OEKEN
Vrouwen met vertellerstalent
DE
KEER
Historische jeugdromans: kleur- en geurrijk
'Feministische' thriller
kleurrijke en levendig
Boeiende gesprekken over liefde
Christine Kraft en Renate Dorrestein maken indruk
Wrede jacht
op veteranen
ZATERDAG 7 JUNI 1986
Het lijkt wel of de jongere litera
tuur steeds minder de speurtocht
naar het eigen innerlijk of de tries
te jeugd van de auteur als thema
heeft. De inkeer tot en beschou
wing van zichzelf maakt plaats
voor andere, fantastischer reizen
waarin overigens de aandacht vooi
de psyche is gebleven. Maar het
speuren naar menselijke bewee
gredenen vindt momenteel plaats
in een ruimer en veel boeiender ka
der.
Voor een deel is deze nieuwe lite
raire trend tot uiting gekomen in
de nog steeds groeiende stroom
reisboeken met gevarieerde versla
gen van ontdekkingstochten in
verre streken; zowel buitenlandse
(Redmond O'Hanlon) als vader
landse (Gerrit Jan Zwier) schrij
vers excelleren in dit herontdekte
genre.
Maar ook in de fantasie kan men
verre reizen doen en daarvan, mits
men over een specifiek verteller
stalent beschikt, fraai verhalen.
Het is misschien geen toeval dat
juist vrouwelijke auteurs dat bij
zondere talent, waarin vertelgave
naadloos samenvalt met een leven
dige en literair-romantische fanta
sie, vertonen.
Van twee Nederlandse reizig
sters heb ik zopas fascinerende
verslagen gelezen van tochten in
een ver en vreemd innerlijk, Chris
tine Kraft en Renate Dorrestein.
Beide auteurs hebben al met vroe
ger werk naam gemaakt, debuteer
den resp. in 1977 en 1983, maar
staan (wat raar!) niet in de nieuwe
literaire encyclopedieën vermeld.
Ten onrechte.
Van Christine Kraft verscheen al
een tijdje geleden 'Het licht in de
ogen' dat de combinatie van liefde
en dood als thema heeft. Hoofdper
soon is aanvankelijk Raoul Gillis,
een arts die zesmaal trouwt en de
meeste van zijn echtgenotes, naar
eigen zeggen, heeft omgebracht
om haar pas daarna, in de dood,
werkelijk te kunnen liefhebben.
Het Blauwbaardmotief natuurlijk,
maar Kraft onderneemt een bijzon
dere reis om vanuit verschillende
visies de macabere psyche van Ra
oul Gilles (Gilles de Rais?) te be
lichten.
Achtereenvolgens komen aan
het woord de arts-moordenaar zelf,
in een intervieuw met een journa
list van het schandaalblad TREND
("De liefde van de dood"); de docu-
mentaliste Pia Hadewey, die moet
uitzoeken voor een filmmaatschap
pij wat er exact aan de hand is, en
gebiologeerd raakt door Gillis ("De
dood om de liefde"); de scenario
schrijver in een "toelichting op een
synopsis voor een filmscenario
Renate Dorrestein.
Corinne Noordenbos)
naar het leven van dokter Raoul
Gilles en zijn zes vrouwen, werkti
tel Het licht in de ogen ("De liefde
voor de dood"); de karikaturale
filmproducent in een patserige mo
noloog tegen de scenariste ("De
dood na de liefde"); de bekeerde,
tot dubieuze mystiek vervallen re
gisseur ("De liefde door de dood");
de jonge, geniale componist met
zijn zwaar-romantische trekjes
("De dood in de liefde"); de onge
neeslijke zieke hoofdrolspeler en
zijn arts met een verslag waarin de
beroemde acteur een noodlottige
ontmoeting heeft met Gillis, het
karakter dat hij moet spelen ("De
liefde tegen de dood"); en tot slot
andermaal de acteur, op zijn beurt -
zoals Gillis in het begin van het
boek - in gesprek met een journa
liste ("De dood is de liefde").
Uit deze opsomming blijkt wel
dat Christine Kraft veel zorg aan de
structuur heeft besteed; de strakte
ervan verstikt het avontuurlijk-
fantastische van de inhoud een
beetje, evenals het soms al te for
mele taalgebruik. Maar het raadsel
van dood en liefde blijft tot het ein
de intact, het wonder ongerept, alle
hunkerende filosofieën der perso
nages ten spijt. Een boeiende lees-
tocht naar een onbereikbare ein
der.
'Noorderzon' van Renate Dorre
stein vond ik nog mooier, omdat
het fantastische en mysterieuze bij
deze schrijfster (van "Buitenstaan
ders" (1983) en "Vreemde streken"
(1984) krachtig door een vanzelf
sprekend soort ironie wordt onder
steund. Dorrestein speelt veel na
drukkelijker een verwarrend spel
met werkelijkheid en fantasie,
waarin Topaas, hoofd dramaturgie
by de radio, de hoofdrol speelt.
Op zekere dag is Topaas, die haar
flat tijdelijk deelt met de jeugdige
en jaloerse Justine, verdwenen. Na
verloop van tijd ontvangt Justine,
die Topaas' plaats, inclusief die in
'het leven van minnaar Julius,
graag zou overnemen, een cassette
bandje van haar vriendin.
Topaas, die pas dronken op een
fiets tegen een auto was geknald
waarvan de bestuurster dodelijk
verongelukte, zit op een klein, ge
heimzinnig eilandje, vermoedelijk
ergens buiten het uiteinde van de
Engelse kust. Ze hoopt daar ver
lost te raken van haar "Boze Oog",
haar schuldgevoel wegens het do
delijke ongeluk van Lin Anemoon
Savitra die op de terugweg van een
mislukte les aan doofstomme kin
deren Topaas van haar fiets reed en
zelf omkwam.
Op dat eiland leven al even
schuldige strandjutters die ter
compensatie, omdat alle kinderen
van het eiland in een sneeuwstorm
omkwamen, passerende plezier
jachten beroven. Voorts zijn het
zondige immigranten als het inces
tueuze duo Andrena en Spiker, en
de stoker Carebara (Henker - de
Beul) die een merkwaardige rol
spelen in het spel van mysterie en
realiteit dat Topaas almaar tracht
te doorgronden.
Enig licht op de reeks wonder
baarlijke gebeurtenissen werpt
tenslotte mevrouw Flata, de oude
eilandheks, maar dan is de jonge
doofstomme Wants, achterlijke
zoon van Andrena en Spiker en
Topaas' onwillige leerling al dood -
en heeft Topaas zelf twee reusach
tige vleugels: "Ze pasten precies
en ze stonden haar voortreffelijk".
Het is duidelijk dat dit korte ver-
slagje geen enkel recht doet aan of
licht werpt op de verrukkelijke,
chaotische orde van "Noorder
zon". Een in dubbele zin fantasti
sche roman als deze duldt geen
simpele inhoudelijke samenvat
ting. Daarvoor moet het boek zelf
worden gelezen, al wil ik wel ver
klappen dat het voor Topaas, mo
gelijk, nog net goed afloopt.
Maar hoe zit het met Julius en
Justine? En hebben alle avonturen
zich niet in Topaas' fantasie afge
speeld? Welke bewijzen heeft ze,
afgezien van haar eigen waarne
mingen?
De reële en/of fantastische reis
die Renate Dorrestein haar hoofd
rolspeelster laat maken, beant
woordt volledig aan wat ze Topaas
haar hoorspelauteurs laat voorhou
den:
"De werkelijkheid? Daar is
al voldoende van. Vertel me liever
een goed verhaal. De kwaliteit van
de werkelijkheid nodigt doorgaans
niet uit tot reproduktie ervan. Ver
liest dat wat er domweg is, het niet
altijd van wat we geloven? We wor
den nu eenmaal meer in beslag ge
nomen door dromen, angsten, zor
gen en aspiraties dan door wat er
zich voor onze neus afspeelt. Be
schrijf me dus niet de werkelijk
heid. Die is en dat volstaat. Erbui
ten is het interessanter".
En zo is het, ook in onze litera
tuur, gelukkig in toenemende ma
te. Vertellers van goede verhalen,
daar hebben we lang op moeten
wachten, maar met schrijfsters als
Christine Kraft en Renate Dorres
tien wordt ons geduld eindelijk be
loond. En het wordt tijd dat ook de
nieuwste literaire encyclopediën
een nieuwe werkelijkheid onder
ogen zien: ze zijn incompleet.
ROB VOOREN
Het licht in de ogen, Christine
Kraft. Uitg. contact, 24,90.
Noorderzon, Renate Dorrestein.
Uitg. Contact, 24,90.
Religie
- 'Een komende generatie gelovigen'
onder redactie van F.H.Kuiper en
H.J.M.Vossen, hoort thuis in de serie
'Praktische theologie' van de uitgeverij
Waanders. Prijs 17,50.
- 'Jaarboek 1986van de gereformeer
de kerken in Nederland. Oostenbaan
Le Cointre, prys 19,50.
- 'En zwerftocht langs tien jaar kerke-
pad' door Gé Verheul is een rijk geïllu
streerd werk naar aanleiding van de
succesvolle televisieserie van de NCRV.
Kok, prys ƒ35,-.
Diversen
- 'Automatisering, wat elk bedrijf er
van zou moeten weten' door L.H.M.van
der Grinten. Uitgeverij Stark.
- 'Wandelen door zuidwest-Friesland'
en 'Wandelen door zuidwest-Drenthe',
twee nieuwe boekjes van de gebroeders
Zwolle met sfeervolle pentekeningen en
geheel gecalligrafeerde tekst. Binnen
kort verschijnt 'Wandelen door Sal-
land'. Dat heeft deze serie van weandel-
gidsen al boven de tien gebracht, het
Spectrum, prijs 9,90 per stuk.
(foto Henri Kaem)
"Je maakt er een fort van Sjako
van", zeggen echte Jordanezen als
ze bedoelen 'je maakt er een puin
hoop van'. Het gezegde dateert uit
de achttiende eeuw toen de be
ruchte Sjako en zijn bende flink
huis hielden in Amsterdam en om
geving. Het 'fort' was een groot
pand aan Elandsgracht waar de
bende zich had verschanst. Rond
deze historische bendeleider heb
ben Karei Eykman (tekst) en Peter
Vos (tekeningen) in het onlangs
verschenen jeugdboek 'Het fort
van Sjako' een aangename menge
ling van fantasie en werkelijkheid
geweven. Beiden doen in deze pro-
duktie hun naam eer aan.
Peter Struys. zoon van een defti
ge jonkheer, sluit zich samen met
boerendochter Hilletje aan bij vrij
buiter Sjako. Het drietal trekt rich
ting Amsterdam en al snel verza
melt Sjako een aantal gewiekste
lieden om zich heen. De bende
kraakt een pand op de Elands
gracht, dat als uitvalsbasis voor
hun kwalijke activiteiten dient.
Lang weet Sjako uit handen van de
autoriteiten te blijven, maar uitein
delijk loopt hij tegen de lamp en
wordt op de in die tijden gebruike
lijke gruwelijke wijze terechtge
steld.
Een historisch verhaal vol cou
leur locale, actie, weinig gezeur of
bekommernis om psychologische
diepgang. Dat is vaak terecht, want
de tijden waren weinig fijnzinnig
en verheven. Maar die onderkoelde
vertreltrant maakt soms bepaalde
gebeurtenissen en handelingen on
geloofwaardig: het gemak bijvoor
beeld waarmee Peter zijn ouderlijk
huis verlaat en zich aanpast aan de
ongecompliceerde leefwijze van de
bende. Het beeld dat Eykman op
roept, is kleurrijk (en geurrijk!),
ruw, zonder veel mededogen. Een
boeiend verhaal voor kinderen
vanaf 10 jaar.
Een andere tot de verbeelding
sprekende figuur is Brute Berend:
"een verschrikking op zee en een
held op het land". Na de jeugdfilm
die regisseur Karst van der Meulen
onlangs over BB maakte, nu een
jeugdboek over de droeve geschie
denis van deze piraat van de hand
van Piet Geelhoed.
De geboorte van Brute Berend
valt san\en met een onheilspellend
onweer en de dood van zijn vader.
Dat voorspelt weinig goeds. Het
ventje doet al meteen van zich
spreken door zijn vroedvrouw de
enige tand uit de mond te slaan. Hij
is al vroeg wijs, lacht veel en ge
draagt zich als een vertederende
kwajongen. Dat 'vertederende'
gaat er al gauw af, naarmate Be
rend zich steeds meer als een vrij
gevochten knul gedraagt, waarbij
één eigenschap als een rode draad
door zijn leven loopt: hij kan on
recht niet over zijn kant laten gaan.
De jongen monstert aan op een
schip, maar vindt het leven aan
boord al spoedig een gruwel. Nie
mand krijgt vat op Berend, zijn on
miskenbare leiderscapaciteiten
maken hem gehaat bij de boots
man en de kapitein.
Tijdens een krachtmeting met de
kapitein veroveren Berend en de
stuurman (zijn enige vriend) de
macht over het schip. Dan slaat het
noodlot toe: door een ongelukkige
samenloop van omstandigheden
verwerft Berend zich de reputatie
van meedogenloos zeerover. Zo
wordt hij piraat tegen wil en dank.
Overal waar hij komt is zijn du
bieuze naam hem al vooruit ge
sneld. Buit valt Berend zonder slag
of stoot in handen, mensen gaan
hem uit de weg. De dood van zijn
moeder, waaraan hij zich schuldig
acht, betekent ook het einde van
Brute Berend.
'De sage van Brute Berend' is
een verhaal dat kleurrijk begint,
maar zonder veel kraak of smaak
wordt voortgezet vanaf het mo
ment dat Berend piraat wordt. Dat
interessante gedeelte had boeien
der kunnen worden verteld, lijkt
me. Een tegenvaller, dit boek voor
kinderen vanaf 10 jaar.
MARGOT KLOMPMAKER
Het fort van Sjako, Karei Eyk
man (tekst) en Peter Vos (illustra
ties), uitgeverij Harmonie, 24,90.
De sage van Brute Berend, Piet
Geelhoed, uitgeverij Leopold,
19.90.
Tussen de vele nieuwe uitgaven,
die ons met grote regelmaat door
de uitgevers worden toegezonden,
tilde ik de bij de feministische uit
geverij 'Sara' verschenen 'Maginot'
er niet meteen uit als een thriller.
Zoiets verwachtte ik niet uit die
hoek. Misschien wat te ongenuan
ceerd geredeneerd, maar ik onder
schatte de meerzijdigheid van 'Sa-
Overigens, er zitten er wel de no
dige feministische trekjes in deze
thriller. In de eerste plaats is het
boek door twee vrouwen geschre
ven: het Amsterdamse journalistie
ke duo Marjo van Soest en Hanne-
ke Wijgh.
Voorts is ook het slachtoffer een
vrouw. De feministe en pacifiste
Eva Westerik wordt vermoord als
zij in de Elzas op jacht is naar stöf
voor een serie artikelen over verde
digingslinies, van de Maginot-linie
tot Star Wars.
En ten slotte: een andere journa
liste speelt een fikse rol in de op
lossing van het raadsel.
Tussen de moordproblemen
door wordt er nog heel wat afge
praat over kleine en grote vraag
stukken in deze wereld, maar zelfs
die gesprekken kunnen niet verhe
len dat het in feite een gewone (en
best levendige en dus aardige) mis
daadroman is.
Maar dan wel een thriller waar
aan wat extra kleur wordt gegeven
door de beschrijving van het vaak
kleingeestig gekonkel, dat zo sterk
remmend kan werken bij de gang
van zaken op een klein weekblad.
Zeker voor de journalistieke inge
wijden is dat een leuk zijpaadje,
waarop zij de twee (vlotte) schrijf
sters maar al te graag zullen vol
gen.
Uit Tibet
Kortgeleden hebben wij op deze
boekenpagina uitvoerig aandacht
gewijd aan Alexandra David-Neel,
die in 1968 op honderdjarige leef
tijd in Frankrijk overleed.
'Haar hele leven bestond uit on
mogelijkheden', zegt Janwillem
van de Wetering in zijn inleiding
tot de Tibetaanse detectiveroman,
die Alexandra David-Neel schreef
na een van haar zwerftochten door
Tibet. Ze heeft vele langdurige rei
zen gemaakt die haar in staat stel
den bekend te worden met de zeld
zame en diepzinnige cultuur van
de de Tibetanen.
Een vleug van die fascinerende
cultuur vindt men terug in 'De
macht van het niets', de tweede ro
man die Alexandra David-Neel
schreef met haar aangenomen
zoon, trouwe metgezel, leraar en
discipel, lama Yongden. Janwillem
van de Wetering vertaalde het
boek.
Het verhaal bevat alle elementen
van een klassieke thriller: een
moord, een misdadiger, een speur
der, zelfs een zinnelijke jonge we
duwe. Maar de geschiedenis, hoe
karakteristiek ook, is toch onder
geschikt aan de sfeer, de weergave
van de entourage, de tekening van
de culturele waarden, die zo'n
overheersende rol speelden in het
Tibet voor de Chinese overheer
sing- KOOS POST
'Maginot' door Marjo van Soest
en Hanneke Wijgh, verschenen bij
de feministische uitgeverij Sara
22,50.
'De macht van het niets' door
Alexandra David-Neel en Lama
Yongden, vertaald door Janwil
lem van de Wetering. Verschenen
bij Sirius en Siderius 17,50.
J. C. Pollock beschrijft in 'Het vol
gende slachtoffer' de meedogenlo
ze jacht op een groepje Amerikaan
se Vietnam-veteranen, die door er
varingen in het verleden een Russi
sche spion in de top van de CIA
zouden kunnen ontmaskeren.
De redenen zijn verschillend,
maar de intensiteit waarmee zowel
de Amerikanen als de Russen deze
kerels naar het leven staan ligt op
hetzelfde niveau. Van beide kanten
worden de koelste killers op hen
afgestuurd. Zelfs speciale militaire
eenheden.
De in het onbarmhartige Vietna
mese oerwoud gepokt en gemazel
de strijders houden heel lang
stand. Ze vliegen van hot naar
haar, pogend de zin van al die aan
vallen te ontleden en het dodelijke
geweld te ontlopen. Maar het lukt
hun niet, de kille militaire machine
walst ten slotte over hen heen.
Het is wreed, soms zelfs gruwe
lijk, maar Pollock brengt het
boeiend. Al blijft men er wel een
bliksemse kater achter. Moest dat
nu zo? Moest het individu zo gena
deloos aan het vermeende grote
belang worden geofferd?
Het moet niet, maar het gebeurt,
laat Pollock weten. Eigenlijk geen
nieuws, maar in zo'n thrillervorm
komt het extra hard over. Het feit,
dat Pollock goed kan schrijven
draagt daar alleen maar toe bij.
'Verzamelaar'
Een goede herdruk, die van John
Fowles' 'De verzamelaar'. Hij
schreef dit bizarre verhaal van de
perfecte misdaad al bijna een
kwart eeuw geleden. Het werd in
1965 verfilmd en nog onlangs opge
voerd door de toneelgroep 'Zon
dag'.
Het is een in feite in-trieste ge
schiedenis van een jongeman, die
zo blind verliefd wordt op een on
bekend meisje dat hij haar koste
wat het kost in zijn bezit wil heb
ben. Letterlijk. Maar na de ontvoe
ring gaat hij steeds verder op weg
naar een griezelig onvermijdelijk
einde. K00s poST
'Het volgende slachtoffer',thril
ler van J. C. Pollock. Van Holke-
ma en Warendorf 29,90. 'De ver
zamelaar', herdruk roman van
John Fowles. Bruna 29,90.
ADVERTENTIE
BOEKHANDEL
LEIOEN - LEIDERDORP
OEGSTGEEST- KATWIJK
VOORSCHOTEN
Alle op deze pagina besproken
boeken zl|n bl| ona dlrekt lever
baar. 61 vla onze TERMINAL te
beetellen en dan binnen drie da-
gen verkrijgbaar
Marjo van Soest (links) en Hanneke Wijgh, schrijfsters
cAlooi Tiefre. Cocriwuzdi Zf-daaA' £ja&o §Jï4ef}&' d&-£>p&Srrxir> -fiiSitfe- 'Peté/l'
De bende van Sjako op een rij, getekend door Peter Vos.
Sommige onderwerpen lenen zich
makkelijk voor een verhaal. Ze
schreeuwen er als het ware om.
Liefde is zo'n onderwerp. Je kunt
er echt alle kanten mee op. Kalver
liefde, ongelukkige liefde, laatste
liefde - je hebt ze in alle soorten en
maten.
Ga tegenover iemand zitten -
doet er eigenlijk niet toe wie -
vraag hem/haar iets te vertellen
over de liefde en je kunt bij wijze
van spreken rustig in slaap sukke
len, want de geinterviewde praatje
bandje wel vol.
Er zijn de laatste jaren regelma
tig interviewboeken over de liefde
gepubliceerd. Ik herinner me dat
in het Parool - op de jeugdpagina
als ik het goed heb - een tijdlang
een serie over 'de eerste keer' werd
afgedrukt die later in boekvorm
verscheen.
(Nu heeft 'de eerste keer' vaak
niets met liefde te maken, maar ge
makshalve noem ik deze reeks in
terviews toch maar.)
Nog niet zo lang geleden ver
scheen er een boek van een vrouw
die diverse Nederlanders had uit
gehoord over mislukte liefdes.
Veel indruk maakte die verzame
ling interviews niet op me. De ver
halen las ik zoals mijn oma de Sto
ry leest en dat was dat. Er bleef me
niet veel bij.
De interviewster was ongetwij
feld de oorzaak, dat wil zeggen: ik
vermoed dat zij haar 'slachtoffers'
op een dusdanige manier aan de
tand heeft gevoeld dat er welis
waar aardige verhalen werden ver
teld, maar geen verhalen waarvan
je na lezing zegt: dit is literatuur.
En daar gaat het om. Een inter
view in de krant hoeft, die meer
waarde niet te bezitten, hoewel het
natuurlijk leuk meegenomen is.
Zodra een vraaggesprek echter in
een boek wordt afgedrukt, dient
dat interview dezelfde sensatie te
weeg te brengen die je ervaart na
het lezen van bijvoorbeeld een
goed kort verhaal.
Toen het roemruchte Hollands
Diep nog verscheen maakte redac
trice Betty van Garrel af en toe een
interview met iemand over de lief
de: Een liefde van... De serie leek
op te houden toen het blad 'over de
kop' ging, maar gelukkig zette van
Garrel haar werk voort in NRC/
Handelsblad, de krant waarnaar zij
was afgezwaaid als medewerkster
beeldende kunst.
Je wist nooit wanneer er weer
'Een liefde van...' zou verschijnen.
Het leek wel alsof Van Garrel al
leen maar de beste interviews
plaatste, zich niet liet opjagen. Het
zou een verklaring kunnen zijn
voor het feit dat haar interviews
beter zijn dan die van de andere
journalisten die zich op het gladde
ijs der liefde hebben gewaagd.
Dat haar interviews gebundeld
zijn door uitgeverij Thomas Rap is
in elk geval terecht. Dit boek ver
dient het niet om over pakweg
twee jaar in dat warenhuis van af
dankertjes, De Slegte, te verdwij
nen. (Heeft u Eerste Liefde? Naast
de plantenboeken i
Het kan niet anders of Van Gar
rel heeft 'haar' mensen omzichtig
benaderd. Via allerlei sluipwegen
naar het hart, in plaats van almaar
rechtdoor tot je niet verder kunt -
zoiets. Door die werkwijze zijn in
bijna alle gevallen lezenswaardige
portretten ontstaan. Mooie duiken
in het verleden.
Hoewel de verleiding groot is, zal
ik niet uit deze bundel citeren. Ver
halen over de liefde mag je niet uit
elkaar rukken, je hoort ze aan zon
der de spreker te onderbreken.
WIM BRANDS
Een liefde van... Betty van Gar
rel, Uitgeverij Thomas Rap.
