Computer voor
bijbelonderzoek
Massale doop lijkt mode te
worden
Alle ik-viiKi-iiitleg' op losse schroeven
Kerkdienst op Soemba van zes en een half uur
ZATERDAG 3 MEI 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
theologen hier bevorderen. Want
de uiteindelijke bedoeling is toch
dat je straks mensen zelf aan het
werk krijgt en dat zij zelf hun eigen
vragen aan de computer gaan stel
len". En Postma voegt eraan toe:
„Wij zijn geen kiosk waar je allerlei
bladen kunt kopen. Mensen moe
ten leren met de computer om te
gaan".
In hoeverre het gebruik van de
r bijbelonderzoek. Postma en Talstra (vooraan) met twee medewer-
computer werkelijk zal doordrin
gen in theologisch Nederland, is af
hankelijk van een aantal factoren.
Talstra: „De komende jaren zijn
beslissend. Een belangrijk punt is
of we erin slagen een manier te vin
den om de informatie die we nu
hebben opgeslagen in de centrale
computer over te zetten op de ge
bruiksvriendelijke personal com
puter. Want die komt er in ieder ge
val. Zo'n ding zou ik iedere predi
kant aanraden. Neem nou al die
bijzondere diensten. Er gaat enorm
veel tijd en energie verloren om
steeds maar weer liederen uit het
liedboek over te tikken en uit te
stencilen. Heb je een personal
computer en een programma met
het complete Liedboek, dan kun je
volstaan met een simpele druk op
de knop".
AMSTERDAM (GPD) - De
computer doet de laatste ja
ren op allerlei terreinen zijn
intrede. Niets en niemand
ontkomt daaraan. Ook de
theologie, bij uitstek een al
pha-wetenschap, lijkt eraan
te moeten geloven. Twee
onderzoekers van de Vrije
Universiteit in Amsterdam,
de theologen drs. Eep Tal
stra en drs. Ferenc Postma,
zijn al ver gevorderd met
het inbrengen van alle taal
kundige gegevens van de
oorspronkelijke Hebreeuw
se tekst van het Oude Testa
ment in de computer.
„Over een jaar of vijf wordt het pas
echt leuk", zegt Postma. „Dan be
schikken we over een grammati-
I caal geanalyseerde tekst van het
J complete Oude Testament. De
computer kan dan aanwijzingen
geven over dp meest waarschijnlij
ke uitleg van een passage die voor
meer dan één uitleg vatbaar lijkt".
De grote revolutie in het uitleg-
j gen van de bijbel? „Welnee", zegt
Talstra, „zie het maar als een verfij
ning. De uitleg wordt er strakker
door. Alle 'ik vind-exegeses' ko
men op losse schroeven te staan.
Maar een revolutie? Ach, we zijn
eigenlijk alleen maar het horloge
aan het maken. Daar verandert de
tijd niet door".
De kamer van Talstra en Postma
bevindt zich op de veertiende ver
dieping van het gigantische VU-
j complex, een bij uitstek geschikte
lokatie voor theologen. De kamer
van de werkgroep voor Bijbel en
Informatica is niet uitzonderlijk
i groot en de bureaus in de kamer
liggen bezaaid met talloze compu
terprints met daarop voor de leek
onbegrijpelijke taal. Een georgani
seerde chaos, volgens Postma. Sa
men met zijn collega huist hy sinds
het eind van de jaren '70 in deze
ruimte.
Twee verstokte kamergeleer
den? Postma: „Dat gevaar zit er na
tuurlijk wel in, maar we hebben
naast onze computerwerkzaamhe
den gelukkig ook nog wei andere
dingen te doen".
Basiswerk
Het werk dat Talstra en Postma
tot nu toe verricht hebben is vooral
basiswerk geweest. De eerste stap
was van elk woord de stam aange
ven en in de computer opslaan. In
1983 hadden ze het boek Exodus
woord voor woord opgeslagen.
Talstra: „In het begin was het
keihard werken, want je begint
met niets. Bovendien moesten we
toen ook zelf nog de teksten intik
ken. Maar langzamerhand is het
werk enigszins van karakter veran
derd, omdat onze computer zelf in
staat is om te coderen. Een woord
dat hij al eens eerder is tegengeko
men voorziet hij zelf van codering.
Wij moeten dan alleen maar con
troleren of hij dat goed doet. Het
gevaarlijke van dit systeem is dat
als je eenmaal een fout gemaakt
hebt, die fout zich eindeloos her
haalt".
Voordat Postma en Talstra met
dit systeem gingen werken, oriën
teerden zij zich onder meer in Bel
gië, Israël en in de Verenigde Sta
ten. Ook daar waren theologen be
gonnen met het inschakelen van
computers.
Met de Benedictijner Abdij van
Maredsous in België ontstond een
vorm van samenwerking. De Bene
dictijnen hebben verschillende bij
belvertalingen en de oude teksten
in een elektronisch bestand ge
bracht, waardoor het mogelijk is
de Hebreeuwse, Aramese en
Griekse oorspronkelijke teksten te
vergelijken. Ook beschikken de
monniken over een systeem waar
mee prachtige afdrukken zijn te
maken. Talstra: „Ze zijn echter he
lemaal niet geïnteresseerd in de
grammatica. Dat is volgens ons het
zwakke punt in hun werk".
Niet toevallig
Talstra en Postma zijn nu juist
bij uitstek geïnteresseerd in die
grammatica. „Wij geloven niet dat
de teksten van het Oude Testa
ment toevallig zijn ontstaan. De
mensen die die teksten opschreven
waren taalkundig gezien onder
worpen aan regels. Mensen die be
weren dat bijbelteksten zo opge
steld zijn dat ze voor meer dan één
uitleg vatbaar zijn, hebben het vol
gens mij bij het verkeerde eind.
Door taalkundig onderzoek kun je
het aantal interpretaties verminde
ren. En dank zij de computer kun
je alle zinnen in het Oude Testa
ment waarin een bepaald werk
woord voorkomt met elkaar verge
lijken. Voor een mens is dat een
bijna onmogelijke zaak, voor een
computer is dat een fluitje van een
cent".
Op dit moment hebben Talstra
en Postma bijna driekwart van het
Oude Testament verwerkt. In 1990
moet het hele boek zijn opgesla
gen. „Dat is onze deadline. Sneller
kan het eigenlijk niet. We houden
wel van puzzelen, maar je kunt
toch maar een klein gedeelte van
de dag besteden aan het verwerken
van de teksten".
Sinds een paar maanden hebben
Talstra en Postma er dankzij finan
ciële steun van minister Deetman
voor een periode van drie jaar twee
medewerkers bij. Postma en Tal
stra zijn daar erg blij mee. „Lande
lijk gezien is het klimaat nu erg
gunstig voor projecten die gebruik
maken van de computer. Maar het
geld dat wij ontvangen wordt wel
ergens anders wegbezuinigd. Er
wordt veel geld in ons gepompt. Er
moet dus ook iets uit komen. Maar
theologen zijn wel eens wat te pro-
duktiegericht. Ze willen te snel re
sultaten zien".
Omgaan met computer
De nieuwe medewerkers van de
werkgroep zijn wetenschappelijk
programmeur en theologisch stu
dent Peter Croon en Janet van
Riel-Dijk, afgestudeerd in de Semi
tische talen. Zij zal zich vooral met
het onderwijs aan theologische
studenten gaan bezighouden.
Janet: „Dat zal de integratie van
de computer in het werk van de
Als pleister op de wonde van de
massale kerkverlating hier en
daar in de westerse cultuur
wordt weieens het feit gebruikt
dat in andere delen van de we
reld het christendom groeit als
nooit tevoren. Dat dit op ver
schillende plaatsen werkelijk het
geval is, kan niet worden ont
kend, maar het op zichzelf posi
tieve verschijnsel roept ook vra
gen op naar de geestelijke bete
kenis ervan.
De toerustingspredikant Jaap
Luinstra van de grootste christe
lijke kerk op het Indonesische ei
land Soemba maakte onlangs
een dienst mee die zes en een
half uur duurde en waarin zo'n
450 mensen, groot en klein, wer
den gedoopt. Daarvoor moesten
twaalf dominees aantreden. Er
werden ook 80 huwelijken inge
zegend en ten slotte legde nog
een aantal mensen openbare ge
loofsbelijdenis af.
Het verschijnsel 'massa-do-
pen', dat zich op Soemba, verge
leken met andere delen van In
donesië, als een soort verlate ont
wikkeling voordoet, kan blij ma
ken, maar tegelijk bezorgd,
schrijven Jaap Luinstra en zijn
vrouw Marian (ziekenhuisarts) in
het gereformeerd-hervormde
zendingsblad 'Vandaar'.
Massadoop is op Soemba niet
helemaal nieuw. Het kwam in
het verleden ook wel voor, maar
dan toch incidenteel. Op het
ogenblik lijken zulke doopfestij-
nen een soort 'mode' te worden,
waarbij gemeenten elkaar de loef
lijken af te steken in hun streven
naar nieuwe records.
In de dessa Lambanapoe wer
den onlangs ter gelegenheid van
de opening van een kerkgebouw
- waaraan anderhalf jaar was ge
werkt - vele honderden mensen
gedoopt. Maandenlang was men
bezig met de voorbereidingen.
Luinstra moet er wel bij zeggen,
dat de afwerking van het gebouw
en de toebereidselen tot het mas
sale feest meer aandacht leken te
krijgen dan de inhoudelijke
voorbereiding van de aanstaande
dopelingen op hun toetreding tot
de kerk.
Toch waren, ondanks het mas
sale en chaotische van zo'n vele
uren durende plechtigheid, veel
mensen zichtbaar ontroerd. Na
afloop volgden nog tal van lange
toespraken namens de overheid,
de politie, het leger en andere in
stanties. Treffende uitspraak van
een overheidsfunctionaris: "Op
deze dag is het aantal mensen dat
naar de hel zal gaan met 450 ver
minderd".
Achterlijk
De toerustingspredikant van
deze Soembanese kerk vraagt
zich af, wat de achtergrond kan
zijn van de opzienbarende aan
was. Doet de kerk daar mis
schien heel veel aan zending,
vergeleken met West-Europa?
Dat zou hij zeker niet willen be
weren. Hij gelooft wel, dat de
Heilige Geest hier werkzaam is,
maar hoe merkwaardig het ook
klinkt, ook de overheid spreekt
een woordje mee.
"Immers, wie nog niet tot een
erkende godsdienst behoort is
achterlijk en staat de opbouw
van het moderne Indonesië in de
weg. Wie vervolgonderwijs wil,
moet een godsdienst opgeven, en
I
ds. Rang, N.-Vennep, jeugddienst;
Triumfatork. 9.30 ds. Koster, 7 herden
kingsdienst bevrijding. Geref. K. Vrijg.
9.30 ds. Hoff, 5.30 ds. Heida. Ned. Geref.
K. 9.30 en 7 kand. Lakerveld (in Vredes-
kerk). Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Slag
boom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal)
10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remi-
sestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 br. M. Stam, Ge
leen, ha.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, 6.30 zie geref. kerk.
Geref. Kerk 10 ds. Prins, Den Haag, 6.30
ds. Lapré, gez. Dodenherdenking.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Stegeman, 7 bijeen
komst Oranjevereniging tgv Dodenher
denking; Hoofdstr. 10 ds. v. Loenen;
Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Doesburg.
Leythenrode 10 pater Poelma. Elis.zie-
kenhuis 10 rector Vyftigschild. Bapt-
.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de
Vries, ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Weg-
erif. Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi, 7 ds.
Broer. Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en
11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder, 6.30 ds. 't Hooft; Pauluskerk
10 ds. 't Hooft. Geref. Kerk 10 en 7 ds.
Boswijk, ha. Geref. K. Vrijg. 9.30 lees-
dienst, 3 ds. Geelhoed. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10 student De Groot Amstel
veen, 5 ds. Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en
4.30 ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en 4
H 'Scheepjeskerk'
B aan de Hoge Rijn-
dijk Hazerswou-
de.
1 (foto Wim Dijkman)
ds. Den Boer. Evangeliegemeente (Ooi-
evaarstr. 27a) 9.45 hr. M. A. Brands. Rk
Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30; Maria-
kerk zat. 7, zo. 9 en 11; Engelbew. zat. 7,
zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 dr.
Haitsma, Boskoop, 6.30 ds. Zevenber
gen, Vlaardingen, jeugddienst. Geref.
Kerk 9.30 en 5 ds. Nooteboom, ha. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Veenendaal,
Barendrecht. Remonstr. Gem. 10 drs. S.
Bouman. Evang. gem. (Kruispunt, Ken-
nedylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. De Graaff. Geref. Kerk 9.30 ds. v.
Kooij, Oudewater, 5 drs. P. Wamelink,
Noordwijk. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Vreugdenhil, Gouda.
Geref. Kerk 9.30 ds. Rang, 6.30 ds. Wijn
gaarden. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30
ds. Visser. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds Geuze.
7 ds. Kleiberg, Vinkeveen. Geref. Kerk
(W. Verlaat) 9.30 hr. Schreuder, 7 ds.
Fernhout, Alphen.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds.
Baas, Molenaarsgraaf; Hoofdstr. (Zee)
10 ds. Ruitenburg; Sole Mio 9 ds. Koren-
hoff; Buurtkerk (geref.) 7 oecum. dienst;
De Rank (Golfbaan) 10 prof. dr. Graaf
land. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.)
10 ds. Korenhoff, 7 oecum. dienst ivm
Dodenherdenking; Vinkenl. (Binnen)
10 ds. Elgersma; Stichtingskerk 11 mej.
J. L. v. Hoeven. Ned. Prot. Bond (aula
O.Zeew.) 10.30 drs. F. H. Sachs. Volle-
evang.gemeente 'Shalom' (Ruiterstr. 8)
7 nam. evang. J. Modderkolk. Rk Kerk
Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 10
en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Mey, gezinsdienst. Rk Kerk Vic-
tork. zat. 7, zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat. 7,
zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman; Pauluskerk 10
ds. Da Costa; Gemeentecentrum
(Lijtw.) 10.30 dr. Barnouw, 7 dr. Cramer.
Geref. Kerk 10 ds. Bovenberg, ha. Geref.
Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilderschool)
8.30 ds. Houtman, 5 ds. Pol, Den Haag.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
ds. M. de Jong, Alphen, 4 ds. De Lange.
Van Wijckerslooth 4 ds. H. Rijksen, ha.
Endegeest 10 pater Boshouwers. Volle-
evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk
Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 ds. Verhoog, Franeker, 6.30 kand. T.
Smit, Leiden. Remonstr. Gem. geen
dienst. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7. zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Eysenga, Zw.dam, 7 ds. v.d. Kamp.
Chr. Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15 ds.
Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. Smaling; Be-
thelkerk 9.30 ds. Smaling. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Kersten, 5 ds. Snel;
Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Ribberink, 5 ds.
Huisman; Mar.kerk 9.30 ds. Snel, 5 ds.
Ribberink. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15
ds. Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v.
Sorge. Evang. Christengem. (aula mavo)
10 br. C. Vork, Heerde. Rk Kerk.zo.
10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 ds. Ger
mans. 10.30 ds. Kret, 5 ds. Keuning,
Noordwijk. Geref. Kerk 9.30 hr. De Rid
der. 5 zie herv. gemeente. Chr. Geref. K.
10 ds. Slofstra. 5 ds. Aarnoudse. Ned.
Prot. Bond (Jul.laan 17) 10 mevr. Bros-
tröm-Bruin. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam. 5
ds. Lindhout, Hoorn. Geref. Kerk 9.30
ds. Broer. 6.30 ds. Aalders. Rk Kerk Aar-
dam zat. 7. zo. 9 en 12; kerk Langeraar
Kerkvoogdijen. Hervormde ge
meenten moeten meeijarenplan-
nen maken voor de manier waarop
bestaande voorzieningen in stand
kunnen blijven. Het tijdig zoeken
naar oplossingen is meer verant
woord dan wanneer men onver
hoeds tot bepaalde maatregelen
wordt gedwongen. De voorzitter
van de Vereniging van Kerkvoog
dijen, mr. J. A. van Riessen, zei dit
vanmorgen op de jaarvergadering
in Utrecht. Een meerjarenplanning
is ook van belang omdat de over
heid die vraagt van de burgerlijke
gemeenten met het oog op de mo
numentenzorg.
Volgens Van Riessen moet het
landelijke beleid van de kerk aller
eerst voorwaarden scheppen voor
een gezonde ontwikkeling van de
plaatselijke gemeenten. Het ont
breekt de Hervormde Kerk nog
steeds aan een beleid voor de lan
gere termijn. De kas voor het alge
mene kerkewerk vertoont een
'verontrustend tekort'.
Biecht. De hervormde kerke-
raad van Zurich in Zwitserland
gaat onderzoeken, of invoering van
een 'vrijwillige evangelische
biecht' mogelijk is.
wie 'christen-protestant' als
godsdienst opgeeft, moet ook
maar meteen gedoopt worden.
En een dessa als Lambanapoe,
waar de overheid wat projekten
heeft en waar het leger heeft ge
holpen bij de bouw van een kerk,
mag niet achterop komen met
een zo groot aantal mensen dat
nog geen godsdienst heeft".
Want zó worden de aanhangers
van de stamreligie door de over
heid gezien.
"Een dessa als Lambanapoe
kan al evenmin achterblijven
met zoveel mensen die niet wet
tig - lees: godsdienstig - zyn ge
trouwd. Bij het kiezen van een
godsdienst krijgt de kerk van
Soemba vaak de voorkeur, om
dat deze zo'n beetje de kerk van
de gevestigde orde aan het wor
den is. Wil je meetellen in deze
samenleving, dan dien je bi) dié
kerk te behoren".
Allerlei maatschappelijke en
geestelijke factoren laten hier
hun invloed gelden. Met als re
sultaat dat de kerk in aantal
groeit, en behoorlijk ook.
Naar Luinstra's ervaring is het
voor de plaatselijke kerkelijke
gemeenten bepaald geen een
voudige taak, al die nieuw toege-
tredenen zó op te vangen dat ze
werkelijk inzicht krijgen in de
betekenis van bijbel en geloof
"en gaan leren onderhouden wat
Christus geboden heeft". "Toe
rusting is daarbij onontbeerlijk".
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen en ds. Oegema, sluiting win
terwerk, 6.30 prof. dr. v.d. Beek. Geref.
Kerk 6.30 ds. Oegema, zie ook herv. ge
meente. Geref. K. Vrijg. 9-30 ds. Heida, 4
ds. Hoff. Vliegkamp Valkenburg 10.30
ds. Verseput.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. C. J. de
Jong. Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Zeeuw; De Ontmoeting
(Noordhofland) 9.30 ds. De Zwart Hulp
en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Honig,
zangdienst Herv. evang. óp geref.
grondslag (Lucas-college, Beeth.laan)
9.30 ds. v.d. Plas, Zwyndrecht, 4 ds. v.
Rossem, Waarder. Geref. Kerk 9.30
mevr. ds. De Mey-Meulendijk, Leiden, 7
ds. De Zeeuw. Geref. K. Vrijg. (Bach-
laan) 10 en 4.30 stud. G. Brink. Rk Kerk
Laur.kerk zat. 7, zo. 11;
M. Godskerk. zat. 7, zo. 9.30. Kerk van
Engeland (British school in The Nether
lands. J. v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse
dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Boer, Benthuizen, 5 ds. Ver
maat Maassluis; Hoeksteen 9.30 en 6.30
ds. Roetman; Bethelk. 9.30 en 5 ds.
Goossen; Imm.kerk 9.30 ds. Roos.
A.dam, 7 ds. Moll, Alphen. Geref. Kerk
Kruisk. 9.30 ds. Bongers, 5 ds. v. 't Hoff.
Boskoop; Ontm.kerk 9.30 ds. Fennema.
Den Haag.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
7.15 Dodenherdenking. Rk Kerk zat. 7,
zo. 8.30,10 en 11.30,
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra. 4.30 dr. Hoek. Veenen
daal; Kievietk. ('Samen op weg') 10 dr.
v.d: Kamp; Messiask. 10 ds. v. Waasber-
gen; Dorpscentrum 9.30 dr. Hoek. Ge
ref. Kerk Zijllaan 10 ds. v.d. Woude, 5
ds. Damsma, Rijnsburg. Ned. Prot.
Bond (Kerkdam) 10.30 drs. M. Roos.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaf. H.woude, 6.30 ds. Ter Bals, Al
phen. Geref. Kerk 6.30 ds. Aalders, 6.30
ds. v.d. Kooi. Ned. Prot. Bond (De Wijk)
10.30 mevr. dl. De Clercq, Leiden. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 0.30 hr. De
Haan. Geref. Kerk 9.30 hr. J. P. Kar
stens, 7 hr. Schreuder.
ZOETERWOUDE: Herv. Oem. 10 ds.
Bouhuys, Leiden. Rk Kerk St. Jan zat
7.30. zo. 9.30; Chr. Dienaark. zat. 7. zo.
10; Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7. zo.
6.30 en 11.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9 30 ds.
v.d. Kamp, Rijnsaterwoude, 6.30 ds
Lasseur, Voorthuizen. Geref. Kerk 9.30
kand. v Wallinga, L.dorp, 6.30 ds. Elder-
man. Bodegraven. Remonstr. Gem. 10
dr. Meijering.
(De kerkdiensten van Hemelvaartsdag
komen in de krant van volgende week
woensdag).
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, mmv cantorij, 11.45 studen-
tenekklesia; Marekerk 10 dr. Meijers, 5
ds. W. Markus; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 prof.,dr. v.d. Berg; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 ds. Hortensius,
11.15 ds. Hortensius en pastoor v. Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) zie Petrakerk;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
Jansen, 5 ds. Schouten; Vredesk. (Burg-
gravenl.) 10 mevr. ds. Bosman-Huizin-
ga, O.geest, mmv cantorij; Waalse kerk
(tijdelijk Rapenburg 6) 10.30 ds. Ribs;
jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugdkapel
Bevrijdingskerk 10 ds. v.d. Velden. Ste
venshof zie na Geref. Kerk. Acad. Zie
kenhuis 10.15 mevr. A. Rijken-v.d. Berg.
Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk.
dienst, morgen 10.30 ds. v. 't Hof. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre
deskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) 10 ds. Veenstra, gez. dienst; Ou
de Vest 10 ds. Kramer; Maranathak. zie
herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv. ge
meente; bejaardenhuis Groenhoven 10
ds. Keyser, Utrecht; Merenwijk zie herv.
gem. Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijk-
hof (Rijndyk) 10 ds. J. Mostert. Geref.
K. Vrijg. (Herengr.) 10 ds. Houtman, 5
ds. v.d. Haar. Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 9.30 en 5 ds. Den Hertog. Geref.
Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds. Boogaard.
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds. Nakam-
hela uit Namibië. Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10 ds.
Koek. Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 ds.
Bosveld, ha, mmv zangkoop. Evang. Ge
meenschap (Middelstegr. 3) 10 evang.
Dikkes. Evang. gem. Merenwijk ('De
Harlekijn', Regenboogpad 2) 11. Zen
dingswerk Middernachtsroep (Zoeterw-
.singel 21) 5 hr. R. A. van Diggelen.
Evangeliecentrum-Pinksterbew. J.
Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 evang. Zijlstra, wo. geen
samenkomst.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. J. Eiker
bout. Leger des Heils (hoek Vestestr
Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Ze
vendedag-adventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten) elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst. Christelijke
Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 9.30, 10.30 en 11.20. Genoot
schap der Vrienden (Quakers) 10.30 (Ra
penburg 6). Oud-Kath. K. (Zoeterw.sin-
gel) zo. 10. Rooms-Kath. K. Haagweg
zat. 7, zo. 9 en 10.45; Herensingel zat. 7,
zo. 9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-V.scho-
ten) zat. 7, zo. 9.30 en 11.30; Steenschuur
zat. 7, zo. 8.30,10,11.30,6 en 7 (lof); Bos-
huizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11; Lam-
menschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijn
dijk (zie Zoeterwoude). Raad van Ker-
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Den
Harder, Bergen op Zoom, 7 hr. Hoffe-
naar, Voorhout.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 en
7 ds. v. Driel. Geref. Kerk 10 ds. v. Wijn
gaarden, 6.30 ds. Boer. Chr. Geref. Kerk
9 ds. Lof, Capelle a.d. IJssel, 7 ds. Oos
terbroek, Harderwijk. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. v.d. Heiden, ha. 5
ds. Van der Velden, Leiden, jeugd
dienst; Kruiskerk 9.30 ds. Moll; Opstan-
dingskerk 9.30 mevr. ds. Boeijinga-Al-
ders, Dordrecht, 6.30 ds. v.d. Pol, Bos
koop; G. Herderkerk 10 drs. Bromba-
cher, 7 ds. Taselaar, Dodenherdenking;
De Bron 9.15 ds. Nieuwenhuis, 10.15 ds.
Taselaar en mevr. S. H. Hoogendijk,
jeugddienst, 6.30 ds. Mulder; Ashram
(Marsdiep) 10 ds. Mulder; Driehoorne 7
ds. Nieuwenhuis; Oudshoornse kerk 10
ds. Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan)
9.30 ds. Vergunst, Zoetermeer. 6.30 ds.
Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk 9.30
ds. Boer, 6.30 ds. Wilschut; Salv.kerk
9.30 ds. Wilschut, 6.30 ds. v. Wijngaar
den. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 ds. De Lange, 4.30 ds. M. de
Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 (ha) en 4.30
ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Mo-
lenwerfstr. 1) 10 evang. Ramaker, 6.30
ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 hr. M. te Hennepe,
6.30 ds. Bosveld. Volle-evang.gem. ('De
Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. B. Knoes-
ter. Pinkstergem. (school Batestein 16)
10. Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
36) geen dienst. Rk Kerk: Bonifaciusk.
zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9
en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Zorge, Ouderkerk a.d. IJssel, 6 ds. v.d.
Kamp, Bleiswijk. Geref./Herv. Gem.
(dorpshuis 'De Tas') 10 ds. Klijnsma, ha.
Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst, di. 6
mei 7.30 ds. Spaans, Norwich (Canada).
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. Wieman, 6.30 ds. Nap,
Woerden; Salv.kerk 9.30 ds. Molenaar,
Zoetermeer, 6.30 kand. Nagel; Bethl
.kerk 9.30 kand. Nagel, 6.30 ds. Wieman.
Geref. Kerk 9.30 ds. Elderman, 6.30 ds.
v.d. Berg. Geref. Gem. (Stationsweg 17)
10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth. Gem. 9
ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Pol, 6.30 dr. Haitsma; De Stek
9.30 ds. Vlasblom. Geref. Kerk 9.30 ds.
G. de Jong, 5 ds. Davidse, Zevenhuizen.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Rib-
bers. Geref. Gem. 9.30 leesdienst, 7 ds.
Boogaard.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ouwendijk, 6.30 ds. De Graaf. Geref.
Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds. v.d. Woude.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk
zat. 7.
10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz, 7 oecum. dienst ivm Dodenherden
king; Parkwijk 7 ds. Rothfusz, Doden
herdenking. Geref. Kerk ('Hoeksteen')
zie herv. gemeente. Chr. Geref. Kerk 10
en 5 prof. dr. Versteeg, 7 zie herv. ge
meente. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. v. Niel,
Rijnsburg. Rk Kerk zat. 7, zo. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 ds. Aarents, 6 kand.
Spaans; Ontm.kerk 10 ds. Sjollema, 6.30
ds. Aarents. Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Ge
ref. Kerk 9.30 en 5 ds. v. Breevoort, ha.
Vliegkamp Valkenburg 10.30 ds. Verse
put. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Hovius, 6 ds. Driebergen; O.
Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. Hovius;
Ichthusk. 10 ds. Schuurman, 5 ds. Vroe-
gindewey; Pniëlk. 9.30 ds. v. Sliedregt, 6
ds. Sjollema; Maranathakerk 10 kand.
Spaans, 6 kand. W. Meijer; Overduin
2.15 ds. Baas; 'De Hoeksteen' (Burgers-
dijkstr.) 10 hr. P. C. v.d. Bos, doven-
dienst. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10
ds. Nieber, Hilversum, ha. Geref. Kerk
Vr.kerk 9.30 ds. Damsma, Rünsburg. 5
