Inspiratie bestaat voor
Coot van Doesburgh niet
Kijken naar de komeet
TV-rubriek
ipV i
■pr* J
door
Nico Scheepmaker
Frans Strijards maakt van
Oidipoes rare vertoning
'We pakken trends aan'
ZATERDAG 15 MAART 1986
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 33
In de bezienswaardige film
'Abel' van Alex Warmerdam is
sprake van een jongeman, die
(aanvankelijk) zijn huis niet uit
durft en de buitenwereld alleen
maar kent via zijn verrekijker,
waarmee hij naar buiten kijkt.
Zelfs televisie is voor hem een
gesloten boek, omdat zijn vader
geen tv in huis wil hebben. Het
'venster op de wereld' dat hij
moet missen, verwerft hij zich
dus letterlijk door met zijn verre
kijker het leven buiten te bespie
den. Ikzelf prijs mij gelukkig dat
ik in het tijdperk van de televisie
leef. Niet alleen dat ik mij niet
goed meer een leven zonder tele
visie zou kunnen indenken, maar
ik ben er ook heilig van over
tuigd dat het leven er een stuk
leuker en levendiger door is ge
worden. Een leven 'vol aroma',
zal ik maar zeggen. Wim Kan zei
dan wel dat de televisie het leven
niet verrijkte maar verrekte,
maar ik vind dus dat dat verrekte
leven aardig verrijkt is door...
nou ja, door alles eigenlijk. De
goede dingen en de slechte din
gen, die nu eenmaal niet zonder
elkaar kunnen bestaan, zoals elk
ding ook zijn schaduw meetorst.
Neem nu bijvoorbeeld de ko
meet Halley. In het boek 'Hal
ley's Comet' van The New York
Times lees ik dat een fabrikant
van telescopen zijn produkt de
'Cornet Catcher' heeft gedoopt:
de Kometenvanger, maar dat een
komeet, in tegenstelling tot een
meteoor, helemaal niet moeilijk
te vangen is, omdat nu eenmaal
bekend is waar een komeet zich
dan en dan bevindt. In het boek
wordt de belangstellende aange
raden eerst even bij zichzelf na te
gaan met welke apparatuur hij
ter wereld is gekomen alvorens
dure apparatuur aan te schaffen,
en hij krijgt dan te horen dat het
OOG een niet te onderschatten
instrument is. Alleen... de on
geoefende amateur is zich er te
weinig van bewust dat het oog
enige tijd nodig heeft om zich
aan het donker aan te passen. Als
hij na een paar minuten staren in
de duistere nacht nog niets ziet,
geeft hij het schokschouderend
op en denkt dat de komeet Hal
ley niet voor hem is weggelegd.
De experts raden echter aan om
de ogen 20 tot 30 minuten aan het
donker te laten wennen, omdat
zij dan pas werkelijk in staat zijn
als 'Cornet Catcher' te fungeren!
Maar wie heeft in deze jachtige
tijd nog het geduld om twintig
tot dertig minuten uit te trekken
voor het aanpassen van zijn ogen
aan het duister? Gelukkig is daar
nu de televisie, die al deze slo
pende werkzaamheden voor ons
verricht en de komeet Halley
pasklaar voor ons op het scherm
zet! Ik heb natuurlijk tot half 2 in
de ultravroege vrijdagochtend
zitten kijken, en mij niet verge
noegd met het opnemen van de
beelden op de video, want ten
eerste is het voor mij maar hele
maal de vraag of beelden die acht
minuten naar de aarde onderweg
zijn zich überhaupt wel op een
video willen laten vastleggen, en
ten tweede wil ik straks, als ik bij
de Hemelpoort door Petrus (ram
melend met de sleutels) onder
vraagd word, niet graag met de
mond vol tanden staan als hij
van me wil weten of ik wel recht
streeks naar de eerste maanlan
ding, naar Joe Fraser-Muham-
mad Ali, naar Open het dorp, en
naar de komeet Halley heb geke
ken? Ja baas. Allemaal? Ja baas.
Kom d'r dan maar in, jongen!
In dat boek, 'The New York Ti
mes Guide to the return of Hal
ley's Comet' is voortdurend spra
ke van 'the Oort Cloud", de Oort
Wolk, die uit honderden miljar
den fragmentjes bestaat en zich
halverwege de aarde en de,
dichtstbijzijnde ster bevindt. De
nu 85-jarige Jan Oort bevond
zich in het ruimtevaartcentrum
in Duitsland waar alle gegevens
van de Halley die door de Giotto
naar Aarde werden geseind bin
nenkwamen, wat voor mij een
zelfde wonderlijke gebeurtenis
was als wanneer Rembrandt van
Rhiin vandaag de dag in een spe
ciaal voor hem versierde fauteuil
te midden van zijn schilderijen
in het Rijksmuseum zou zitten.
Zodat je even een praatje met
hem kon maken, hem kon com
plimenteren met zijn Joodse
Bruidje en hem even de hand
kon drukken. Daar zat hij dan
toch maar. pratend met Hugo
van Rhijn: Jan Hendrik Oort, ge
boren op 28 april 1900 in Frane-
ker, een van de grootste astrono
men ter wereld, en dank zij de
televisie konden wij van hem ho
ren dat hij eigenlijk niet zo erg in
kometen geinteresseerd was.
maar meer met het ontstaan van
het heelal. Zo zijn er omstreeks
1684 vermoedelijk Engelsen ge
weest (een koeherder, een mars
kramer?) die Isaac Newton, die
overigens goed bevriend was
met dc Engelse astronoom Ed-
mond Halley. onder zijn legenda
rische appelboom hebben zien
zitten, toen hij aan de hand van
vallende sterappeltjes de gravita-
tietheorie opstelde...
Nee, ik zou de televisie voor
geen goud willen missen! In
'Abel' kijken Abel en zijn vader,
ieder met zijn eigen verrekijker,
zijn bloedeigen verrekyker. uit
twee verschillende woonkamers
naar elkaar. Ik hoopte vrijdag
nacht wel een beetje dat ze op de
Halley niet tegelijkertijd naar
ons, althans naar de Duitse tele
visie zouden kijken, want dan
zouden ze daar gezien hebben
dat de Duitsers rond deze unieke
eerste blik in het hart van Halley
een amusementsprogramma
hadden gebouwd met zang en
dans, als ware het een peepshow.
Dat vond ik - hoe zal ik het zeg
gen - oneerbiedig, om niet te zeg
gen: ordinair.
Coot van Doesburgh: 'Ik weet alles i
'Oidipoes' van Sophocles door Arti
kelen Projekten. Met: Karstine
Hovingh, Els Ingeborg Smits, Gijs
de Lange, Theo Pont, Titus Muize-
laar en Hans Ligtvoet. Regie: Frans
Strijards. Gezien op 14 maart in het
LAK, aldaar nog vanavond te zien.
LEIDEN - Op het lijstje van
spraakmakende regisseurs gooit
Frans Strijards vast en zeker ho
ge ogen. Meestal betekent zo'n
omstreden positie, dat er twee
kampen van voor- en tegenstan
ders ontstaan. Ook hier is dat het
geval en het is maar de vraag, of
deze voorstelling met een toe-
ters-en-bellen-regie Strijards' te
genstanders zal kunnen 'beke-
Over zijn bedoelingen met de
ze enscenering van de beroemde
Griekse tragedie valt heel wat te
speculeren. Het zou als parodie,
als theaterhistorisch commen
taar, als anti-voorbeeld, als pro
vocerende herbezinning enz. op
te vatten zijn. Daarnaast biedt de
allerminst duidelijke, maar veel
gehoorde kreet 'postmodern'
ook nogal eens uitkomst bij in
terpretatiemogelijkheden.
een voorstelling er niet per se
boeiender op. Deze produktie is
een rare en nietszeggende verto
ning, die je kennelijk mooi of in
elk geval interessant moet vin
den om mee te tellen.
De acteurs, die Oidipoes en de
(blinde) ziener Teiresias spelen,
gaan bijvoorbeeld schuil achter
flinke maskers met een versie
ring die aan kindertekeningen
doet denken. Nu hebben mas
kers in de toneelgeschiedenis
een belangrijke rol gespeeld, en
het is dan ook aan te nemen, dat
Strijards op de een of andere ma
nier daarbij aansluiting heeft ge
zocht.
Maar uit de voorstelling blijkt
dat niet op welke manier. Daar
voor zijn die maskers te onhan
dig en dwingen ze de acteurs om
met een zendmicrofoon te
werken. En als je je eenmaal
daaraan bent gaan ergeren, le
vert de bewerking alleen maar
meer irritatie op, wat zich tot er
gernis ontwikkelt, als blijkt-dat
dit gedoe consequent wordt vol
gehouden. Elke voorstelling
heeft in zekere zin zijn eigen pu
bliek. Als een stuk zich echter zo
nadrukkelijk op een klein clubje
ingewijden richt, is dat een kwa
lijke zaak.
WIJNAND ZEILSTRA
AMSTERDAM (GPD) - Terwijl zij
de tabak in rijstpapier rolt, zegt
Coot van Doesburgh: „Geen haar
op mijn hoofd die er ooit aan heeft
gedacht om vertaalster te worden.
En vroeger ook niet columniste, als
kind wist ik niet eens wat dat was,
dat het bestond". Inmiddels heeft
menigeen, wellicht voor een deel
onbewust, kennis genomen van
haar werk, want naast haar co-
lumns in dag- en weekbladen voor
zag zij de laatste jaren tegen de der
tig Engelse films van Nederlandse
ondertitels en vertaalde zij twee to
neelstukken, 'Top Girls' en 'Step
ping out'.
Bovendien doet ze wekelijks, op
vrijdagmorgen, produktiewerk
voor het onderdeel 'De koffer'
(waarin bekende Nederlanders een
onmogelijke opdracht krijgen) van
het VPRO-radioprogramma 'Het
Gebouw' en niet zo lang geleden
voegde zij een nieuwe dimensie toe
aan haar activiteiten met het schrij
ven, van een sketch voor het jong
ste theaterprogramma van Martine
Bijl.
Toen de in 1943 in Rotterdam ge-
I boren Coot nog op school zat, had
ze geen idee wat ze wilde worden.
Nadat ze op het gymnasium was
gestrand, ging ze naar de mms: „Ik
I heb de middelbare school met bui
tengewoon veel tegenzin gedaan.
Nooit huiswerk gemaakt, ik wist
niet eens hoe dat moest. Nooit iets
kunnen doen wat moest voor ande-
ren. Daar zat wel een aanwijzing in
dat ik niet geschikt was voor dage
lijkse banen, om onder een baas te
werken. Maar dat weet je dan alle
maal nog nietje denkt gewoon dat
je de meest luie van de klas bent en
dat is zielig, dat is erg en wat doe je
iedereen veel aan".
Desondanks voltooide zij de
mms op haar sloffen: „Ik heb op
school altijd voorkeuren gehad,
ook weer zonder te werken. Het
i één vloog mij aan en het andere
niet. Ik heb voor Engels altijd zeer
hoge cijfers gehaald. Frans kan ik
redelijk, maar het kost mij moeite
en Duits spreek ik geen drie woor
den: als ik 'Guten Morgen* zeg,
vind ik dat al bespottelijk klinken.
Engels is 'mijn' taal gewoon. Daar
om ben ik, denk ik, ook naar Enge-
land gegaan, waar ik een paar
(foto gpd) maanden jn Oxford op zo'n school
Zo'n tien jaar geleden was Coot van
Doesburgh één seizoen op de televisie te zien
als presentatrice van het kinderprogramma
'Dames en heren' van de KRO. Ze vond het
echter rustiger om achter haar bureau te zitten
en stukjes te schrijven. Haar columns
verschijnen inmiddels in het Parool, het Vrije
Volk, Intermagazine, Viva en NRC
Handelsblad. In deze laatste krant geeft zij al
zes jaar haar visie op sport, hoewel zij, toen ze
daarvoor werd gevraagd, van dit onderwerp
nog nimmer kaas had gegeten.
Sinds kort houdt zij zich ook bezig met het
vertalen van toneelstukken uit het Engels. Dit
seizoen kwamen daarvan de eerste resultaten
op de planken: 'Top Girls' en 'Stepping out'.
Momenteel heeft zij 'Favourite nights' onder
handen, in opdracht van Theater in Arnhem,
gevolgd door 'Agnes of God', wat Linda van
Dijck gaat doen in een vrije produktie.
door
Frans Doeleman
heb gezeten waar je heel ingewik
keld Engels leert en alles moet om
schrijven in synoniemen".
„Daarna ben ik heel direct ge
trouwd, omdat ik eigenlijk ook niet
wist wat ik anders moest. Dat was
wel prettig, dan hoefde ik verder
geen keuzen te maken. Dat heeft
een jaar of vier geduurd en toen
ben ik gescheiden. Ik was 24 of
zoiets en ben in Amsterdam naar
de sociale academie gegaan. Ik heb
ook echt maatschappelijk werk ge
daan, maar na een paar jaar bevie
len die vaste werktijden mij niet
meer zo. Het werk vond ik heel
leuk, de collega's wat minder. Je
hebt bijvoorbeeld jongetjes in Am
sterdam die zich staan te prostitue
ren op het Rembrandtplein: even
een krul in en in een minuut lekker
veel geld verdiend en heel gauw
een brommer bij elkaar".
„Dus heel begrijpelijk. En dan
dat heilige gezeur van die maat
schappelijk werkers dat zo'n kind
een krantenwijk moet nemen. Ja.
dan heeft-ie in zes jaar een brom
mer bij elkaar. Je moet ook een
beetje praktisch blijven. Het is
misschien niet goed voor zo'n
kind, maar meestal gaat het toch
wel over als hij een vriendin krijgt.
Daar kan ik niet tegen, tegen dat
gezeik.' Goed levert erg veel min
der op dan kwaad, hoor, voor die
kinderen. Ze zien het dagelijks in
de praktijk. Treurig, maar waar".
„Toen zag ik in de krant een ad
vertentie van een reclamebureau
dat een ervaren mannelijke copyw
riter vroeg. Ik heb opgebeld of een
onervaren vrouw misschien ook
wel leuk was en werd aangeno
men. Na een paar jaar kreeg ik
weer dezelfde problemen met het
me moeten zetten naar de eisen
van een baas en ben ik gaan free
lancen, in de reclame nog steeds.
Toen las ik in het Parool dat de be
roemde televisiecriticus Jungman
met pensioen ging en dat ze intern
al een nieuwe hadden. Ik dacht in
eens: dat had ik nou gewild. Ik
weet alles van tv, ben tv-gek, kijk
naar alles en ik kan redelijk schrij
ven en mijn mening onder woor
den brengen. Ik heb tegen iemand
van het Parool gezegd dat ik het zo
jammer vond dat ze er geen open
sollicitatieprocedure van hadden
gemaakt. Drie maanden later werd
ik opgebeld of ik het nog steeds
wou. Zo is het gebeurd".
Vertaalwerk
Daarmee begon voor Coot van
Doesburgh haar loopbaan als co
lumniste. Een aantal jaren geleden
kwam daar het vertalen van films
bij. Adrian Brine (de regisseur van
'Top Girls') beval haar aan om
Monty Python van ondertitels te
voorzien: „Ik heb dus een harde
leerschool gehad, want dat is niet
gewoon vertaalwerk, dat is gruwe
lijk om te doen, maar wel leuk,
hoor. Monty Python is voor mij
heilig en ik zorg dat zo min moge
lijk van de bedoelingen verloren
gaat. Het is bijna liefdewerk. Ik
heb ook allerlei andere films ver
taald, zoals 'Merry Christmas, mr.
Lawrence'. Vervolgens heeft
Adrian mij weer aangedragen voor
'Top Girls', mijn eerste toneelver
taling".
„Er zitten soms kleine adders on
der het gras in de vorm van dood
gewone woorden, waarvan je abso
luut niet weet wat het Nederlands
ervoor is. Nu net had ik het weer.
In het toneelstuk komt een meisje
binnen bij een ander meisje en er
Kees van Kooten (zondagavond op tv):
door
Fred van Garderen
HILVERSUM - „Televisie is een
eenzijdig medium en het gemaakte
produkt verdwijnt zodra het een
maal is uitgezonden. Ik krijg ook
nooit reacties op uitzendingen.
Hooguit van mijn moeder, die belt
nog wel eens na een uitzending op
en vraagt me dan waarom we het
zus en zo hebben aangepakt. Dan
is schrijven anders. Een boek blijft
wel bestaan en je krijgt er wel veel
respons op. Toch vind ik schrijven
minder spannend dan acteren.
Waarom? De computer kan ook
schrijven, de computer kan ook
componeren, maar hij kan niet ac
teren en .ook niet schilderen en zal
dat ook nooit leren. Dat is iets van
de mens".
Kees van Kooten is een artistieke
duizendpoot. Hij schrijft, zingt,
speelt toneel, maakt tv en heeft een
unieke humor. Samen met Wim de
Bie vormt hij al vanaf zijn school
jeugd een duo dat onafscheidelijk
lijkt te zijn. Al meer dan 20 jaar
pakken ze in scetches, filmpjes, to
neelstukjes. kalenderteksten en
performances de modernismen
aan. Zo ook zondagavond (Neder
land 2, 20.32 uur), een uur lang bii
de VPRO.
Van Kooten: „We pakken in onze
tv-programma's trends aan De
laatste keer bijvoorbeeld hadden
we het woord concept als uitgangs
punt genomen. Het irriteerde ons
al een lange tijd dat iedereen maar
dat woord in de mond nam. De
functie van het woord is niet meer
dan het creëren van extra tijd. Dat
hebben we die avond proberen uit
te leggen. De volgende dag durfde
niemand het woord te gebruiken.
Dat is móói, want dat hebben we er
dan toch maar mee bereikt. Het on
genoegen wordt aangepakt met be
hulp van allerlei typetjes. Van Koo
ten: Die types staan voor een groep
in de samenleving. Ze kunnen in
vier woorden worden samengevat:
Cor van der Laak weet-altijd-alles-
beter. Arie Temmes raakt-altijd-in-
paniek en de vieze man vindt-alles-
lekker-vies.
De vieze man heb ik overigens in
het Hilversumse bos ontdekt. Niet
dat hij vies was, integendeel. De
man zag er keurig verzorgd uit.
Maar ik liep daar te wandelen met
mijn kinderen toen hij plotseling
voor me stond en tegen me zei: 'Als
ik jou was, zou ik niet verder lopen,
want verderop zijn er twee bezig.'
Toen ik er thuis over terugdacht,
wist ik zeker dat de man gelogen
had. Dat kon je aan hem zien. Maar
hij genoot er wel van".
Humor
Van Kooten: „Humor is het zien
mislukken. Je lacht om de misluk
king. Lachen is dan ook je tanden
bloot leggen, klaar om de weerloze
te kunnen happen. Leuk is anders
Leuk is normaal doen in een
krankzinnige situatie of je krank
zinnig gedragen in een normale si
tuatie. Monty Python heeft het.
Andrê van Duin heeft het niet On
danks zijn vakmanschap overdrijft
hij, doet hij krankzinnig in krank
zinnige situaties. Daardoor wordt
de grap achterhaald door de omge
ving. Toon Hermans daarentegen
vind ik heel leuk. Als ik naar die
man kijk, biggelen de tranen over
mijn wangen. Dë soberheid waar
mee die man grappig kan zijn
Laatst nog op tv. toen hij die groe
tende buurman nadeed. Hij be
weegt niet meer dan twee vingers
vanuit zijn broekzak. Als ik dat zie.
kom ik niet meer bij".
Van Kooten en De Bie hebben de
Nederlandse taal ook verruimd:
..Toen iedereen in de jaren zeven
tig bij de pakken neerzat, hebben
wij het woord doemdenken geïn
troduceerd. Dat is nu een geaccep
teerd begrip. Oudere jongeren is
ook zo'n voorbeeld".
Een keer hebben jullie een uit
zending besteed aan een serieus
onderwerp. Dat was met Ahmed,
de Turk. Is dat niet iets om vaker te
doen?
Van Kooten: „Ahmed was een
journalistiek produkt over het
schenden van de mensenrechten
in Turkije waarmee we bereikt
hebben dat er over dat onderwerp
Kamervragen zijn gesteld. Maar
het was half fake. half echt We zul
len nooit een onderwerp helemaal
journalistiek kunnen benaderen
omdat de mensen het niet serieus
zullen nemen. We moeten typetjes
uitbeelden. We kunnen natuurlijk
wel de journalist uithangen, maar
dan zijn we twee typetjes; twee
journalisten".
staat: 'She ruffles her hair in a
friendly gesture'. ('Hoe heet dat als
je even bij iemand doet van 'hallo'
door haar haar'.) Strijken is niet
goed, aaien is niet goed. Ik heb uit
eindelijk besloten tot: ze kroelde
even door haar haar. Maar dat kost
een uur. Dan ga ik koffie zetten,
derfkend: hoe héét dat. Je kan het
niet opzoeken in een woorden
boek, want daar staat: in de war
maken".
„Als de vertaling van een toneel
stuk klaar is, is het niet voorbij. Ik
wil absoluut bij de eerste lezing
zijn om eventueel zinnen om te
kunnen zetten die de mensen zelf
niet helemaal goed uit de mond ko
men of dingen waarvan ik hoor dat
het niet goed klinkt. In de repeti
tieperiode heb ik meestal contact
met de regisseur, maar dan ga ik
niet meer kijken en ben ik heel be
nieuwd naar de première. Ik heb er
gek genoeg, ook met de films die ik
vertaald heb, een hele nauwe band
mee. Voor 'Merry Christmas, mr
Lawrence' had ik één week en ben
ik een nacht doorgegaan omdat ik
het niet weg kon leggen, ik zat er zo
aan gebakken".
„Inspiratie bestaat niet. Je leert
als columnist - gewoon door de er
varing omdat je nu eenmaal moet -
zo naar dingen te kijken, dat je ze
kunt gebruiken voor een stukje.
Van te voren loop je een beetje te
denken van hoe en wat. je gaat zit
ten en schrijft het op. Maar inspira
tie bestaat niet. Zin of geen zin, dat
bestaat. Het is gewoon werken.
Soms heb ik een column klaar in
mijn hoofd en dan is het in een uur
geschreven. Soms schrijf ik drie
zinnen en dan ga ik een uur uit het
raam kijken. Dan schrijf ik nog
eens een zin en dan ga ik de auto
wassen, alles, de vreselijkste din
gen, stofzuigen, de was doen, alles
om maar niet te hoeven, maar het
moet toch, dus elke keer weer te
rug naar mijn bureau. De ervaring
leert dat het er toch altijd komt'
Ontzettend lui
„Ik zou nooit wat doen als ik geen
deadline had, dan zou ik niet eens
beginnen. Lekker tv kijken, band
jes draaien, wandelen. Ik heb geen
drang om in zoveel mogelijk bla
den te staan. Ze hebben me ge
vraagd en ik heb 'ja' gezegd. Dan
moet ik het ook doen. Ik ben echt
ontzettend lui en wat niet hoeft,
doe ik niet, behalve wanneer ik het
echt enig vind. Ik heb laatst een
trui gebreid, maar dat was omdat
ik die trui heel graag wou hebben
Die laatste mouw heeft heel wat
hangen en wurgen gekost, want
toen was de lol er alweer af, ver
schrikkelijk".
„Toch zou ik zó gedeprimeerd ra-
ken als ik liep niks te doen door
mijn huis. Ik wil blijven werken.
Ook als ik veel geld zou hebben,
zou ik daar de condities voor
scheppen door te zorgen voor vaste
opdrachtgevers. Ik ken mezelf
goed genoeg, voor je het weet heb
je een week verlummeld of een
maand. Maar lummelen is niet leuk
als er kennelijk geen noodzaak is
voor je werk. Werkloos zijn is een
straf. Ik begrijp niet dat mensen
roepen van, ach, die eten maar uit
de staatsruif en doen lekker niks.
Dat is helemaal niet lekker, dat is
vreselijk".
Ook een columniste wordt wel
eens geplaagd door het zetduivel-
tje, maar Coot van Doesburgh
vindt dat niet meer zo erg als vroe
ger: „Ik had het een keer over c!
'voorspelbaarheid' van iets en loc-!,
stond er in het hele stukje 'd.
stolbaarheid' en dat is exact
genovergestelde. Dat is heel
lend. Maar ja. niks aan te dor-,
heeft er in gestaan, klaar I)i. ,.;unt
gaat toch de 'kattebak' in
Luie maar produktieve columniste en (film)vertaalster
