De kern van lyrische communicatie
Vertekende beelden op
Reinwardt-expositie
'La Vera Storia' van Luciano Berio: muziek als een spreekbuis
Lakenhal
eert
Floris
Verster
Culturele bevruchting op Colored Festival
DINSDAG 17 JUNI 1986
KUNST
PAGINA 21
'Reproductie Werkelijkheid'
LEIDEN - "Ja, we hebben de
afgelopen flink gesjouwd en
geverfd". Dat zegt Ellen Loo-
zen één van de zeven leden tel
lende projectgroep die de ten
toonstelling 'Reproductie
Werkelijkheid' in de Vlietpan-
den organiseert. In deze ruimte
van het Gemeente-Archief Lei
den is van 21 juni tot en met 5
juli voor belangstellenden gra
tis de expositie te bezichtigen.
Studentes van de Reinwardt
Academie hebben in samen
werking met het Kunsthisto
risch Instituut van de Leidse
Rijksuniversiteit dit project
opgezet.
door
Miriam Knopper
Talrijke mensen zijn in het bezit
van één of andere kopie van bij
voorbeeld een schilderij van Rem
brandt of Vermeer. Maar deze re
productie wijkt meestal in hoge
mate af van het origineel. De kleu
ren verschillen en de kwaliteit van
het papier kan slecht zijn. Ook het
formaat - groter of kleiner - geeft
een ander beeld dan het oorspron
kelijk. De projectgroep wil met de
expositie in de Vlietpanden de be
zoekers ervan proberen bewust te
maken dat reproducties een verte
kend beeld van de (kunst-)
werkelijkheid kunnen geven.
Michèle Creemers, ook lid van de
projectgroep, vertelt dat ze behoor
lijk veel tijd kwijt waren met het
regelen van tal van zaken. "In ja
nuari zijn we begonnen met het le
zen van werkstukken die mensen
van het Kunsthistorisch Instituut
over dit onderwerp hadden ge
maakt. Daarna zijn we aan de gang
gegaan met het zoeken naar spon
sors en het schrijven van een con
cept. Ook moest de inrichting van
de tentoonstelling op papier wor
den gezet".
Ellen valt haar bij: "Dat was nog
al problematisch omdat we er van
waren uitgegaan dat de tentoon
stelling in de Universiteitsbiblio
theek zou komen in plaats van in
de Vlietpanden. Dat ging echter
niet door omdat daar de tempera
tuur te hoog was en dat is slecht
voor sommige schilderijen die we
in bruikleen hebben. Zoals een
aantal zeventiende-eeuwse pren
ten en een oud schilderij van de
Lakenhal. Het onwerp op papier
moest dus weer worden veran
derd".
Het tweetal is nu bezig met het
tweede jaar van de academie en
krijgt voor de expositie van school
een beoordeling. De projectgroep
moest alles zelf regelen en dus ook
een budget van tweeduizend gul
den bij elkaar krijgen. Michèle:
"We wilden eerst een videofilm
van de Pieterskerk laten maken
maar dat konden we niet financie
ren vandaar dat er nu een diaserie
is te zien". Van het geld moest on
der meer ook de verzekering wor
den bekostigd van de geleende
schilderyen en beeldjes.
Rietveldstoel
Op de expositie ontbreekt na
tuurlijk niet de kopie van de be
roemde Rietveldstoel, die inmid
dels al door talrijke amateurs is ge
tracht na te maken. Naast de stoel
zijn een aantal foto's en een ma
quette van het origineel geplaatst
om duidelijk de verschillen te laten
zien. Verder zijn op de tentoonstel
ling allerlei zaken te bezichtigen
onder de noemer: massa-reproduc
tie. Dat zijn de reproducties die
veel mensen in huis hebben, zoals
koektrommels met afbeeldingen
van schilderijen, kalenders en een
plastic-tas met een trendy Mon-
driaan-design.
Nog een voorbeeld: "We hebben
ook een beeldje van Sally Schle-
baum van ongeveer vijftien centi
meter hoog en daar is een foto op
posterformaat van gemaakt. Ie
mand die nu alleen die reproductie
ziet, heeft een bepaalde verwach
ting van het beeldje en dat kan te
genvallen als die persoon het origi
neel ernaast bekijkt", aldus Michè
le.
De expositie wordt vrijdag ge
opend door de wethouder van on
derwijs, sociaal cultureel werk en
emancipatie, Van Dongen. "Ik ben
wel benieuwd hoe het hier dan al
lemaal staat wantje gaat op een ge
geven ogenblik toch aan jezelf twij
felen: van zal het wel allemaal in
die ruimte passen", aldus Michèle.
Ellen: "Ik denk dat ik tegen die tijd
wel wat spanning zal voelen".
Aan Marion Timmers, werkzaam bij het Historisch Museum in Rot
terdam, is de eerste Rein-Awardt toegekend. Deze prijs zal jaarlijks
worden uitgereikt aan een museummedewerker, die een opleiding aan
de Leidse Reinwardt-academie heeft gevolgd en daarna opvallend veel
creativiteit of doorzettingsvermogen heeft getoond.
Kunst en mode op het strand
DEN HAAG (ANP) - Onder de naam 'De Zon Gestrand' wordt op 21 juni,
de langste dag, op het strand bij Den Haag een culturele manifestatie
gehouden. Van twee uur 's middags tot twaalf uur 's nachts kan iedereen
gratis komen kijken en luisteren naar beeldende kunst, dans, theater,
muziek en mode. Er komen meer dan twintig professionele kunstenaars
aan het ietwat avant-gardistische evenement te pas. Ze hebben de plaats
van het festijn als uitgangspunt voor hun culturele uitingen gekozen.
De organisator van 'De Zon Gestrand* is Het Gebeuren, het Haags Cen
trum voor Spreiding van Aktuele Theaterkunst. Deze organisatie werd
vorig jaar in het leven geroepen om ook het modernste theater in Den
Haag overlevingskansen te bieden. De strandmanifestatie is als afsluiting
van het eerste theaterseizoen van Het Gebeuren bedoeld.
Belangstellenden voor 'De Zon Gestrand' moeten zaterdag naar het
zuiden van het havenhoofd. Dat ligt aan het einde van de Houtrustweg.
(GPD) - Een opera die vol
gens de maker gelijktijdig
wel en geen opera is: dat is
La Vera Storia van de Ita
liaanse componist Luciano
Berio. Op 25 juni wordt er
onder leiding van de nu 60-
jarige componist in het ka
der van het Holland Festi
val een concertuitvoering
van gegeven die recht
streeks op de radio wordt
uitgezonden. Het belooft
een van de hoogtepunten
van het festival te worden,
i ook zonder de theatrale scè
nes - feestende menigten,
een executie, een duel - die
vorig jaar in Parijs en kort
geleden in Florence een we
zenlijk deel van het spekta
kel uitmaakten.
door
Paul Herruer
Berio heeft overigens zelf gecon-
stateerd dat in het tweede deel van
La Vera Storia de muzikale hande
ling belangrijker is dan de sceni
sche. Bovendien kun je van Berio's
muziek in het algemeen stellen dat
ze in hoge mate theatraal van ka
rakter is; ook het eerste deel zal
daarom zijn uitwerking in de con
certzaal niet missen.
Of daarbij het 'ware verhaal' van
de opera in al zijn duidelijkheid
naar voren zal komen, is de vraag.
Het libretto van de vorig jaar
overleden auteur Italo Calvino
(Onzichtbare Steden, Als op een
winternacht een reiziger), zou uit
sluitsel moeten bieden. De samen
werking tussen Calvino en Berio
begon, wat deze opera betreft, in
1977, toen de componist aan de
schrijver vroeg om teksten te ma
ken voor de vier massascènes in
het eerste deel: een chaotische ker
mis, een executie, een revolutio
naire bijeenkomst en als laatste
een combinatie van dodenwake en
wachten op betere tijden. Daarna
schreef Calvino de scènes voor de
hoofdpersonen in woorden die, zo
wilde Berio het, zonder de hande
ling teveel te preciseren, de essen
tie van de lyrische communicatie
overbrengen.
In gebruikstaal overgebracht be
tekent deze typering van Calvino,
dat hij voor het eerste deel situaties
met elementaire opera-conflicten
heeft geschapen. Het gamma van
gevoelens, aldus Calvin^, is dat
van het lyrische theater van de ne
gentiende eeuw (rechtvaardigheid
en onderdrukking, edelmoedig
heid en wraak, liefde en jaloezie,
vrijheid en gevangenschap). Er ko
men in het verhaal twee vijandige
broers voor (bariton en tenor), die
beiden op de sopraan (Leonora)
verliefd zijn, en een moederlijke alt
(Ada) die het leed van iedereen op
zich neemt. Het doet allemaal be
wust denken aan Verdi-opera's als
II Trovatore waarvan Berio heeft
geschreven: het is niet mogelijk
om een rangorde te bedenken in de
werking van muziek, handeling en
inhoud.
Het ware verhaal wordt, in zeke
het hanteren van zijn materiaal al
lesbehalve dogmatisch of formalis
tisch is. Hij heeft altijd een heel an
dere weg bewandeld dan zijn gene
ratiegenoten Karlheinz Stockhau-
sen en Pierre Boulez, de twee grote
vertegenwoordigers van het naoor
logse serialisme. Berio heeft in de
jaren vijftig enkele werken in een
serieel idioom gecomponeerd,
maar die periode duurde maar
kort.
Daarna heeft hij zich van elke
verplichtende systematiek losge
maakt en is hij als avantgardist zijn
eigen, ondogmatische weg gegaan;
wat onder andere betekende dat
hij, in het voetspoor van John Ca
ge, zijn uitvoerders in sommige
partituren beperkte mogelijkhe
den tot vrijheden heeft gegeven.
Niet muziek scheppen als toepas
sing van een systeem, maar bij ge
legenheid een systeem scheppen
als mogelijkheid voor muziek is
een van zijn bekendste aforismen.
Zijn bezwaren tegen het vorm-
denken van het serialisme, dat is
afgeleid van het twaalftoonssys-
teem van Schönberg en Webern,
heeft hij nadrukkelijk verwoord in
een Meditatie over een twaalftoon-
spaard.
Als een componist zich verliest
in de manipulatie van een dozijn
tonen dan loopt hij het gevaar om
te vergeten dat deze noten eenvou
digweg symbolen van de
werkelijkheid zijn. Een componist
die zijn noten als symbool van de
werkelijkheid ziet moet, bijna van
zelfsprekend, uitkomen bij het ge
bruiken van heel uiteenlopend
klankmateriaal en dat klopt bij Be
rio volkomen.
In zijn Sinfonia komen in het
derde deel tal van citaten voor: het
belangrijkste is het Scherzo uit de
Tweede Symfonie van Mahler,
maar Monteverdi, Strawinsky en
Stockhausen worden ook kort ge
citeerd en ingebed in het eigen
idioom van de componist. Er is van
de Sinfonia, met zijn combinatie
van een 'academisch' orkest en de
anti-academische zangstijl van de
Swingle Singers, gezegd dat het
een voorbeeld is van het samen
gaan van het gewone en het verhe
lets soortgelijks heeft Berio ook
gedaan in arrangementen van
Beatlesliederen, die hij bewerkt
heeft in de stijl van beroemde com
ponisten. Men moet in dit verband
de Folk Songs niet vergeten, die hij
in 1964 voor Berberian heeft ge
schreven: een cyclus volksliederen
in een hoogst geraffineerd harmo-
nisch-instrumentaal jasje als een
soort avantgardistische 'lichte' mu
ziek. Ook in La Vera Storia speelt
dit aspect van Berio's componeren
mee.
Broodprijs
De oorsprong van La Vera Storia
is geworteld in zijn persoonlijke
geschiedenis, die altijd doorkruist
is door populaire muziek, en even
zeer door de behoefte om de uiter
ste werking van eenzelfde muzika
le feit te ontdekken. De populaire
muziek heeft haar sporen achterge
laten in de 'ballades' uit het eerste
deel van de opera: ze dienen als iro
nisch commentaar op de handeling
en worden gezongen door de popu
laire Italiaanse zangeres Milva
(aanvankelijk heeft Berio met het
idee gespeeld om voor deze rol van
'Cantastorie' Barbara Streisand te
engageren).
Spreekt Berio met betrekking
tot de muziek van zijn opera over
zaken als het terrorisme; in de al
geciteerde Meditatie over een
twaalftoonspaard werd de verhou
ding tussen maatschappij en mu
ziek ook al aan de orde gesteld. De
Meditatie is uit het revolutionaire
jaar 1968, toen de Vietnamese
kwestie het denken beheerste. Be
rio was zich toen al bewust van het
feit dat muziek wel over dingen
kan spreken, maar dat ze ook be
paalde dingen niet kan. We weten
allemaal dat muziek de broodprijs
niet omlaag krijgt, niet in staat is
om oorlogen te eindigen (of te be
ginnen) en dat ze krottenwijken en
orgerechtigheid niet kan uitroeien.
Nooit tevoren hebben componis
ten die zich van hun verantwoorde
lijkheid bewustzijn, zo'n innerlijke
dwang gevoeld om zich de zin van
hun werk en de bestaansredenen
daarvoor in verhouding tot de fei
telijke wereld af te vragen.
Zulke vragen stelt Berio zich nog
steeds en in zijn muziek uit hij zich
nog steeds op dezelfde manier: ze
moet nog steeds worden begrepen
als een vorm van emotioneel gela
den taal. Een nieuwe weg is de
componist met La Vera Storia niet
ingeslagen: de opera, of niet-opera,
moet worden beschouwd als een
voorlopige samenvatting van alles
wat hem bezighoudt.
La Vera Storia van Luciano Be
rio wordt op 25 juni uitgevoerd in
de Stadsschouwburg van Amster
dam door het Rotterdams Phil-
harmonisch Orkest, Le Groupe
Vocal de France en het Groot Om
roepkoor. Dirigent: Luciano Be
rio; solisten: Milva, Peter Hall,
Valeri Popova e.a. Het concert
wordt rechtstreeks uitgezonden
via Radio 4.
De populaire Italiaanse zangeres Milva vertolkt een hoofdrol in La Vera Storia.
re zin, tweemaal verteld. In het eerste deel overheerst de toneel- bij bedenken dat ook Calvino, bij
tweede deel van-de opera komen handeling. voorbeeld in 'Als op een winter
nacht een reiziger' ook geen waar
Qnröothilic verhaal heeft verteld. In het boek
opreeKDUlb wordt een roman beschreven die
Wat het 'ware verhaal' is, of het telkens opnieuw blijkt te zijn ont-
in deel 1 of 2 verborgen is; dat weet leend aan een heel andere roman
de componist zelf ook niet: het en uitgaande van dat principe ver
werk vertelt zichzelf. Men moet er- telt Calvino per hoofdstuk een
teksten uit het eerste deel geheel of
gedeeltelijk terug, maar dan in heel
andere volgordes en combinaties.
Alleen de slotscènes van beide de
len zijn qua tekst gelijkluidend.
Volgens Berio is het eerste deel
een opera, het tweede niet en in het
nieuw 'waar verhaal' dat telkens
niet het ware blijkt te zijn.
In de Italiaanse krant 'La Repu-
blica' heeft Berio gezegd, dat het
misschien de muziek is die het wa
re verhaal vertelt. De muziek im
mers kan spreken over dingen die
wij liever verzwijgen of niet willen
weten: over onze lusten en onlus
ten, over het terrorisme, de muziek
spreekt erover, zelfs tegen onze wil
Muziek als spreekbuis, het is
misschien wel een zinvolle ken
schetsing van het hele oeuvre van
de componist, waarin de grens tus
sen theatermuziek en concertmu
ziek nauwelijks wezenlijk lijkt. In
1960 schreef Berio in de toelichting
bij zijn stuk Circles (voor vrouwes-
tem, harp en twee slagwerkers):
men moet er naar luisteren alsof
het een toneelstuk is en het bekij
ken als muziek. Nu is Circles nog
een compositie met enige hande
ling: de zangeres moet zich tussen
het instrumentarium verplaatsen
en zo nu en dan zelf het slagwerk
hanteren.
De veel immobielere vocaliste
die de Sequenza III voor stem uit
voert die met een reeks Sequenza's
voor solo-instrumenten tot de be
kendste stukken van Berio's be
hoort is bezig met iets dat volgens
de componist kan worden opgevat
als een theatrale studie over de ver
houding tussen een soliste en haar
eigen stem.
Die stem lacht, praat, fluistert,
stamelt en huilt; hetzelfde scala
aan stemklanken hoor je ook in
Visage (een tapestuk met stemge
luiden en elektronische klanken)
en in A-Ronne voor acht vocalis
ten. Ook de koren in La Vera Storia
gaan van zang naar schreeuw en
van schreeuw naar gesproken
woord. Een goede indruk van de
manier waarop Berio vocale en
sembles behandelt kan men krij
gen uit de kortgeleden uitgebrach
te plaatopname - onder leiding van
Pierre Boulez - van zijn Sinfonia
(voor orkest en de vocal-group
'Swingle II'). Van de Sequenza en
Visage zijn nog steeds opnamen
verkrijgbaar met de enkele jaren
geleden overleden zangeres Cathy
Berberian: zjj is jarenlang de voor
naamste pleitbezorgster van Be
rio's muziek geweest.
Vrijheden
Theatrale beelden zijn niet alleen
voor de vocale muziek van Berio
een goed houvast, ze zijn dat ook
voor veel instrumentaal werk en
worden soms door de titels alleen
al opgeroepen: wat te denken van
een blokfluitsolo die Gesti (Geba
ren) heet, of orkeststukken als Be-
wegung? Gaat men kijken naar de
manier waarop Berio zijn muziek
structureert, dan komt men al
gauw tot de ontdekking dat hij in
Michèle Creemers (links) en Ellen Loozen druk bezig met hel inrichten van de 'Reproductie Werkelijkheid'
(foto Fred Rohde)
LEIDEN - In het Leidse stedelijk
museum 'De Lakenhal' wordt van
28 juni tot en met 31 augustus een
expositie georganiseerd van het
werk van de schilder Floris Ver-
ster. Het is dit jaar 125 jaar geleden
dat Verster in Leiden werd gebo
ren en dat was voor de Lakenhal
aanleiding om een overzichtsten
toonstelling op het programma te
zetten. Versters werk wordt geken
merkt door een nogal afwijkend
kleurgebruik vergeleken met tijd
genoten als Breitner en Israels.
De Leidenaar schilderde tot 1895
grote dqeken in vaak branderige
kleuren. Hierop volgde een perio
de van uiterst subtiele waskrytte-
keningen. Vanaf begin 1900 tot zijn
dood - 27 jaar later - maakte Verster
vooral kleine stillevens, waarvoor
hij inspiratie ontleende aan zijn on-
middelijke omgeving. Zo onston
den zijn heldere, haast doorzichti
ge bloemstukken- en vruchtenstil
levens.
Het oeuvre van Verster is dankzij
de verschillende onderwerpen die
hij koos afwisselend en boeiend.
Door de medewerking van particu
liere verzamelaars, kunsthandela
ren en musea kunnen 84 werken in
de Lakenhal worden geèposeerd,
waaronder ruim 60 schilderijen en
waskrijtekeningen. Daarnaast zijn
ook aquarellen, tekeningen en en
kele bladen grafiek te zien.
Ter gelegenheid van de expositie
verschijnt een catologus met 28 pa
ginagrote afbeeldingen en een in
leiding van drs. Aleid Montens, die
Versters ontwikkeling in een histo
risch perspectief plaatst.
BAZEL - Geen levend (naaktmo
del zoals men bij eerste oogopslag
wellicht denkt. Wat op de foto is te
zien is een polyester beeld, getiteld
'Dageraad'. Het beeld heeft een
plaats gevonden op de tentoonstel
ling 'Art Fair' in het Zwitserse Ba
zel. Het is gemaakt door de Ameri
kaanse kunstenaar De Andrea, die
het te koop aanbiedt voor ongeveer
200.000 gulden. (foto ANP)
DEN HAAG (ANP) - Onder de
naam Colored Festival presenteert
de Stichting Makandra Gruppo uit
Den Haag van 19 tot en met 22 juni
op het Plein in de Hofstad een uit
heems cultureel festijn. Tot vorige
week noemde de Stichting haar
evenement Colored Holland Festi
val, maar de president van de
Haagse rechtbank verbood deze
naam vanwege de te grote overeen
komst met de naam en de activitei
ten van het Holland Festival. Het
Colored Festival staat daar geheel
los van.
Aan het programma zelf wordt
niets veranderd. Aan het doel
evenmin: „culturele bevruchting"
tussen allochtonen en autochtonen
en verbetering van het culturele le
ven in Den Haag.
De eerste dag wordt gevuld met
kawinamuziek, kasekomuziek,
acts, gedichten, een Turkse mode
show, een playback/soundmix-
show, mime (door de befaamde Al
gerijnse mime-speler Hakim), een
Chinese Leeuwedans, buikdans,
jazz-funk en film.
Vrijdag zijn er niet alleen veel
muziek en gedichten, maar wordt
er ook veel aandacht besteed aan
de winti-cultus uit Suriname. Door
middel van zang, dans en drums
worden bovennatuurlijke krachten
aangeroepen. Zaterdag en zondag
weer vooral veel muziek van aller
lei oorsprong, verder goochelen,
modeshows, poppenkast, mime,
playback/soundmix, een koto-
show en dans uit verscheidene lan
den.
