'Heerlijke stad met dromerige pieken'
Toekomst van Oxford ziet er tamelijk zorgwekkend uit
ZATERDAG 22 MAART 1986
EXTRA
BULAG^/AJUJEmi^
PAGINA 21
Er zijn van die steden die direct bij
aankomst al iets vertrouwds heb
ben. Hun plattegronden lijken de
vrucht van logisch denken. Oxford
is zo'n overzichtelijke stad. Een
paar grote straten beheersen als
slagaders het centrum. Wie een wil
lekeurige zijstraat inslaat, komt
haast vanzelf weer terecht op High
Street, St. Aldate's, Broad Street of
ander bekend terrein.
Oxford, een middelgrote plaats (ruim
120.000 inwoners) in Engeland. "Die
heerlijke stad met zijn dromerige pie
ken", meende de dichter Matthew Ar
nold in de vorige eeuw. "De mooiste
stad van de wereld", vond John Keats,
een andere poeet. "Een opgedirkte dame
waar Labour niets van te verwachten
heeft", was de mening van Ramsay Mac-
Donald, in de jaren twintig de eerste so
cialistische premier van Groot-Brittan-
De minst vleiende van deze definities
betreft trouwens de universiteit en niet
de stad zelf. Maar het academisch onder
wijs, dat er sinds de twaalfde eeuw
wordt gegeven, maakte Oxford tot wat
het is. Welke andere reden hebben de
toeristen (een half miljoen per jaar) om
Oxford te bezoeken? Oxford als toeristi
sche attractie en universiteit zijn syno
niemen. De universiteit beheerst het
centrum, daarbuiten verschilt Oxford in
niets van een andere Engelse stad.
Colleges
De stadswandeling die Lise Millar 's
middags namens de plaatselijke VW
verzorgt, is dan ook meer een universi
teitswandeling en leidt vrijwel louter
langs colleges. Het woord colleges moet
hier met Engelse tongval worden uitge
sproken, want het heeft niets met leren
te maken.
De 35 colleges die de stad telt, vormen
tezamen het fundament van de universi
teit dat als zodanig weinig meer dan een
verzamelnaam is. De colleges» zijn zelf
standig, selecteren zelf hun studenten
en hebben elk hun eigen huishouding.
Wat natuurlijk niet wil zeggen dat de
universiteit louter de som van alle colle
ges is. Ze beheert faciliteiten als labora
toria en bezit een heel netwerk van fa
culteiten met speciale opleidingen.
Die rondwandeling door Oxford is
trouwens als eerste indruk een goede
binnenkomer voor de verse toerist. In
het voetspoor van Millar gaan deuren
van eeuwenoude eetzalen open die an
ders gesloten zouden blijven. De hoog
hartige blikken die sommige studenten
op dit volgzame toeristenvee werpen,
dienen voor lief te worden genomen.
Wie eenmaal de weg kent - en dat is
dus snel gebeurd - kan net als de schrij
ver Levi Weemoedt zijn fantasie in wer
king zetten. In het boek 'Bedroefd maar
dankbaar' schrijft hij: "Wat ben ik toch
een snob! Nu was ik nog geen halve dag
in Oxford of ik hield mijzelf al voor een
echte Oxonian. In het hotel had ik direct
mijn gekreukte Engelse tweed-jasje uit
mijn city-bag getrokken en een drietal
pijpen van mijn vriend Hendrik in het
zakje gestoken, een sjaal studentikoos-
onverschillig om mijn nek geslingerd en
liep nu zo in mijn eentje High Street af in X vi - o haat
de richting van Magdalen College, waar cmucuiigexuiddt
ik studeerde en woonde in de mooiste
kamer van het hotel met uitzicht op de
brug over de River Cherwell".
Zo voelt de fantast zich alras in Ox-
'Linked with Leiden' staat in de toeristengids van Oxford. De Link tussen de twee
universiteitssteden bestaat veertig jaar. Geregeld worden in het kader van deze
uitwisseling wederzijdse bezoekjes afgelegd waarbij de nadruk ligt op sport en
cultuur. Een lokale radiozender is komende week in Leiden om opnamen te maken. In
onderstaand verhaal een portret van partnergemeente Oxford.
door BartJungmann
Roger Dudman, de Lord Mayer van Oxford (in het midden) tijdens een traditionele community-singing.
's Oxford County Newspapers)
ford. Brideshead Revisited, Chariots of
Fire en alle andere culturele verweven
heden met de stad zijn al wandelend
maar een dagdroom verwijderd. Aan
sprekende voorbeelden te over: sir Wal
ter Raleigh, Evelyn Waugh, Cecil Rho
des, Richard Burton (de ontdekker), Ri
chard Burton (de acteur), 21 Engelse
premiers en honderden bisschoppen, al
lemaal mannen van Oxford.
Het waren trouwens ook de bisschop
pen die aan de wieg van Engelands oud
ste universiteit stonden. Echt duidelijk
is die ontstaansgeschiedenis overigens
Magdalen Bridge, één van de toegangen tot het centrum. Op de achter
grond één van Oxfords pieken: de toren die bij het Magdalen College hoort.
niet, zoals James Morris in zijn boek
'Oxford' schrijft. Rondleidster Millar
houdt het op een huwelijksconflict aan
het Franse hof. Dat leidde tot een verwij
dering tussen Engeland en Frankrijk,
een vreemdelingenhaat in Parijs en de
vlucht van Engelse studenten uit de
Franse hoofstad naar hun vaderland. Ze
vonden onderdak in Oxford, aldus Mil
lar.
Om daar fijntjes aan toe te voegen zelf
ook een boekje over Oxford te hebben
opengedaan en voor belangstellenden is
ze heus niet te beroerd haar handteke
ning in een exemplaar te zetten. Ja, ze
heeft er al veel van verkocht. Zeker al
een paar duizend. "Zo slecht zal het dus
niet zijn", zegt onze gids met een marse
peinen glimlach.
James Morris heeft zijn twijfels over
deze royalistische versie. "De universi
teit kan ook de zijtak van plaatselijke
kloosters zijn geweest", schrijft hij. "Of
behorende bij een kerk die binnen de
stadsmuren stond".
De stad Oxford bestond al een eeuw of
vijf toen de universiteit er ontsproot.
Ook het verhaal van haar ontstaan kent
uiteenlopende versies. In de aardige ex
positie over de stad (te vinden aan St.
Aldates, links van het stadhuis) wordt de
verantwoordelijkheid gelegd bij Frides-
wide. Deze Saksische prinses stichtte in
730 tussen de rivieren Cherwell en Tha
mes een klooster en wat zich daar rond
om ontwikkelde, wordt wel beschouwd
als het begin van Oxenforde (ox stier,
ford doorwaadbare plaats).
Weldoeners
In het begin van de Middeleeuwen
groeide Oxford uit tot een belangrijke
stad. Na de invasie van de Noormannen
zelfs één van de belangrijkste in het
land. Een heuvel in New Road herinnert
nog aan een kasteel dat de Scandina-
viërs er bouwden. Aan het eind van de
twaalfde eeuw begon de universiteit
steeds meer wortel te schieten in de bo
dem van Oxford. Bisschoppen, zoals die
van Durham en Winchester, gaven jon
geren uit hun eigen streek op die manier
gelegenheid tot hoger (en toen vooral
kerkelijk) onderwijs.
Een dergelijke vorm van weldoenerij
werd later door industriëlen overgeno
men. De Oxfordse autofabrikant Wil
liam Morris liet zich op latere leeftijd tot
Lord Nuffield dopen en schonk de stad
het Nuffield College. Zoals Mancunian
Green, de Engelse eigenaar van het
Amerikaanse Texas Instruments, ook
zijn chequeboek trok voor de stichting
van een naar hem vernoemd college.
"Oxford zegt nooit nee", weet Lise Mil
lar.
Merton College, gesticht in 1264, is het
oudste en Christ Church (1525) het
grootste college. Tom Tower in het laat
ste college is één van Oxfords bekendste
'dromerige pieken'. De klok in die toren
- in de stad bekend als 'Great Tom' -
luidt elke avond om even over negenen
101 maal. In vroeger tijden, toen er pre
cies 101 studenten in Oxford waren, was
dat het signaal om in de colleges terug te
keren.
De relatie tussen stad en universiteit
was die eerste eeuwen niet best. Town
and gown (burgerij en studenten) lagen
vaak met elkaar overhoop, studenten
waren toen armlastige paria's en dus on
gewenst. Rellen waarbij doden vielen,
vonden hun hoogtepunt in 1355 toen de
strijd om de macht tussen stadsbestuur
en universiteit in het voordeel van de
laatste werd beslist. De universiteit do
mineerde voortaan het leven in de stad.
Apart
Rijst de vraag hoe town en gown nu
met elkaar om gaan. Erg intiem blijkt de
relatie tussen stedeling en student niet
te zijn. Oxfords burgemeester Dudman:
"Problemen als toen komen niet meer
voor. Eigenlijk zijn het twee aparte ge
meenschappen". Pogingen die in Lei
den wel worden gedaan om de studen
ten bij het maatschappelijk leven te be
trekken, zijn in Oxford zeldzaam. Ze lei
den hun eigen leventje in hun eigen col
lege en voelen nauwelijks iets voor de
stad waarin ze wonen. De plaatselijke
Oxford Mail bericht daarom ook vrijwel
niets over universitaire zaken. De bewo
ners van Oxford zijn er niet in geïnteres
seerd en de studenten lezen toch liever
landelijke kranten, aldus John Chipper-
field, redacteur van de krant.
Oxford telt ongeveer twaalfduizend
studenten, ruim vijfduizend minder dan
bij de Leidse universiteit staan inge
schreven. De aspirant-student die naar
Oxford wil, moet een 'paper' (een soort
opstel) insturen naar het college van zijn
voorkeur. Als dat bevalt, volgt een uitno
diging en een gesprek. Millar: "De colle
ges zijn geïnteresseerd in mensen met
een ruime belangstelling, niet in vaki
dioten". De belangstelling voor een op
leiding in Oxford blijkt wereldwijd.
Meer dan honderd nationaliteiten zijn
op de universiteit aan te treffen, waaron
der bijvoorbeèld ook de Russische. Ne
derland levert volgens Millars bereke
ningen tien Oxonians.
Keren we nog eenmaal terug naar de
geschiedenis van Oxford en wel naar de
periode 1642-1645 toen Oxford het mid
delpunt was van de Engelse burgeroor
log die koning Karei I tegenover het par
lement plaatste. Oxford werd hofstad en
drie jaar lang belegerd door de legers
van Cromwell. De koning gaf zich uit
eindelijk over en Oxford kon zonder eni
ge schade worden ingenomen.
"Dat was ook de uitdrukkelijke op
dracht van Cromwell, want hij wilde na
de val van de koning per sé kanselier
(hoofd) van de universiteit worden",
weet Millar en voegt daar aan het eind
van de rondleiding aan toe: "Er is trou
wens nooit een bom op Oxford gevallen.
Het verhaal gaat dat Hitier daartoe spe
ciaal opdracht had gegeven. Na de val
van Engeland wilde ook hij kanselier
van de universiteit worden".
Flinke brand
een bombardement of een flinke brand
hebben gehad". Die uitspraak is op te
tekenen uit de mond van Roger Dud
man, de burgemeester. Hij zegt het in
antwoord op de vraag wat de grootste
problemen voor het stadsbestuur zijn.
Huisvesting is er één van. "Er staan drie
duizend families op de wachtlijst voor
goedkope huurwoningen. Bovendien
komen er meer en meer studenten op de
huizenmarkt. Colleges gaan er steeds va
ker toe over om alleen eerstejaars intern
te huisvesten, ouderejaars moeten iets in
de stad zoeken. Daardoor wordt woon
ruimte aan de markt onttrokken".
"En we hebben het probleem van alle
steden met een middeleeuws centrum.
Er is te weinig ruimte. Andere steden
hebben na de Tweede Wereldoorlog een
heel woningbouwprogramma kunnen
opzetten. Oxford niet. De gemeente
heeft te weinig grond in haar bezit en
bovendien te weinig geld om die grond
te bebouwen. Uitbreiden kan ook niet,
want rond de stad ligt een strook be
schermd groen".
Beschermd groen ligt er in de stad zelf
ook voldoende. Tussen Christ Church,
Merton College en de Cherwell ligt een
prachtig stuk grond ter grootte van het
Vondelpark in Amsterdam. Bovendien
bezitten de colleges sportterreinen in
het centrum waarop elke club (of wo
ningbouwvereniging) in Leiden jaloers
zou zijn. De oplossing van het huisves
tingsprobleem ligt dus op aanlokkelijke
wijze binnen handbereik. Maar de ge
meente mag niet aan deze universitaire
grond komen. En blijkt dat ook niet te
willen. Dudman: "Nee, we moeten goed
beseffen dat de toeristen vooral voor de
universiteit naar Oxford komen en de
toeristische industrie is voor de stad ook
belangrijk".
Een ander probleem waarvoor het ge
meentebestuur van Oxford zich ge
plaatst ziet, is het autoverkeer in de bin
nenstad. Leiden blijkt wat dat betreft
een ware partnergemeente in Oxford te
hebben. Het verhaal is hetzelfde. "Jaren
lang zat het centrum propvol met auto's.
We hebben veel energie gestoken in het
bedenken van allerlei wegennetten. Zo
is er veertig jaar met de universiteit ge
ruzied over een grote weg dwars door
het terrein achter Christ Church waar
we het net over hadden".
"In 1972 hebben we gezegd: nee, we
doen het niet zo. We moeten het autover
keer terugdringen en fietsers en voet
gangers aanmoedigen. Aan de rand van
de stad kwamen grote parkeerterreinen
waar mensen hun auto gratis kunnen
parkeren en van daar met de bus naar
het centrum kunnen".
"Het is geen sluitend systeem. Het
geeft geen volledig antwoord op de pro
blemen. Met name voor gehandicapten
en oude mensen heeft het zijn nadelen.
Maar het centrum is in vergelijking met
vroeger oneindig veel leuker geworden
en het beleid is nu algemeen aanvaard.
Het initiatief was aanvankelijk partijpo
litiek van Labour, maar de Conservatie
ven hebben het later ook doorgezet".
Dudman is zelf Labour en het zijn nu
ook weer de socialisten die in Oxford de
touwtjes in handen hebben. Maar het
één heeft niets met het ander te maken.
Uit de 45 raadsleden van Oxford wordt
elk jaar een nieuwe Lord Mayor geko
zen. "Een ceremonieel baantje", zegt
Mail-redacteur Chipperfield. Dudman
zelf gebruikt dat woord niet, maar maakt
wel duidelijk dat zijn bevoegdheden ge
ring zijn.
Het ambt van burgemeester is een bij
baantje in Engeland waar politiek op dit
niveau vrijwilligerswerk is. Dudman zelf
heeft een volledige baan in Londen en
maakt, om het geheel te illustreren, een
rondje langs de portretten van zijn voor
gangers. Wijzend naar de foto's somt hij
op: "Die was laborant, die was hoofd van
een college, die had een kroeg en die was
huisvrouw".
Wethouders zijn in Oxford een onbe
kend begrip. De zaken van gemeente
politiek zijn over een aantal raadscom
missies verdeeld en de grootste partij
zorgt ervoor dat zij in al die commissies
de meerderheid heeft. Critici vinden het
systeem slecht, want inefficiënt. Dud
man is het daar niet mee eens: "Het
maakt deel uit van een eeuwenoude tra
ditie. Bijeenkomsten waar na langdurig
overleg beslissingen worden genomen,
dat is heel fundamenteel voor dit land".
Werkloosheid
De economische problemen van Enge
land beginnen nu ook Oxford in hun
greep te krijgen en dat komt vooral door
de neergang van de auto-industrie. De al
genoemde Wiliam Morris begon aan het
eind van de vorige eeuw in een garage in
Longwall Street aan de bouw van een
auto. In 1912 presenteerde hij zijn eerste
exemplaar en in 1938 had hij al 10.000
werknemers in dienst.
Morris werd daarmee één van de
meest gewaardeerde Oxonians. Hij
maakte de stad minder afhankelijk van
de universiteit en verschafte werkgele
genheid die door de hoge lonen ook erg
aantrekkelijk was. Bovendien wierp hij
zich op als de grote weldoener en gaf
met gulle hand voor gezondheidszorg en
hoger onderwijs.
James Morris, zijn schrijvende naam
genoot, heeft echter weinig met de auto
bouwer op. De liefdadigheid kwam vol
gens hem voort uit een soort automatis
me en er wandelde of reed geen saaier
man door de straten van Oxford dan Wil
liam Morris. "Toen hij tijdens een sta
king in één van zijn eigen British Ley-
land-fabrieken langs de picket-line hep,
was er niemand die hem herkende".
Niettemin: "William Morris maakte
van Oxford tot in de jaren zeventig een
welvarende stad", zoals burgemeester
Dudman zegt. De ineenstorting van Bri
tish Leyland trof Oxford daarom hard en
had veel werklozen tot gevolg. "En de
mensen hebben geen alternatief. Het
zijn vooral half geschoolde werknemers
en er is hier niets waarbij ze terecht kun
nen". Ook niet in de drukkersbranche,
de tweede werkverschaffer in Oxford en
een bedrijfstak waarin in korte tijd veel
veranderd is.
Ziet de toekomst er in dat opzicht
somber uit voor Oxford? Dudman: "Het
is nog niet zo hopeloos als in Noord-Ier-
land en steden als Liverpool met een
werloosheidspercentage van twintig
procent. Maar deprimerend en zorgwek
kend is het zeker".
Christ Church Meadow, een gigantisch stuk groen
ongemoeid blijft ondanks de woningnood.
hartje Oxford dat
