'Een potdicht
ruimtescherm,
dat is pure
misleiding*
ZATERDAG 19 APRIL 1986
Challenger
- De Amerikanen demonstreren al ja
renlang een houding alsof technisch alles
mogelijk is, alsof een ruimtereisje gelijk
staat aan een vliegreisje naar New York.
Welke terugslag heeft het verongelukken
van de Challenger op het Star Wars-pro-
gramma?
De Ruiter: "Het verongelukken van de
Challenger heeft in twee opzichten scha
de veroorzaakt. In de eerste plaats op het
psychologische vlak. Het vertrouwen bij
de Amerikanen in de techniek heeft een
deuk opgelopen. Geen grote deuk, want
Amerikanen geloven absoluut in tech
nologie. Ze zullen dan ook gewoon door
gaan met ruimtevluchten".
"In de tweede plaats is er op het prak
tische vlak schade ontstaan, want sinds
het ongeluk is er geen shuttle meer om
hoog gegaan. Dat heeft al geleid tot uit-
om de ruimte te beschouwen als het slag
veld van de toekomst?
De Ruiter: "Weinig mensen realiseren
zich hoe belangrijk de ruimte nu al is.
Jaarlijks wordt er op dit moment al voor
een bedrag van 30 miljard dollar geïn
vesteerd in het gebruik van de ruimte.
De Amerikanen en Russen nemen het
leeuwedeel van dat bedrag voor hun re
kening, maar Japan, China en Frankrijk
blazen ook hun partijtje mee. Er is ge
weldig veel aan de gang in de ruimte".
"De satellieten worden enerzijds com
mercieel gebruikt. Denk maar aan de da
gelijkse weerfoto's en het overseinen
van een beeld van het ene naar het ande
re continent, iets wat tegenwoordig
doodnormaal wordt gevonden. Ander
zijds bieden de satellieten ongekende
militaire mogelijkheden. Vooral de com
municatie-satellieten zijn van belang. In
de gaten kan worden gehouden waar
troepen, tanks, vliegtuigen en schepen
zich bevinden".
"Dat zijn natuurlijk vitale gegevens.
Daarom ligt de ontwikkeling van anti-,
satellietwapens voor de hand. Amerika
en Rusland zijn daar trouwens druk mee
bezig. Het is dus heel goed voorstelbaar
dat de ruimte een slagveld zal worden.
Want als je de vijandelijke satellieten
weet uit te schakelen dan schakel je
daarmee het gezichtsvermogen van de
tegenstander uit omdat satellieten fun
geren als de ogen en oren van de militai
ren. Deze ontwikkelingen zijn overigens
al heel lang aan de gang en staan los van
het Star Wars-project".
Blikjes
- Hoe zal een eventueel toekomstig
ruimteschild er uitzien?
De Ruiter: "Om een effectief schild te
ontwerpen moet je uitgaan van de baan
die een vijandelijke raket zal beschrij
ven. Je kunt drie fasen onderscheiden:
de startfase, de vrije vlucht door de
ruimte en de terugkeer in de dampkring
op weg naar de bestemming. De oor
spronkelijke gedachte achter Star Wars
is om voor elke fase een schildlaag te
ontwerpen".
"De startfase, die ongeveer vijf minu
ten duurt, is daarbij de belangrijkste.
Een raket telt meerdere kernkoppen die
Op vrijdag 25 en zaterdag 26 april wordt in
Utrecht het internationale congres 'Vrede met
Star Wars?' georganiseerd. Het heeft tot doel een
breed publiek duidelijk te maken wat er op dit
moment gaande is met betrekking tot Reagans
zogeheten Strategisch Defensie Initiatief (SDI), in
de volksmond Star Wars geheten. Eén van de
organisatoren is ir. Willem de Ruiter, als
natuurkundige verbonden aan de Technische
Hogeschool Eindhoven. Samen met zijn collega
Bart van der Sijde schreef hij het boek 'De
nucleaire erfenis' dat onlangs werd uitgebracht. In
bijgaand interview ontvouwt hij zijn visie op de
Amerikaanse droom van een ondoordringbaar
ruimtescherm.
door Bert Paauw
tijdens de tweede fase vrijkomen. Ver
nietiging in de startfase voorkomt het
opsporen van al die kernkoppen in een
latere fase. Bovendien is de raket in de
startfase door de vuurstraal bij het af
schieten goed zichtbaar en daardoor
goed op te sporen".
"Als de raket in de startfase wordt ge
mist gaat in de tweede fase, tijdens de
vlucht door de ruimte, de bus met kern
koppen open en gaan de kernkoppen
hun eigen weg door de ruimte beschrij
ven. Er is zeer geavanceerde optische
apparatuur voor nodig om al die kern
koppen op te sporen en via laserstralen
te vernietigen. Daarbij komt dat de vij
and ook allerlei waardeloze objecten,
blikjes en dergelijke, met de kernkop
pen mee kan sturen om de tegenstander
in verwarring te brengen".
"Komt een kernkop weer in de damp
kring, dan resten er nog ongeveer 100 se
conden voordat hij z'n bestemming be
reikt. De tijd om zo'n projectiel met ra
dar op te sporen en te vernietigen is dus
wel bijzonder kort. Daarom wordt in de
eindfase niet zozeer gedacht aan vernie
tiging als wel aan het opvangen van de
kernkop door een andere raket met be
hulp van een soort paraplu. Er zijn al
succesvolle experimenten in die rich
ting uitgevoerd".
"Die experimenten zijn heel belang
rijk geweest voor het prestige en de mo
gelijkheden van het Star Wars-project.
Men moet dus niet te snel zeggen: het
kan niet, al is het opvangen van één
kernkop wat anders dan het opvangen
van 10.000 kernkoppen. En aan dat
laatstgenoemde aantal moet je denken
als je praat over een vijandelijke aan
val".
Belasting
- Dat de huidige grootmachten al tien
tallen jaren geen rechtstreekse confron
tatie zijn aangegaan zou te danken zijn
aan het bestaan van een evenwichtige
wederzijdse afschrikking en aan het be
sef dat kernwapens zö verwoestend zijn
dat ze daarom niet zullen worden ge
bruikt. In hoeverre tast het Star Wars-
project dat evenwicht aan?
De Ruiter: "Als het ruimteschild een
zijdig wordt ingevoerd is het evenwicht
uiteraard verbroken, maar ik denk niet
dat de Russen zullen achterblijven. De
geschiedenis heeft geleerd dat de Sow-
jet-Unie zich uiteindelijk dezelfde in
spanningen zal getroosten als de Ver
enigde Staten. Zo zal het ook gaan met
het ruimteschild. Wel betekent Star
Wars een geweldige belasting voor de
economieën van beide landen".
"Dat ligt voor de Russen moeilijker
dan voor de Amerikanen. De VS zijn rij
ker, de Russen moeten procentueel
meer uitgeven omdat hun bruto nationa
le produkt kleiner is, zij moeten zich een
grotere financiële inspanning getroosten
om bij te blijven".
"Die geweldige uitgaven voor de ruim
teschilden zijn in mijn ogen weggegooid
geld. Als Reagan de kernwapens wil af
schaffen dan is de eenvoudigste oplos
sing om daar een afspraak over te maken
via poütieke onderhandelingen. Die weg
wordt nu steeds door de VS geblok
keerd. De VS geloven meer in technolo
gie dan in politiek".
- Vormen de besprekingen over wa
penvermindering niet een huichelachti
ge aangelegenheid omdat de ontwikke
ling van het Star Wars-project beide par
tijen noopt tot een nieuwe wapenwed
loop?
De Ruiter: "Dat mensen over het alge
meen sceptisch staan tegenover de re
sultaten van besprekingen is wel begrij
pelijk, maar dergelijke besprekingen
zijn toch de belangrijkste weg om te be
wandelen. Hoe moeizaam ze ook verlo
pen, de problemen kunnen naar mijn
mening het best op die manier onder
controle worden gebracht. Het is altijd
beter met elkaar te praten dan met bom
men te gooien".
Verdrag
"Bovendien worden er echt wel be
langrijke verdragen gesloten. Zo is in
1963 het partieel testverbod op kern
proeven tot stand gebracht. Dat verdrag
verbiedt het testen van kernwapens in
de ruimte, in de atmosfeer en in oceanen
om vergiftiging van de aarde te voorko
men. Als gevolg daarvan wordt er nu on
dergronds getest, uit milieu-oogpunt
een winstpunt. De volgende stap rnoet
zijn een totaal testverbod van kernproe
ven, iets waar Gorbatsjov steeds op ha
mert".
"Een andere belangrijke overeen
komst die via politieke onderhandelin
gen is bereikt is het ABM-verdrag uit
1972. ABM staat voor Anti Ballistic Mis
siles. Het verdrag verbiedt de ontwikke
ling van anti-raketsystemen, verbiedt
dus de bescherming van het eigen
grondgebied tegen raketten om op die
manier een toestand van wederzijdse gij
zeling in stand te houden. Met andere
woorden: als de ene partij zijn raketten
zou gebruiken zou de andere partij dat
met zijn raketten kunnen vergelden".
"Als het ruimteschild wordt gebouwd
is dat in strijd met het ABM-verdrag. Dat
verdrag zal tegen die tijd wel worden op
gezegd of niet worden verlengd. Nu ko
men de Amerikanen er nog onderuit
door te benadrukken dat het Star Wars-
project zich slechts in een onderzoeks
fase bevindt.
Onderzeese proef met een kernbom in 1946 bij het atol Bikini in de Stille
Oceaan. De Waterzuil heeft een hoogte van 1800 meter en een middellijn van
700 meter. (archieffoto»
Past het Star Wars-project in wat te
genwoordig wel wordt genoemd de
'spierballenpolitiek' van Reagan?
Wat beogen de Verenigde Staten
met het project? Militaire superiori
teit? Het vermogen om de eerste
klap uit te delen?
De Ruiter: "Reagan heeft als voor
naamste doel van het project genoemd
de veiligheid van de Verenigde Staten.
Als buitenstaander moetje eigenlijk wel
tot de conclusie komen dat de VS met
dit project aansturen op militaire supre
matie ten opzichte van de Russen, ze
streven naar een overwicht".
"Een ander motief voor het project is
dat Réagan de vredesbeweging wind uit
de zeilen wil nemen. Immers, de vredes
beweging wil van de kernwapens af of
althans de huidige aantallen kernwa
pens bevriezen. Reagan zegt dat het Star
Wars-project mooi op die doelstelling
aansluit. Een ondoordringbaar ruimte
schild maakt kernwapens overbodig, zo
luidt de redenering".
"Dan is er nog een derde belangrijk as
pect aan het project waarvan de één zegt
dat het een doel is terwijl de ander be
weert dat het een gevolg is. Het betreft
hier het streven van de VS naar econo
mische superioriteit ovér Europa en Ja
pan. Door de enorme investeringen in
het Stars Wars-project worden er zoveel
technologische ontwikkelingen in gang
gezet dat Europa en Japan op dat terrein
achterop zullen raken".
Groter risico
"Wat betreft het uitdelen van de eerste
klap, ik denk dat je de VS daar niet van
mag beschuldigen. Dat gaat te ver. Wel
is het zo dat het risico van het uitdelen
van een eerste klap groter wordt. Nu be
schikken beide grootmachten over elk
ongeveer 25.000 kernwapens. Als de VS
in staat zijn een schild te bouwen tegen
de kernwapens, dan gaat er toch een gro
ter risico ontstaan; het uitdelen van een
eerste klap wordt dan verleidelijker om
dat er geen effectieve vergelding kan
plaatsvinden. Overigens mag je niet ver
wachten dat de Russen lijdzaam zullen
toezien hoe de Amerikanen hun Star
Wars-project ontwikkelen, die zullen
zelf ook aan een ruimteschild gaan
werken".
- Vele deskundigen twijfelen aan de
mogelijkheid het Star Wars-project te
kunnen realiseren omdat er op aÖerlei
gebieden doorbraken moeten worden ge
boekt. Te denken valt aan laserwapens,
optische systemen, computersystemen, de
opsporing van doelen. Vooraanstaande
wetenschappers beweren dat het schep
pen van een waterdicht ruimtescherm
een illusie is. Is dat zo ert hoe zit het met
de betaalbaarheid van een ruimte
scherm?
De Ruiter: "Het eerste onderzoekscri-
terium richt zich vanzelfsprekend op de
vraag: is zo'n scherm haalbaar of niet?
Dat onderzoek loopt minstens tot 1990.
Als het niet haalbaar blijkt, dan hoef je
er ook niet aan te beginnen. Op dit mo
ment is een honderd procent dicht
scherm'onhaalbaar. Naar mijn mening
zal dat ook in de toekomst zo blijken te
zijn. Het is een utopie te denken dat je
alle vijandelijke raketten met een
scherm kunt tegenhouden, er zullen er
altijd doorheen dringen".
Misleiding
"Daarom is het beter te praten over
het niveau van afscherming dat haalbaar
is. Dat ligt dus ergens tussen de 0 en 100
procent. Mijn indruk is dat een afscher
ming van enkele tientallen procenten
wel haalbaar is. Reagan houdt nog vast
aan zijn droom van een verdediging van
zowel de eigen burgers als de eigen ra
ketten, maar de realisten zie je al ver
schuiven in^de richting van een Star
Wars-project dat er meer en meer op is
gericht om de eigen raketten te bescher-
men. Dit om een vergeldende klap mo
gelijk te maken".
"De mensen de mogelijkheid voor
Ir. Willem de Ruiter: "Het is heel goed voorstelbaar dat de ruimte een slagveld zal worden".
stel van enkele Star Wars'-experimenten.
Overigens is die vertraging nog niet alar
merend, want het meeste Star Wars-on-
derzoek gebeurt nog gewoon in de labo
ratoria op de begane grond. Maar in de
toekomst, als er onderdelen naar de
ruimte moeten worden getransporteerd,
dan moeten die shuttles natuurlijk wel
vliegen".
"Eén succesvol Star Wars-experiment
met behulp van een shuttle is inmiddels
bekend. Men is erin geslaagd met een la
serstraal een spiegeltje op de betreffen
de shuttle te raken waaruit blijkt dat op
grote afstand - in dit geval 370 kilometer
- een snel vliegend voorwerp (de shuttle
had een snelheid van 30.000 km per uur)
kan worden getroffen".
Bondgenoten
- De VS-minister van defensie Wein
berger heeft een keer uit zijn mond laten
vallen dat het ruimteschild eigenlijk al
leen bedoeld is voor de bescherming van
de Amerikanen. Dat standpunt is later
wat afgezwakt, maar heeft bij de Euro
pese bondgenoten toch de nodige onge
rustheid gewekt. Moet Europa zijn eigen
boontjes maar doppen en wat is daarbij
het perspectief van het door Frankrijk
aangezwengelde Eureka-project?
De Ruiter: "Reagan sprak eerst alleen
over een schild voor de Amerikanen.
Daar heeft hij uiteindelijk aan toege
voegd dat ook de Europese bondgeno
ten moeten worden beschermd, het
schild moet zich gaan uitstrekken tot
over Europa. Of dat laatste praktisch
haalbaar is valt te betwijfelen".
"Europa dreigt in de toekomst een nu
cleair slagveld te worden, ingeklemd als
het ligt tussen de twee grootmachten die
eventueel straks beide over een schild
beschikken. De uitnodiging van de VS
aan Europa om mee te doen aan het Star
Wars-project kun je dan ook min of meer
beschouwen als een uitnodiging om een
nagel in de eigen doodskist te slaan. Im
mers, realisering van het Star Wars-pro
ject betekent een kwetsbaarder Euro
pa".
"Nu zijn de Europese leiders natuur
lijk ook niet op hun achterhoofd geval
len. Daarom vinden er op het ogenblik
gesprekken plaats om te komen tot de
ontwikkeling van een Europees scherm.
Een officieel onderzoeksprogramma is
er nog niet, maar er wordt wel over ge
praat".
"Verder heb je dan het Eureka-pro
ject, een initiatief van de Fransen die op
de VS-uitnodiging hebben gereageerd in
de trant van: we verdommen het om
mee te werken aan iets waarbij we zelf
geen baat hebben. Bij het Eurekaplan
gaat het niet om een militair doel, maar
om het bijhouden van de technologische
ontwikkelingen. Eureka is bedoeld als
antwoord op de economische uitdaging
van de VS. De ontwikkeling van nieuwe
technologieën betekent immers econo
mische groei en economische groei bete
kent macht. Het Eureka-project dateert
van mei '84 en begint inmiddels gestalte
te krijgen. Dat valt toe te juichen, het
was destijds eigenlijk best een slimme
reactie van de Fransen".
Veel aan de gang
- Ondanks oproepen van politici van
verschillende pluimage om de ruimte
slechts voor vreedzame doeleinden te ge
bruiken worden nu al ongeveer drie
kwart van de huidige 3000 satellieten be
nut voor militaire doeleinden. Is het reëel
houden van een honderd procent dicht
scherm, dat is pure misleiding. Maar ook
al is het scherm zo lek als een mandje,
het levert per saldo toch wel enige be
scherming op en dat is in elk geval mee
genomen".
"Ten aanzien van de betaalbaarheid
het volgende. Voor de onderzoeksfase
wordt 26 miljard dollar uitgetrokken. De
verhouding tussen onderzoeks- en aan
schafkosten bedraagt in de militaire we
reld ongeveer 1 op 20. Dan praatje dus al
over een bedrag van 520 miljard dollar
en gezien allerlei onduidelijkheden is
het wellicht beter uit te gaan van 1000
miljard dollar. De VS zullen dat bedrag
ongetwijfeld kunnen opbrengen al zal
het duidelijk zijn dat zij zich vele jaren
enorme financiële inspanningen zullen
moeten getroosten".
"Maar je moet niet alleen naar de tota
le kosten van de installatie van zo'n
scherm kijken. Ook van belang is wat de
uitschakeling van een vijandelijke raket
kost. Om een raket met een laserstraal
(dat is een sterk geconcentreerde bundel
licht) uit te schakelen heb je een bepaal
de hoeveelheid energie nodig. Die ener
gie druk je uit in de term Joule. Een ef
fectieve laserstraal heeft minstens 100
miljoen Joule aan energie nodig. Elke
Joule laserenergie kost op dit moment
50 dollar. Met andere woorden: een la
serstraal met het doel een vijandelijke
raket uit te schakelen kost 5 miljard dol
lar. Een dure grap waar de vijand heel
wat raketten voor kan afschieten, want
een raket is veel en veel goedkoper dan
een dergelijk laserwapen. Het ziet er
daarom niet naar uit dat een ruimte
scherm kosteneffectief zal zijn".
Visuele voorstelling van een kernbom van 1 megaton (half zo sterk als alle
bommen en granaten uit de Tweede Wereldoorlog) die op 2 km hoogte boven
het Empire State Building in New York ontploft. Door hittestraling ont
staan in een straal van 15 km branden die door de alles vernietigende
schokgolf (de gebogen lijnen op plaatje 2) worden uitgewist. Die schokgolf
veroorzaakt weer tal van andere branden (bijvoorbeeld door gesprongen
gasleidingen) die zich weldra samensmelten tot een vuurstorm (plaatje 3, 4
en 5). Wat ten slotte rest is een dichte atmosferische 'deken' van as, stof en
roet hoog boven een uitgestrekte ruïne plaatje 6). (foto scientific American)
