'Publiek moet eigen schilderij maken'
Pina Bausch legt vinger op
zere plekken van de tijd
Nederlands-Franse co-produktie over Vermeer en Spinoza
'Tekstbeeld' op stations
Gouden Griffel voor
Joke van Leeuwen
en Willem Wilmink
DINSDAG 10 JUNI 1986
KUNST
PAGINA 21
DEN HAAG (GPD)- Deze zomer
maken treinreizigers kennis met
een ongebruikelijke vorm van
kunstpresentatie: het 'Tekst
beeld'. Op vijfhonderd stations
in Nederland hangt vanaf 1 juli
een affiche met een gedicht dat is
gecombineerd met de afbeelding
van een kunstwerk.
'Tekstbeeld' is volgens de be
denker ervan, de Stichting Plint,
gericht op een breed publiek en
moet nieuwsgierigheid, herken
ning en waardering opwekken
bij degene die het affiche ziet. De
Rijksdienst voor Beeldende
Kunst ondersteunt het project fi
nancieel „omdat het een unieke
vorm is om beeldende kunst aan
een groot publiek te presente
ren".
De gedichten op de affiches
zijn o.a. afkomstig van Remco
Campert, Rutger Kopland en Ja
cob Israël de Haan. De beelden
de kunst is werk van Erik And-
riesse, Bert Boogaard, Eli Con
tent en Vincent Rijnbende.
AMSTERDAM (ANP) - De gemeente Amsterdam zal voor een bedrag van 900.000 gulden het schilderij Large
Flowers va de Amerikaanse pop-art kunstenaar Andy Warhol aankopen. Het werk is bestemd voor het Stedelijk
Museum.
Burgemeester en wethouders hebben hiertoe besloten en zullen de gemeenteraad om toestemming vragen voor
aankoop van het schilderij.
De Vereniging Rembrandt in Amsterdam heeft de gemeente 200.000 gulden als bijdrage in de aankoop ge
schonken.
Tanztheater Wuppertal met 'Auf
dem Gebirge hat man ein Geschrei
gehdrt'. Regie en choreografie: Pina
Bausch; toneelbeeld: Peter Pabst;
kostuums: Marion Cito. Gezien op 8
juni in de Stadsschouwburg, Am
sterdam. Aldaar ook op 11 en 12 juni.
AMSTERDAM - Als maar weinig
anderen weet Pina Bausch haar
vinger te leggen op de zere plek
ken van de tijd. In haar theater
maakt ze dat niet expliciet, maar
wel voelbaar. Het zit in de grote
lijnen: dreigend onheil, dwinge
landij van de ene mens jegens de
ander, een behoefte te lijden en
om de angsten te relativeren. Het
schuilt ook in kleine karakterise
ringen zoals die, zwemmer die
door het elastiek over zijn neus
een bizar, angstaanjagend profiel
heeft gekregen. De gelijkenis
met de Olympische kampioen
Mark Spitz is frappant.
'Auf dem Gebirge hat man ein
Geschrei gehort' dateert van
1984. Ze heeft inmiddels in Wup
pertal alweer een nieuw stuk in
gestudeerd. Volgens Bausch
maakt dat niet uit; haar stukken
verliezen niet snel hun actuali
teit. Die actualiteit is soms angst
aanjagend. Ik zal niet de enige in
de zaal zijn geweest die, bij de
scène waarin het lijkt alsof een
meisje met een mes wordt be
werkt, moest denken aan het Ne
derlandse meisje wie onlangs in
werkelijkheid iets dergelijks
werd aangedaan.
De sféer is vanaf het begin
zwanger van onheil. De dansers
rennen rond over het verlengde
podium en drukken zich angstig
tegen de wanden. Het met aarde
bedekte podium lijkt een exerci
tieterrein, of erger nog: een exe-
cutieveld. Dan komt de zwem
mer op, een centrale figuur in het
stuk. Hij haalt ballonnen uit zijn
zwembroek en blaast ze op tot ze
knallen. Een volstrekt ongrijpba
re psychopaat tegen wie nie
mand zich durft te verweren, die
brandende lucifers naar de vrou
wen schiet. Geen van hen durft
zich te verzetten. Ondanks de.
aarde op de vloer, speelt juist
ook water een belangrijke rol..
Veel bewegingen zijn ontleend
aan zwemmen of duiken. Er
wordt geroeid en gejonast.
Er zijn momenten van indivi
duele gekte, maar met name als
er grote groepen dansers op het
podium zijn, slaat de massahys
terie toe. Die uit zich het meest
duidelijk in dwingelandij. Een
man en een vrouw worden hard
handig gedwongen elkaar te zoe
nen, het been van een ander
wordt gebruikt om schoppen uit
te delen. Het zijn ruwe, afstoten
de taferelen.
AMSTERDAM (GPD) - "Het is
half environment, half openba
re les, half documentaire en
dan streelt het ook nog oog en
oor. De voorstelling is erop uit
het publiek te betrekken bij de
gedachtenwereld van Spinoza,
zodat ze na afloop meteen de
Ethica gaan kopen". Aan het
woord is Leonard Frank, artis
tiek leider van toneelgroep
Baal en als co-regisseur betrok
ken bij Spinoza et Vermeer,
een Franse theaterproduktie
die in het Holland Festival
door Nederlandse acteurs zal
worden gespeeld.
door
Marian Buys
Het blijkt niet eenvoudig uit te leg
gen hoe de voorstelling eruit zal
zien. Geen spannende plot, geen
karakters, maar wel een totaal
beeld van de Zeventiende Eeuw,
toen tijd evenmin belangrijk was.
De makers willen vooral nieuws
gierigheid wekken naar de denk
wereld van Spinoza, een van de
grootste filosofen die ooit heeft ge
leefd en die in Nederland amper
bekend is.
Het idee ontstond ruim een jaar
geleden. Arthur Sonnen, een van
de organisatoren van het Holland
Festival, opperde de mogelijkheid
de succesvolle Parijse produktie
hierheen te halen met een Neder
landse bezetting. Oorspronkelijk
was de Franse produktie bedoeld
voor een internationale cast, waar
in ook Gerard Thoolen zou mee
spelen. Maar uiteindelijk was (je
enige niet-Franse acteur een Portu
gees.
Frank: "Ik ben altijd in voor leu
ke plannen en toevallig ging ik snel
naar Parijs. Ik had de Franse voor
stelling op video gezien en had in
middels de tekst. In Frankrijk
maakte ik kennis met de regisseur
en zijn dramaturg en dat was alle
maal heel plezierig. Vanaf dat mo
ment zijn we eraan gaan werken
om die co-produktie tot stand te
brengen. Het Holland Festival zou
de publiciteit en de financiën voor
zijn rekening nemen en Baal zou
zorgen voor de acteurs, de produk
tie en het theater".
"Tot ineens bleek dat het Franse
team ons theater. Frascati niet zag
zitten. Men vond de architectuur te
19de-eeuws voor een 17de-eeuws
stuk. Het was niet neutraal genoeg.
Hun weigering was zo doorslagge
vend, dat Baal zich terugtrok. Na
rijp beraad nam het Holland Festi
val tenslotte de produktie op zich
en nu wordt er in Bellevue ge
speeld. Weliswaar geen theater uit
de Gouden Eeuw, maar wel neutra
ler dan Frascati. Men vroeg mij als
adviseur en co-regisseur en ik heb
ja gezegd. Ik vond het een interes
sant projekt en kon bovendien heel
goed overweg met de regisseur,
Jean Jourdheuil. Een erudiete
man, een Spinozakenner met een
goed gevoel voor ironie en distan
tie. Hij is geen theaterdier die de
ene mooie voorstelling na de ande
re produceert. Veel meer een intel
lectueel die het theater als middel
ziet om gedachten uit te dragen.
AMSTERDAM (ANP) - Willem
Wilmink en Joke van Leeuwen zijn
dit jaar de winnaars van de Gou
den Griffel, de onderscheiding
voor de best geschreven kinder- of
jeugdboeken. Willem Wimink
kreeg de bekroning voor zijn boek
'Waar het hart vol van is. Willem
Wilminks schriftelijke cursus dich
ten' en Joke van Leeuwen voor
haar boek 'Deesje', dat tevens met
een Zilveren Penseel, voor de best
geïllustreerde kinder- of jeugdboe
ken, werd onderscheiden.
De Gouden Penseel is toegekend
aan Max Velthuijs voor zijn illu
straties in het boek 'Klein man
netje vindt het geluk'. Dit is gister
middag meegedeeld door de Stich
ting Collectieve Propaganda voor
het Nederlandse Boek (CPNB), die
de prijzen toekent op voordracht
van een onafhankelijke jury. Met
een Gouden Griffel of Penseel kan
alleen oorspronkelijk Nederlands
werk worden bekroond, voor Zil
veren Griffels en Penselen komen
ook vertaalde boeken
king.
De Gouden Griffels en Penselen
worden uitgereikt tijdens de
feestelijke opening van de Kinder
boekenweek 1986, op 8 oktober in
het Circustheater in Schevenin-
gen. De Kinderboekenweek, van 8
tot en met 18 oktober, heeft als the
ma 'Boeven'.
Zilveren Griffels zijn toegekend
aan acht boekentitels: 'Klop, klop
wie is daar?' van Tan Koide,
'Stormboy' van Colin Thiele, 'Tom
mie Station' van Mensje van Keu
len, 'Doldwazen en Druiloren' van
Ulf Stark, 'Tirannen' van Aidan
Chambers, 'Het eiland in de Vogel
straat' van Uri Orlev, 'Verhalen
voor een Afrikaanse koning' van
Humphrey Harman en 'Italië' van
Hans Peter Thiele en Marcus
Wuermli.
Behalve Joke van Leeuwen ont
ving ook Joep Bertrams een Zilve
ren Penseel. Hij kreeg deze voor
zijn illustraties in het boek 'Sala
manders vangen'.
Theaterdirecteur Gobert overleden
WENEN (DPA) - In Wenen blijkt
vorige week vrijdag de in Duits
land geboren toneel- en filmacteur
en theaterdirecteur Boy Gobert op
60-jarige leeftijd te zijn overleden.
Zaterdag zou hij 61 geworden zijn
en hij zou dit jaar de leiding op zich
genomen hebben van het Theater
in der Josefstadt in Wenen. Vroe
ger was hij jarenlang intendant in
zijn geboortestad Hamburg en in
West-Berlijn.
Op het toneel speelde Gobert
snobs en dandy's even gemakke
lijk als Richard III en Wallenstein.
De Belgische componist en mu
sicoloog Arthur Hoeree, die sinds
1919 woonachtig was in Parijs en
groot vriend en medewerker was
van Arthur Honegger, is begin juni
op 88-jarige leeftijd in de Franse
hoofdstad overleden.
Hoeree schreef in samenwerking
met Honegger filmmuziek en mu
ziek voor toneel en luisterspel.
Voorts laat hij verhandelingen
over Albert Roussel, Arthur Ho
negger en Igor Strawinsky na en in
vakbladen verschenen nog steeds
actuele commentaren en kritieken.
Dat trekt mij wel aan, ik vind het
heel prettig met zo iemand te ma
ken te hebben. In Frankrijk is hij
bepaald geen onbekende. Hij regis
seert ook veel in het buitenland en
doet vooral dingen die een beetje
bezijden het gangbare repertoire
liggen. Een interessante man".
Kameel
De voorstelling probeert geen
historisch juist beeld van Spinoza
te scheppen, maar veel meer een
'Spinozistisch theaterstuk' te creë
ren. Dat betekent een stuk dat is
opgezet volgens de denkwijze van
Spinoza. Jourdheuil: "Men zou het
stuk als titel mee kunnen geven:
'het bedenken van Spinoza' of 'het
uitvinden van Spinoza'. Dat kan
niet door het ten tonele voeren van
anecdotes of voorvallen". Spinoza
-et Vermeer is veel meer een 'actie
stuk', een levend schouwspel. De
schrijver is in Frankrijk ook als
schilder bekend. Op het toneel
schetst hij met beelden. Het pu
bliek moet uiteindelijk zijn eigen
schilderij maken".
Frank: "Alles is echt wat er op
toneel gebeurt. Er wordt echt ge
schilderd, echt gekookt en echt
viool gespeeld. Vermeer en Spino
za hebben elkaar in werkelijkheid
nooit ontmoet en dat gebeurt ook
hier niet. De schilder, gespeeld
door de jurist-schilder Lucas van
Eeghen, is voortdurend bezig en
werkt mee om een beeld van de
tijd te geven. Er is ook een vrouw
in het spel, Tamar, gespeeld door
Olga Aldekinders. Zij is een profes
sionele violiste; dat laat zij ook ho
ren in de voorstelling. Haar perso
nage is afgeleid van de historische
feiten. Spinoza (Rudolf Lucieer)
was min of meer verliefd op de
dochter van een bevriend zaken
man, maar zij trouwde met een
leeftijdgenoot. Dan komt er nog
een hospita in voor. gespeeld door
Kitty Courbois, die ook haar eigen
bezigheden heeft. Zij kookt, zit
kant te klossen en bestiert het huis
waar Spinoza en Vermeer wonen.
Tenslotte staat er ook nog een ka
meel op het toneel. Waarom? Waar
schijnlijk is dat een associatie van
de schrijver die vooral dieren schil
dert. En Spinoza was een Portuge
se jood. Het jodendom heeft altijd
veel te maken met de woestijn".
Naast de theatrale schildering is
de tekst echter even belangrijk.
"De toeschouwer kan zich wel on
derdompelen in de tijdloze sfeer,
maar hij moet zijn hersens op
scherp houden, er wordt een grote
denkactiviteit gevraagd. Er wor
den gesprekken gevoerd over
schilderkunst en politieke en filo
sofische onderwerpen. De uitspra
ken van Spinoza komen steeds
voort uit gebeurtenissen en ont
wikkelingen, zij staan niet op zich
zelf. Hij is als het ware zijn filosofie
op het toneel aan het bedenken. De
dialoog is dikwijls heel gewoon,
maar zodra het gesprek in Spino
za's buurt komt, wordt het gesprek
weer spinozistisch. Hij was zo on
gelofelijk modern. Als je zijn
ideee'n over vrijheid hoort, klinkt
dat puur materialistisch en dialec-
EINDEXAMENWERK - Van 13 tot
19 juni wordt in de Koninklijke
academie van Beeldende Kunsten
aan de Prinsessegracht in Den
Haag de jaarlijkse expositie van
eindexamenwerken gehouden. Op
de afdeling Architectonische
Vormgeving zijn onder meer
werken van de Leidenaren Mare
Tilli, Johan Pfaff en Lucienne
Droogh te zien. Openingstijden:
9.00-17.00 en 19.00-21.30 uur, za
12.00-17.00 uur.
OVERLEDEN - De Oostenrijkse
schrijver en dichter Herbert Eisen-
reich is vrijdag op 61-jarige leeftijd
overleden.
Eisenreich was één van van de
bekendste conservatieve schrij
vers van Oostenrijk. Tot zijn be
kendste werken behoren de dicht
bundel 'Verlorene Funde', de ro
man 'Auch in ihrer Sünde' en de
verhalenbundels 'Die abgelegte
Zeit' en 'Die blaue Distel der Ro
mantik'.
Voor zijn werk is Eisenreich on
derscheiden met onder meer de
Oostenrijkse Staatsprijs voor lite
ratuur en de 'Prix Italia'.
Leonard Frank, regisseur van het
Nederlandse aandeel in 'Vermeer
et Spinoza', tussen twee Vermeers.
(foto GPD»
tisch. Hij zegt dat vrijheid het ver
mogen is tot handelen volgens de
wetten van zijn eigen aard en niet
het verlangen te overheersen. Vrij
heid is geen passieve toestand,
hoewel men vaak geneigd is te
denken: als je vrij bent, hoef je
niets meer te doen. Spinoza zegt
juist dat vrijheid handelen is".
Ketters
"Uit dat begrip vrijheid leidt de
filosoof zijn revolutionaire ideeën
af. In die tijd had je de republiek,
maar door de moord op de gebroe
ders De Witt werd de monarchie in
ere hersteld. Hij was een fervent re
publikein en zag bovendien kans
de katholieken, de calvinisten en
de joodse kerk tegen zich op te zet
ten. Daar ben ik wel jaloers op".
Historisch is het interessant dat
Spinoza zijn werk postuum heeft
laten uitgeven. Hij was te bang
voor de gevolgen. Frank: "Zijn
werk was verboden in Nederland,
nota bene de vrijzinnige republiek!
Hij keerde zich met allure tegen re
ligie en bijgeloof, ongelofelijk vind
ik dat in de 17de eeuw. De man had
een totaal andere interpretatie van
het godsbesef. Hij zei dat God in
alles is en ook in onszelf. Dat is na
tuurlijk zo ketters. Het rare is dat
die ideeën hier toen geen vervolg
hebben gekregen, terwijl het boek
na zijn dood door heel de wereld
een zegetocht heeft gemaakt die
nog steeds voortduurt. Hoe komt
het dat het hier pas in de 19de
eeuw herontdekt is? In Nederland
verscheen de Ethica pas in 1924.
terwijl dit jaar zijn volledige werk
in vertaling uitkomt. In het buiten
land is dat veel en veel eerder ge
beurd. Er is hier nog altijd iets met
Spinoza".
Tijdens zijn léven werd Spinoza
wel degelijk gewaardeerd, vooral
internationaal. Hij kreeg in Duits
land een professoraat aangeboden
en men heeft ook geprobeerd hem
naar Frankrijk te halen om hem
daar verder te laten werken. Hier
waren de atheisten zijn medestan
ders. vogelvrijen. Hij leefde zelf
heel teruggetrokken in Rijnsburg
de omgeving van Den Haag, waar
hij zich vestigde toen het hem in
Amsterdam te gevaarlijk werd. Hij
verdiende zijn brood met lenzen
slijpen. Dat doet hij ook in de voor
stelling. En ook daarin was hij een
ontdekker. Het was echt een genie.
Ik hoop dat de voorstelling mee
werkt aan een grotere kennis van
zijn ideeën".
'Vermeer et Spinoza' door het
théatre Sapajou en toneelgroep
Baal is te zien op 10 t/m 14 en 17
t/m 21 juni in Bellevue in Amster
dam. Aanvang 20.30 uur.
Dansgroepen
vragen om
20 miljoen
AMSTERDAM - Er is twintig mil
joen gulden nodig om de langbe-
staande achterstand van de sector
dans ten opzichte van de andere
podiumkunsten in ons land in te
halen. Dat geld is ook nodig om de
gevolgen van drie nieuwe grote
theaters in ons land (Muziekthea
ter Amsterdam, Spuitheater Den
Haag en Stadsschouwburg Rotter
dam) op te kunnen vangen. De ne
gen grootste dansgezelschappen
zeggen dit in een brief aan informa
teur De Koning, vooruitlopend op
het advies van de landelijke werk
groep dansbestel. De negen gezel
schappen, verenigd in de Direktie
Overleg Dansgezelschappen
(DOD), willen dat het inhalen van
de achterstand wordt zeker gesteld
bij de kabinetsformatie.
De twintig miljoen gulden zullen
ook nodig zijn om Het Nationale
Ballet en het Nederlands Dans
theater aanvaardbaar te kunnen la
ten functioneren in hun nieuwe be
huizing. Daarnaast zal het gedeel
telijk overnemen van de sprei-
dingstaak door andere gezelschap
pen financiële gevolgen hebben.
Ook zijn er middelen nodig om de
kleinere, vernieuwende gezel
schappen in staat te stellen een so
ciaal aanvaardbaar personeelsbe
leid te voeren en de noodzakelijke
ruimte te geven om te experimen
teren. Verder dient het budget ver
hoogd te worden van de ongeveer
30 kleine dansgroepen die de laat
ste vijf tot tien jaar een belangrijke
rol hebben gespeeld bij de artistie
ke vernieuwing binnen de dans-
sector.
In DOD zijn verenigd Dansgroep
Krisztina de Chatel, Dansproduk-
tie, Folkloristisch Danstheater, Het
Nationale Ballet, Intro-Dans, Ne
derlands Dans Theater, Penta
Theater, Scapino Ballet en Werk
centrum Dans.
Het Nederlands Dans Theater
heeft daarnaast in een eigen tele
gram aan informateur De Koning
gevraagd om 5,8 miljoen voor de
verhuizing van het gezelschap naar
het nieuwe theater aan het Spui.
Het NDT acht zich ernstig bena
deeld ten opzichte van het Natio
nale Ballet van wie het budget voor
de verhuizing naar het nieuwe Mu
ziektheater in Amsterdam wel aan
zienlijk is verhoogd.
Fooistheater
Het optreden van Daniel Rovai en
The Barneys in het Leids Vrije-
tijds Centrum begint vanavond
niet om half elf zoals eerder abu
sievelijk werd vermeld maar om
negen uur.
Jan Minarik als de zwemmer in 'Auf dem Gebirge hat man ein
Geschrei gehort' van Tanztheater Wuppertal. «foto uiii Wciss»
Hoe hard het er op het podium
soms aan toe kan gaan, Bausch
geeft je niet de kans te vergeten
dat het theater is. Het meisje dat
zo'n misbaar maakt omdat ze
schijnbaar met een mes wordt
bewerkt, kreunt nog even hard
als haar belager al lang weer is
vertrokken. En op het moment
dat een vrouw aan de rand van
het podium in snikken lijkt te
gaan uuuarsten, komt een mede
speler nonchalant melden dat
het pauze is.
In veel elementen van de voor
stelling is de op improvisatie ge
baseerde werkwijze van de groep
nog duidelijk zichtbaar. Er wor
den vaak kinderspelletjes ge
speeld, maar dan in een gemene
versie voor volwassenen. Soms
lijkt het of spreekwoorden wor
den uitgebeeld, andere momen
ten doen denken aan groepsthe
rapie. De rollen zijn volledig toe
gesneden op de individuele ta
lenten van de acteurs. Jammer
dat Meryl Tankard en Josephine
Ann Endicott de groep hebben
verlaten; zij waren vier jaar gele
den twee van de meest opvallen
de speelsters. Maar Bausch heeft
nieuwe persoonlijkheden om
zich heen verzameld, die hun af
wezigheid doen vergeten en net
als zij de kunst verstaan onver
wacht uit te barsten in prachtige
flarden danskunst.
Dennebomen
Vreemd genoeg was er on
danks de beklemmende sfeer dit
keer toch vaker reden tot lachen
dan anders bij Bausch het geval
is. Ze hanteert vaak een wrange
humor. Niet alleen de zwemmer
heeft groteske trekken, vaak zijn
er hele taferelen die volstrekt ab
surd zijn. Zo worden in. he deel
na de pauze op zeker moment
tientallen dennen op het podium
gegooid. Nog geen vijf minuten
later worden ze weer weggehaald
en is er niet meer mee gebeurd
dan een soort kiekeboe van twee
danseressen. Het meest ver
vreemdende moment is wel als
onverwacht een twintigtal oude
re heren en dames met instru
menten opkomt. Ze vormen het
Noordhollands Ouderen Orkest,
een gezelschap van grijze muzi
kanten dat onverstoorbaar door
speelt terwijl voor hun ogen een
vrouw eerst ontzettende jeuk
krijgt en daarna in een golfbewe
ging door de lucht wordt geslin
gerd.
'Auf dem Gebirge hat man ein
Geschrei gehort' is andermaal
een zeer indringend theaterstuk
van Bausch. De totaalindruk is
overdonderend, maar de schoon
heid ervan schuilt in kleine mo
menten. Ik was het meest getrof
fen door de scène met de twee
mannen, die elkaar op een ter
loopse manier vinden en later
toch weer ieder huns weegs
gaan. De uitbeelding maakte het
tot een treffende parabel van ver
houdingen tussen mensen. Der
gelijke rake beelden zijn er in
zo'n overvloed, dat er voor ieder
een wel een voltreffer bij moet
zijn, al zal die per persoon ver
schillen.
ARIEJAN KORTEWEG
