'Ik riep nog: laten we de boel
platgooien, maar stond alleen'
Terugblik op tachtig jaar Industriebond in Leiden
Leerstoel 'angst en stress' aan universiteit
Drie vrouwen zwanger
via'reageerbuismethode'
Asfaltering
Langegracht
acliel in vrije lijd
ZATERDAG 7 JUNI 1986
LEIDEN
LEIDEN - Staken, dat deed je vroe
ger niet zo makkelijk, zegt P. de Haas
(74). "Ik zat in de textiel, nou, als je
staakte, dan was je zo je baan kwijt.
Je kon geen kant op. Staken is nu
makkelijker geworden. Alleen: er is
geen textiel meer in Leiden".
Jan Zorgdrager, de schrijver van
'Stromen en Stroompjes': "Secreta
ris Zandvliet heeft de afdeling Lei
den van de Industriebond nog
springlevend genoemd. Terecht,
maar tegelijkertijd hoogst verbazing
wekkend. Want als er ooit in enige
plaats aanslagen op het voortbestaan
van een industriële vakbond zijn ge
daan, dan is het wel in Leiden".
De afdeling Leiden van de Indus
triebond FNV bestaat tachtig jaar.
Het jubileum zal in september wor
den gevierd. 'Stromen en
Stroompjes', is al verschenen, het
boekje dat Jan Zorgdrager heeft ge
schreven over tachtig jaar vakbonds
werk in Leiden.
Tachtig jaar vakbondswerk,
over welke afdeling had je
het dan eigenlijk? Met wel
ke bond begon het? Het ver
haal over tachtig jaar Indus
triebond FNV begint bij de
oprichting van een afdeling
van de metaalbewerkers-
bond, in 1906. Aldus secre
taris Zandvliet.
door
Wim Brands
De metaalbewerkersbond - ook
een stroompje in dat waterland van
de bonden. Wie hadden er allemaal
geen eigen bond? De typografen,
de zinkbewerkers, de sigarenma
kers, de textielarbeiders, de kan
toorbediendes, en ga zo maar door.
En door dat land liepen natuurlijk
nog dammen: de christeüjken, de
katholieken en de socialisten wa
ren allemaal apart georganiseerd.
De tekortkoming van de brochu
re van Jan Zorgdarger is dat hij te
weinig schrijft over de geschiede
nis van de Leidse afdeling, het aar
dige van 'Stromen en Stroompjes'
is daarentegen dat hij aan die dam
men veel aandacht besteedt.
Hoe ver de opvattingen over het
vakbondswerk voor de oorlog uit
elkaar lagen, maakt hij bijvoor
beeld goed duidelijk door twee uit
spraken uit 1915-1916 te publice-
NW-voorzitter Oudegeest zei:
"Zeer sterk moet in het gansche
land het gevoel er uit, alsof de vak
beweging verlamd is, alsof de ar
beiders maar moeten drijven op de
steunbeweging. De oude strydpe-
riode moet weer ingezet. Waar het
enigszins mogelijk is, zal de armoe
de met loonacties bestreden moe
ten worden. Laat het gaan van huis
tot huis, van mond tot mond, dat
van heden af de Nederlandse vak
beweging haar natuurlijke taak
hervat, teneinde te volbrengen het
enorme werk - de inzinking der ar
beidersklasse tegen te gaan door
loonsverhoging".
H. van de Wetering, bisschop van
Utrecht stelde: "De vakorganisatie
heeft dus te zorgen tegenover de
socialistische leer van klassen
strijd, in de vakvereenigingen aan
te kweken een diepgevoeld
rechtvaardigheidsbegrip, weder-
zijdsche waardering van patroon
en ondergeschikte, eerbiediging
van de door God gewilde orde, n.l.
van onderscheid van stand en van
bezit, wederkeerige liefde".
Onderscheid
Na de oorlog kon je het meema
ken dat de NW en het NKV sa
men actie voerden, vertelt De
Haas, NW'er van huisuit, die in
1987 zestig jaar lid is van de bond.
"En toen in de jaren zeventig die
twee bonden opgingen in de FNV
had je natuurlijk helemaal één
front. Vroeger was dat wel anders".
"Dan riep de moderne bond -
want zo noemden de socialisten
hun vereniging - bijvoorbeeld een
staking uit en dan zeiden de con
fessionelen: daar doen wij niet aan
mee. Die blokkeerden ons. Ze wa
ren vaak op het handje van de ba
zen".
Nee, het boterde niet echt goed
tussen bijvoorbeeld de socialisten
en de katholieken. Zo herinnert De
Haas zich nog goed dat hij op z'n
werk bevriend raakte met een ka-
LEIDEN - Als de universiteitsraad
ermee instemt, krijgt de Leidse
universiteit een bijzondere leer
stoel 'Stress en angst in medische
situatie', waarbij de nadruk wordt
gelegd op de theoretische en empi-
risiche aspecten daarvan. De leer
stoel wordt ondergebracht bij de
sectie medische psychologie van
de vakgroep psychiatrie.
De komst van de leerstoel i
initiatief van het Instituut
voornoemd gebied onderzoek te
doen en verspreiding van inzichten
te bevorderen. Bijzondere leerstoe-
Psycho-sociale len vindt het instituut daarvoor
stress. Dit stelt zich ten doel op een geëigend middel; er zijn er dan
ook al drie, waaronder één in
Utrecht.
Bij het onderwijs op het gebied
van psycho-sociale stress moet vol
gens het instituut worden gedacht
aan analyses van onder meer
stressreacties en de zowel negatie
ve als mogelijke positieve gevol
gen van stress. Bij het onderwijs
op het gebied van angst komen on
der meer de diagnoses en thera
peutische maatregelen aan de or
de. De voor de leerstoel te benoe
men hoogleraar zal bij voorkeur
een psycholoog moeten zijn.
IVF-afdeling AZL geopend
tholieke jongen. Het was echt ie
mand met wie hij goed kon praten.
Eén van de weinigen. Wou jij geen
lid worden van onze bond, vroeg
De Haas hem. Maar die jongen
mocht niet van z'n vader. Zo ging
dat. Toen.
Op z'n veertiende - dat was in
1926 - ging De Haas bij Clos en
Leembruggen werken. Een jaar la
ter werd hij lid van de Arbeiders-
jeugdcentrale, de AJC. "M'n vader
vond het tijd worden. Hij zat zelf
bij de bond van personeel in over
heidsdienst. Nee, het was niet zo
dat hij thuis veel praatte over poli
tiek enzo. Maar hij was wel een be
wuste man. Al in 1912 was hij lid
van de SDAP".
Op z'n werk waren maar weinig
mensen Üd van de AJC. En de
meisjes moesten je niet. Hij maakt
een gebaar: "Zo'n kop met haar
had je. En je liep in korte broek.
Dat vonden ze maar merkwaardig.
Je werd afgestoten door de meeste
meisjes, tenminste, zo ervaarde ik
dat. Er waren ook wel jongens die
zeiden: waarom ben je toch lid van
zo'n club. Dan hadden ze ons weer
eens in optocht door de stad zien
lopen op zaterdag. Want dat deed
je als AJC'er hè, wandeltochten
maken".
Rooie
Wat hij zich nog goed herinnert
is dat er in 1929 een conflict was bij
Clos. Het ging over een puntensys
teem; de meeste arbeiders waren
tegen, maar niemand kwam in ver
zet.
"De bond ook niet. Ik wilde wel.
Ik heb nog geroepen: laten we de
boel platgooien, maar niemand
reageerde. Alleen Rinus van der
Lubbe wilde wel helpen. Ik zie
hem nog in die lantaarnpaal klim
men als een aap. Hij riep: Kamera
den, neemt dit niet! Maar zoals ik al
zei: niemand luisterde. Ik stond al
leen".
En je moest nog oppassen ook,
vervolgt De Haas. Waarna hij ver
telt dat hij in de jaren dertig bijna
uit de bond werd gegooid. Hij zat
toen zonder werk, moest in het ka
der van de werkverschaffing aan
de slag op vliegveld Valkenburg en
werd ervan verdacht dat hij com
munistische sympathieën had.
"En dat namen ze niet hè. Com
munist mocht je niet zijn van de
textielbond waarvan ik nog steeds
lid was. Ik ben overigens nooit
overgeheld naar de communisten".
Na een korte pauze: "Het waren
wel feilen, die communisten. Ze
twijfelden niet; ze gingen er tegen
Op de vraag waarom stakingen
soms niet lukten, antwoordt hij:
"Je had veel te verliezen. Kijk, je
kon wel zeggen: we staken, maar
dan lag je eruit. De fabriek kon
voor jou minstens tien anderen
krijgen. Logisch datje in zo'n geval
eerst aan je eigen hachje denkt. Ik
bedoel, je kunt het die textielwerk-
nemers wel kwalijk nemen dat ze
niet wilden staken, maar dat is niet
realistisch".
"De macht van het kapitaal was
in elk geval groot; als bond kwam
je daar maar moeilijk doorheen. Ik
zeg altijd maar zo: het was de tijd
van slikken of stikken".
Voor jou tien anderen - dat heeft
hij zelf ook meegemaakt. Op z'n
achttiende nam De Haas ontslag
omdat hij in dienst moest. Na een
herkeuring kon hij weer naar huis:
afgekeurd. "En toen heb ik me
weer gemeld bij Clos, maar ze hoef-
LEIDEN - Het AZL is er sinds ja
nuari in geslaagd om via de zoge
noemde 'reageerbuismethode' drie
zwangerschappen te bewerkstelli
gen. Twee daarvan verlopen voor
spoedig, één is geëindigd in een
abortus. Gynaecoloog prof. dr.
E.V. van Hall maakte dit gisteren
bekend tijdens de opening van de
IVF-afdeling in de vrouwenkliniek
van het AZL.
Van Hall noemde de cijfers "niet
echt om te juichen, maar wel be
moedigend". Bemoediging ging in
elk geval uit van de ludieke leus
'Het AZL bevrucht u snel', die was
terug te vinden op één der t-shirts
die een aantal personeelsleden als
blijk van dank voor hun werk van
hem kregen overhandigd.
Op de gisteren feestelijk geopen
de In Vitro Fertilisatie-afdeling
wordt geprobeerd buitenlichame-
lijke zwangerschappen, beter be
kend als reageerbuiszwanger
schappen, tot stand te brengen:
van vrouwen die door een afwij
king in de baarmoeder niet langs
de gewone weg zwanger kunnen
worden, wordt de eicel buiten het
lichaam bevrucht, waarna zij die
weer krijgt ingeplant.
Van Hall nep in zijn toespraak in
herinnering dat het vandaag op de
kop af 12,5 jaar geleden is dat hij in
een oratie grote terughoudendheid
bepleitte ten aanzien van IVF.
"Ook nu heb ik die niet helemaal
verloren. Zeker in een academi
sche kliniek zijn relativering, te
rughoudendheid en een kritische
houding noodzakelijk om de kwa
liteit goed té kunnen bewaken".
Wat niet wegneemt dat hij zeer ver
heugd is over de komst van een
IVF-afdeling in Leiden, waarvoor
een maanden durende verbouwing
in de vrouwenkliniek nodig was en
die er kwam in nauwe samenwer
king met de proefkliniek in het
Rotterdamse academisch zieken
huis.
Van Hall prees de directie van Pr°f Van Hall (tweede van rechts) kijkt naar het schilderij 'Zorg om het ei' dat zijn vrouw maakte voor de
het AZL dat die aan zijn eisen voor nieuwe IVF-afdeling van het AZL die gisteren werd geopend.
de komst van de IVF-afdeling was
toegemoet gekomen: ruime perso
neelsformatie en ruime financiële
middelen. In proefklinieken, die
die ruimte niet hadden, rezen na
melijk moeilijkheden en frustra
ties: IVF moest er bij worden ge
daan. Maar het is niet iets wat je er
eventjes naast kunt doen. IVF is
een tere, belangrijke ingreep", al
dus Van Hall.
Vakbondsman P. de Haas: "De confessionelen waren vaak op het handje van de bazen". (foto wim Dijkman)
LEIDEN - In verband met de asfal
tering van de Langegracht tussen
de Reinveststeeg en de Klokpoort
geldt in de nacht van 8 op 9 juni en
op 29 en 30 juni éénrichtingsver
keer op de Langegracht. Verkeer
vanaf de Lammermarkt wordt dan
omgeleid via de Nieuwe Beesten
markt, de Beestenmarkt, de
Blauwpoortsbrug, de Steenstraat,
de Prinsessekade, Kort Rapenburg
en de Breestraat. Verkeer uit de
richting Hooigracht/Klokpoort kan
wel gewoon de Langegracht op.
Aanstaande zondagnacht wor
den de rijweg en het fietspad aan
de kant van Digros onder handen
genomen. De overzijde komt 29 ju
ni aan de beurt. Als het weer een
beetje meezit, kan het verkeer rond
6 uur 's morgens weer gebruik ma
ken van de Langegracht.
Morspoortbrug
tijd afgesloten
LEIDEN - De Morspoortbrug
wordt van 9 tot vermoedelijk 20 ju
ni voor verkeer afgesloten in ver
band met schilder- en naherstel-
werkzaamheden aan de onlangs
vernieuwde brug. De brug dient
nog te worden afgelakt, omdat het
veelvuldige slechte weer dat afge
lopen jaar steeds verhinderde.
Voorts is de brugophanging nog
niet helemaal goed afgesteld en
moeten het rij- en loopgedeelte on
der handen worden genomen.
Als gevolg van de afsluiting is
d'Oude Morsch voor het autover
keer tamelijk moeilijk bereikbaar,
namelijk alleen vanaf de binnen
stad. Vanaf de Beestenmarkt kan
de buurt via zowel de Narmstraat
als het Kort Galgewater worden
bereikt. Auto's die van de Tweede
Binnenvestgracht komen, kunnen
tijdelijk de Eerste Binnenvest
gracht als extra toegang tot de wijk
gebruiken. Hiertoe wordt de rij
richting op het gedeelte tussen de
Kruis- en de Steenstraat omge
draaid. Verkeer dat van de Mors-
weg en de Plesmanrotonde komt,
wordt met behulp van borden om
geleid via de wegen bij Molen De
Valk. Voetgangers en fietsers kun
nen d'Oude Morsch gewoon berei
ken: pal naast de Morspoortbrug
wordt een noodvoorziening aange
legd.
den me niet meer. Ik stond bekend
als een rooie".
Solidariteit
Hij heeft vroeger veel voor de
bond gedaan. "Het was aanpoten
hoor. Je kwam om half zes thuis,
even een boterhammetje eten en
vervolgens de wijken in. Op huis
bezoek bij mensen die geen lid wa
ren. Was je aan het einde van de
avond blij datje er weer iemand bij
had".
Zijn vrouw: "Maar dat was toch
ook mooi! Zo bleef de bond groot.
Wat is daar nou tegenwoordig van
overgebleven?"
Ja, vind je het vreemd, werpt De
Haas tegen. "Wat heeft Leiden nou
tegenwoordig nog aan industrie?
Van de metaal is bijna niks over, de
textiel is weg, de conserven ook.
Waar zijn de arbeiders van wei-
Zijn vrouw: "Daar heb je gelijk
in. Het *is tegenwoordig alleen
maar kantoren wat de klok slaat.
De echte industrie is weg, dus is de
bond ook kleiner geworden. Dat
hou je niet tegen".
Het gesprek lijkt een klaagzang
voor twee personen te worden,
maar nadat hij zijn koffie heeft op
gedronken moet De Haas toch
even kwijt dat er na de oorlog "veel
meer lichtpunten te zien waren
dan in bijvoorbeeld de jaren der
tig".
"Dat de mensen het beter kregen
was ook het werk van de bond.
Vergeleken met vroeger zat de or
ganisatie ook beter in elkaar. Voor
de oorlog waren volgens mij eigen
lijk alleen de typografen goed geor
ganiseerd. Die hadden dan ook al
een vakantieregeling toen wij nog
niet eens wisten wat dat was".
Hoe dan ook, na de oorlog werd
er meer bereikt voor de arbeiders.
Neem nou zijn geval. "Ik kwam in
'71-61 was ik - op straat te staan-
...maar wel via een goede afvloei
ingsregeling. Dat was voor de oor
log toch niet zo gegaan! Afvloeien -
daar hadden ze toen nog niet eens
van gehoord".
Zijn vrouw: "Nee, daar heb je ge
lijk in. Maar de mentaliteit, is die
nou wel veranderd?"
"Hoe bedoel je?"
"Ik bedoel, een halfjaar voordat
jij werd ontslagen in '71 hadden ze
je nog bejubeld omdat je al vijfen
twintig jaar in dienst was. De Haas
was de man. En wat gebeurt er een
paar maanden later? Je kreeg je
geld, oké, maar je stond wel op
straat, zonder blikken of blozen".
Expositie over
laatste Leidse
wagenmaker
LEIDEN - In de Leidse Waag is
van 14 juni tot en met 26 juni een
tentoonstelling te bezichtigen over
het leven en werk van Jacob de
Groot. De Leidenaar was de laatste
ambachtelijke wagenmaker in zijn
woonplaats. De expositie is geor
ganiseerd door een groep studen
ten van de Reinwardt Academie.
Op de tentoonstelling is een re
constructie aanwezig van een
werkplaats en er wordt getoond
hoe De Groot wagenwielen maak
te. Ook valt de ontwikkeling van
het wagenmakerijbedrijf te zien
van 1905 tot 1985.
Volgend jaar zal in het voormalig
bedrijfspand van De Groot aan de
Oude Varkenmarkt een wagenma
kersmuseum worden geopend. De
Leidenaar liet na zijn overlijden
een verzameling oude gereed
schappen en machines na, die in
het museum in ere zullen worden
hersteld.
Russisch
De school voor volwassenenon
derwijs Boerhaave geeft ook ko
mend schooljaar avondcursussen
Russisch (voor havo- ofvwo-certi-
ficaat). Aan bod komen luister-,
lees- en spreekvaardigheid en li
teratuur. De lessen worden gege
ven in het gebouw van de Louise
de Coligny-scholengemeenschap
aan de Kagerstraat. Maandag
avond wordt een demonstratives
gegeven. Tevens is informatie
over de cursus voorhanden.
Plaats van handeling is de Loui
se de Colignylokaal C 17, aan
vang zeven uur.
Zuid-West
Het Dienstencentrum Zuid-
V/est roept vrijwilligers uit de
wijk op om te helpen bij de bege
leiding van ouderen. Bijvoor
beeld ouderen die graag eens
naar buiten zouden willen, maar
daarvoor begeleiding nodig heb
ben. Wie wil helpen kan zich mel
den bij het dienstencentrum, dat
gevestigd is aan het Bevrijdings
plein 60 (in het Gezondheidscen
trum) of telefonisch contact opne
men, 's ochtends van negen tot
twaalf: 768711.
Nieuw Leven
De muziekvereniging Nieuw
Leven heeft mede dank zij een
subsidie van het Anjer Fonds een
nieuw uniform kunnen aan
schaffen. De bijna zeventig jaar
oude vereniging zal op 14 juni in
dit nieuwe tenue deelnemen aan
een concours in Voorburg.
Antonius feestweek
Het jaarlijkse feest van de An
tonius parochie in Zuid-West
staat de komende week op het
programma. De festiviteiten be
ginnen morgen na de eucharis
tieviering van tien uur om elf
uur met een koffieconcert in de
kerk, met medewerking van het
King Combo.
Maandagavond worden de ac
tiviteiten voortgezet met een
prestatieloop die om half acht be
gint voor de Gruma op de Vijf
Meilaan. In samenwerking met
de Leidse Politie Sport Vereni
ging is een route uitgezet van 2,5
kilometer voor de jeugd en van 5,
7,5 of 10 kilometer voor de overi
gen. Wethouder Tesselaar lost het
startschot.
Hoofdmoot wordt gevormd
cloor de fietsvierdaagse, van
dinsdag tot en met vrijdag. Elke
avond starten de deelnemers tus
sen zes en zeven uur op het kerk
plein van de Antoniuskerk. Ze
kunnen kiezen uit (dit jaar
nieuw uitgezette) routes van
twintig of dertig kilometer. De
muziekverenigingen FBL en
Burcht verlenen medewerking.
Pastoor Douma lost het start
schot.
Op de slotavond vrijdag in de
aula van de Rembrandt Scholen
gemeenschap staan er bingo, mu
ziek en dansen op het program
ma. Medewerking wordt ver
leend door het duo Wim Roeland-
se met zang van Belinda. De zaal
gaat om half acht open.
De volgende dag, zaterdag 14
juni, is er nog een speciale mid
dag voor ouderen. In Rosenburch
aan de Vijf Meilaan (zaal open
om half twee) begint om twee uur
een programma waaraan op
nieuw muzikale medewerking
wordt verleend door het duo Roe-
landse en Belinda. Ouderen met
vervoersproblemen kunnen bel
len naar Th. van Dam, 122790.
De opbrengst van de Antonius
feestweek gaat naar de Zonne
bloem en wordt besteed aan een
vakantie voor langdurig zieken.
LEIDEN - Ondanks het noodweer
ging de minitriathlon voor leerlin
gen van het voortgezet onderwijs
gisteravond gewoon door. De eerste
prijzen werden in de wacht ge
sleept door Sabrina Theyn, Hedy
van Ditzhuyzen, Yvonne Flippo,
Jan-Barl Broekhuis, Edwin Sprin
ger en Aschwin Vermeulen.
De scholieren moesten zich bewij
zen op drie onderdelen: zwemmen,
hardlopen en fietsen. Gestart werd
er bij zwembad De Zijl. Allereerst
moest er vierhonderd meter worden
gezwommen. In totaal zestien
baantjes. Daarna volgde het fiet
sen. Vijfentwintig kilometer om
precies te zijn. Het slotonderdeel
was hardlopen (5,5 kilomter).
Tweehonderd leerlingen hadden
zich opgegeven voor de minitriath
lon. Vijfenvijftig van hen zagen
toch maar van deelname aan het
sportieve spektakel af door het Twee deelnemers van de minithriathlon voor scholieren van het voortgezet onderwijs. Nog een paar meters en ze
slechte weer. kunnen beginnen aan het tweede onderdeel: hardlopen.
Triathlon in en
rond De Zijl
