Middeleeuwse opvatting
kerk over werk kosters
Vrouwen in staf bisdom Utrecht
Onderbetaling, overwerk en weinig waardering
'We gaan als broeders en zusters met elkaar om'
ZATERDAG 19 APRIL 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
DEN HAAG (GPD) - Aan
het eind van het gesprek
vraagt koster Willem Spuy
er geen al te somber verhaal
van te maken. Maar veel op
wekkends is er niet te mel
den. Wie Spuy laat praten
over de arbeidsomstandig
heden van de Nederlandse
kosters, valt van de ene ver
bazing in de andere: „Als je
me hoort, denk je, waarom
doet die man het, maar
toch, ik doe mijn werk nog
steeds met plezier. Ik be
doel, het is ook voor mijn
geloof, hè".
door
Runa Hellinga
Van de kerk, met haar beroep op
christelijke naastenliefde, zou je
als buitenstaander verwachten dat
het een redelijke werkgever is. De
kosters hebben daar andere erva
ringen mee. Afgelopen zaterdag
hield de Protestants-Christelijke
Vereniging van Kosters (PCVK)
een ledenvergadering in Nijkerk
en daar kwam heel wat onvrede op
tafel. Niet alleen zijn de lonen heel
laag, de kerkbesturen hebben vaak
middeleeuwse opvattingen over de
wijze waarop ze met hun personeel
omgaan. Er bestaat een cao, maar
die wordt zelden nageleefd.
Doopvont
„In de kerkbesturen zitten men
sen die absoluut niet weten waar
over ze praten", zegt Spuy die zelf
in het hoofdbestuur van de PCVK
zit: „Bijvoorbeeld, wij moeten de
kerk schoonhouden, denk je dat ie
mand uit het bestuur weet hoeveel
tijd dat kost en wat erbij komt kij
ken? Dat zijn toch allemaal intel
lectuelen, dokters, advocaten, on
dernemers, die weten niets van
schoonmaken".
De koster is voor de meeste men
sen de man die op zondag de kerk
deur opendoet, de gebedenboeken
klaarlegt en in een mooi pak bij de
uitgang staat. Verder zorgt hij dat
het doopvont gevuld is en dat alles
klaarligt op de plek waar het thuis
hoort. Een soort bijbaantje dus,
maar van dat beeld klopt niet veel.
Dat blijkt uit de sollicitatie-eisen
waar Spuy destijds aan moest vol
doen: hij moest kunnen boekhou
den, technisch inzicht hebben, ver
stand hebben van brandpreventie
en schoonmaken en hij moest een
EHBO-diploma bezitten.
Natuurlijk is de ene kerk de an
dere niet en in een kleine kerk op
het platteland is minder te doen
dan in een kerk met zalen die ver
huurd moeten worden. Maar in
kleinere kerken is de koster dan
ook meestal parttime in dienst, en
voor minder uren dan hij in
werkelijkheid maakt.
De Haagse Opstandingskerk,
waar Spuy koster is, is een grotere
kerk met een aantal zalen. Die wor
den geregeld verhuurd aan kaart
clubs, bejaardensociëteiten en een
groot mannenkoor. Dat betekent
veel extra werk: schoonmaken,
stoelen klaarzetten, het koffie- en
drankbarretje beheren.
„Als ik die exploitatie niet goed
zou doen, stond ik snel op straat.
Door die zalen kost ik feitelijk
niets. Ik maak jaarlijks een omzet
van 30.000 gulden, meer dan mijn
salaris". Volgens de cao zou Spuy
eigenlijk koster-beheerder moeten
zijn. Maar daar is het kerkbestuur
niet aan begonnen, want dan moe
ten zijn overuren uitbetaald wor
den.
Voor het beheer van de zalen
wordt Spuy niet betaald, maar hij
mag een deel van de opbrengst van
de koffie en de drank houden. Niet
dat hij daar rijk van wordt: vorig
jaar had hij met dat extraatje erbij
een bruto-inkomen van 28.000 gul
den.
Gezin
En daarvoor heeft het kerkbe
stuur feitelijk twee werknemers in
dienst. Toen Spuy 21 jaar geleden
ging solliciteren, moest zijn vrouw
mee naar het gesprek. Een koster
zonder vrouw, dat is ondenkbaar.
Het is zelfs gebeurd dat een koster
ontslagen werd na het overlijden
van zijn vrouw.
Spuy zegt dat hij het alleen ook
niet af zou kunnen: „In drukke tij
den, bijvoorbeeld in december,
werken we samen zo'n 150 uur per
week. Als je dat tegen het kerkbe
stuur zegt, komen ze ermee aan dat
je het in de zomer rustig hebt. Maar
die tijd heb je hard nodig. Als de
zalen stilliggen, hebben we einde
lijk tijd om goed schoon te maken
en achterstallig onderhoud te ver
richten".
Als hij ziek is, wordt ervan uitge
gaan dat zijn vrouw zijn werk over
neemt: „En dat betekent dat je
vaak door blijft lopen met een
griep. Zij kan het werk onmogelijk
alleen aan, er komt veel sjouwwerk
bij kijken. Als het mannenkoor bij
voorbeeld komt zingen, moeten al
le stoelen in de kerk worden ver
plaatst".
Het gebeurt zelfs dat zijn kinde
ren meehelpen. Nadat een aantal
keren achter elkaar was ingebro
ken in de kerk, besloot Spuy om
samen met- zijn zoon, die electri-
ciën is, een alarminstallatie aan te
leggen in de kerk. Het bestuur ging
ermee akkoord en was zelfs bereid
om hen ieder 250 gulden voor de
moeite te betalen. Een paar maan
den later had men daar echter spijt
van en is dat geld in bedragen van
100 gulden per maand op Spuys sa
laris ingehouden.
Een koster kent geen 40-urige
werkweek en vakantie nemen is
ook een probleem. Spuy kan daar
over meepraten. Met arbeidstijd
verkorting meegerekend zou hij
per jaar recht hebben op zo'n 55
vrije dagen. Maar sinds vorig jaar
augustus heeft hij niet één vrije
zondag meer gehad en de laatste
keer is hij in zijn vakantie terugge
komen omdat er een trouwerij was
en zijn (onbetaalde) vervanger die
dag niet kon.
Zijn zilveren bruiloft is door zijn
werk ook een beetje in het water
gevallen. Het was toevallig op een
zondag. Ongelukkigerwijs kreeg
zijn vervanger ruzie met een aantal
kerkgangers over een gereserveerd
bankje. De man was daar erg van
overstuur, zodat Spuy de dienst
zelf maar begeleid heeft: „En dan
zie je dat steeds meer kerken de
koster willen afschaffen en met
vrijwilligers willen gaan werken.
Ik bedoel, die mensen doen echt
hun best, maar het is hun vak ge
woon niet".
Nijdig wordt hij als hij praat over
de dood van zijn moeder: „Die heb
ik tussen neus en lippen moeten
begraven. Ik heb er niet eens een
vrije dag voor kunnen nemen".
Eigen geld
Niet alleen op de koster wordt
zoveel mogelijk bezuinigd. Ook al
le overige uitgaven worden zo laag
mogelijk gehouden. Zo krijgt hij 45
gulden per maand voor schoon
maakmiddelen. Dat betekent dat
er regelmatig uit eigen zak geld bij
moet: „Dat je de marmeren tegels
in de kerk af en toe in de was moet
zetten, dat begrijpen ze bij het be
stuur gewoon niet".
Kosters wonen meestal vrij in
een dienstwoning. Spuy vindt dat
geen onverdeeld plezier: „Kosters
laten zich makkelijk intimideren.
Laten we eerlijk zijn, we zijn men
sen met weinig opleiding. Als je in
een dienstwoning zit, word je al
snel bang dat je niet alleen je baan,
maar ook nog je huis verliest als je
je beklaagt".
De arbeidsvoorwaarden zijn het
slechtst bij de hervormde kerk.
Daar bepaalt ieder kerkbestuur
zelf de voorwaarden waarop de
koster in dienst is. Bij de gerefor
meerden zijn er landelijk afspra
ken gemaakt, maar ook daar houdt
niet ieder bestuur zich eraan. Ook
daar krijgen mensen individuele
contracten voorgelegd.
Spuy verbaast zich er wel eens
over wat de mensen allemaal pik
ken. Zo heeft een op de vijf kosters
geen pensioenregeling en zijn er
contracten waar helemaal niets ge
regeld is over de aanschaf van
schoonmaakmiddelen. De koster
is de sluitpost van de begroting en
een bedankje kan er zelden af.
„Een jaar geleden hadden ze za
terdagnacht om vier uur de ruiten
van de kerk ingegooid. We hebben
met het hele gezin tot 's ochtends
zeven uur glas staan rapen om te
zorgen dat alles voor de dienst om
negen uur in orde was. De enige
reactie die we kregen was een
doosje bonbons van een gemeente
lid. Een bedankje van het bestuur
kon er niet af, dat vindt dat blijk
baar vanzelfsprekend. Dat zegt
dan: het is toch ook liefdewerk.
Maar liefdewerk dat verplicht
wordt, is geen liefdewerk meer".
Koster Willem, Spuij in z'n kerk: "Liefdewerk dat verplicht wordt, is geen liefdewerk meer"
UTRECHT (GPD) - Die sigare-
lucht in het aartsbisschoppelijk pa
leis; drs. Maijet de Jong en Maria
Jesse Tholen kunnen er nog maar
niet aan wennen. Zij zijn de eerste
niet-religieuze vrouwen die in het
voorname pand aan de Utrechtse
Maliebaan werken. Marjet (30) als
coördinatrice pers en publiciteit
van het aartsbisdom en Maria Jes
se (32) als bureausecretaris van de
bisdomstaf.
door
Peter van der Maat
De jongedames zijn de opvolgers
van drs. J. Berntsen, die zich in het
Overijsselse Wijhe heeft gevestigd
als pastoor. Hij is twaalfeneenhalf
jaar chef de bureau en perschef ge
weest. Met de benoeming van het
tweetal heeft kardinaal dr. A. Si-
monis een opzienbarend besluit
genomen. In het paleis was voor
heen alleen in de huishoudelijke
dienst plaats voor religieuze vrou
wen, nonnen.
Afgestudeerd aan de Katholieke
Theologische Hogeschool in
Utrecht, verkoos Marjet de Jong de
functie van coördinatrice pers en
publiciteit boven die van pastoraal
werkster. Maria Jesse Tholen is
oorspronkelijk verpleegster, maar
werkte de laatste jaren als secreta
resse in het Franse bedevaartsoord
Lourdes.
Nu hebben de vrouwen een vaste
plaats aan de tafel van de bisdom
staf, waarin behalve Simonis onder
anderen de hulpbisschoppen Niën-
haus en De Kok zitting hebben.
- De perszaken behartigen, bete
kent dat His Masters Voice?
Marjet de Jong: „Het is mijn taak
om als 'kanaal' te functioneren. Ik
moet betrouwbaar en accuraat in
formatie doorgeven. Dat betekent
dat de staf mij moet kunnen ver
trouwen".
- Hoe wek je dat vertrouwen bij
een man als Simonis, die zich liever
afsluit voor alles wat met de media
heeft te maken?
„Als je bijna tien jaar theologie
hebt gestudeerd, ben je al zo lang
in het kerkelijk circuit bezig dat ze
je wel kennen. Bovendien heb ik
onder andere les gehad van hulp
bisschop De Kok, dus ik was hier
geen vreemde".
Zij moet de communicatie bin
nen het bisdom bevorderen. Hoe
dat precies vorm moet krijgen ligt
nog niet vast, maar zij stelt de pas
torale kant van het werk voorop:
„Het aartsbisdom is een enorme
lap grond en de mensen moeten
van elkaar weten dat zij in
principe met dezelfde dingen bezig
zijn. Misverstanden staan verbon
denheid in de weg, dus die moet je
zien te voorkomen".
Als een van haar mogelijkheden
noemt zij het schrijven van artike
len voor de parochiebladen. Het
bisdom Utrecht telt 365 parochies
en vrijwel alle hebben een eigen
mededelingenorgaan, variërend
van een stenciltje tot een fraai ge
drukt magazine.
„Vaak worden die blaadjes door
één persoon gedaan en als die weg
valt gebeurt er niets meer. Met
nieuwsberichten en pastorale arti
kelen zou je een aanvullende taak
kunnen hebben".
„Zo zou je mensen in ziekenhui
zen ook kunnen laten zien dat zij
tot een grote gemeenschap beho
ren, een gevoel geven dat de kerk
hen niet vergeet. Er is niemand bij
gebaat als je het aartsbisdom pot
dicht houdt. Ik vind het een hele
nuttige functie om bij te dragen
aan de openheid".
Maria Jesse Tholen reisde twee-
eneenhalf jaar geleden voor .ver
dieping van haar geloof naar
Lourdes, alwaar zij theologische
cursussen volgde. Zij beschouwt
het als haar opdracht om als „chris
ten in de maatschappij te staan".
Simonis kende zij van bedevaarten
naar Lourdes, die zij als verpleeg
ster begeleidde. De kardinaal
vroeg haar om bureausecretaris te
worden.
- Krijgt u veel mensen aan de te
lefoon die kritiek hebben op de han
delswijze van de kardinaal en uit
de kerk stappen?
„Nee", zegt Maria Jesse. „Het is
wel begrijpelijk dat mensen uit
pijn, onbegrip of moedeloosheid
uit de kerk gaan, maar als je dat
doet ben je naar mijn idee niet echt
met de gemeenschap bezig. Ik vind
het fijn om er middenin te staan".
Beiden spreken over het aarts
bisdom als over „een gewoon be
drijf'. Maria Jesse: „Het is uiter
mate boeiend. Nee, ik heb geen
moeite met het gezag, ook in de
kerk heb je leiding nodig. Het is
bovendien de wil van de Heer dat
het zo gaat". Marjet: „Ik vind dat
hier heel collegiaal wordt gewerkt.
Naar mijn gevoel gaan we meer als
broeders en zusters met elkaar om
dan als gezagsdragers en onderda
nen".
Zij beschouwt de aanstelling van
haar en van Maria Jesse als „een
logische ontwikkeling" binnen de
katholieke kerk: „Ik heb theologie
gestudeerd en vind het zelf eigen
lijk normaal dat ik een functie als
deze kan krijgen. Maar ik ben me
er wel van bewust dat het toch een
beetje bijzonder is".
- Er is een proces gaande binnen
de kerk, worden vrouwen serieuzer
genomen?
Onze aanwezigheid hier is het re
sultaat van dat proces", antwoordt
Marjet. „Maar ik zit hier niet om er
een bijdrage aan te leveren", haakt
Maria Jesse daarop in. Ze zegt: „Ik
heb er geen behoefte aan om te la
ten zien dat vrouwen meer in hun
mars hebben".
- Vrouwen mogen nog steeds
geen priester worden. U bent zelf
theologe, heeft nu hier een plaats
gekregen, maar het ambt mag u
niet vervullen. Steekt dat niet?
Marjet de Jong: „Dat is geen
punt om op dit moment te bespre
ken. Ik ben een gewone meid, een
kind van mijn tijd en ik heb een
eigen mening over deze zaak. Maar
ik voel me, nu ik hier net werk, nog
te veel onder druk staan om er
makkelijk over te kunnen praten".
- Krijgt u de gelegenheid om Si
monis in gesprekken over dit on
derwerp te vertellen hoe u er over
denkt?
„Ik denk niet dat ik tegen hem
kan zeggen: kunt u dat en dat niet
anders zien? Maar ik geloof wel dat
het feit dat wij hier werken indirect
inyloed op hem zal hebben", zegt
Marjet. Maria Jesse: „We kunnen
hier heel open met elkaar praten.
Ik voel me nooit geremd om iets te
zeggen".
In een interview met het week
blad Hervormd Nederland van vo
rige week zei kardinaal Simonis
dat vrouwen in de kerk onvervang
bare waarde hebben. Het priester
schap is zijns inziens echter voor
behouden aan mannen. En zo past
volgens hem een vrouw ook niet
achter een vuilniswagen, dat vindt
hij „onwaardig, dat hoort niet".
- Kan een vrouw achter een vuil
niswagen?
Marjet: „Het is droevig dat men
sen zulk werk moeten doen. Maar
ik vind dat vrouwen dat wel kun
nen". Maria Jesse: „Elk werk heeft
zijn waarde en als het moet gebeu
ren, kunnen vrouwen dat net zo
goed".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Nauta, 11.45 oec.studentendienst; Mare-
kerk 10 dr. Meijers, 5 drs. Blenk (Am
sterdam): Maranathak. (L. Morsweg) 10
ds. Koolstra; Oecumenische geloofsge
meenschap De Regenboog (Merenwijk)
9.30 pastoor Van Well en drs. Van Caste
ren, 11.15 pastoor Van Well;
Bethlehemk. (Diiftstr.) 10 ds. Panne-
koek; Bevrijdingsk. (Montgomerystr.)
10 ds. Jongeneel (Bunnik); Vredesk.
(Burggravenl.) 10 ds. Schouten; Waalse
kerk (tijdelijk Rapenburg 6) 10.30 pas
teur Ribs; jeugdkapel Vredeskerk 10;
jeugdkapel Bevrijdingskerk 10 A. de
Jonge; Wijk 'Stevenshof zie na geref.
kerk; Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst,
10.15 ds. Van Beinum; Diakonessenhuis
elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30
ds. Driebergen (Katwijk aan Zee); Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre
deskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina
mese.) 10 hr. Brouwer (Katwijk); Oude
Vest 10 ds. Veenstra; Maranathak. zie
herv. gem.; Bevrijdingsk. 10 hr. Jonge
neel (Bunnik), 5 ds. Koolstra; bejaarden
huis Groenhoven 10 ds. Hemmes
(Oegstgeest); Merenwijk zie herv. gem.;
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 kand. Rodenburg; Geref.
K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds. Hout
man; Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en
5 ds. Den Hertog; Geref. Gem. (N. Rijn)
10 en 4.30 ds. Boogaard; Geref. Gem. in
Ned. (Bethl.kerk Driflstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert; Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30
ds. B.A. Koek; Baptistengem. (O. Rijn 3)
10 ds. Agtereek (Westerhaar), 18.30 hr.
Brouwer (Alkmaar); Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 10 M. Kloostra
(Hilversum); Evang. gem. Merenwijk
('De Harlekijn', Regenboogpad 2) 11
vm; Zendingswerk Middernachtsroep
(Zoeterw.singel 21) 5 Hr. Blok (Aspe-
ren); Evangeliecentrum-Pinksterbew. J.
Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 10 rev. Walterman,
woensdag Zijlsingel 2, 8 evangelist Zijl
stra; Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 Evan-
geliste Van Wieringen; Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7;
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8; Zevendedag-adventisten
(Ontmoetingskerk Voorschoten) elke
zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 'De Christengemeenschap'
(beweging tot religieuze vernieuwing)
10.30; Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der
L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20;
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) onbe
kend. Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7,
zo. 9 en 10.45; Herensingel zat. 7, zo. 9.30
en 11; Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat.
7, zo. 9.30 en 11.30; Steenschuur zat. 7,
zo. 8.30,10. 11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizer-
kade zat. 7, zo. 9.30 en 11; Lammen-
schansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl-
straat zat. 7, zo. 9.30,10.45 en 12.15; Me
renwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie
Zoeterwoude). Raad van Kerken: elke
di.av. 7-7.30 oecum. avondgebed in oud-
kath. k. Zoeterw.singel.
en Rodenrijs); Geref. Kerk 10 ds. Mod
deraar bevestiging van ds. P.W. van
Wijngaarden 6.30 ds. Wildschut; Chr.
Geref. Kerk 9.30 ds. Korving (Veenen-
daal), 5 ds. Sorge (Rijnsburg); Rk Kerk
zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. v.d. Heiden, 6.30 ds.
Schuurman (Katwijk a.Z.); Kruiskerk
10 ds. Bogers; Opstandingskerk 10
kand. de Roest, 6.30 ds. v.d. Heiden; G.
Herderkerk 10 drs. Brombacher, 7 ds.
Moll; De Bron 9.15 ds. Nieuwenhuis,
10.15 ds. Verheul, 6.30 drs. Brombacher;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Moll; Sions-
kerk (Meteoorlaan) 9.30 en 6.30 ds. Ou-
wendijk; Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds.
F.J. Boer, 6.30 ds. Schuring (Hauler-
wijk); Salv.kerk 10 ds. Schuring (Hau-
lerwijk), 5 ds. P.W. van Wijngaarden, in
trede; Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn.
school) 9.30 en 5 ds. H.J. Room; Ned.
Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 ds.
Biewenga (Zoetermeer), 4.30 ds. M. de
Jong; Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds.
v.d. Meij; Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr.
1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek; Bapt.gem.
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 ds.
Veenstra, 6.30 hr. Zuidam; Volle-evang-
.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10
hr. A. v.d. Hoorn; Pinkstergem. (school
Batestein 16) 10. Leger des H. (Zonne
weg 3) 10 en 7, laatste zondag van de
maand 5 u. gezinsdienst. Remonstr.
Kring (Van Mandersloostr. 36) 10 dr.
Meijering; Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7,
zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en
10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11 viering
le
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Exalto; Geref./Herv. Gem. (dorpshuis
'De Tas') 10 ds. Assies; Geref. Gem. 9.30
en 18 leesditnsten, donderd. 19.30 ds.
Blok (Nunspeet).
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Van de Hoef, 6.30 kan. Zorge
(Oudekerk a.d, IJssel); Salv.kerk 10 ds.
Maarsingh (Amersfoort); Bethl.kerk 10
ds. Geertsema (Zwijndrecht), 6.30 ds.
Van de Hoef; Geref. Kerk 10 ds. W.A.
v.d. Berg, 6.30 ds. E. Zijlstra (Wilnis);
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) geen opga
ve; Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en
6.30 leesdienst; Evang.-Luth. Gem. 9 ds.
Van Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk y.3ü
ds. Vlasblom, 6.30 dr. Haitsma; De Stek
9.30 ds. v.d. Pol; Geref. Kerk 9.30 ds. G.
de Jong, 5 drs. Meijer (Ouderkerk a.d.
IJssel; Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Lof
(Rotterdam); Geref. Gem. 9.30 leesdiest,
15.30 ds. Rietdijk.
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 9.30 ds.
Van der Linden (Hattem), 6.30 ds. Dek
ker (Rotterdam); Geref. Kerk 10 en 5 ds.
Huisman; Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30
en 11.30; Anker zat. 7, zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zat. 7, zo 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz; Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Rienks (Vinkeveen), 19 ds Wolthuis
(Heemstede); Chr. Geref. Kerk 10 en 5
ds. Eerland (Putten); Rk Kerk: Mart. zat.
7, zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en
11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
'Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 18 drs.
Spaans; Ontm.kerk 10 ds. Niel (Rijns-
burg), 18.30 ds. Aarents; Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk
aan Zee; Geref. Kerk 9.30 ds. Van Galen
(Heemstede), 5 ds. Van Breevoort; Rk
Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. De Jong, 6 ds. Sjollema; O.
Kerk 10 kand. Spaans, 6 ds. De Jong;
Ichthusk.10 ds. Sjollema, 5 ds. Van Slie-
drecht; Pniëlk. 9.30 ds. Hovius, 6 ds.
Van Roon; Maranathakerk 10 ds.
Schuurman, 6 kand. Hiensch; Overduin
2.15 ds. Van den Beid; Herv. Gem. 'De
Rank' (aula P. Groen-college Pr. Frede-
rikdreef 15) 10 ds. J.C. Visser-Schroot
(Den Haag) Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 on
bekend, 17 ds. Van der Horst; Triumfa-
tork. 9.30 ds. Van der Horst, 17 onbe
kend; Geref. K. Vrijg. 9.30 en 5.30 ds.
Heida; Ned. Geref. K. 11 kand. De
Groot, 7 ds. Bieuwenga; Chr. Geref. K.
10 en 17 ds. Slagboom; Vrije Chr. Geref.
Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. Van den Belt;
Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en-5. Geref.
Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45; Onafh.
baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 hr.
Driesprong (Dordrecht).
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Wallinga (Leiderdorp), 7 ds.
Nap (Woerden) gem. dienst in de geref.
kerk; Geref. Kerk 10 ds. Bade.
Van Loenen; Hoofdstr. 10 ds. Van der
Born; Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. Van
Loenen; Leythenrode geen opgave;
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild;
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de
Vries; Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. W.
v.d. Kamp (Rijnsaterwoude); Geref.
Kerk 9.30 HA en 7 ds. Van der Kooi; Rk
Kerk zat. 7. zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7
De Gelder; Pauluskerk 10 ds. 't Hooft;
Geref. Kerk 10 ds. Van der Wall (Hille-
gom), 7 mr. Vreugdenhil (Koudekerk
a d. Run); Geref K. Vrijg. 10 30 en 16.30
kand. Kramer; Ned. Geref. Kerk (Salva-
tori) 10.45 ds. Brink (Haarlem), 17 ds.
Vos; Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. Van
Gezicht op het
hart van Leiden
met de Hoogland
se kerk.
(foto Wim Dijkman)
Dijken; Geref. Gem. 10 en 16 leesdienst;
Evangeliegemeente (Ooievaarstr. 27a)
9.45 hr H. de Groot; Rk Kerk: Agatha-
kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30; Poelpolder
zat. 7, zo. 9 en 11.30; Mariakerk zat. 7, zo.
9 en 11; Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Bronsgeest (Leiden), 6.30, ds. Wegerif;
Geref. Kerk 9.30 ds. S. v.d. Veen (Rijs
wijk); Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst des
Woords, 2.15 ds. L.W. van der Meij; Re
monstr. Gem. 10 dr. Meijering; Evang.
gem. (Kruispunt, Kennedylaan 33) 9.30.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. L F.
de Graaff, 6.30 ds. Kaai; Geref. Kerk 9 30
ds. De Heeten (Hoofddorp), 7 ds. Van
Wallinga (Leiderdorp); Rk Kerk zat. 7,
zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Bergsma; Geref. Kerk
ds. Thijs (Blaricum, 6.30 ds. Brouwer
(Katwijk); Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30
ds. D. Visser; Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze; Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 hr.
M. Schreuder, 7 hr. Fluit (Gouda).
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee HA, 5
ds. J. v.d. Velden; Hoofdstr. (Zee) 10 en
5 ds. Ruitenberg HA; De Rank (Golf
baan) 10 ds. G.H. van Kooten; Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 HA ds.
Kuiper, 17 HA ds. Ruitenburg; Vinkenl.
(Binnen) 10 ds. Korenhoff, 19 ds. Kui
per; Stichtingskerk 11 ds. Slofstra; Vol
le Evang. Gem. Shalom, Ruiterstraat 8,
7 evang. Modderkolk; Rk Kerk Zee zat.
7, zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Meij; De Zilk geen dienst; Rk Kerk
Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat.
7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7. zo. 10 en
11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. J.J. Kooman en Pastor
D. Koster oec.dienst; Pauluskerk 10 ds.
Da Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.)
10.30 dr. E.P. Meijering, 7 ds. De Zeeuw;
Geref. Kerk 10 ds. P.C. Koster (Kat
wijk); Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schil
derschool) 8.45 kand. Kramer (Kam
pen), 16.30 ds. Feenstra (Berkel Roden
rijs); Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum)
8.45 en 16 ds. Kiezebrink (Haarlem);
Van Wijckerslooth 4 ds. Hemmes; Ende
geest 10 pater Boshouwers; Volle-evan-
geliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk
WiU.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. J. de Korte; Geref.
K. 9.30 kand. Zijl (Nijmegen), 6.30 ds.
Verhoeven (Haarlem); Rk Kerk'zat. 7,
zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Molenaar (Scheveningen), 7 ds. W.
v.d. Kamp; Chr. Geref. K. 9.30 dienst
des Woords, 2.15 ds. G. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wisse, 5 ds. Van Niël; Be-
thelkerk 9.30 ds. Van Niel; Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds. Czina;
Imm.kerk 9.30 en 10.30 ds. Czira, 5 ds.
Snel; Mar.kerk 9.30 ds. Snel; Geref.
Kerk Vrijg. geen opgave; Chr. Geref. K.
9.30 ds. W. van Sorge, 5 ds. R. van Beek
(Veenendaal); Evang. Christengem. (au
la mavo) 10 hr. Vork (Heerde); Rk Kerk
zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 10 HA ds.
Germans, 7 ds. Donkersloot (Hoek van
Holland); Geref. Kerk 9.30 ds. Baas, 7
ds. Donkersloot; Chr. Geref. K. 10 en 5
ds. Aarnoudse; Ned. Prot. Bond (Jul-
laan 17) 10 ds. Blaauw (Amsterdam); Rk
Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam,
6.30 dr. S. Meijer (Leiden); Geref. Kerk
geen opgave; Rk Kerk Aardam zat. 7, zo.
9 en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen, 6.30 ds. Teygeler (Scheve
ningen); Geref. Kerk 9.30 ds. Oegema,
6.30 drs. Koning-Polet (Gouda); Geref.
K. Vrijg. geen opgave.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Mey (Den Haag); De Ont
moeting (Noordhofland) 9.30 ds. Ree
dijk (Rhoon); Hulp en Heil (Schaken-
bosch) 10 ds. Verheule; Herv. evang. op
geref. grondslag (Lucas-college, Beeth-
.laan) 9.30 ds. B.v.d. Kamp (Bleiswijk),
16.30 ds. J. Niesing (Hagestein); Geref.
Kerk 9.30 ds. De Zwart HA, 5 oecom.
zangdienst; Geref. K. Vrijg. (Bachlaan)
geen opgave; Rk Kerk Laur.kerk zat. 7,
zo. 11.00; M. Godskerk. zat. 7, zo. 9.30;
Kerk van Engeland (British school in
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15
anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 en 5 ds. L. Roetman; Hoeksteen
9.30 en 3 (aangepaste dienst) ds. Goos-
sen, 6.30 ds. Wieman (Bodegraven); Be-
thelk. 9.30 ds. Grienigt (Bennekom), 5
ds. Goossen; Imm.kerk 9.30 ds. Bon-
gers, 7 drs. Yntema (Utrecht); Geref.
Kerk Kruisk. 9.30 ds. Veldhuizen
(Schoonhoven), 5 ds. Femhout (Al
phen); Ontm.kerk 10 ds. Bongers; Re
monstr. Gem. geen dienst.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 16.30 kand. Van Dis, 19
muziekdienst; Kievietk. ('Samen op
weg') 10 ds. Van de Kamp; Messiask. 10
ds. Van Waasbergen; Dorpscentrum
9.30 ds. Van Gorsel (Gouda); Geref.
Kerk Zijllaan 10 en 17 ds. C. v.d. Woude;
Zuid (Bloemcamplaan) 9.30 ds. Breen,
14.30 ds. Groeneveld; Ned. Prot. Bond
(Kerkdam) 10.30 ds. B. van Ginkel (Am
sterdam).
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.
IJsenga (Zwammerdam), 6.30 ds. De
Graaf (Hazerswoude); Geref. Kerk 9.30
HA en 18.30 HA drs. Aalders; Ned. Prot.
Bond (De Wijk) 11.30 drs. Roos (in herv.
kerk Nieuwveen); Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hulp
prediker J. de Haan; Geref. Kerk 9-30
kand. Wielsma (Uithoorn), 7 hr. M.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Dronkers; Rk Kerk St Jan zat. 7.30, zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en
Geref Kerk 10 ds. Knotters (Oudewa
ter), 18.30 ds. De Ruiter (Huizen);
Remonstr. Gem. 10 ds. Thieme.
