'We zetten
de puntjes
op de
Hoofdrolspeler
Wim Sluys
over de
tweede
'Elckerlyc'
Elckerlyc vervangt Napoleon
Weinig variatie bij
Radius en Ebbelaar
Pasternak gerehabiliteerd
Keuze uit werk van
Verster bevestiging
van bestaand beeld
BBK kondigt acties aan
Expositie over Leidse musea
DINSDAG 1 JULI 1986
KUNST
PAGINA 19
LEIDEN - "Het belangrijkste aan
het verhaal van de Elckerlyc vind
ik dat je met jezelf in het reine
moet zien te komen voordat je
sterft. Al je aardse bezittingen zo
als schoonheid en rijkdom zijn dan
niet meer van belang". Dit zegt
- Wim Sluys over het middeleeuwse
stuk Elckerlyc (iedereen) waarin
hij de hoofdrol speelt. Ter gelegen
heid van de Leidse Lakenfeesten
wordt dit stuk voor het tweede
achtereenvolgende jaar ten tonele
gevoerd in de Pieterskerk.
Sluys: "Van oorsprong is het een
christelijk stuk want het gaat over
iemand die zichzelf loutert in zijn
laatste uren voor de dood. Hij moet
eerst door een 'gang' om zichzelf te
zuiveren voordat hij uiteindelijk
i. 'schoon' kan sterven. Ikzelf ben
niet gelovig. Het gaat mij meer om
de gedachte achter het stuk: datje
op een gegeven ogenblik alleen
komt te staan en dat maatschappe
lijke verworvenheden niets meer
waard zijn".
De volledige titel van de morali
teit is 'Den Spyeghel der Salicheyt
van Elckerlyc' en de figuur Elcker
lyc is de allegorische voorstelling
van de mens in het algemeen. Het
- verhaal begint met de beslissing
door
Miriam Knopper
van God om Elckerlyc ter verant
woording te roepen voor de zon
digheid der mensen. Elckerlyc
mag een reisgenoot meenemen en
besluit Gheselscap (zijn vrienden)
te vragen hem te vergezellen op
weg naar de dood. Als deze weigert
wendt Elckerlyc zich tot Neve en
Maghe (zijn familieleden) en tot het
Goet (zijn aardse bezittingen) die
niets voor een enkele reis
hemelwaarts voelen.
Uiteindelijk gaat hij naar de zie
ke Deucht die wel met hem mee
wil als hij zich eerst van smetten
reinigt bij haar zuster Kennisse
(berouw). Hij kastijdt zichzelf en
Deucht wordt weer gezond en zal
meegaan. Elckerlyc neemt nog vier
helpers mee: Scoonheid, Vroets-
cap, Cracht en Vijf Zinnen. Hij be
geeft zich met zijn begeleiders naar
het graf maar als puntje bij paaltje
komt,blijven alleen Deucht en
Kennisse over die bij hem blijven
tot het eind.
Stervensproces
Sluys noemt de middeleeuwse
Elckerlyc een universeel verhaal
omdat hij verbanden legt met het
stervensproces van deze tijd. "Ik
vind dat tegenwoordig mensen
vaak niet meer bewust afscheid
kunnen nemen van het leven, wat
ik wel heel noodzakelijk acht. De
gezondheidszorg spuit zieken on
der de morfine. Het wordt dan eer
der een kwestie van afgevoerd
worden dan afscheid nemen".
Mieke Lelyveldt, die het stuk
ook deze tweede keer regisseert,
heeft de oorspronkelijke tekst be
houden gelaten. Sluys: "Vorig jaar
was het grote probleem de midde
leeuwse tekst in ons hoofd te krij
gen. Deze keer kunnen we ons
meer toeleggen op het acteren ofte-
LEIDEN - Dat het stuk Elckerlyc
tijdens de Leidse Lakenfeesten
voor het tweede achtereenvolgen
de jaar wordt opgevoerd is niet uit
gemakzucht maar uit geldgebrek.
Het plan was eigenlijk een grote to-
neelproduktie te brengen over de
Leidse historie tijdens de periode
van Lodewijk Napoleon (1806-
1810).
T. Kuipers, werkzaam bij de
Leidse VVV en belast met de orga
nisatie van de feestelijkheden, ver
telt dat in oktober vorig jaar een
subsidieaanvraag bij het ministerie
van WVC is ingediend. "In april
kregen we te horen dat de Raad
voor de Kunst positief advies had
uitgebracht over de aanvraag.
Maar het ministerie moet nog
steeds de belangrijke beslissing
nemen. Eigenlijk had die al lang
binnen moeten zijn. Omdat het
daardoor erg onzeker werd of we
het nieuwe stuk wel zouden kun
nen financieren, hebben we toen
maar weer voor de Elckerlyc geko
zen".
"Ons streven is om er een traditie
van te maken elk jaar een massa
stuk met vrij veel spelers, koorle
den en een groot orkest op de plan
ken te brengen. Elckerlyc was een
goed project om mee te beginnen.
In Delft is het stuk verscheidene
malen opgevoerd. En in Leiden
was een creatieve staf aanwezig zo
als de regisseur Mieke Lelyveldt en
de muzikale leider René Verhoeff.
En dat vonden we een goede com
binatie om mee te beginnen".
De Elckerlyc werd vorig jaar vol
gens Kuipers vrij goed bezocht. Hij
schat dat er ongeveer 400 bezoe
kers per avond zijn geweest. Het
stuk werd vijf keer in de Pieters
kerk opgevoerd. Toch moest op de
produktie vijfduizend gulden wor
den toegelegd. Dit jaar komen er
acht voorstellingen om zo wel aan
het benodigde bedrag te komen
voor de dekking van de kosten.
"Het is nog een wonder te noe
men dat alles op zo'n korte termijn
is goed gekomen. Twee weken ge
leden zijn de algemene repetities
begonnen met het koor, het orkest
en de spelers samen. Vanaf die tijd
wordt er elke avond geoefend. In
grote lijnen is het stuk gelijk aan
vorig jaar, alleen is er een aantal
spelers vervangen en de kleding is
wat aangepast."
Ruim 160 mensen verlenen hun
medewerking aan de Elckerlyc.
Volgens Kuiper komen de acteurs
uit heel Zuid-Holland. Het feit dat
maar vier Leidenaren erin mee
spelen ligt volgens hem aan het
kleine aanbod van ervaren Leidse
amateurs.
Kuipers: "We hopen dat we de
aangevraagde subsidie voor het
stuk over Leiden in de tijd van Na
poleon kunnen verzetten naar vol
gend jaar. Zodat we het in elk geval
volgende keer kunnen opvoeren.
Maar ja, gebrek aan geld is een
manke waar veel organisatoren op
stuk lopen, dat zie aan het Oerol-
festival op Terschelling en het Fes
tival of Fools. Maar zodra de Leid
se Lakenfeesten voorbij zijn gaan
we achter de subsidie aan".
DEN HAAG - Op het Centraal station in Den Haag werd gistermiddag het
eerste 'Tekstbeeld' onthuld. Vanaf vandaag hangen er Tekstbeelden op
honderden NS-stations over het hele land.
Op de affiches van Tekstbeeld worden steeds een gedicht en een beel
dend kunstwerk afgedrukt. Bedoeling is een reeks op te zetten, met elke
twee maanden een nieuwe aflevering. De eerste aflevering wordt gevuld
door dichter Remco Campert en beeldend kunstenaar Erik Andriesse. La
ter volgen Rutger Kopland, Jacob Israël de Haan, Eli Content en Bert
Boogaard.
Tekstbeld is een project van de Stichting Plint, al jaren doende met
affiches onder scholieren belangstelling voor poëzie te wekken. De Rijks
dienst Beeldende Kunst en het ministerie van wvc bieden financiële steun.
Op de foto Remco Compert (rechts) en Erik Andriesse (links) als wach
tende treinreizigers op het Haagse station(foto gpd>
MOSKOU (UPI/DPA) - De Sovjet Unie zal de Russische dichter'Boris
Pasternak eren met een museum. Ook overwegen de autoriteiten toe
stemming te geven voor de publicatie van de Pasternaks roman Dokter
Zjivago'. Dit hebben vooraanstaande Russische schrijvers gisteren ge
zegd na afloop van het congres van de Sovjetrussische schrijversbond.
Op een persconferentie vertelde de dichter Jevgeni Jevtoesjenko dat
het congres besloten heeft een museum in te richten ter nagedachtenis
van Pasternak, die na de publicatie van Dokter Zjivago' in het Westen
(1957) het slachtoffer werd van een felle campagne. Het museum moet
komen in de vroegere .datsja' van Pasternak in het schrijversdorp Pere-
delkino bij Moskou.
'Op het lijf geschreven', programma
van Alexandra Radius en Han Ebbe
laar met choreografieën van Nils
Christe, begeleid door Christiaan
(Bartök), 'Duo Concertant' (Stra
vinsky) en 'La Notte' (Liszt). Gezien
op 29 juni in de Stadsschouwburg,
Amsterdam.
AMSTERDAM - Alexandra Ra
dius en Han Ebbelaar hebben
hun solo-produkties voorzichtig
uitgebouwd. Drie jaar geleden
verkenden ze de markt met een
soort klassieke 'ballet for the mil
lions'. Toen dat bleek aan te
slaan, kwamen ze met een iets
gewaagder programma met
werken van Balanchine, Christe,
Linkens en Ebbelaar zelf. Hun
derde programma is nog wat am
bitieuzer: vier balletten van de
Nederlandse choreograaf Nils
Christe, waarvan drie premières.
De grote vraag was natuurlijk:
is Christe in staat met slechts
twee dansers tot zijn beschik
king choreografieën te maken
een avond lang kunnen
boeien? Nee, is het antwoord.
Naarmate het programma vor
derde werd het verlangen naar
afwisseling steeds sterker. Chris
te is zonder twijfel een vakman,
die met name de bewegingen
heel goed op de muziek kan af
stemmen. Maar hij mist in dit
programma de geniale vonk en
toont geen duidelijk eigen ge
zicht. Veel stijlcitaten van bij
voorbeeld Kylian en Wubbe, veel
mooimakerij en een te grote een
vormigheid in zijn thema's.
De muziekkeuze is interessant
genoeg. Het programma opent
met 'Necessarily So', gezet op
muziek van Gershwin uit Porgy
and Bess. Of het nu aan de iele
instrumentatie voor viool en pia
no ligt, of aan het kale podium,
de dans laat weinig indruk ach
ter. Maakwerk, dat weinig inspi
ratie verraadt.
'Strings', op een strijkconcert
van Bartök, is het sterkste ballet
van dit programma. De muziek is
geladen en vol hartstochtelijke
uitbarstingen, die knap in de
choreografie zijn gevangen. Een
tegelijk tedere en dynamische
dans, waarin Radius en Ebbelaar
zich in het veeleisende partner-
werk van hun beste kant kunnen
laten zien. Het achterdoek van
Co Westerik, dat doet denken
aan een dichtgetimmerd huis
met graffiti, werkt zeer sfeerver-
hogend.
'La Notte' moet het pièce de re
sistance worden van dit pro
gramma. In een mooi decor van
Keso Dekker - verticale grijze
balken met het blauw van de da
geraad daartussen - wordt een
zeer dramatische dans gebracht.
Christe hanteert een overdosis
aan stijlmiddelen die heftige
emoties suggereren: gekromde
benen, voor het gezicht geslagen
handen, een gebogen rug. En
toch wordt het nooit werkelijk
tragisch. Het blijven dansers die
drama suggereren en daarbij kij
ken alsof ze op citroenschillen
kauwen.
Het programma wordt gecom
pleteerd door 'Duo Concertant',
dat ook al was opgenomen in het
Han Ebbelaar en Alexandra
Radius in 'Duo Concertant'
(foto Jan Swinkels)
vorige programma van Radius
en Ebbelaar. Met name in dit bal
let liet Radius zien nog vlinder
vlug als een jong meisje te kun
nen dansen. De uitvoering in de
andere balletten was zeer gede
gen, al sloeg de vlam geen mo
ment in de pan.
Omdat buiten Amsterdam am
per ballet is te zien dat op de
klassieke techniek is gebaseerd,
voorziet dit programma van Ra
dius en Ebbelaar echter zeker in
een behoefte. Temeer vanwege
de begeleiding door twee gere
nommeerde klassieke muzikan
ten, die ook de muzikale inter
mezzi verzorgen.
Natuurlijk heeft het echtpaar
Ebbelaar enorm veel betekend
voor de danskunst in ons land.
Toch is het een merkwaardige
keuze om juist dit duo als Neder
landse vertegenwoordiging in
het Holland Festival te stoppen,
terwijl er zoveel moderne dans
groepen van niveau zijn, die een
dergelijk ruggesteuntje heel
goed zouden kunnen gebruiken.
ARIEJAN KORTEWEG
Overzichtstentoonstelling in de Lakenhal
wel de puntjes óp de i zetten. Maar
het is een zalig simpel, rechtlijnig
verhaal waarin geen woord te veel
wordt gezegd. Tegelijkertijd kan ik
er heel veel emoties inleggen".
"Ik kan de lijn laten zien van a
tot z, dus vanaf dat Elckerlyc te ho
ren krijgt dat hij dood gaat, tot het
moment dat hij zijn kist instapt.
Het is heerlijk om te doen want
geen van mijn metgezellen kan ik
hetzelfde benaderen en elke afwij
zing is weer een nagel aan mjjn
doodskist".
De doodskist staat klaar. Scène
uit de Elckerlyc van vorig jaar.
(archieffoto Holvast)
geschreven en wordt uitgevoerd
door het gemengd koor Haga Can-
tara en het Toonkunst Orkest Lei
den. De regie is in handen van
Mieke Lelyveldt. Ben Fey be
speelt het orgel en de dirigent is
René Verhoeff. De kleding van het
stuk is ontworpen door PGxxx.
De voorstellingen worden in de
Leidse Pieterskerk gespeeld op 3,
4,5 en 8 tot en met 12 juli. De aan
vang is steeds 22.30 uur. De toe
gangsprijs bedraagt 15 gulden
(CJP en pas-65 10 gulden).
Tentoonstelling 'Floris Verster 1861
1927, t/m 31 augustus 1986. Stede
lijk Museum 'De Lakenhal', Oude
Singel 28-32, Leiden. Geopend di. t/m
za. van 10-17 uur. Zo. van 13-17 uur.
Catalogus verkrijgbaar 24,50).
LEIDEN - Ter gelegenheid van
de honderdvijfentwintigste ge
boortedag van de Leidse schilder
Floris Verster (1861-1927) is afge
lopen vrijdag in de Lakenhal de
tentoonstelling geopend, die vol
gens de organisatoren als opzet
heeft, een representatief over
zicht te bieden van het werk van
Verster. In het verleden heeft dit
museum op gezette tijden aan
dacht aan deze kunstenaar be
steed, zowel in eenmansexposi-
ties als in exposities met tijdge
noten. In 1952 was de herden
king van Versters vijfentwintig
ste sterfdag aanleiding tot een
overzichtstentoonstelling en een
kleine tien jaar later volgde een
expositie in het kader van zijn
honderdste geboortedag. De
keuze uit Versters oeuvre anno
1986 doet de vraag rijzen of er
veel veranderd is in de visie op
en de beoordeling van het werk
en of het nieuwe inzichten ople
vert.
Het nu gepresenteerde over
zicht bestaat, behalve uit stuk
ken uit het bezit van de Lakenhal
en tal van andere musea in het
land, uit een aanzienlijke hoe
veelheid uit particuliere collec
ties afkomstig werk.
Een deel hiervan maakte al
eerder deel uit van genoemde
tentoonstelling in 1952 en 1962.
Opnieuw wordt Versters repu
tatie van begaafd colorist beves
tigd. In zijn vroege werk uit het
begin van de jaren tachtig van de
vorige eeuw, is onmiskenbaar de
invloed van de Haagse School
aanwezig in de kleur en de
verftoets, maar tegen het einde
van dat decennium ontwikkelde
Verster een meer uitgesproken
kleurgebruik, dat zichtbaar is'in
de schitterende bloemstillevens
op groot formaat, waarvan 'Pioe
nen' uit 1889 een mooi voorbeeld
is. Deze schilderijen luidden een
nieuwe fase in het werk van Ver
ster in. Opvallend is dat in een
stuk als de pioenen, het moment
weergegeven is dat de bloemen
gaan verwelken, maar of hier
sprake is van een bewust geko
zen vergankelijkheids-symbool
is niet met zekerheid te zeggen.
In deze tijd begon Verster met
foefjes om de lichtval op zijn on
derwerpen te beïnvloeden; zo ge
bruikte hij bij de 'Potten met
Zinneraria's' een blauwe of een
groene glasplaat om het licht te
kleuren, of hij benutte het effect
van weerspiegelingen glas en ge
kleurd water. De uitdrukking
van kleur kreeg in de stukken
van de beginjaren negentig de
overhand boven een werkelijk
heidsgetrouwe weergave van de
bloemen, wat door tijdgenoten
niet altijd gewaardeerd werd en
als 'decoratief bestempeld werd.
Op deze uitbarstingen van
kleur volgde een enorme om
wenteling. In de hierop volgende
periode ontstonden de waskrijt-
tekeningen, die gekenmerkt
worden door een zeer beheerste
en preciese uitbeelding van de
onderwerpen en een stilering
van de vormen. Bekend zijn
vooral de 'Eucalyptus' (1896) en
de 'Tuin van Endegeest' (1894).
Ondermeer in het laatste stuk is
doorwerking aanwijsbaar naar
een eigen werkwijze waardoor
hij nooit voor lange tijd door an
deren beïnvloed bleef. Behalve
met Toorop, onderhield Verster
contacten met overige toonaan
gevende figuren uit de kunstwe
reld, zoals de dichter Albert Ver-
wey en de kunstkenner dr. H.P.
Bremmer. Dit mag overigens op
merkelijk heten, omdat Verster
zich zeer afzijdig hield en een te
ruggetrokken leven leidde, sa
men met zijn vrouw Jenny, op
het buiten 'Groenoord'. Of Ver
ster de belangstelling van de drie
anderen voor de eigentijdse ont
wikkelingen deelde, is in elk ge
val niet uit zijn werk af te leiden.
Na 1900 ging het werk van Ver
ster zich kenmerken door een
realistische uitbeelding en te
vens ontstonden stillevens in se
ries, bijvoorbeeld bloemstukken
of bokkingen. In deze laatste pe
riode wisselen verschillende stij
len elkaar af. Ook nu blijft, sa
men met de vorm, de intensiteit
van de kleur Verster bezig hou
den. In 'De nap met eieren' bij
voorbeeld weet hij zowel in licht
val als in stofuitdrukking een ui
terst realistische weergave te be
reiken, maar het zal hem niet al
leen hierom gegaan zijn. Inter
pretaties, van Albert Verwey on
der andere, wijzen in de richting
van een meer absolute betekenis
van het werk. Zo meende hij in
'De drie blikken kannen' eerder
de uitdrukking van idee te zien
dan dan een louter realistisch
weergegeven stilleven. A.M.
Hammacher bestempelde Ver
ster in 1928 als een 'verdiept im
pressionist; noch de uiterlijke
kant, noch de sfeer staat voorop,
maar de relatie tussen de schil
der en zijn onderwerp'.
De lijn in de ontwikkeling van
Versters werk op de expositie,
volgt een indeling in vier perio
den aan de hand van de schilde
rijen en waskrijttekeningen met
daarnaast een kleine hoeveel
heid grafiek en tekeningen. De
inleiding in de catalogus geeft
deze opzet nader aan, maar korte
teksten ter plekke zou een en an
der meer kunnen verduidelijken.
Men moet gedacht hebben dat
het werk vooral voor zichzelf
spreekt en op zich is het een zeer
aantrekkelijke tentoonstelling,
die alleszins de moeite van het
bekijken waard is. Al met al
moet gecohstateerd worden, dat
hier niet zozeer nieuwe inzichten
geboden worden. Evenals in de
catalogi van voorgaande exposi
ties wordt Verster gepresenteerd
als de in afzondering levende en
werkende kunstenaar, die bin
nen het zelfgekozen, kleine ge
bied tot grootse prestaties kwam.
Bovendien kan het verbazing
wekken dat de relatieve onbe
kendheid van Verster bij een
breed publiek, net als in 1952 en
1961, mede aanleiding gaven tot
het organiseren van een over
zichtsexpositie. Blijkbaar is hier
in ruim dertig jaar weinig veran
dering in gekomen en het is te
hopen dat bij een volgende gele
genheid de kentering hierin na
1986 eindelijk merkbaar zal zijn.
NANCY STOOP
Eucalyptus
Tegen afbouw kunstenaarsregeling
AMSTERDAM (ANP) - De Beroepsvereniging van Beeldende Kunste
naars BBK gaat zich fel verweren tegen de afbouw van de beeldende
kunstenaars regeling (BKR) waartoe de regering ruim een week geleden
besloot. De vereniging (2.300 leden) komt begin september met een eigen,
alternatief plan en gaat „schoksgewijs" actievoeren, aldus het BBK-be-
stuur maandag na een (besloten) ledenvergadering in Amsterdam.
Minister Brinkman (welzijn, volksgezondheid en cultuur) wil de BKR
afbouwen en de daardoor vrijkomende gelden besteden aan algemeen
kunstbeleid. Het gaat volgens de minister om 60 miljoen gulden die daar
toe van het ministerie van sociale zaken worden overgeheld naar WVC.
De BBK is tegen deze overheveling, ongeacht om welk bedrag het gaat,
zo deelde het bestuur mee. Het besluit van de minister is „ondemocra
tisch" (Brinkman is demissionair) en de operatie gaat volgens het BBK-
bestuur „per definitie ten koste van de zekerheden van de beeldende
kunstenaars".
De BBK - de vereniging voerde in het verleden ook de nodige acties -
zette zich maandag fel af tegen de Federatie van Kunstenaarsverenigin
gen die in principe niet tegen de overheveling is, maar het bedrag, van 60
miljoen verhoogd wil zien tot 90 miljoen gulden. De BBK - geen lid van
de federatie - noemde maandag zowel het regeringsbesluit als de houding
van de federatie „onbeschoft". Bij de federatie zijn 17 oprganisaties aan
gesloten. De BBK verwacht dat een aantal kunstenaarsorganisaties de
federatie zal verlaten.
LEIDEN - Tijdens de Lakenfeesten - van 4 tot 15 juli - is in de Hoogland
se Kerk een tentoonstelling te bezichtigen over de Leidse musea. De
tentoonstelling is ontworpen en ingericht door studenten van de Rein-
wardt Academie in samenwerking met het Rijksmuseum van Natuurlijke
Historie op verzoek van de Stichting Leiden Museumstad.
De expositie geeft een overzicht van wat Leiden als museumstad aan
musea te bieden heeft: van alle elf musea wordt een beeld gegeven en
worden voorwerpen getoond.
De organisatoren vinden dat het onderwerp voor hun tentoonstelling
niet zo gek is aangezien Leiden de stad met de grootste museumdicht
heid in Nederland is. "Daardoor kan Leiden met recht de titel 'i
stad' voeren".
