Flesse-incident deed deur
dicht voor Van der Spek
'NATO weer belast door actie VS'
'Persoonlijke gevoelens moetje buiten de politiek houden'
ZATERDAG 19 APRIL 1986
EXTRA
PAGINA 27
Fred van der Spek (62)
stond aan de wieg van de
PSP. Hij bekleedde alle
belangrijke functies in
de partij, maar zegde zijn
lidmaatschap begin dit
jaar na tal van conflicten
op. Zijn nieuwe partij, de
PSO, bracht hem niet
wat hij had gehoopt.
Twee weken geleden
stapte Van der Spek na
een tumultueus congres
opnieuw op. Het einde
van het 'gezicht van
pacifistisch-socialistisch
Nederland'.
Ook in de PSP is het voorgekomen
dat partijbestuurders elkaar naar
het leven stonden. Dat onthult het
Tweedekamerlid Fred van der
Spek, eens PSP-voorman en tot
voor kort de lijsttrekker van de
nieuwe Partij voor Socialisme en
Ontwapening (PSO).
Deze laatste partij trok kort geleden de
aandacht toen op een tumultueus con
gres in Roermond partijgenoten elkaar
met een stuk hout te lijf gingen. Een der
gelijke gebeurtenis blijkt dus geen
uniek feit in de historie van de Neder
landse pacifistische kring.
Van der Spek: „Ik aarzel een beetje of
ik het zal vertellen. Ik noem geen na
men. Maar aan het begin van de PSP
was ik lid van het partijbestuur. Tijdens
een vergadering stonden twee van de
meest vooraanstaande leden van de PSP
- nogmaals, u zou verbaasd staan als u
de namen hoorde, maar ik wil ze niet
noemen - zo tegenover elkaar dat de één
met een fles de hersens van.de ander
probeerde in te slaan".
Binnenskamers
De politicus: „Dat met die fles was ei
genlijk nog veel erger dan dat stuk hout.
Met dat verschil dat we die partybe
stuurder gelukkig konden tegenhou
den". „En", vervolgt hij, „het flesse-inci-
dent is altijd binnenskamers gebleven".
De persoonlijke conflicten in de PSO en
de onverkwikkelijke gebeurtenissen
van twee weken geleden waren voor
Van der Spek redenen om met onmid
dellijke ingang zijn lidmaatschap van dè
PSO op te zeggen en zich terug te trek
ken als lijsttrekker. Een besluit met gro
te gevolgen. De beslissing betekende
zijn politieke Waterloo. Van der Spek
verdwijnt na de verkiezingen van 21 mei
uit de Kamer. -
- Nederland, moet het dan doen zonder
de laatste socialist', want zo wordt u
vaak genoemd.
De politicus lacht. „Dat is gewoon on
zin. Niet dat er in Nederland veel socia
listen zijn. Er zijn er zelfs vrij weinig die
er zo over denken. De ideeën zijn daar
mee dus niet verdwenen. Je kan tóch
niet zeggen dat bepaalde politieke stro
mingen afhankelijk zijn van één per
soon. Bovendien zal ik ook wel eens een
keer overlijden, dan zal het toch ook af
gelopen zijn".
Tij gekeerd
Toch vinden velen dat Van der Spek
jarenlang het 'gezicht' van de PSP was
en de koers van de partij bepaalde. Het
kamerlid meent echter: „Ik weet niet of
dat zo was. En als het zo was dan is dat
niet goed. Dan kom je op het onderwerp:
hoe belangrijk is de persoon in de poli
tiek".
- Amerikaanse toestanden. Het is niet
belangrijk u
doet, als hij
de politicus denkt
naar goed uitziet?
door Lex Brom
Van der.Spek: „Precies. Het gaat ken
nelijk niet om de écht interessante poli
tieke denkbeelden, maar om de persoon.
Dat vind ik heel slecht. Bij mij ging het
om de zakelijke politieke inhoud".
Van der Spek kreeg op het politieke
front de laatste jaren heel wat te verdu
ren. Zijn invloed in de PSP leek gestaag
af te nemen. Hij was en bleef er een fel
tegenstander van dat de PSP structureel
ging samenwerken met andere linkse
partijen. De PSP moet zelfstandig en on
afhankelijk blijven, was zijn standpunt.
Tijdens een vorig jaar gehouden partij
congres in Utrecht kon hij dat standpunt
met behulp van een nipte meerderheid
handhaven. Daarmee was de fractie
voorzitter de voorlopige 'winnaar' van
de grote machtsstrijd binnen de PSP.
Eind vorig jaar keerde het tij voor Van
der Spek. Tweede Kamerlid Andrée van
Es, voorstandster van de linkse samen
werking, besloot zich net als Van der
Spek kandidaat te stellen voor het lijst
trekkerschap. Daarmee leek de PSP re
gelrecht af te stevenen op een breuk. En
die kwam er ook. De PSP koos voor me
vrouw Van Es.
Van der Spek trok zijn conclusies. Hij
stapte op. In een eerder interview met
hem stond de volgende omschrijving.
„Van der Spek bewaakt het socialisme
en de koers van de PSP. Wie binnen de
partij anders denkt, komt hem tegen in
de vorm van een blok graniet".
Bakzeil
- Het blok graniet is kennelijk niet zo
hard gebleken? Waar uw invloed vroeger
groot genoeg was om de partij achter u te
krijgen, haalde u nu bakzeil. U verloor.
„Ja natuurlijk. Ik verloor. Maar met
dat graniet werd niet bedoeld dat ik de
macht, dus de meerderheid had en tegen
mensen zei: ga weg. Da's onzin. Je moet
het 'blok graniet' eerder interpreteren in
de zin dat ik als persoon onwankelbaar
ben in mijn overtuiging dat ze mij niet
konden ompraten".
Dan komt het Tweedekamerlid met
een opmerkelijk Tweede-Kamerlid met
maar de groep-Van Es had de PSP ei
genlijk moeten verlaten. Hij zegt: „Ik
vond dat er in de PSP twee groepen met
verschillende opvattingen over de stra
tegie waren ontstaan die zover uit elkaar
waren gegroeid dat het geen zin meer
had die in een partij te handhaven. Dus
ik had het logisch gevonden als die an
deren uit zichzelf waren weggegaan. Ze
hadden, en daarmee bedoel ik niets on:
vriendelijks, in de Partij van de Arbeid
als linkervleugel kunnen gaan zitten. Of
iets dergelijks met PPR of CPN. Daar
konden ze dat soort ideeën om mede
verantwoordelijkheid te dragen kwijt.
Er werd in de PSP zelfs geroepen om
PSP-ministers, burgemeesters en wet
houders!"
- Ideologisch verraad aan de partij?
„Ik vond dat een standpunt dat zo af
wijkend was van dat van mij en anderen
in de PSP dat dat eigenlijk niet meer in
één partij kon".
Fred van der Spek (62): "Ik zal snel vergeten worden
Onwankelbaar
- Uw invloed was toen niet meer zo
groot dat u de tegenstanders ervan kon
overtuigen dat zij de partij maar beter
konden verlaten en dat u kon doorgaan
met de PSP?
„Inderdaad".
„Ja, en daarom ben ik er ook uit i
gaan".
- Dus een logisch gevolg van conse
quent zijn?
„Ja, precies. Zoals gezegd, ik was on
wankelbaar in mijn standpunt, dus stap
te ik op".
- Als u die vele jaren de revue laat pas
seren, is het dan niet enorm frustrerend
om als een van de oprichters en koers be-
palers van de PSP op deze 1
partij te moeten verlaten?
„Ik doe daar niet emotioneel over.
Maar het was natuurlijk heel slecht.
Vooral het feit dat er heel sterke per
soonlijke bejegeningen werden geuit,
heeft mij zeer gestoord. Ik ben uitge
maakt voor een louche handelsreiziger
in het socialisme. Toen ik eens op een
federatievergadering in Amsterdam pro
beerde te verhinderen dat er een een-
heidslijst kwam met de PSP en andere
linkse partijen voor de raadsverkiezin
gen, kreeg ik te horen dat ik met dit
soort uitspraken niet goed bij mijn
hoofd was. Andrée van Es heeft in een
interview gezegd dat ik in hoofdzaak een
schreeuwer ben. Dat vind ik uiterst on
rechtvaardig".
Weggevallen
„Nee, verbitterd is niet het goede
woord. Ik vind het slecht dat het zo gelo
pen is. Ik heb daar natuurlijk de pest
over in. Een aantal mensen heeft mij te
leurgesteld door van mening te verande
ren. Maar iedereen heeft daartoe het
recht".
- Sans rancune?
„Nou ja, om te zeggen dat ik het alle
maal prima vind, dat is ook weer niet zo.
Ik kan ten aanzien van personen uit de
partij misschien wat minder aardige ge
voelens hebben. Maar laat ik het zo stel
len: de persoonlijke toestanden in de
partij wilde ik niet politiek verwerken.
Persoonlijke gevoelens over anderen
moet je buiten de politiek houden".
- Toch werden de persoonlijke aantij
gingen wel aan uw adres gericht. Nooit
de behoefte gevoeld wat terug te doen?
„Ik vind dat ik my niet moet verlagen
tot het niveau van dit soort mensen en
dat ik dus met politieke argumenten
moest blijven werken".
Nadat Van der Spek de PSP had verla
ten, bleef hij op 'persoonlijke titel' in de
Kamer zitten. „Dat maakte het Tweede
Kamerwerk buitengewoon veel moeilij
ker", meent hij. „Omdat ik niet meer
kon terugvallen op een team van specia
listen en deskundigen. Dat viel allemaal
weg.
De nieuwe partij kwam om de hoek
kijken. De Partij voor Socialisme en
Ontwapening, de afsplitsing van de
PSP. Van der Spek werd lid en verklaar
de zich bereid als lijsttrekker op te tre
den.
Twijfels
- Geloofde u in die partij?
„Ja, de standpunten, zeg maar de op
richtingsverklaring, die vond ik heel
goed. Of ik geloofde in de levensvatbaar
heid dat is een andere vraag. Ik vond het
heel moeilijk te beoordelen of deze partij
zou aanslaan bij het Nederlandse volk.
Ik had wel twijfels".
- Wat is er dan misgegaan?
„De start was vry goed. Het verbaasde
mij dat men zo snel een congres bij el
kaar kon krijgen. Maar daarna stokte
het. Er waren politieke verschillen. Die
zouden echter opgelost kunnen worden.
Wat er met name misging, waren die per
soonlijke tegenstellingen die zich ont
wikkelden tot zo'n geweldige vijand
schap, dat er zelfs royementen plaats
vonden. Dat vond ik absoluut te ver
gaan".
- Die royementen en ten slotte dat eind
hout, dat waren de redenen dat u de PSO
de rug toekeerde?
„Toen het zo escaleerde was de situa
tie bijna hopeloos geworden. Ik kon dat
niet meer verdedigen. Die klap met dat
stuk hout? Ik vind het-verschrikkelyk
wat er gebeurd is. Het is overigens niet
zozeer in strijd met het pacifisme, hoor.
Als iemand in zijn woede een ander een
klap geeft, dan vind ik dat niets met de
beginselen van het pacifisme te maken
hebben. In de kranten zijn daar toespe
lingen op gemaakt. Dat vind ik flauw".
Nadat hij had besloten uit de PSO te
treden, waarmee hy dus zijn politieke
doodvonnis tekende, was er nauwelijks
sprake van enige emotie bij Van der
Spek. „Kan ik eindelyk eens boeken
gaan lezen en een beetje gaan reizen",
was zyn nuchtere commentaar. „Dat
weinig emotionele, dat klopt wel. Ik ben
wel wat gewend. Ik reageer koel op dat
soort dingen, hoewel de mensen daar
vaak heel verbaasd over zyn".
Vergeten
- Wat nu, gaat de voormalige schei-
kundeleraar weer voor de klas staan of
een andere baan zoeken?
„Nee, ik zou wel weer in het onderwijs
willen hoor. Maar dat kan natuurlijk niet
meer. Ik ga me ook meer met het gezin
bezighouden".
„Ik zal hier en daar nog wel eens
spreekbeurten geven. Mijn politieke
overtuiging en engagement zal ik behou
den. Ik zal me niet meer met partijpoli
tiek bezighouden".
- Niet bang de greep op het politieke
spel te verliezen als niet-Kamerlid?
„Als je geen Kamerlid meer bent, zal
de belangstelling zeer snel wegzakken.
Ik zal snel vergeten worden."
- Gaat u nu niet in inkomen achteruit?
„Oh, nee hoor, dat is niet zo'n pro
bleem. Want wij hebben in de Kamer
een hele goeie eh hoe heet dat... wacht
geld... eh, er zijn termen voor... eh... uit
kering voor... eh"
- Uitkering voor gefrustreerde Kamer-
„Haha.... nee voor ex-Kamerleden".
Niet dramatisch
- Stel dat iemand in Nederland zegt:
dié Van der Spek heeft het zo goed ge
daan. En stel dat het de koningin be
haagt?
Een koninklijke onderscheiding?
Haha, nee hoor. Die weiger ik.
- U heeft eens gezegd: politiek is een
serieus bedrijf, maar ik lach me elke dag
rot. Dat gaat u missen?
„Ja, ik heb in de Kamer heel wat afge-
lachen. Maar er zijn nog zoveel andere
dingen om te lachen".
- De clichévraag: zult u de groene
bankjes missen?
Fred van der Spek denkt na, zucht:
„Denk wel ja, enigszins. Maar niet dra
matisch".
"Het beroep dat de VS hebben ge
daan op het recht van zelfverdedi
ging krachtens artikel 51 van het
Handvest van de Verenigde Naties
is niet helemaal geloofwaardig. Ik
zet een groot vraagteken achter de
legitimiteit van de Amerikaanse ac
tie. De vraag of de actie volkenrech
telijk te verdedigen is? Ik ben ge
neigd om nee te zeggen".
Prof. dr. A. van Staden, hoogleraar in
ternationale betrekkingen aan de Leidse
universiteit, staat niet bepaald bekend
om het leveren van kritiek op de Ver- ScHlCtiGS
enigde Staten. Van Staden, een harts
tochtelijk verdediger van het NATO-
bondgenootschap, schaart zich ditmaal
in het koor van Europese critici van de
Amerikaanse militaire actie tegen Libië.
Van Staden relativeert zijn opmerkin
gen weer even snel als ze gemaakt zijn:
"Vergelding is overigens een geaccep
teerd begrip in het volkenrecht". En:
"Het volkenrecht houdt geen rekening
met terrorisme. Het loopt op dat punt
gewoon achter".
door Leo Maat
"Artikel 51 van het Handvest geeft in
derdaad het recht op individüële of col
lectieve zelfverdediging", zegt Van Sta
den en in een oogwenk haalt hij een
boek uit de kast en slaat de tekst van het
handvest op. "Maar in het artikel staat
duidelijk: totdat de Veiligheidsraad
maatregelen heeft genomen. De eerste
vraag is dan: hebben de VS de Verenig
de Naties wel gemengd in dit conflict. Of
hebben ze daar - natuurlijk vanwege de
bekende machtsverhouding binnen de
VN - maar vanaf gezien?"
"Ten tweede; er moet sprake zijn van
een gewapende aanval tegen een lid van
de VN. Dat woord lid (member) moet
worden uitgelegd als grondgebied. Wel
nu, van een aanval tegen Amerikaans
grondgebied was geen sprake".
"Dan kun je nog kijken naar de even
redigheid tussen het middel en het doel.
Was er wel sprake van evenredigheid,
terwijl bij het middel van een toch rede
lijk grootscheepse militaire actie was te
voorzien dat er burgerslachtoffers zou
den vallen. Ook daar plaats ik een groot
vraagteken achter".
"Er zijn wel juristen geweest, die de
vraag hebben gesteld: als een land nou
bedreigd wordt door een economische
boycot, denk aan de olie, is een militaire
actie dan gerechtvaardigd? Is artikel 51
dan van toepassing? Sommige Ameri
kaanse volkenrechtkundigen huldigen
dat standpunt. Ook Röling heeft zich in
dat debat gemengd en hij wijst dat vol
strekt af'.
"Juridisch hebben de Amerikanen
weinig om op te staan. Er is meer sprake
van vergelding. Maar het is zoals Bis
marck al heeft gezegd: Ein Kriegsgrund
ist leicht gefunden".
"Een andere kwestie is of de actie ge
tuigt van wijs beleid. Laat ik vooraf dit
zeggen. Het is te simpel om te roepen dat
Reagan een dolle hond is. Het is aanne
melijk dat Libië betrokken is bij terro
ristische activiteiten en wat mij wel een
beetje heeft geërgerd aan de Westeuro-
pese houding is, dat het in het verleden
steeds heeft nagelaten aan ook maar eni
ge actie tegen Libië deel te nemen".
"Als Europa had meegedaan aan eco
nomische sancties, dan had deze actie
wellicht niet plaatsgehad. Wat dat be
treft heeft West-Europa de Verenigde
Staten in de kou laten staan. Het wapen
embargo? Ach, iedereen weet toch dat
veruit dè meeste wapens door de Sow-
jet-Unie worden geleverd. Dat is een pa
pieren maatregel".
"Maar ik geloof niet dat terroristen
worden weerhouden door dergelijke ac
ties. Het heeft eerder averechtse effec
ten. De VS kiezen de weg van Israël. Oog
om oog, tand om tand. Israël heeft erva
ren dat vergelding wel even kan werken,
maar dat het op den duur geen oplossing
"De Amerikaanse beslissing om tot ac
tie over te gaan markeert wel de enorme
kloof die er bestaat tussen het klimaat
van de publieke opinie in de VS en in
Europa. De verschillen zijn reusachtig.
Zelfs in Engeland, dat toch meewerkte
aan de operatie, hoor je kritiek en is er
verdeeldheid. Maar niet in de VS. Het
Congres staat als één man achter Rea
gan. Zelfs iemand als Edward Kennedy,
die toch de liberale stroming in de De
mocratische Partij vertegenwoordigt".
"Er wordt in het algemeen verschil
lend gedacht over de effectiviteit van
strafmaatregelen in het internationale
verkeer. Dat is al jaren zo. De Verenigde
Staten pleitten voor maatregelen in ver
band met de kwestie-Afghanistan en
met de onderdrukking van Solidariteit
in Polen".
r Prof. A. van Staden: "Juridisch hebben de Amerikanen weinig om op te
langen in de VS net zo goed een. rol, zo
als bleek bij de graanboycot van de Sow-
jet-Unie, waartegen de Amerikaanse
graanboeren in opstand kwamen. Maar
wat Libië betreft zyn de Europese belan
gen veel groter".
Invloed
Van Staden is met veel commentato
ren van mening dat de Westeuropese re
geringen lelijk in hun hemd zijn gezet,
doordat de Amerikaónse vliegtuigen al
opstegen voordat het Europese minis-
tersberaad - maandag in Den Haag -
goed en wel was beëindigd met de op
roep aan de NATO-bondgenoot om te
rughoudend te zijn.
"De verklaring van de EG-ministers
heeft inderdaad geen enkele invloed uit
geoefend. Maar het gaat mij te ver om te
zeggen dat de Amerikanen over de hele
linie niet bereid zijn om naar Europa te
luisteren. Ik mag de kwestie van de wa
penbeheersing in herinnering roepen.
Toen Reagan aantrad riep iedereen dat
het gedaan zou zijn met de wapenbe
sprekingen. Maar op dat punt bleken de
Amerikanen bereid om naar Europa te
luisteren".
"Er zijn mensen die het verband leg
gen met de plaatsing van kruisvluchtwa-
pens in Nederland en nu meteen roepen:,
zie je wel, de Amerikanen zijn niet te
vertrouwen. Maar dat vind ik onjuist. De
actie had plaats buiten het gebied van de
NATO en bovendien juist met toestem
ming van het betrokken land, waar de
vliegtuigen waren gestationeerd. De
weigering van medewerking van landen
als Frankrijk en Spanje werd gerespec
teerd. Dus je zou eerder het tegendeel
kunnen beweren: de VS houden zich
aan de afspraken".
"De hele vergelijking met kruisvlucht-
wapens gaat naar mijn idee mank. Die
zullen trouwens niet ingezet worden te
gen Libië of in het Midden-Oosten. Dat
materiaal is gewoon niet nodig".
"In Europa overheerst de mening dat
je met strafmaatregelen weinig kunt be-'
reiken. Daar wordt een voorkeur gege
ven aan diplomatie. Dat is niet alleen
een zaak van economisch eigenbelang,
maar ook van verschil in politiek in
zicht".
"Overigens spelen economische be-
"Er zijn ook mensen die roepen dat dit
het einde van de NATO betekent. Maar
dat is ook al eerder zo geweest. In de
Yom Kippoer-oorlog was alleen Portu
gal bereid om mee te werken aan het
overvliegen van Amerikaanse verster
kingen naar Israël. Maar dit soort con
flicten worden snel vergeten".
"De transatlantische verbondenheid is
wel opnieuw belast. Het is een opeenho
ping van ergernis. Helaas moeten we
constateren dat er weer geen gezamen
lijk optreden is. Laat ik het zo zeggen:
De verschillen tussen de VS en West-Eu
ropa zullen niet leiden tot een breuk,
maar zijn wel een nieuwe belasting".
Oorlogzuchtig
"In de Amerikaanse publieke opinie
wordt gedacht: Kijk, die Europeanen, ze
staan weer aan de kant en ze hebben nog
kritiek ook. En andersom in Europa
wordt gezegd: de VS zyn oorlogzuchtig.
Het enthousiasme in Europa voor de
Amerikanen, de genegenheid is verdwe
nen. Het Amerikaanse prestige van na
de oorlog is verdwenen. Het transatlan
tisch bondgenootschap is nog hooguit
een verstandshuwelijk, soms een LAT-
relatie. De liefde van voorheen is voor
bij".
"Ja, daar heeft ook de Amerikaanse
houding tegenover kernproeven mee te
maken. Naar mijn persoonlijke overtui
ging een veel fundamentelere zaak dan
de huidige kwestie".
"Maar het einde van de NATO, zo ver
.is het nog lang niet. Ik denk dat de anti-
Amerikaanse betogingen weer vlug
voorby zullen gaan. Of dat is een hoop
van mij. De kiezer is erg snel vergeten en
de rol van de buitenlandse politiek is bij
verkiezingen niet zo groot".
"Als de tendens zich zou voortzetten
en als de VS zich minder met Europa
verbonden zouden voelen en zich meer
zou gaan richten op het gebied rond de
Stille Oceaan, dan zou het misschien on
vermijdelijk zijn, dat Europa zijn eigen
defensie moet gaan organiseren. En
waarom zou dat niet kunnen? De kosten
zouden alleen hoger zijn".
"Maar zoals gezegd, zover is het nog
lang niet en ik donk dat ook deze storm
wel over zal gaan. Misschien dat wan
neer Labour in Engeland aan de macht
komt - in West-Duitsland voorzie ik nog
geen machtswisseling - dat ze de om
vang van de Amerikaanse militaire
macht in dat land zouden beperken".
"Maar vergeet niet: een partij in de op
positie is een heel andere dan dezelfde
party in de regering. Labour maakt veel
verbale ketelmuziek, maar de schaduw-
minister van defensie, Dennis Healy, is
een oude NATO-vreter. Die is gepokt en
gemazeld in de NATO". Nee, ze zullen
hooguit de modernisering van de kern
raketten in onderzeeërs tegen houden".
