Jaren tachtig in teken van
voortplanting zonder sex?
Bijzondere tentoonstelling in Lakenhal
'Overlast van Kerkhof valt mee'
Professor Van Hall bepleit kritisch nadenken:
ZATERDAG 12 JULI 1986
LEIDEN
In-vitro-fertilisatie (ivf) is en
bevruchtingsmethode waarbij
bij de vrouw eicellen
(follikel-punktie) worden
verwijderd om buiten het
lichaam met zaadcellen te
worden bevrucht. Vandaar de
namen
reageerbuisbevruchting en
regaeerbuisbaby.
Om zoveel mogelijk eicellen in
een cyclus te laten rijpen wordt
de vrouw vooraf met
hormonen behandeld. Van de
buiten het lichaam ontstane
embryo's worden er 2 tot 4
gemiddeld na twee dagen via
LEIDEN - De ontwikkelingen in
de gynaecologie gaan snel. Te snel
misschien. Gynaecologen raken in
opspraak en patiënten 'slaan' een
luchtbrug om zwanger te worden
van reageerbuisbaby's. Verandert
de wetenschap de ethiek? Of is er
een onevenredige belangstelling
voor alles wat met vruchtbaar- en
onvruchtbaarheid te maken heeft?
Eylard van Hall, hoogleraar in de
gynaecologie en hoofd van de
vrouwenkliniek van het Acade
misch Ziekenhuis Leiden, zegt het
zo: "Waar de seksuele revolutie in
de jaren zestig stond voor sex zon
der voortplanting, zo lijkt de revo
lutie van de jaren tachtig in het te
ken te staan van voortplanting zon
der sex".
Voortplanting zonder sex. In het
AZL is men een half jaar geleden
met reageerbuisbevruchtingen be
gonnen. In-vitro-fertilisatie (ivf) zo
als de bevruchting in het glazen
schaaltje officieel wordt aange
duid.
In het nieuws kwam het zieken
huis twee weken geleden toen men
had besloten tot het weghalen van
drie van de vijf embryo's bij een
vrouw die behandeld was met hor
monen om de zwangerschap te sti
muleren. Een gedeeltelijke abortus
op sociale en medische gronden.
Van Hall vindt dat de «ingreep
verantwoord was. Het is onjuist
om te zeggen dat de vrouw de ge
volgen van de zwangerschap maar
had moeten accepteren. "De in
greep is uitgevoerd in de tiende
week om de zwangerschap tot een
goed einde te brengen. (De vrouw
heeft inmiddels een gezonde twee
ling van een half jaar oud). Compli
caties bij een zwangerschap -
zwanger zijn van een vijfling is een
groot risico voor zowel moeder als
kinderen - moeten indien mogelijk
de schede in de baarmoeder
gebracht. Overtollige embryo's
kunnen worden diepgevroren
en bewaard voor latere
behandelingen.
In Nederland houden vijf
academische centra zich
hiermee bezig, waaronder het
Academisch Ziekenhuis
Leiden. Hier kunnen vrouwen
terecht bij wie
onvruchtbaarheid wordt
veroorzaakt door een
lichamelijke stoornis.
De Ziekenfondsraad heeft
besloten over een periode van
twee jaar een kleine 2000
worden voorkomen. A.fstotingsver-
schijnselen na een niertransplanta
tie laat je toch ook niet onbehan
deld?"
"Kritiek komt meestal van men
sen die niet met patiënten omgaan.
Dan krijg je ongenunanceerde uit
spraken: geen abortus, geen
vruchtbaarheidsbehandeling tot
alles moet kunnen. Ikzelf probeer
een goede middenweg te vinden".
"Natuurlijk, iedere burger heeft
iets te maken met voortplanting.
Of liever gezegd: allemaal hebben
we zo onze ervaringen. Ik vind het
dan ook heel begrijpelijk dat elke
nieuwe ontwikkeling met arguso
gen wordt gevolgd. Alleen de
maatschappelijke druk moet niet
te groot worden. Wij - en daarmee
bedoel ik onze beroepsgroep -
moeten ook de tijd krijgen orde op
zaken te stellen".
Schrikreactie
De zorgen die ethici hebben,
vindt hij in de meeste gevallen ge
rechtvaardigd. "De maatschappe
lijke gevolgen van biotechnologi-
sche ontwikkelingen zie je pas, als
deze ontwikkelingen reeds ver
gevorderd zijn. Daarom moeten we
ervoor waken, dat de beheersing
ervan öf volledig achterwege blijft
öf vanuit een overtrokken schri
kreactie ongenuanceerd wordt
doorgevoerd".
"We hebben te lang in een ivoren
toren gezeten. We worden voortdu
rend bestookt met nieuwe ideeën,
waaraan niet alleen technische,
ethische, maar ook psychologische
aspecten zitten. Daarover moet na
gedacht worden. Er wordt te wei
nig rekening gehouden met de
keerzijde van de medaille".
"Over het DES-hormoon waren
de artsen indertijd laaiend enthou
siast. Intussen zijn de schadelijke
gevolgen ervan bekend geworden.
reageerbuisbevruchtingen te
subsidiëren, terwijl er een
grote behoefte is nog aan
enkele duizenden.
België bijvoorbeeld heeft tien
klinieken en heeft al meer dan
300 baby's op de wereld
geholpen, terwijl er nog eens
100 onder weg zijn.
De wachtlijst in Nederland is
dus lang. Het duurt gemiddeld
anderhalf tot twee jaar voordat
een vrouw aan de beurt is. Ze
wordt dan gedurende drie cycli
behandeld. In het AZL zijn
inmiddels 40 vrouwen aan de
beurt geweest. Dat heeft
Ivf is een onnatuurlijke manier van
bevruchting. Ik bereid me erop
voor, dat we over 20 jaar wellicht
daar ook de nadelen van gepresen
teerd zullen krijgen. Een gewaagde
uitspraak misschien, maar je moet
het onder ogen zien".
Dat de nieuwe ontwikkelingen
voor de patiënt ook niet altijd een
zegen zijn, beaamt hij zonder meer.
"Vroeger waren er veel minder
problemen dan nu het geval is. Je
weet niet waar het eindigt. Als je
net een leven zonder kinderen hebt
geaccepteerd, is het verschrikke
lijk om weer te moeten ontdekken
dat er iets 'nieuws' is. Je moet je
ook steeds afvragen of je vrouwen
dit alles moet aandoen".
Mechanisch
Van Hall is van mening dat er,
waar het gaat om het meewerken
aan het ontstaan van menselijk le
ven en dus een kind, plaats is voor
een 'kritisch-autoritaire' houding.
"Men kan natuurlijk redeneren dat
als op een bepaald moment een
kind wordt gewenst en er een tech
niek is waarmee dit kan worden
bereikt er geen enkel bezwaar is
om deze techniek toe te passen.'Ik
verzet me daartegen. In Frankrijk
bijvoorbeeld wordt de reageerbuis
bevruchting door de overheid als
een nieuwe vorm van voortplan
ting gezien die voor iedereen be
schikbaar moet zijn. Dat noem ik
medicalisering van de voortplan
ting. We moeten waken voor een
overdreven technische benade
ring. De natuur kun je ook wel
eens even op zijn beloop laten als
dat mogelijk is. Een spontane
zwangerschap is verre te verkiezen
boven een kunstmatige".
Hij stelt dat nuchter vast, want
Van Hall weet als geen ander dat
voor 10 procent van de vrouwen
er vroeger nauwelijks bij, het on
derwijs was zuiver op het lichaam
gericht.
Een en ander is ook tè zien over
de ontwikkeling van medische in
strumenten, hoewel martelwerk
tuigen een betere benaming is. Wat
bij voorbeeld te denken van het ap
paraat waarmee kinderen waarbij
bij de geboorte complicaties optra
den, in stukjes werden geknipt ten
einde de moeder van helse pijnen
te verlossen. Of het elektrische
doosje waarmee men dacht zenuw
ziekten te kunnen bestrijden.
De tentoonstelling is zoveel mo
gelijk van 'beeldende' attributen
voorzien. De originele deur uit
1636 van het Collegium Medico-
practicum, een mini-hortus, de in
richting van een studentenkamer
uit vervlogen tijden en de al ge
noemde instrumenten vinden de
bezoekers op hun weg langs de ve
le papieren informatiebronnen. De
tentoonstelling is te zien tot 7 au
gustus.
geresulteerd in vier
zwangerschappen. De eerste
Leidse reageerbuisbaby is een
maand geleden geboren.
Onlangs hebben Nederlandse
patiënten hun heil gezocht tot
klinieken in België, Duitsland,
Engeland en Wenen. Voor een
behandeling is men daar
tussen de 8000 en 10.000
gulden kwijt, inclusief reis en
verblijf. Is de eerste keer geen
zwangerschap dan moet de
hele procedure worden
herhaald. In Nederland kost de
behandeling 5000 gulden per
cyclus.
zo'n bevruchting niet is wegge
legd.
We komen op de relatie arts-pa
tiënt. De hoogleraar is daar duide
lijk over: "Ik voel ook niets voor
het klantenmodel, zo in de trant
van: wij willen een kind, u heeft de
technologie, dus laten we een deal
maken. Of - een stap verder - ik wil
een eigen kind, maar zonder daar
voor zwanger te hoeven zijn, wüt u
dat regelen?"
door
Saskia Stoelinga
"Gelijkwaardigheid in de relatie
arts-patiënt", zegt Van Hall, "ver
onderstelt een volwassen commu
nicatie tussen beiden. Deze zal
soms leiden tot onenigheid over de
wensen van de patiënt en tot het
afwijzen van gevraagde medische
dienstverlening, niet uit vooroor
deel of paternalisme, maar als ge
volg van een wezenlijke belang
stelling voor hetgeen in de patiënt
omgaat".
Vanuit deze gedachtengang zegt
hij geen 'ja' tegen ivf bij vrouwen
die na enkele maanden nog niet
zwanger zijn. Het is geen nieuwe
voortplantingsmethode. Ivf moet
in beginsel worden gereserveerd
voor die gevallen waarbij een orga
nische belemmering voor bevruch
ting bestaat".
Het heeft even geduurd voordat
de afdeling van Van Hall meedeed
aan de 'race' om de reageerbuisba
by. De hoogleraar had zo zijn eisen.
Een aparte unit binnen de afdeling
met extra gynaecologen, een bio
loog, een psycholoog, een ver
pleegkundige, administratief- en
laboratoriumpersoneel en inscha
keling van het maatschappelijk
DEN HAAG/LEIDEN - De over
last van het taxi- en garagebedrijf
Kerkhof aan de Narmstraat valt
mee. De nadere Hinderwetbepalin
gen die de gemeente stelt zijn daar
om te vérgaand. Bovendien heeft
de gemeente verschillende vorm
fouten gemaakt, zodat die maatre-
gelen alleen daarom al moeten
worden ingetrokken.
Dat betoogde tenminste N.
Blonk, eigenaar van het pand
waarin het taxibedrijf is gevestigd,
tijdens de behandeling van zijn be
roep tegen de maatregelen bij de
Raad van State. Opmerkelijk was
overigens dat A. Koot, de directeur
van Kerkhof, helemaal geen be
zwaar heeft tegen de extra bepalin
gen die de gemeente stelt. Blonk,
die een zakelijk meningsverschil
werk. Hij wilde een hecht team
hebben. Tot zijn grote genoegen
werd deze zienswijze niet alleen
gehonoreerd door de directie van
het AZL, maar wees de Zieken
fondsraad de Leidse vrouwenkli
niek ook nog aan als één van de vijf
centra voor ivf. Dat betekende sub
sidie van de overheid.
"Als je met zoiets begint, moetje
het goed doen. Bij ons is ivf de laat
ste mogelijkheid voor de vrouw
om zwanger te worden. Dat is
enorm spannend. De ingreep is im
mers gericht op bevruchting. Als
dat niet direct gebeurt, is dat een
enorme teleurstelling. Bij een eilei
deroperatie wen je wat langzamer
aan het idee. Je hebt dan een half
tot twee jaar de tijd om zwanger te
worden".
Wie meent dat dat de kans op be
vruchting bij ivf groot is, komt be
drogen uit. In het glazen bakje
doen de verkregen zaadcellen en
eicellen het uitstekend. Tachtig
procent slaat aan. Bij terugplan
ting van deze embryo's in de baar
moeder haalt slechts vijftien pro
cent het, waarbij dan ook nog eens
rekening moet worden gehouden
met een verhoogde kans op spon
tane abortus (30%) en een viervou
dig verhoogde kans op sterfte van
het kind tijdens de verdere zwan
gerschap. Al met al is de kans op
de geboorte van een levend kind
na ivf ongeveer 10% per cyclus. De
ze resultaten worden beter naar
mate de behandelingen vaker wor
den herhaald.
Begeleiding
Van Hall: "Het 'succesgat' zit
tussen de bevruchting en het in
brengen. Er is een aantal dingen
dat we niet weten- Misschien is de
techniek niet volmaakt of is het
embryo op het moment van plaat
sing niet helemaal volgroeid of laat
het invriezen te wensen over.
Stress is naar mijn mening ook een
heeft met Koot over de eigendoms
rechten van het pand, stelt echter
dat hij als eigenaar moet opdraaien
voor de kosten van de maatrege
len. Het wijzigen en vernieuwen
van gevel en deuren zou hem op
een investering van 100.000 gulden
komen te staan.
Een van de vormfouten waarop
Blonk doelde, betrof het aanschrij
ven van het verkeerde bedrijf en
het niet ter inzage leggen van de
voorgenomen maatregelen. Op
hetzelfde adres, Narmstraat 2, zijn
op papier twee bedrijven geves
tigd: taxibedrijf J.A. van Kerkhof
(waarvan Koot directeur en enige
aandeelhouder is) en autobedrijf
W.C.A van Kerkhof (met Blonk als
eigenaar). Dat laatste bedrijf voert
in de Narmstraat echter geen werk-
belangrijke oorzaak. Vandaar dat
ik steeds zo hamer op de begelei
ding".
Het ziet ernaar uit dat binnen
kort de behandelingen vaker kun
nen worden herhaald. Tot nu toe is
voor het verkrijgen van de eicellen
een opname en narcose nodig. In
ontwikkeling is een echoscopische
methode welke poliklinisch (dus
vaker) kan worden uitgevoerd. De
hoogleraar verwacht dan een suc
ceskans van dertig tot veertig pro
cent".
Hij betreurt het oprecht, dat niet
alle academische centra in Neder
land ivf mogen doen. De wachtlij
sten zijn nu lang. Er zijn al vrou
wen die hun toevlucht hebben ge
zocht in het buitenland. Hij noemt
dat zorgelijk. "Je hebt er dan geen
enkele greep meer op. Privékünie-
ken die alle wensen uitvoeren. Nie
mand weet bijvoorbeeld wat het ri
sico is als een vrouw zich snel ach
ter elkaar laat behandelen. Ook is
het een vorm van klassejustitie.
Echtparen die het zich kunnen per
mitteren, vertrekken naar het bui
tenland".
Komen in het AZL ook onge
huwde vrouwen in aanmerking?
"Dat komt wel voor. Van Hall wijst
erop dat er nog niets bekend is
over de psychosociale en seksuele
ontwikkeling van kinderen die ge
boren werden na kunstmatige in
seminatie (kid) of ivf bij alleen
staande moeders. "Wel is uit on
derzoek gebleken dat alleenstaan
de vrouwen die om kid verzoeken
zeer bewust hebben nagedacht
over de maatschappelijke, finan
ciële en opvoedkundige conse
quenties van een eventueel ouder
schap. Ik ben dan ook in de afgelo
pen jaren geleidelijk naar de me
ning toegegroeid dat het princi
pieel afwijzen van ivf bij een al
leenstaande vrouw onrechtvaardig
en discriminerend is". Met eiceldo
noren heeft Van Hall in principe
Burgerlijke Stand
LEIDEN - Geboren: Brenda, dv. F.H.M.
van Deursen en M.J. AF Kerkvliet: Ste
fan, zv. A. Zwanenburg en T. Hoek;
Gert-Jan. zv. D.C. Overduin en G. Hoek:
Ingeborg Petronella, dv. E.T.M. van der
Poel en A.M.P. Hoogervorst: Annemarij
Esther, dv. T.A. van Tongeren en M C.
Dijkhoff: Angela Antonia Maria. dv.
R.W.M Wolvers en L.C. Hoogervorst:
Stefan Stefanus Petrus, zv. R.W.M. Wol
vers en L.C. Hoogervorst; Eline Geertje,
dv. R.C. Kos en J. van Oosterhoud; Nic-
kv. zv. W.F.J. de Looze en J.M Streep.
El les Eva Maria. dv. P.J. Duijn en
J.M.A. van Uggelen; Louise, dv. J. van
Duijn en J.J. Schuitemaker: Anouk, dv.
P R Guerain en A. van Egmond; Cenny
Vincentius. zv. A. Glasbergen en E.A. de
Bolster: Marloes. dv. S. Dost en S.C.
Versteeg; Michael Domingo, zv. A. van
Esveld en A. Bouma; Merel. dv. B.H.J.
van der Linden en.M. Verhoog; Tom. zv.
B.H.J. van der Linden en M. Verhoog;
Jasper Willem, zv. C. van Wijk en C.B.
Stijnis: Remy Ramses, zv. J. Abbas en
N.M. van der Hoorn; Cornells, zv. E. van
Egmond en L. vanDuijvenbode: Johan
na Antonia Cathanna. dv S.F.C.A. van
As en C.J.A. van Rijsbergen; Ellen Maja.
dv. A. van Duijn en E. Schuh, Bianca
Maria Alida, dv. Q.C.M. Zonneveld en
M.W.A. yan der Zalm; Joram. zv A.J.
Wijling en S. Fasel; Krishan, zv. R.
Bhikhie en M.H. Develing; Michael, zv.
J.M. Blikman; Shajenne Sonya. dv.
J.C.J, van Hooven en M.C.H. Homborg:
Sebastiaan. zv. N.P.A. Esman en J. Wil-
lems: Dirk. zv. J. Schaap en C. van
Duijn; Anass. zv. M. Azhar en H. Reda;
Daniel, zv. J. Kuijt en P.M. Kuijpens:
Arnout Herman Gerard, zv. D.J. de
Groot en J.A.E.C. Slootman. Aafke. dv.
H. den Hollander en A.J. de Wit; Mathijs
Michael, zv. C.P. Swagers en A.M.
Netjes; Dieudonnëe Corette. dv. J.M C
Coret: Jimmy, zv. K.H. Tan en J.M. En
gel; Philip Hugo. zv. A.M.G. van der
Ham en M.B. Westgeest; Manfred Jo-
zaamheden uit. Blonk verwijt de
gemeente nu dat de maatregelen
niet ter kennis zijn gebracht aan
W.C.A. van Kerkhof. En dat had
volgens hem wel moeten gebeu-
De gemeente houdt daarentegen
vol dat het bedrijf van Koot ge
bruik maakt van het pand. Die
moet de maatregelen treffen. En
hoewel Blonk eigenaar is van het
pand, heeft hij met de Hinderwet
maatregelen niets te maken.
Blonk verwijt de gemeente ook
dat zij de stukken, waarin de maat
regelen werden aangekondigd,
niet of onvoldoende ter inzage
heeft gelegd, iets dat volgens de
wet verplicht is. De gemeente
houdt vol dat de stukken wèl ter
inzage hebben gelegen.
geen moeite. "Het spermadonor-
schap is voor mij oojc een geaccep
teerde zaak".
Experimenten
Tot slot de wetenschap. Hoe ver
gaan we met experimenteel onder
zoek bij levende embryo's? De
hoogleraar: "De ethische toelaat
baarheid van experimenten op
'overtollige' embryo's hangt samen
met de waarde die uit levensbe
schouwelijk oogpunt aan het vroe
ge ongeboren leven wordt toege
kend. Ik kan mij goed vinden in de
stelling dat dit sóórt experimenten
toelaatbaar is, mits een deugdelijk
onderzoeksprotocol bestaat, het re
delijkerwijs te verwachten valt dat
de experimenten de medische we
tenschap ten goede zullen komen,
zaad- en eicel-donoren toestem
ming hebben verleend en goed
keuring is verkregen van een onaf
hankelijke ethische commissie".
"Genetische manipulatie van
een nog in te planten embryo is, al
thans bij de mens, vooralsnog toe
komstmuziek", aldus Van Hall.
Wel waarschuwt hij ervoor dat de
ontwikkeling op dit gebied wel
eens sneller zou kunnen zijn dan
algemeen wordt verwacht. "De
vragen liggen voor de hand: is het
toegestaan om genetisch materiaal
te wijzigen,' zodat erfelijke ziekten
kunnen worden voorkomen of zou
het mogelijk moeten worden om
bepaalde gewenste eigenschappen
aan het embryo toe te voegen?".
"Een ding staat voor mij vast: we
moeten met ons allen kritischer
gaan nadenken over de voortplan
ting, in het besef dat elke samenle
ving uiteindelijk verantwoordelijk
is voor de ethische dilemma's die
zij zelf oproept. Dit is geen dood
doener. Integendeel, want ook wij
gynaecologen zullen in onze oplei
ding en verder in nascholings- en
bijscholingscursussen ons steentje
daaraan moeten bijdragen".
hannes Cornelis, zv. J.C. Molenkamp en
C.P. van den Akker; Mark, zv. J. Vlie
land en N.C. Schaap: Yvet. dv. J.A. Ro-
zier en E.T.M. van der Poel: Yasmine
Coriene. dv. A.C.H. Verhopgt en M.J.
Tomson.
Leendert zv. H Durieux en H.
Ammeraal; Rachid zv. A. Asia en Y. Sal-
hi; Vincent Sebastian zv. J.E. Solleveld
en R. Phuhlmann; Sander Christopher
zv. M.W. Guijt en T.J. van den Tol; Me
lissa dv. D. Barnhoorn en G. Remmel-
zwaal; Laurens Jan Marco zv. M.J. Baks
en J.K. Boerema: Minke Petronella
Margaretha dv. J. Hoekman en P.A.M.
Leemans; Johannes Cornelis zv. J.C.J.
Meijer en C.M. Staal: Catharina Maria
dv. J.C.J. Meijer en C.M. Staal; Johan
nes Paulus zv. T. Lamers en J. van Ros-
sum; Bo Jan zv. M.H.M. Noordman en
J.Q. van der Harst; Maaike dv. A.A. van
Essen en L.A. Borstlap; Ghariba dv. B
Seddouki en F. Moussaten: Ricardo
Henricus Cornelis zv. J.J. Heruer; Gert-
Jan zv. J. van den Oever en N. Zwaan:
Willem Harmanus zv. G.H.H. van der
Plas en J.P. Beltman; Antomus Jose-
phus zv A.J. van Weeren en M.G.J. van
Cleef; Johanna dv. J. van der Plas en L.
van der Plas; Jacob Willem zv. GJ- de
Vos en G.L. Meeuwisse; Margriet dv.
M.W.P. van Dam en G.I. dé Later.
Overleden: J. Schoneveld (1939) man:
D. Noort (1917) man: S.C.T. Pennings
(1970) vrlW.M Katz (1950) vrl T.B
van Egmond (1907) man: S.C. Kriek
(1897) vrl.geh.gew. met P. Hakkenberg:
I. van Diepen (1985) vrl.: R.J. Bouricius
(1919) man; M. Bon (1893) vrl.geh.gew.
met A.C. van Dorp; H.G. Hoogenkamp
(1922) man; M.K. Rooimans (1937)
vrl.geh.gew. met T.C. Vermeulen; IJ.
Schinning (1910) man; C. Ramak (1912)
vrl.; M. van Winkel (1908) man; M. Ver
mond (1986) vrl.: A. Onvlee (1907)
vrl.geh.gew. met J.J. Pommer; J.C.H.
van Straalen (1906) vrl.geh.gew. met
J.A. Schumacher; J.G. Vink (1914) nian;
C P. Copper (1913) man; D P. Kuijven-
hoven (1903) man; C. Piket (1904)
vrl.geh.gew. met J. van Zonneveld;
M.W. Bikker (1939) vrl. echtgen.van B.C
de Gelder; J.H. Vermeent (1928) man; H.
Thoma (1896) man; J. de Tombe (1923)
man. J.M. Huijbers (1927) man: J.J.
Zondag (1909) man; G. Olden (1914)
man; C.J. van der Voet (1915) man.
Zoals gezegd vindt Blonk dat de
overlast in de Narmstraat aan
vaardbaar is. Dat zou uit een on-
derzoekje zijn gebleken dat hij zelf
heeft gehouden. Weliswaar was er
overlast in de Narmstraat, maar dat
wérd veroorzaakt door omwonen
den. Het voorschrift van de ge
meente, om deuren en ramen van
het bedrijf permanent gesloten te
houden, vindt Blonk overdreven.
Slechts dienen ze gesloten te wor
den wanneer er sparke is van enige
geluidbelasting. Overigens geeft
het directoraat-generaal voor mi
lieuhygiëne van het ministerie van
vrom, dat onderzoek heeft gedaan
in de Narmstraat, de gemeente Lei
den gelijk. Blonk stelde gisteren
echter dat die de verkeerde panden
heeft onderzocht. Niet Narmstraat
2 maar Narmstraat la-5.
Overzicht van geneeskunde door de eeuwen heen
LEIDEN - Een beunhaas van het
ergste soort zouden we thans een
arts noemen wiens opleiding voor
namelijk een papieren is geweest.
Wie immers wil pakweg een blin
dedarmontsteking verholpen zien
door iemand die alleen uit een
boek weet hoe dat moet.
Zo ging het er in het medisch on
derwijs evenwel vroeger, tot de
middeleeuwen aan toe. Studenten
geneeskunde deden voor ze als vol
leerd werden verklaard, niet veel
meer praktijkkennis op dan met
hun professor meegaan op zieken
bezoek. Tegenwoordig is het van
zelfsprekend dat medische studen
ten tijdens hun opleiding als co-as
sistent praktijkervaring opdoen
aan het ziekbed.
De geschiedenis van dit onder
wijs aan het ziekbed, ofwel me
disch klinisch onderwijs, is onder
werp van een tentoonstelling die is
ingericht in de Lakenhal. 'Aan bed
geleerd', is de titel. In november is
het 350 jaar geleden dat aan de
Leidse universiteit een zogenoemd
Collegium Medico-practicum werd
ingesteld. De hoogleraren Otto
Heurnius en Ewaldus Screvelius
onderwezen studenten als eersten
de geneeskundige praktijk. Het
Caeciliagasthuis was tot praktijk
ruimte gebombardeerd: op de rui
me en lichte ziekenzalen (voor de
pestlijders), die in schril contrast
stonden met de van elk licht ver
stoken 'dolcellen' op de beneden
verdieping, had men de beschik
king over twaalf bedden.
Ontleden
Dat het eigenlijk niet kon dat een
student geneeskunde zonder gede
gen praktische ervaring afstudeer
de, was iets waar men al in de der
tiende eeuw achterkwam. Het
duurde tot ver in de vijftiende
eeuw tot ook Leiden daarmee te
maken kreeg. In 1575 immers werd
de Leidse universiteit opgericht
met onder meer een geneeskundi
ge faculteit en al vrij snel klonk
ook daar door dat het onderwijs
veel te theoretisch was en dat de
studenten veel meer praktische
kennis moesten opdoen.
Aan de hand van prenten, schil
derijen, oude geneeskundige boek
werken en tal van instrumenten
wordt de ontwikkeling van het on
derwijs aan het ziekbed in Leiden
getoond. Dat praktische onderwijs
kreeg in 1592 gestalte met de op
richting van een anatomisch thea
ter in de Begijnhofkerk. Daar werd
studenten en verder iedereen die
het maar zien wilde, gedemon
streerd hoe het menselijk lichaam
moet worden ontleed. Twee jaar la
ter kwam de Hortus Botanicus,
waar studenten geneeskrachtige
kruiden, die ze daarvoor alleen op
plaatjes konden bestuderen, in le
venden lijve konden aanschou-
Twee mensen in het bijzonder
hebben het medisch klinisch, on
derwijs tot verdere ontwikkeling
gebracht: Franciscus de le Boe Syl
vius en Herman Boerhaave. Syl
vius was een uitermate bekwaam
anatoom, clinicus en docent die
veel buitenlandse studenten naar
Leiden heeft gehaald. Na zijn over
lijden in 1672 raakte het klinisch
onderwijs in verval, maar bloeide
in 1714 onder Boerhaave weer op.
In de periode dat hij aan de univer
siteit onderwees, lieten meer dan
2000 studenten zich inschrijven.
Hoe waardevol het werk van beide
heren is geweest, mag blijken uit
het feit dat het medisch klinisch
onderwijs in veel buitenlandse ste
den (Edinburgh, Philadelphia,
Moskou, Wenen) door of onder in
vloed van voormalige studenten
van Sylvius en Boerhaave gestalte
heeft gekregen.
Luizen
Lag in die tijd het accent vooral
op inwendige geneeskunde, al
lengs groeide de behoefte aan on
derwijs op het gebied van heel- en
verloskunde. Hiertoe werd in 1799
het academiegasthuis aan het Pie
terskerkhof ingericht dat daarvoor
dienst deed als woning. Een ideaal
pand was het niet; om in de kraam
kamer te komen moesten de zo
juist verloste vrouwen eerst door
de kamer en de keuken worden
vervoerd, terwijl ontstellende aan
tallen wandluizen de patiënten op
de bovenverdieping lastig vielen.
De tentoonstelling eindigt via ve
le verhuizingen van het Collegium,
de ontwikkeling van het theoreti
sche lesmateriaal en de komst van
de eerste patiëntenstatus (1850). bij
de huidige praktijk. Studenten
kunnen thans met de computer
praktijkervaring opdoen, maar te
vens is er veel meer aandacht voor
het sociale aspect van de genees
kunde. Contact met de patiënt was
Een blik op de tentoonstelling i
achterhaalde principes.
i de Lakenhal. Een student uit vervlogen
Professor Van Hall bepleit kritischer denken over de voortplanting.
