Heeft Atlantis
toch bestaan?
i
i
"Sf 'jTZ.
Sleutel tot eeuwenoud mysterie
lijkt op eiland Kreta te liggen
ZATERDAG 5 APRIL 1986
EXTRA
PAGINA 21
Atlantis is de naam van het 'verdwenen' rijk dat nog altijd tot de verbeelding
spreekt. Heeft het echt bestaan? En zo ja, waar lag het dan en wat is ermee
gebeurd? Misschien wijzen archeologische vondsten op Kreta, bijbelse
beschrijvingen van diepe duisternis en gesprekken van een Griekse wetgever
met Egyptische priesters in de richting van hetzelfde mysterie. De geweldige
uitbarsting van de Santorini-vulkaan in de Egeïsche Zee wordt steeds meer
gezien als het antwoord op vele eeuwenoude raadsels.
door Ben Apeldoorn
Als we de bestaande legenden moe
ten geloven was Atlantis een mach
tig rijk dat moet hebben bestaan ver
voordat de Egyptische, Griekse en
andere beschavingen ontstonden.
Atlantis gaf een groot aantal auteurs
voldoende inspiratie voor het schrij
ven van een minstens even groot
aantal boeken. Ook in stripverhalen
kwam Atlantis nogal eens voor. Zo
haalde de bereisde Noorse held Eric
de Noorman, per vliegtuig nog wel,
zijn geliefde Winonah van Atlantis,
vlak voordat het rijk in een machti
ge vulkaaneruptie de zee in zakte.
Talloze wetenschappers en niet-we-
tenschappers hebben zich het hoofd ge
broken over Atlantis: was het er ooit en
waar lag het precies? Wilde theorieën
ontstonden. Zo zou onze Aarde ooit twee
manen hebben gehad in plaats van één.
Op zeker ogenblik kwam die ander naar
beneden en dat is natuurlijk niet bevor
derlijk voor een beschaving: weg Atlan
tis... Dat er van een dergelijke kosmi-
scheVamp geen spoor is te vinden, nam
men maar op de koop toe.
Niet onderbouwd
Een andere theorie ziet zelfs in het zee
wier van de Sargasso-zee een overblijf
sel van de oorspronkelijke begroeiing
van Atlantis... heel taaie begroeiing dus.
Zulke theorieen zijn, in het geval van At
lantis, bij dozijnen op te noemen en het
is bijna jammer te moeten vaststellen
dat er weinig tot geen wetenschappelij
ke onderbouwing voor wordt gegeven.
Maar toch... veel legenden, mythen en
sagen die van generatie op generatie
werden overgebracht, soms over tijd
spannen van duizenden jaren, zouden
ergens in het mistige verleden best een
reële oorsprong kunnen hebben gehad.
Die hele toestand rond Atlantis is in de
wereld gebracht door niemand minder
dan de beroemde Griekse wijsgeer Pla
to. Plato zelf had het trouwens van ho
ren zeggen; de Griekse wetgever Solon
was met dat verhaal aangekomen en So
lon had het... ja, eigenlijk ook van horen
zeggen. Priesters uit het Egyptische Sais
hadden hem verwezen naar oude ge
schriften waarin 'een uitgestrekt rijk,
door zee omringd, met steden .met gou
den daken, machtige vloten en legers
voor invallen en veroveringen' werd be
schreven. De oplossing van het raadsel
lijkt simpel: spoor die documenten op
en bestudeer ze.
Maar dat is gemakkelijker gezegd dan
gedaan, want het is bijna zeker dat die
documenten, die waren opgeslagen in
de toenmalige bibliotheek van Alexand
ria zijn gebruikt om water in een bad
huis te
Catastrofe
Alexandrië had een bibliotheek die
allengs uitgroeide tot een geschied
kundig en wetenschappelijk centrum
van even onschatbare als onvervangbare
waarde. Vlak voordat Moslem-verover
aar Amru vond dat de inhoud "an de on
afzienbare rijen boekenrollen niet
strookte met de koran en ze dus maar
beter konden worden aangewend om
het badwater in de talloze badhuizen
van Alexandrië mee te verwarmen, la
gen er bijna een miljoen werken opge
slagen van de grootste geesten van de
wetenschap uit die tijd. Zevenhonderd
jaar noeste handenarbeid verwerd tot as
in zes maanden. Eén van de grootste ge
schiedkundige catastrofes aller tijden.
Nu is het opmerkelijk dat Plato in zijn
in de vierde eeuw vóór Christus gevoer
de zogeheten Timaeus- en Critias-ge-
sprekken (dialogen) rept van 'een groot
rijk buiten de zuilen van Hercules (de
toenmalige aanduiding voor het huidige
Gibraltar) dat negenduizend jaren gele
den ten onder ging'.
In de Atlantische Oceaan dus; een ge
bied waarin, evenals trouwens in de
meeste landen rond de Middellandse
Zee, regelmatig aardbevingen voorko
men. In 1775 werd Lissabon bijna geheel
verwoest door een zware aardbeving;
hele stukken land zakten met gebouwen
en al de zee in; zestigduizend mensen
verloren in het natuurgeweld het leven.
De eilandengroep der Azoren en ook de
Canarische Eilanden zijn in feite niet
meer dan boven water uitstekende on
derzeese vulkanen. In de laatste duizen
den jaren kunnen er in die gebieden dus
best de nodige vulkanische en/of aard
bevingsrampen zijn geweest die diepe
indruk op de toenmalige overlevenden
hebben gemaakt. Maar dat in dat Atlan
tische gebied ooit een rijk heeft gelegen
dat volgens Plato 'groter was dan Libië
en Azië samen' is volgens de meeste on
derzoekers toch een fabel. Voor zo'n
groot continent tussen Amerika en Afri
ka/Europa, die in de loop van miljoenen
jaren van elkaar zijn weggedreven, is ge
woonweg nooit plaats geweest.
Nieuwe impuls
Weer andere onderzoekers vragen zich
in arren moede af of Plato het, zonder
het te weten, in feite niet had over het
huidige Amerika. Niet leuk voor Colum
bus natuurlijk, maar toch een serieuze
overweging waard. De zeeën werden
duizenden jaren geleden al druk beva
ren en wie zegt dat koene zeevaarders
niet tóen al eens hebben uitgezocht hoe
het nu precies zat met die platte Aarde
waar je vanaf kukelde als je je te ver op
zee waagde?
In de negentiende eeuw leed een po
ging van de toenmalige Engelse premier
lord Gladstone om fondsen beschikbaar
te stellen voor onderzoekingstochten
naar Atlantis, schipbreuk in het Engelse
parlement. Een bewijs dat Atlantis zelfs
op regeringsniveau de gemoederen be
zighield.
De Atlantis-legende kreeg een nieuwe
impuls toen er in 1898 een kabelbreuk
optrad tijdens het leggen van de transat
lantische kabel 800 kilometer ten noor
den van de Azoren. Bij het zoeken naar
de oorzaak van de breuk kreeg men een
beeld van de oceaanbodem: ruige spitse
bergen, diepe dalen, vlakten, plateaus en
ravijnen. Atlantis-aanhangers zagen
daarin min of meer een bewijs voor het
ooit verzonken zijn van een land.
Russische onderzoekers deden, bijna
een eeuw na de smadelijke afgang van
lord Gladstone, ook een duit in het zak
je. Zij ontdekten 500 kilometer westelijk
van Gibraltar zowel in 1973 als nog in
1982 op 70 meter diepte in de oceaan
kaarsrechte vertikale strukturen van
enorme omvang die door velen onmid
dellijk voor stadsmuren werden gehou
den. Het hele pro-Atlantische kamp
hield de adem in. De Russen wilden ook
hom of kuit en lieten in het voorjaar van
1985 een speciaal toegeruste duikboot
zakken. Resultaat: geen Atlantis. De
'stadsmuren' waren steil door van de
oceaanbodem rijzende basaltformaties
die waren overgebleven na een ingewik
keld proces van vulkanische aktiviteit
en andere krachten in onze aardkorst.
Kreta
Toch is er in het verleden, duizenden
jaren terug, wel degelijk iets gebeurd dat
een goede verklaring voor de vele legen
den zou kunnen zijn. Het mogelijke ant
woord op alle brandende vragen ligt
misschien wel op Kreta. Niet in de At
lantische Oceaan dus maar in de Middel
landse Zee.
Rond 1900 ontdekte de Engelse oud
heidkundige Sir Arthur Evans het reus
achtige paleis van Koning Minos in
Cnossos op Kreta. Minos was een groot
koning en een geniaal wetgever. Zijn pa
leis wordt ook beschreven door Home
rus in diens Ilias. Homerus sprak, on
danks dat hij 750 jaar na de bloeiperiode
op Kreta leefde, met groot ontzag over
'Kreta's honderd steden'. Evans was ver
bijsterd door de grootte van het paleis
dat een oppervlakte van bijna 20.000
vierkante meter besloeg; uitgestrekte
kerkhoven wezen bovendien op een lan
ge geschiedenis. Er werden nog meer
kleinere paleizen ontdekt en andere ne
derzettingen met een groot aantal (soms
enorm grote) gebruiksvoorwerpen, die
moesten hebben toebehoord aan een
hoog ontwikkeld volk.
Maar wat vooral opviel was dat zowel
de paleizen als de nederzettingen onge
veer in dezelfde tijd door een katastrofe
waren verwoest. Evans dacht dat dat
was gebeurd bij invallen van volksstam
men van overzee. Latere onderzoekin
gen wezen uit dat op Kreta duizenden
jaren geleden inderdaad een hoog ont
wikkelde beschaving voorkwam. Zij is,
naar koning Minos, de minoïsche be
schaving genoemd.
Peter M. Warren, hoogleraar in de ou
de historie en klassieke archeologie aan
de universiteit van Bristol, heeft een uit
voerige studie van die beschaving ge
maakt. De oorspronkelijke nederzettin
gen en dorpjes, die een honingraatvor-
mige struktuur hadden, dateren al van
vóór 3.000 jaar voor Christus. Daarvóór,
in de zogeheten nieuwe steentijd, waren
er al landbouwers en veehouders op
Kreta. Ruim duizend jaar later begon het
paleizentijdperk dat ruwweg heeft ge
duurd van 1930 tot 1450 v'o'or Christus.
Dat tijdperk moet, aldus Warren, vrij
abrupt geëindigd zijn.
Rotonde
Elk paleis was het voornaamste en
grootste gebouw in wat grote minoïsche
steden moeten zijn geweest; een beetje
te vergelijken met stadhuizen in onze te
genwoordige steden. De gevonden palei
zen liggen alle aan of nabij de kust. De
Kretenzers (Minoêrs) dreven intensieve
handel met de Levantkust, Delphi, Tro-
je, Cyprus en... Egypte. Ze importeerden
(half-)edelstenen, ivoor, goud, lood, zil
ver en tin. Er waren pottenbakkerijen
waarin schitterende kunstvoorwerpen
werden geschapen, zoals reusachtige va-
iwiiHW f t
7;
Indeling van het palies in Zakros met daarbij een deel van de omringende
stad. Opmerkelijk is het ontbreken van een soort vestingmuur, hetgeen een
goede verstandhouding tussen paleisbewoners en stedelingen suggereert.
t Enkele van de op Kreta gevonden reuzenvaten, de zogenaamde Pithoi.
Eric de Noorman kijkt (vanuit een vliegtuig!) naar de ondergang van
Atlantis. Diens geestelijke vader Hans Kresse zat er waarschijnlijk dicht
bij.
zen: de zogeheten pithoi. Uitgestrekte
boom- en wijngaarden droegen het hun
ne bij aan het paradijselijke karakter van
dat zonovergoten eiland in de Middel
landse Zee. Warren beperkt zich, voor
wat betreft de mogelijke oorzaken van
het plotselinge einde van de bloeitijd, tot
de opmerking dat het lijkt alsof de voor
naamste bron van verwoesting vuur is
geweest.
Andere onderzoekers zaten ook niet
stil. Ruim honderd kilometer noordelijk
van Kreta ligt een min of meer cirkelvor
mig vulkanisch eilandengroepje waar
van de grootste Thera heet met vlak
daarbij een kleine, omstreeks 1940 nog
werkende vulkaan, Santorini. Dit groep
je vormt eigenlijk het restant van één
grote vulkaan die in de oudheid bekend
stond als 'Stronghyli', de 'rotonde'. Hij
was vijftien kilometer groot en anderhal
ve kilometer hoog.
Omstreeks 1475 vóór Christus is deze
vulkaan tot een serie geweldige uitbar
stingen gekomen die in het gehele Mid
dellandse Zee-gebied te horen waren.
Een ontzaglijke vuurzuil rees omhoog
terwijl miljoenen tonnen steen, puin en
as kilometers hoog de lucht in werden
geslingerd. Tot op vele honderden kilo
meters afstand moet de hemel inktzwart
van rook en as zijn geweest. Vanaf de
ziedende vuurhel breidde een ringvor
mige watermuur van misschien wel vijf
tig meter hoogte zich uit en wierp zich
met tomeloze kracht op de omringende
eilanden. Vulkanologen zijn unaniem
van mening dat de ramp met de Kraka-
tau-vulkaan in het jaar 1883 nauwelijks
kan wedijveren met wat Stronghyli bij
na 3360 jaar eerder presteerde.
Asdeeltjes
De onderzoekers Stanley en Sheng,
verbonden aan het Museum voor Na
tuurlijke Historie in Washington, von
den van de Stronghyli afkomstige as-
deeltjes tot in Egypte toe; bijna 800 kilo
meter ten zuidoosten van de vulkaan.
Asdeeltjes die ongeveer 3500 jaar oud
Die.wondst was een kolfje naar de
hand van Hans Goedicke, een egypto
loog van de John Hopkins-universiteit.
Enkele jaren vóór deze vondst had Goe
dicke namelijk een wel heel bijzondere
theorie gelanceerd, ondanks felle kritiek
KRETA
Lasitiii gebergte
Overzicht van de nederzettingen op Kreta. De inmiddels blootgelegde paleizen zijn die te Cnossos, Mallia, Phaistos en Zakros. De eerste drie lijken
invloed in tamelijk grote gebieden te hebben uitegeoefend, hetgeen aangegeven is met lijnen.
van andere onderzoekers. Zou het niet
zo kunnen zijn geweest, zo vroeg Goe
dicke zich af, dat de Egyptische duister
nis uit het Bijbelverhaal die voorafging
aan de uittocht (exodus) van de Israëlie
ten, en het wonder van -de Rode Zee,
waar die Israëlieten droogvoets door
heen liepen maar waarin de achtervol
gende Egyptische troepen jammerlijk
verdronken, door één en hetzelfde na
tuurverschijnsel zouden kunnen zijn
veroorzaakt?
Een vulkaanuitbarsting is dan de eni
ge plausibele verklaring. Goedicke bere
deneerde dat de hemel werd verduisterd
door de uitgestrekte rook- en aspluim
van een enorme vulkaanuitbarsting.
Daarna kwamen die enorme vloedgol
ven waarin het leger van de farao verlo
ren ging. Goedicke had uit oude Egypti
sche geschriften opgemaakt dat de uit
tocht van de Israëlieten uit Egypte moet
hebben plaatsgevonden in het vooijaar
van 1477 vóór Christus en niet rond het
jaar 1250 v.C. zoals de meeste.archeolo
gen menen. En 1477 ligt heel wat dichter
bij 1475 dan 1250.
Te mooi
Als de effecten van de vulkaanexplosie
op die afstand al zo ingrijpend waren,
wat voor gevolgen moet deze ramp dan
wel niet hebben gehad voor meer nabij
gelegen eilanden zoals Kreta? Hoe lan
ger hoe meer neigt men ertoe de plotse
linge ondergang van de minoische be
schaving op Kreta te zien als de bron
waaruit de verhalen over Atlantis ont
sproten. Het lijkt haast te mooi om waar
te zijn, maar de stukken van de puzzel
lijken te passen. Een ongekende vul
kaanramp maakte een onverbiddelijk
einde aan de Egyptische achtervolging
van de Israëlieten, deed midden op de
dag diepe duisternis intreden in een
groot gebied rond de Middellandse Zee
en maakte een abrupt einde aan een be
schaving die heel goed die van Atlantis
zou kunnen zijn geweest.
Hans G. Kresse, auteur van Eric de
Noorman, zat er waarschijnlijk dichtbij
met zijn verhaal dat Eric zijn Winohah
var. Atlantis redde vlak voordat dit rijk
ten onder ging aan een grote vulkani
sche eruptie.
