel als
patiënt? Het is voor jou de eerste
keer, je vertrouwt helemaal op
de artsen. De gynaecoloog had,
zo bleek later, nooit aan een ope
ratie in dat gebied mogen begin
nen, omdat er sprake was van
overbestraald weefsel waarin
nauwelijks nog doorbloeding
plaatsvond".
"Als hij contact had gehad met
de radioloog, was hij daar ook
achter gekomen, maar tussen
beide specialisten heeft helemaal
geen overleg plaats gevonden.
Door de operatie is het allemaal
nog veel erger geworden. Niet al
leen dat het gat tussen darm en
vagina niet sloot, ook de sneden
die waren gemaakt om bij de
plaats van operatie te komen,
sloten zich niet meer. Er ont
stond een verschrikkelijke ont
steking en de pijn was afschuwe
lijk, omdat urine en ontlasting
zich door die grote wond ook nog
een uitweg naar buiten zochten".
Lijdensweg
Alle behandelingen die ze
daarna nog moet ondergaan,
hebben tot doel haar weer zover
Ketting)
op te lappen dat ze thuis kan
worden verpleegd. Er wordt een
tijdelijke uitgang voor de dar
men gemaakt, maar dat ook de
urinebuis beschadigd is, wordt
over het hoofd gezien. Dat blijkt
pas als ze zelf wat vocht heeft op
gevangen in een flesje en de gy
naecoloog zover weet te krijgen
dat hij het laat onderzoeken.
Inmiddels is ze onder behan
deling gekomen van de hoogle
raar Haspels in het Academisch
Ziekenhuis in Utrecht die na een
onderzoek onder narcose vast
stelt dat de plasbüis inderdaad is
aangetast. Een laatste poging om
nog te redden wat er te redden
valt, mislukt. Daarna krijgt ze
twee definitieve kunstmatige uit
gangen. "Wat mij in Utrecht erg
heeft getroffen, is het begrip
voor mijn situatie en mijn pro
blemen. In Ziekenzorg heb ik
daar helemaal niets van gemerkt,
ik kreeg daar meer het gevoel dat
men mij liever niet meer zag".
De laatste operatie in Utrecht
onderging ze in augustus 1985,
bijna 4 jaar na de eerste. "Als ik
terugkijk, is het een grote lange
lijdensweg geweest. Alles bij el
kaar zowat een jaar in ziekenhui
zen gelegen, jarenlang ondraag
lijke pijnen waartegen vrijwel
niets hielp, na elke operatie weer
opnieuw proberen op de vleu
gels te komen. Daar word je op
standig van. Het is geen moment
uitje gedachten, je bent er voort
durend mee bezig. Ben je niet be
zig met de verzorging van jezelf,
dan ben je op weg naar de apo
theek, naar de dokter, naar het
ziekenhuis en daar tussenin bij
na altijd die pijn".
Haar leven en dat van haar
man is door het gebeurde ingrij
pend veranderd. Ze waren ver
woede kampeerders. Als het
maar even kon, trokken ze er met
de tent op uit, maar aan dat vrije
onbezorgde buitenleven is
abrupt een eind gekomen. Ze
hebben nu een aangepaste cara
van op een camping vlakbij huis
waar ze sinds vorig jaar af en toe
een weekeinde doorbrengen.
Voor het eerst hoopt ze de zo
mermaanden nu eens niet in bed
door te brengen. Ze denken zelfs
aan een korte vakantie in Frank
rijk.
Gehandicapt
"Geestelijk ben ik door een
heel diep dal gegaan, maar ik ben
niet gebroken. Eigenlijk is dat
een wonder, want van andere
vrouwen weet ik dat ze eronder
door zijn gegaan. Sommigen wil
len niet meer leven en hebben
zich onder behandeling van een
psychiater moeten stellen. Zon
der mijn man had ik het ook niet
gered, want ik heb het somber
ingezien",
"Ik hoopte ooit nog eens zover
te komen dat ik me weer zou
kunnen bewegen, al was het
maar in een rolstoel. Maar ik
wandel weer en geniet van het
vooijaar, van het groen, de vo
gels en al het andere om je heen.
Maar de verminking blijft, want
wat stuk is wordt nooit meer be
ter. Het kan alleen maar erger
worden, want de gevolgen van
de bestraling kunnen zich ook na
langere tijd nog openbaren. Ik
ben niet ziek meer, alleen zwaar
verminkt en dat is een zware
handicap".
Op 16 april veroordeelde de
rechtbank in Almelo de radio
loog tot een maand voorwaarde
lijke gevangenisstraf. Ze was
verbijsterd toen ze het hoorde.
Een maand voorwaardelijk en le
venslang voor haar. "Kort na de
uitspaak stond in de krant een
bericht over een andere strafzaak
in Almelo. Een man van een ac
tiegroep tegen vivisectie moest
terechtstaan wegens colportage
met kaarten in Enschede. De
rechtbank legde hem zes maan
den gevangenisstraf op waarvan
drie voorwaardelijk".
"Het is voor mij onbegrijpelijk
dat iemand die onbeschrijfelijk
veel leed berokkend heeft aan
zoveel vrouwen, een maand
voorwaardelijk krijgt en dat ie
mand die alleen maar wat geld
int met een smoesje, drie maan
den moet zitten. Ik heb samen
met mijn man ook levenslang op
gelegd gekregen evenals al die
andere vrouwen en de maat
schappij is met miljoenen gul
dens schade opgezadeld. Een
maand voorwaardelijke gevan
genisstraf vind ik in geen ver
houding staan tot wat die radio
loog heeft veroorzaakt".
"Ik had en heb nog geen hekel
aan de radioloog en voor my
hoeft hy ook niet de bak in, maar
ik had graag gezien dat de medi
sche wereld in Nederland de eer
ste 5 jaar een levendige herinne
ring aan dit proces had overge
houden. Voor mijn part in de
vorm van alternatieve dienstver
lening aan slachtoffers of gedu
rende 20 jaar een jaarlijkse dona
tie aan de patiëntenvereniging
voor mensen met een kunstmati
ge uitgang, de Harry Bacon club.
Daar heb ik me ook bij aangeslo
ten, want van de artsen hoorde ik
niet hoe ik me het beste kon ver
zorgen. Dat moest ik zelf uitzoe
ken".
Ze heeft weinig goede woor
den over voor de specialisten van
Ziekenzorg. Artsen die zo met
mensen omgaan, hadden beter
een ander beroep kunnen kiezen.
Een uitzondering maakt ze voor
de verpleegkundigen die haar al
die jaren hebben verzorgd. Van
de meesten kent ze de achter
naam niet, maar ze denkte nog
vaak aan ze terug. Aan Margreet,
Truus, Hennie, Evelien, Klaske,
Lilian, Martine, Bea en Annema-
rie. "En aan dat lieve meisje uit
Haaksbergen dat zo fijn een arm
om je heensloeg als je pijn en
verdriet had. Ze mocht de oplei
ding niet afmaken omdat haar
theoretisch inzicht tekort
schoot".
De wenskaart die ze drie jaar
geleden van hen kreeg bij de
jaarwisseling, koestert ze als een
van de weinige goede herinne
ringen aan de afgelopen jaren.
Een gewoon blijk van menselijk
medeleven. "Zij moeten toen al
geweten hebben wat er werkelijk
was gebeurd. Ik hoorde het pas
een halfjaar later".
In de haven van Havanna is
een schip aangekomen met aan
boord 20.000 in Mexico gedrukte
bijbels, een geschenk van de La-
tijnsamerikaanse bijbelgenoot
schappen voor de rooms-katho-
lieken op Cuba. De Cubaanse
bisschoppen zorgen ervoor dat
ze gratis worden verspreid; be
gin augustus zullen ze overleg-1
gen hoe dat het best kan gebeu
ren.
Dan brengt bisschop Adolfo
Rodriguez ook verslag uit van
zijn onderhoud met de paus. De
gelovigen zullen dat verslag over
twee weken kunnen lezen, nu de
autoriteiten voor het drukken
200.000 vel papier beschikbaar
hebben gesteld.
Rusland. De godsdiensthis
toricus Nikolaj Serebrennikov
(32), strijder voor de burgerrech
ten in de Sowjet-Unie, heeft de
Unesco (opvoedkundige en cul
turele organisatie van de Ver
enigde Naties) gevraagd, 1988 uit
te roepen tot 'Jaar van de Russi
sche kerk', dit naar aanleiding
van het feit dat 1000 jaar geleden
een begin werd gemaakt met de
evangelieverkondiging in Rus
land.
Serebrennikov, die in Tomsk
woont en wegens zijn activitei
ten voor de burgerrechten enige
tijd iri een psychiatrische kliniek
moest doorbrengen, schreef ge
lijktijdig partijleider Gorbatsjov
een brief met het verzoek om ter
gelegenheid van dit gedenkwaar
dige feit alle mensen vrij te laten
die om hun godsdienstige over
tuiging gevangen zitten.
De Russisch-Orthodoxe
Kerk heeft in verband met de
viering in 1988 van 1000 jaar
christendom in Rusland een in
formatiecentrum geopend in een
straat dichtbij het centrum van
Moskou. Behalve conferentie- en
tentoonstellingszalen vindt men
daar ook ruimten waar toeristen
religieuze voorwerpen kunnen
kopen.
Een reisbureau dat samen
werkt met het staatsreisbureau
'Intoerist' biedt een programma
aan voor bezoek aan godsdiensti
ge plaatsen in de Sowjet-Unie.
Sinds vorig jaar staan de autori
teiten toe, dat studenten en
priesters van de academie in Za
gorsk bij bezoeken aan religieuze
plaatsen als reisleider fungeren.
Zonder God en godsdienst.
In een verklaring van de Grieks-
Orthodoxe Kerk wordt het even
tueel sluiten van een officieel
vredesverdrag tussen Grieken
land en Albanië scherp afge
keurd.
Formeel zijn beide landen nog
steeds in staat van oorlog met el
kaar, en dat moet, volgens aarts
bisschop Seraphim van Athene
en heel Griekenland, voorlopig
maar zo blijven omdat de grond
wet van Albanië elke godsdien
stige uiting verbiedt. De 400.000
Grieks-orthodoxe Albanen wor
den door een atheïstisch bewind
gedwongen om zonder God en
godsdienst te leven, zegt de ver
klaring van de Grieks-Orthodoxe
Kerk. Van beloften om daarin
enige verandering te brengen is
tot nu toe niets terecht gekomen.
Vluchtelingen
Het bestuur van de Evangeli
sche Kerk van Duitsland (24 mil
joen leden) is het niet eens met
de voorgestelde wijziging van de
grondwet van de Bondsrepu
bliek, die het mogelijk maakt
vluchtelingen beter te weren. De
raad, die het afgelopen weekein
de in Berlijn vergaderde, roept
de kerkelijke gemeenten en dia-
konale instellingen en de christe
nen in het algemeen op, alle mo
gelijkheden aan te grijpen om
vluchtelingen en asielzoekers op
te vangen, te verzorgen en tegen
discriminerende maatregelen te
beschermen.
Asielzoekers die geen recht op
een verblijfsvergunning kunnen
doen gelden moeten minder lang
in onzekerheid worden gelaten
en zo snel mogelijk worden te
ruggestuurd naar het land van
herkomst, zegt het evangelische
kerkbestuur. Uitbreiding van het
personeel kan de procedures ver
snellen. Maar vóór alles moeten
de mogelijkheden in de vreem
delingenwet tot opneming van
vluchtelingen worden gehand
haafd, zodat ook niet-erkende
asielzoekers uit humanitaire
overwegingen een tijdelijke ver
blijfsvergunning kunnen krij
gen.
Boeren. De kerkelijke basis
gemeenschappen in Brazilië
gaan de landloze boeren steunen
bij het bezetten van braakliggen
de gronden. Dat bevestigde de
voorzitter van de grondcommis-
sie van de Braziliaanse Rooms-
Katholieke Kerk, mgr. José Go-
mes. Op het nationale congres
van kerkelijke basisgemeen
schappen sprak een meerder
heid zich uit voor actieve steun
aan landloze boeren bij grondbe-
zetting.
Hoewel voorzitter mgr. Ivo
Lorscheider van de Braziliaanse
bisschoppen steun aan zulke ac
ties afkeurt (dit zou het geweld
op het platteland aanwakkeren),
tekenden de vijftig aanwezige
bisschoppen op het congres een
document waarin de bezetting
van het grootgrondbezit 'Anno-
ni' in het zuiden van het land
door duizenden landloze boeren
wordt gesteund en een 'symbool'
wordt genoemd.
Volgens deze bisschoppen is
het grootgrondbezit de laatste
zes jaar met 97 mihoen hectare
uitgebreid, meer dan het dubbe
le van wat nodig is om de 10 mil
joen landloze boeren aan grond
te helpen.
Leiden. Kapitein F. Bergsma
van het Leger des Heils heeft
Leiden verwisseld voor Rotter
dam-centrum. Hij he'eft vijf jaar
in Leiden gewerkt. Majoor Abr.
Remigius uit Groningen is hier
zijn opvolger geworden. Leiden
zal zijn laatste standplaats zijn,
want over drie jaar is de majoor
toe aan zijn pensioen.
Gereformeerde Gemeenten.
De Gereformeerde Gemeenten
zijn vorig jaar met 819 leden ge
groeid tot een totaal van 87.705.
Toch gaan er veel meer mensen
uit de Gereformeerde Gemeen
ten over naar andere kerken dan
er uit andere kerken binnenko
men. De groei is te danken aan
het geboorte-overschot.
Deze kerk heeft 49 dienstdoen
de predikanten. Van de 161 ge
meenten zijn er 113 vacant.
Hervormde Kerk: beroepen
te Laren (NH) voor verpleeghuis
'De Stichtse Hof mevr. J. T. Vos-
Butijn De Bilt; aangenomen naar
Burgh (Z.) kandidaat R. J. ten
Have Santpoort. Gereformeerde
Kerken: aangenomen de benoe
ming tot bijstand in het pastoraat
te Grave-Ravenstein ('Samen op
weg') R. van den Berg Zeist, laat
stelijk vlootpredikant.
