Strijd tegen zure regen
meer woorden dan daden
Achtergrond
Het prille begin van
de ouderenboerderij
Milieuorganisaties organiseren voor derde keer actieweek
VRIJDAG 18 APRIL 1986
PAGINA 11
GRONINGEN (ANP) - De moes-
tuin en het weiland liggen er omge
spit bij. De bewoners van de Hid-
demaborg in Groningen, de eerste
ouderenboerderij van Nederland,
hebben iemand kunnen vinden die
voor hen de twee hectare grond
egaliseerde en bemestte. Het weer
moet nog wat beter worden, maar
dan gaan de bewoners zelf het land
- hün land - op. Ze zullen het in de
naaste toekomst gaan bewerken en
als alles volgens plan verloopt zul
len ze dampende aardappels van
eigen oogst en eigen groenten op
tafel krijgen.
Maar zover-is het nog niet. „We
moeten geduld hebben. We heb
ben wel met z'n allen gekozen voor
deze manier van wonen en werken,
maar dat betekent niet dat we nu
ook onmiddellijk hard van stapel
moeten lopen. Het is allemaal nog
erg pril en bovendien zijn we wel
stuk voor stuk 50-plussers".
Dat zegt mevrouw P. Knot-
Heemstra, voorzitter van de vereni
ging Hiddemaborg. Ze verruilde
haar ruime woning elders in de
stad Groningen begin dit jaar voor
een appartement in de Hiddema
borg. Deze woon- en werkgemeen
schap voor ouderen aan de rand
van Groningens jongste nieuw
bouwwijk Beijum bestaat uit 30
zelfstandige woninkjes. Een klein
deel daarvan staat los van het cen
trale woongebouw. De twee hecta
re grond ligt meteen achter Hidde
maborg. In het centrale gebouw is
een aantal voorzieningen onderge
bracht, zoals een grote keuken, een
gemeenschappelijke woonkamer,
een wasserette en provisieruimten.
Iedere bewoner beschikt boven
dien over een eigen keukentje. Ge
zamenlijk koken en eten kan, maar
is geen voorwaarde. Toch is deel
uitmaken van deze woon- en werk
gemeenschap niet vrijblijvend.
„Het is een bewuste keuze geweest
en we zullen allemaal ons steentje
moeten bijdragen," stelt mevrouw
Knot vast. „Dat betekent dat de
één in de moestuin aan de slag zal
moeten, een ander de zorg over de
planten in de nog te bouwen kas op
zich moet nemen en weer een an
der actief kan zijn in de huishoude
lijke dienst. Er zal tenslotte ook
moeten worden schoongemaakt,
gekookt en er zullen inkopen ge
daan moeten worden".
Los van het werk in de moestuin
zullen de bewoners dit jaar ook
nog een bescheiden begin maken
met hun veestapel. Het worden
eerst kippen. Volgend jaar hopen
de bewoners zover te zijn, dat ze
wat schapen kunnen laten grazen
en misschien wat geiten kunnen
houden.
Ballotage
Halverwege februari van dit jaar
werd de Hiddemaborg officieel in
gebruik genomen. Dat betekent
dat nog niet alle appartementen
bewoond zijn. Het bestuur van de
bewonersvereniging heeft ge
sprekken met verschillende kandi
daten, die er wel voor voelen hun
intrek in de Hiddemaborg te ne
men. „Van ballotage kun je niet
echt spreken, maar we maken de
kandidaten wel duidelijk dat ze
echt bereid moeten zijn mee te
werken. Anders hoeft het voor ons
niet", aldus mevrouw Knot.
De woonkosten op Hiddema
borg zijn relatief laag. Het complex
is gebouwd in opdracht van de
Groninger Woningstichting Patri
monium, dus de woningen liggen
alle in de woningwetsfeer. Inclu
sief de kosten voor de gemeen
schappelijke voorzieningen va
rieert de maandhuur van 390 tot
476 gulden. Er zijn subsidies ver
worven, waardoor een deel van de
gemeenschappelijke voorzienin
gen gefinancierd kon worden. Als
er nieuwe voorzieningen gereali
seerd moeten worden zullen de be
woners dat naar alle waarschijn
lijkheid uit hun eigen zak moeten
betalen. Daarom hebben ze de mo
gelijkheid openhouden hun grote
keuken ook te gebruiken voor het
bereiden van maaltijden voor ou
dere buurtbewoners. Verder kun
nen er wellicht hand- en spandien
sten worden verleend in de vorm
van oppasdiensten in de wijk.
„Dat is het aardige van dit pro
ject", vertelt de directeur van de
Woningstichting Patrimonium,
F.G.J. van Willigen. „We zijn in on
ze samenleving bezig met het op
zetten van zogenoemd flankerend
ouderenbeleid. Door eenvoudige
voorzieningen te treffen en vrijwil
ligers in te schakelen kunnen ou
dere mensen langer in hun eigen
huis blijven wonen. De bewoners
van Hiddemaborg voeren dat flan
kerend beleid zelf uit. In geval van
ziekte van een van de bewoners
kunnen de anderen de verzorging
tijdelijk op zich nemen. Ook voor
buurtbewoners zouden ze zich op
die manier willen inzetten. Wat dat
betreft zijn mijn verwachtingen
hoog gespannen".
Winkeltje
Zelfs zo hoog gespannen, dat Pa
trimonium serieus overweegt om
ook in de Groninger binnenstad op
enige termijn een woon- en werk
gemeenschap voor ouderen te rea
liseren. „Natuurlijk kan daar geen
sprake zijn van de verbouw van
groente en fruit, maar gezamenlijk
een winkeltje drijven, een eethuis
je exploiteren of assistentie verle
nen aan de bibiliotheek behoort ze
ker tot de mogelijkheden", aldus
Van Willigen. Een collega-woning
stichting in Groningen werkt op
het ogenblik aan plannen voor de
bouw van een vergelijkbaar com
plex als de Hiddemaborg. Mogelijk
gaat daarvoor nog dit jaar de eerste
paal de grond in.
Het initiatief voor de Hiddema
borg werd destijds genomen door
het Groninger Adviesbureau voor
Alternatieve Ouderenzorg. Het bu
reau begeleidde in het begin de
toekomstige bewoners, de kern
groep, zoals ze zich toen noemden.
Aanleiding voor de eerste plannen
was een televisieuitzending van
het IKON in 1981 over een bejaar
denboerderij in het Westduitse Se-
geberg. In Groningen legde het ad
viesbureau contacten met de Gro
ninger architect Jan Giezen, die
enthousiast aan het ontwerpen
sloeg in nauw overleg met de leden
van de kerngroep.
Het duurde ruim drie jaar voor
dat het 2,8 miljoen gulden kosten
de complex kon worden verwezen
lijkt.
De ouderenboerderij: spitten in de moestuin.
Een adviescommissie studeert
nog. Er zijn wel inmiddels
'mestbanken', die trachten de
Limburgse en Brabantse mes
thoop te slijten aan boeren el
ders in het land. Maar deze
mest bevat ook zware metalen
als koper. Die gaan door het
veevoer omdat de kalveren en
varkens dan sneller groeien,
maar maken de mest ook - iro
nisch genoeg - onaantrekkelijk
als meststof. Het wildste plan
tot nu toe is transport van de
(gedroogde) mest naar de Saha
ra om die vruchtbaar te maken.
Shell
De elektriciteitscentrales zijn
een van de grootste bronnen
van zure regen. De kolencen
trales zijn het ergste, gevolgd
door de oliegestookte centra
les. Ook hier is de oplossing,
via rookgasontzwaveling, vrij
eenvoudig maar vormen de
kosten een belangrijke hinder
paal bij een krachtige aanpak.
De nieuwe normen voor electri-
citeitscentrales zijn echter, ze
ker in vergelijking met die voor
de raffinaderijen, streng.
De raffinaderijen, Shell voor
op, hebben met het kostenar-
gument in de hand soepele nor
men voor de uitstoot van zwa-
veldioxyde en stikstofoxyde
weten af dwingen in de nieuwe
wetgeving die eind vorig jaar
door de Tweede Kamer is goed
gekeurd. De milieubeweging
heeft Shell tot mikpunt ge
maakt van de Zure-regenweek.
Shell neemt niet alleen de helft
van de totale uitstoot van de
Nederlandse raffinaderijen
voor zijn rekening, maar kan
volgens de milieubeweging
ook tegen betrekkelijk lage
kosten die uitstoot enorm te
rugbrengen. Door olie te ne
men die een procent minder
zwavel bevat zou Shell volgens
Milieudefensie de uitstoot van
zwaveldioxyde met 16.000 ton
per jaar kunnen terugbrengen.
Die 'betere' olie zou Shell 13
miljoen gulden per jaar kosten.
En dat is niet veel voor een be
drijf dat in 1984 alleen al in Ne
derland 2500 miljoen gulden
wir^st maakt, aldus Milieude
fensie. Maar bij Shell ontbreekt
het gewoon aan de wil om ook
maar een stap meer te zetten
dan wettelijk moet, vindt de
milieuorganisatie. De organisa
tie gaf daarom maandag alvast
een schot voor de boeg door
een paar uur het dak van het
Shell-gebouw in Den Haag te
bezetten.
Maar het gaat niet alleen om
Shell, ook het wegverkeer
wordt nadrukkelijk op de kor
rel genomen. Niet alleen van
wege de bijdrage aan de zure
regen, die relatief klein is, maar
ook omdat de miljoenen auto's
zorgen voor de helft van de
luchtvervuiling in Nederland.
De recente proefballon van
Winsemius om de autokosten
te 'variabiliseren' (het vermin
deren van de 'vaste lasten' als
motorrijtuigenbelasting en het
verhogen van de benzine-ac-
cijns, volgens het principe dat
de vervuiler betaalt) juicht de
milieubeweging van harte toe.
Dat ook het openbaar-vervoer-
beleid van minister Smit-Kroes
(verkeer en waterstaat) het de
komende week moet ontgel
den, behoeft gezien de felle kri
tiek die de milieubeweging
daar al jaren op heeft, al even
min betoog.
Met boswandelingen, aan
staande zondag, om de schade
die de zure regen veroorzaakt
letterlijk zichtbaar te maken,
en diverse symposia en mani
festaties willen de milieuorga
nisaties de komende week voor
de derde keer de zure regen on
der de aandacht brengen. Alles
onder het motto: de lucht ge
woon schoon. Hoewel, gewoon.
Toen in 1952 bij een gi
gantische smog-golf 4000
Londenaren het leven
lieten, leek de oplossing
zo eenvoudig: gewoon
hogere schoorstenen
bouwen. En toen de bio-
industrie met name in
Brabant en Limburg
voor een onafzienbare
mesthoop bleek te zor
gen, was de oplossing
ook snel gevonden: va
ker enjneer mest 'uitrij
den'.
Maar zoals zo vaak
heeft de harde realiteit
die 'oplossingen' achter
haald. De verzuring die
de zwavel- en stikstof
verbindingen in indus
trierook, uitlaatgassen
van het wegverkeer en
de dierlijke mest veroor
zaakt, heeft de Duitse
bossen ernstig aangetast.
Het 'Waldsterben' van de
schaarse Nederlandse
bossen is volgens recen
te onderzoeken nog maar
een kwestie van jaren. In
ruim een jaar tijd is de
hoeveelheid verziekt bos
in ons land bijna verdub
beld en is minder dan de
helft van de bomen nog
echt gezond. Eigenlijk
geen wonder dus dat de
milieuorganisaties met
een zaterdag beginnende
Zure-regenweek op
nieuw aandacht vragen
voor hét milieuprobleem
van de jaren '80.
door
Sjaak Smakman
Gigantische cijfers hebben het
nadeel verhullend te werken.
Wat zegt het dat in 1984 de olie
raffinaderijen 108.000 ton zwa
veldioxyde de atmosfeer in
bliezen? Of dat de miljoenen
varkens, kippen en mestkalve-
ren vorig jaar 94 miljoen ton
mest produceerden? Om dat
laatste cijfer te vertalen: dat is
20 kilo mest per Nederlander
per dag.
T-shirt
Minister Winsemius (milieu
beheer) mag de eer opeisen de
zure regen nationale bekend
heid te hebben gegeven.
Milieuorganisaties als Milieu
defensie en de stichting Natuur
en Milieu waren er al langer
mee bezig, maar die hebben
slechts een beperkte reikwijd
te. Het was de campagne 'Stop
zure regen' die iedereen met de
neus op de feiten drukte: ster
vende bossen, verslechterend
oppervlaktewater en aangetas
te gebouwen. De stroom on-
heilspublikaties die in de afge
lopen jaren op gang is geko
men, lijkt alleen nog maar toe
te nemen en maakt de omvang
van het probleem pas goed dui
delijk. Onlangs nog werd be
kend dat het zure water de be
schermende kalklaag op de
kieuwen van vissen oplost
waardoor deze waterdoorla-
tend worden en de vissen uit
eindelijk sterven.
Langzaam - en volgens vele
deskundigen veel te langzaam -
begint de aanpak van het pro
bleem op gang te komen. Aan
vankelijk zeer schuchter, met
bijvoorbeeld de oproep om de
auto wat meer te laten staan.
Uitlaatgassen bevatten zwavel-
dyoxide en stikstofoxyden,
Met een korte bezetting van het dak van het Shell-gebouw in Den Haag luidde Milieudefensie maandag
de komende actieweek tegen zure regen in. (foto ANP'
mogelijk om die vervuiling aan
te pakken via een katalysator in
het uitlaatsysteem, die de ver
zurende stoffen goeddeels on
schadelijk maakt. Maar de in
voering van zo'n katalysator in
EG-verband is vooralsnog in de
kiem gesmoord. Economische
belangen blijken nog heel wat
meer gewicht in de schaal te
leggen dan milieubelangen, zo
bleek bij de discussies in Euro
pees verband.
Lood
De EG-landen zonder eigen
auto-industrie waren wel be
reid tot een snelle invoer van de
katalysator, die ongeveer 1500
gulden kost. Landen met een
grote, in een aantal gevallen ge
nationaliseerde, autoindustrie
zoals Frankrijk, Italië en Enge
land blokkeerden echter een,
serieuze aanpak. Het aanbren
gen van een katalysator vereist
een aantal technische aanpas
singen aan de motoren en de
toch al op het randje van de af
grond balancerende Europese
autofabrikanten klaagden in
koor dat snelle invoering de
doodsklap zou betekenen,
veroorzakers van zure regen.
Het wegverkeer is goed voor
ruim 10 procent van de verzu
ring. Technisch is het heel goed
De EG koos uiteindelijk voor
een gefaseerde aanpak, waarbij
eerst voor de wagens met grote
motoren (meer dan 2 liter) een
katalysator verplicht wordt, en
pas veel later voor wagens met
kleinere motoren. Het behoeft
nauwelijks betoog dat de EG-
landen vooral wagens met die
kleinere motoren maken.
Een lichtpuntje aan het ver-
keersfront is de recente invoe
ring van loodvrije benzine.
Lood zorgt voor een gelijkmati
ger verbranding van de benzi
ne, maar is funest voor een ka
talysator. Binnen een paar
maanden werkt zo'n katalysa
tor dan niet meer, en invoering
van loodvrije benzine is dus
een absolute voorwaarde voor
het gebruik van een katalysa
tor.
Sahara
Ook de veeteelt draagt fors
bij tot de verzuring. Vooral in
de zuidelijke provincies, waar
de bio-industrie is geconcen
treerd, loopt de bodemvrucht
baarheid al terug vanwege de
overdosis mest (ammoniak) die
er op wordt uitgereden. Toen
de ministers Braks (landbouw)
en Winsemius met een nood
wetje kwamen dat elke uitbrei
ding van varkensmesterijen
verbood, waren de boeren
protesten niet van de lucht.
Ook de recente plannen om
grenzen te stellen aan het uitrij
den van mest, met daaraan ge
koppeld de verplichting om
'mestbunkers' te bouwen, stui
ten op veel weerstand in agrari
sche kring. Jarenlang zijn we
aangemoedigd om toch vooral
uit te breiden, en nu worden we
plotseling in het verdomhoekje
gezet, luidt het voornaamste
(en deels terechte) verwijt aan
de bewindslieden. Bovendien:
die mestbunkers kosten per be
drijf ongeveer een halve ton.
En wie zal dat betalen?
Bij de behandeling van de
meststoffenwet deze week in
de Tweede Kamer hebben
CDA en WD ervoor gekozen
de boeren nog wat respijt te ge
ven. Het door Braks en Winse
mius voorgestelde uitrijverbod
in de wintermaanden wordt
een jaar later dan gepland van
kracht, per 1 januari 1988.
Hoe de mestproblematiek
uiteindelijk moet worden opge
lost, is nog altijd onduidelijk.
Winsemius - een enthousiast hardloper - nam ook zeer per
soonlijk deel aan 'zijn' campagne tegen de zure regen. Hier fi
nisht hij in zure-regenshirt bij de Schipholloop. (foto anpi
'Ook kleinere
gereformeerde
kerk bij
'Samen op Weg'
De kleinere gereformeerde ker
ken moeten worden betrokken
bij Samen op Weg, het proces dat
moet leiden tot hereniging van
de Nederlandse Hervormde
Kerk en de Gereformeerde Ker
ken in Nederland. Tijdens de gis
teren gehouden jaarlijkse confe
rentie van het contactorgaan van
de gereformeerde gezindten in
Putten werd dat onder anderen
bepleit door drs. W. Bakker, we
tenschappelijk medewerker aan
de Vrije Universiteit te Amster
dam.
Deze kerken zouden naar zijn
mening de status van waarnemer
kunnen hebben, waardoor zij
zich niet op het resultaat van Sa
men op Weg behoeven vast te
leggen. De kwaliteit van de Sa
men op Weg-kerk raakt allen, al
dus Bakker.
„Wij zouden onze historische
roeping verwaarlozen als we de
boodschap van de oude belijde
nis niet tot uitdrukkine zouden
brengen op een wijze die past in
onze nieuwe situatie."
Ook de hervormde predikant
C. Blenk uit Amsterdam pleitte
ervoor andere kerken bij Samen
op Weg te betrekken. Hij wees er
echter op dat ze gevraagd waren
daaraan mee te doen, maar dat ze
die uitnodiging hebben afgewe
zen. Hij juicht het desalniettemin
toe als vertegenwoordigers van
deze kerken aanwezig zijn op de
combi-synode.
De vroegere praeses van de ge
reformeerde synode, ds. C. Mak
te Zutphen, wees er op dat degè-
nen die nu klagen dat Samen op
Weg van boven af wordt opge
legd, zich vanaf het begin afzij
dig hebben gehouden. Vanaf
1962 heeft men er iedereen bij
willen betrekken, maar sommige
groeperingen lieten het langs
zich heen gaan. Naar zijn mening
is Samen op Weg niet van boven
af opgelegd.
Werklozen. Bij enkele landelij
ke en provinciale instellingen
van de Nederlandse Hervormde
Kerk kunnen voor een jaar acht
jongeren aan de slag. Dat is het
resultaat van een werkgelegen
heidsproject binnen de Her
vormde Kerk, zo meldt het Her
vormd Persbureau.
Kerkelijke medewerkers heb
ben in 1984 drie procent van hun
salaris ingeleverd. Met dit geld,
ongeveer 277.000 gulden, wordt
een eenmalig werkgelegenheids
project voor jeugdige werklozen
gefinancierd.
De jongeren, tussen de 16 en 23
jaar, krijgen een 32-urige werk
week. Zij komen te werken op
het centrale kantoor van de Her
vormde Kerk te Leidschendam,
bij de Generale Diakonale Raad,
de raad voor de zaken van kerk
en school en de Hervormde
Jeugdraad in Driebergen, de
Provinciale Kerkvergaderingen
van Friesland en Utrecht en de
Provinciale Hervormde Jeug
draad in Zuid-Holland.
In meerderheid zullen de jon
geren zich bezighouden met ad
ministratieve werk. Bij de Her
vormde Jeugdraad kan' een
werkloze theoloog, pastoraal me
dewerker of catecheet worden
geplaatst die wordt belast met de
pastorale begeleiding van jonge
ren die voor de keuze staan in
militaire dienst te gaan of die te
weigeren.
Biecht. Paus Johannes Paulus
2 heeft gisteren voor handhaving
van de persoonlijke biecht ge
pleit. De zogenaamde algemene
absolutie, waarbij een groep ge
lovigen zonder voorafgaande
persoonlijke biecht het sacra
ment der vergeving ontvangt,
moet een uitzondering blijven.
De paus zei dat tijdens de alge
mene vergadering van de con
gregatie voor de sacramenten.
Hij wees er op dat Rome niet van
plan is de zeer precieze regels
hierover te veranderen. Ondanks
deze voorschriften in de Codex
komen er in „niet weinig lokale
kerken gevallen van misbruik
voor", aldus de paus. Hij riep de
bisschoppenconferenties op er
voor te zorgen dat in hun gebied
de voorschriften stipt worden
nageleefd.
Wie een algemene absolutie
heeft ontvangen, moet bij de
eerstvolgende gelegenheid per
soonlijk biechten. De bisschop
pen moeten elk misverstand
hierover bij de gelovigen wegne
men, aldus de paus.
Paus van bevrijding. De Bra
ziliaanse bevrijdingstheoloog
Leonardo Boff meent dat paus
Johannes Paulus de laatste
maanden zoveel begrip voor de
bevrijdingstheologie en voor het
optreden van de Braziliaanse RK
Kerk heeft getoond, dat hij nu
"de paus van de bevrijding" kan
worden genoemd.
Volgens Boff hebben hiertoe
vooral de vele contacten tussen
de paus en de Braziliaanse bis
schoppen gedurende de afgelo
pen elf maanden bijgedragen.
Vorig jaar nog legde het Vaticaan
Boff een spreek- en schrijfver
bod op, omdat de inhoud van
zijn boek 'Kerk; charisma en
macht' een gevaar voor het ge
loof zou betekenen. Dat verbod
werd vorige maand opgeheven.
Boff wijst er in een verklaring
aan de pers op, dat de Rooms-
Katholieke Kerk zo snel groeit
"dat het geen verrassing zal zijn
als de Braziliaanse kardinaal
Paulo Evaristo Arns of zelfs een
Afrikaanse bisschop de volgende
paus wordt". Hij noemt het re
cente Vaticaanse document over
"christelijke vrijheid, en bevrij
ding" en de persoonlijke brief
die de paus vorige week aan het
Braziliaanse episcopaat stuurde,
een "officiële goedkeuring" van
de bevrijdingstheologie en van
de strijd tegen de armoede.
Leonardo Boff blijkt dermate
tevreden te zijn over de 'bevrij-
dingsweg' die Johannes Paulus
naar zijn idee is ingeslagen, dat
hij heeft aangekondigd zijn boek
'Kerk: charisma en macht' te her
schrijven. Hij wil "een aantal
kwesties uitdiepen" en wat pro
vocerende en dubbelzinnige uit
drukkingen weglaten. Hij heeft
de afgelopen maanden overigens
niet stilgezeten. Boff heeft in die
tijd naar zijn zeggen vijf nieuwe
boeken geschreven.
Vietnam. Er is geen sprake van
vervolging van christenen in
Vietnam. Aldus reageert het
hoofd van het Vietnamese staats-
bureau voor godsdienstzaken op
berichten daarover. Hij noemt
die verhalen "een totale verdraai
ing van de waarheid".
Als theologen worden gearres
teerd of als apdere maatregelen
tegen hen worden genomen, ge
beurt dat volgens de woordvoer
der omdat zij van de godsdienst
vrijheid misbruik maken door
onder het mom daarvan activitei
ten tegen de regering te ontplooi
en.
Regering en godsdienstige ge
meenschappen zijn het er vol
gens de spreekbuis van de Viet
namese regering overeens dat
'slechte krachten' binnen de
kerk moeten worden uitgescha
keld en dat het godsdienstig
werk "binnen het kader van de
wetten van de staat moet plaats
hebben".
De regeringswoordvoerder er
kent overigens wel dat vrijheid
van godsdienst een "probleem
voor de regering betekent".
Enerzijds moet die vrijheid wor
den gerespecteerd, maar ander
zijds moeten vijanden van de
staat die door middel van die
vrijheid het land schade berok
kenen worden aangepakt. De
helft van de 60 miljoen Vietna-
mezen is boeddhist. Het aantal
katholieken wordt geschat op
vier miljoen. Voorts zijn er
250.000 protestanten.
Nederlands Hervormde kerk.
Beroepen te Ankeveen: P.S. van
Walbeek, kandidaat aldaar die
dit beroep heeft aangenomen.
Aangenomen naar Amersfoort
tot predikant voor bijzondere
werkzaamheden (pastoraal werk
in het protestants-christelijk zie
kenhuis De Lichtenberg): dr. J.J.
Rebel, laatstelijk christelijk-ge-
reformeerd predikant te Amers
foort. Gereformeerde Kerken.
Beroepen te Minnertsga: drs.
RH. Stutvoet te Brouwersha-
ven-Zonnemaire. Gereformeer
de Kerken vrijgemaakt. Beroe
pen te Bergentheim en te Gryps-
kerk in combinatie met Niezijl:
Jt. Janssen te Loppersum-Weste-
remden. Gereformeerde Ge
meenten. Beroepen te Boskoop:
H. Hofman te Kalamazoo in de
Verenigde Staten. Bedankt voor
Rotterdam-IJsselmonde: J. Ka
rens te Opheusden.
