Fransen voor nieuw
politiek avontuur
Rechts kabinet met linkse president?
ZATERDAG 15 MAART 1986
Zes centrum-rechtse kandidaten van de RPR presenteren zich op een groot aanplakbiljet in Parijs. In het
kielzog van de plakkers hebben aanhangers van de extreem-rechtse politicus Le Pen toegeslagen. 'Nuttig stemmen
is Le Pen stemmen', hebben zij aan het affiche toegevoegd. ANPI
Voter utile
c est voter
Morgen gaan in de eerste voorjaarszon de Fransen ter stembus. Boven het
grootste deel van het land is de lucht nu lichtblauw en in de kale bomen zingt de
eerste merel, slaan de mezen en klinkt langs de Loire de koekoek. Een kort
ogenblik valt morgen de stilte over het land. Weken- en maandenlang hebben de
politici valser gezongen dan de merel, hebben ze als koekoeken hun tegenstanders
uit het nest trachten te drukken, overstemden ze de mezenslag met ingeblikte
'Marseillaises' en de 'Internationale' op geluidsversterkers. Alle
opinie-onderzoekers beweren dat de toekomst van de socialisten maandag tot de
verleden tijd behoort. En dat de socialistische president met een conservatieve
regering zal moeten zien uit te komen. Vanaf maandag begint opnieuw een
periode van politiek avontuur en onzekerheid, terwijl het Libanese
gijzelaarsdrama waarschijnlijk nog niet is opgelost.
zich te binden, blijkt tijdens een verkie
zingsbijeenkomst van de ultrarechtse
Nationaal-frontleider Jean-Marie le Pen.
Le Pen en zijn aanhang waren een week
in Parijs onder het dak van een circus
tent, die ze op het terrein van de heliha
ven naast het peperdure Sofitelhotel
hadden opgericht. De langdurig ver
traagde komst van Le Pen gaf me gele
genheid het binnenstromende publiek
nauwkeurig te bestuderen. Er waren een
paar jongens weliswaar met te kort ge
knipt haar en gestoken in pseudo-para-
chutistenpakken, maar de grote meer
derheid van de Le Pen-gangers werd
toch gevormd door keurige dames en
heren uit de gegoede middenstand, die
vinden dat het land de afgelopen vijfjaar
onder socialistisch bewind aan losbollig
heid, avonturenzucht en verkwisting
was blootgesteld.
In de boekwinkel, die onder het tent
zeil was opgericht en waaraan maar een
handvol Franse uitgevers had willen
meewerken, waren boeken te koop van
de Belgische landverrader Leon Degrel-
le en avontuurlijke documentaires over
de manier waarop de Waffen SS, met
vrijwilligers uit Frankrijk versterkt, aan
het Oostfront heldendaden had verricht.
Maar er waren ook keurige gladde foto
boeken en studies van de essayist Jean-
Francois Revel, die er niet blij mee zal
zijn geweest dat hij zich in een dergelijk
compromitterend gezelschap bevond
Bij de ingang van de tent weigerde ik
een sigarettenaansteker met de beelte
nis van Jean-Marie le Pen. Het was de
zelfde aansteker die in Boulogne te koop
was aangeboden met de beeltenis van
Barre er op. Hier op de helihaven ging
de aansteker evenwel gratis van de hand
en de reden daarvan werd duidelijk na
dat Le Pen onder hellehondharde klan
ken van Verdi's Vrijheidsmars binnen
schreed, minder als prins dan als huur
lingenleider, het licht uitging en het ver
zamelde publiek van brave burgers als
bij toverslag de sigarettenaanstekers
hoog boven het hoofd houdende, tot
branden bracht, waardoor de zaal plotse
ling iets weg had van de kruising tussen
de Paasberg en een indianen-lager.
Mauroy
Jean-Marie le Pen is een van de weini
ge volkstribunen die Frankrijk naast
president Mitterrand en oud-premier
Mauroy nog kent. Dat hij van de hak op
de tak springt, interesseert zijn gehoor
minder dan wel dat „hij durft te zeggen
waar anderen niet openlijk meer voor
durven uitkomen".
In het Bretonse Nantes treden twee
socialistenleiders gelijktijdig op. Het
zijn partijleider Lionel Jospin en oud-
premier Mauroy en hun binnenkomst
wordt niet begeleid door brandende aan
stekers of muziek uit 'Nabucco', maar
door Grieks aandoende volksmuziek die
aanstekelijk over je rug loopt en doet
denken aan de heroische dagen toen
filmster Melina Mercouri en componist
Mikis Theodorakis nog vanuit den
vreemde streden tegen het kolonelsre
giem. De zaal ligt naast de fabriek van de
LU-koekjes en ze is propvol met moeie
mensen die nog echt in fabrieken
werken. De bijeenkomst is tegen half ne
gen aangekondigd, de klok boven het
podium staat op half zes en is kapot, een
moedig orkest imiteert een uur lang
Glen Miller en geeft het dan op om de
weg vrij te maken voor 'Le temps des
cerises' op een grammofoonplaat, dat
niet meer wordt meegezongen.
Tegen tienen treden Jospin en Mauroy
binnen, maar het duurt nog tot half elf
voor achtereenvolgens de spreker van
het derde plan en die van het tweede de
weg voor de tenoren hebben vrijge
maakt. Nantes is zijn hegemonie van ja
ren over stad en land kwijtgeraakt aan
de gaullisten, onder wie baron Gui-
chard, een oude gaullist van het eerste
uur. In Nantes valt op dat de sprekers
van het derde en tweede plan zich nog
verliezen in klassenstrijdige hetze tegen
de 'macht van de Baron', terwijl de twee
de spreker uit een kinderboek citeert,
waarin op kinderlijke manier wordt ver
teld hoe de joden de weg vonden naar
het heilige land. In het algemeen maakt,
na vijfjaar regeren, van de actuele socia
listische propaganda de belofte op een
betere wereld geen deel meer uit.
Net als le Pen klinkt Mauroy als een
sonore orgelpijp. Hij hoeft zijn mond
maar open te doen of hij heeft het pu
bliek mee. Hij behoort tot het uitsterven
de ras van redenaars waar je maar voor
hoeft te klappen of aan de ene kant komt
de wind er in en aan de andere kant het
geluid er uit. Jammer genoeg klinkt dat
niet altijd als de Marseillaise en zelfs niet
als de Internationale. Tegen elven is par
tijleider Jospin aan de beurt. Hij maakt
de indruk van een als marktkoopman
vermomde tandarts en draagt in Nantes
niet tot beter begrip van de toestand in
de wereld bij. Het is half twaalf als het
gehoor in autobussen naar huis wordt
door Rudolph Bakker
gevoerd. Met name de socialisten heb
ben er een handje van geen rekening te
houden met de onaangename arbeidsu
ren van hun aanhang.
De beschaafdste meeting maakte ik
mee in Riom, in het centrum van de Au-
vergne. Dit is het jachtgebied van oud
president Giscard, die op het dak van
het presidentieel paleis de familievlag
deed wapperen. Hij treedt op in de cine
ma Utopia en vertoont zich temidden
van de plaatselijke en regionale kandi
daten, die hij toespreekt met de charme
en het gemak of het zijn broeders en zus
ters konden zijn. Wie Giscard zeven jaar
kende aan het hoofd van de staat, ziet in
Riom iemand die daar in de verste verte
niet meer op lijkt. De goedertierenheid
waarmee hij zijn equipe aan de samen
gestroomde Auvergnats voorstelt is een
briljant cabaret.
Giscard bespreekt met zijn gehoor
louter regionale problemen. In dit gigan
tische computerbrein liggen ook de on
nozelste feiten opgeslagen, alsof het
nooit anders was geprogrammeerd dan
op het lot van Auvergne. Voelen die
mensen zich toch niet een beetje in de
boot genomen, vroeg ik me af, terwijl
Gisard zijn vuurwerk afstak als een we
reldschaakkampioen die er graag voor
uitkomt dat h(j ook van klaveijassen
houdt. Een paradijsvogel in een kippe-
hok: dat was Giscard op het podium van
de bioscoop Utopia en de verkiezings
eieren die er uitkomen rollen toch in de
kleinste doosjes. Als een Karei VII ver
scheen Giscard in Riom, die zich aan
zijn hof in Chinon tussen zijn hovelin
gen verborg om te zien of Jeanne d'Arc,
de redster van Frankrijk, hem tussen het
gewone volk herkennen zou. Bij het ver
trek worstelt Giscard zich galant door
een handenuitstrekkend publiek van ge
sloten maar sympatiserende mannen en
vrouwen. Humaan stapt hij in een lelijke
Peugeot met een vaaggroene kleur en op
de achterruit de goedkope Peugeot-
kreet: „Een constructeur steekt zijn
klauwen uit". Volgens de opinie-onder
zoeken zal constructeur-Giscard daartoe
voorlopig geen kans meer krijgen, al wil
hij best minister worden, zoals van fi
nanciën of economie, of beide.
Fabius
Premier Laurent Fabius wordt wel
met Giscard als wonderkind en super-
brein vergeleken. Zijn verkiezingstour
nees zijn die van een regeringsleider.
Zijn autokolonnes rijden te hard door
slaperige dorpen, plaatselijke politie
chefs hebben de dag van hun leven,
want Fabius is de man vol van de verant
woordelijkheid, waarover zijn tegen
standers alleen maar theoretiseren. Zo
als een bitse criticus opmerkte was Fa
bius gemaakt voor de glans en de festivi
teiten van de macht, niet voor de deba
cles. De eerste grote debacle was de
Greenpeace-affaire, de tweede en laatste
is de kwestie van de Franse gijzelaars in
handen van de Libanese sji-iten.
In Tours en langs de Loire vertoont
Fabius zich met de kleine ogen van een
man die de laatste nachten niet geslapen
heeft. Gehuld in een modieuze - dus
twee maten te grote - winterjas, komt de
stem van Fabius uit zijn tenen, als hij de
Fransen oproept tot eenheid in de strijd
tegen het onrecht van de sji-itische kid
nap. Het optreden langs de Loire is geen
verkiezingsreis, maar een familiebezoek.
Het gehoor bestaat uit zorgvuldig uitge
kozen genodigden. Vrienden wordt de
hand geschud, nieuwe ideeën worden
niet ontwikkeld. Is daarvoor de hele
operatie opgezet, waarvoor over honder
den kilometers op iedere straathoek
agenten het verkeer mogen tegenhou
den en de militaire luchtbasis van Tours
in staat van oplettendheid was ge
bracht?
Fabius maakt de indruk van een prin
sekind dat van zijn speelgoed genoeg
heeft, als hij in La Riche een kindercrash
opent en babies zoent, of een brug opent
in Romorantin, die genoemd wordt naar
een socialistische verzetsstrijder. De zon
schijnt naar binnen in de raadzaal van
het gemeentehuis, waar minister van
cultuur Jack Lang zich bij hem gevoegd
heeft en de burgemeester een getrouwe
kopie van Lang probeert te zijn, al is zijn
horloge dan te goud en zijn ring te op
zichtig. Ineens lijkt het in Romorantin,
en in alle dramatiek van het moment, op
de dagen voor de grote vakantie, als je
weet dat alle plicht wegvalt en de bedui-
melde boeken naar de opkoper kunnen
worden gebracht.
Uit de stembus van dit weekeinde ko
men volgens de laatste opinie-onderzoe
ken de conservatieve partijen van Chi
rac en Giscard als overwinnaars te voor
schijn. Wellicht blijven de socialisten de
grootste party, al hebben ze dan niet lan
ger de meerderheid in het parlement. De
teruggang van de communisten zou
worden geconsolideerd, als ze inderdaad
opnieuw niet meer krijgen dan de tien
procent waarmee ze na de Europese ver
kiezingen genoegen moesten nemen. De
aanhang van Le Pen zou tussen de 6 en 8
procent van de uitgebrachte stemmen
schommelen.
Volgens Giscard en Barre „gaat het
niet goed met Frankrijk". Volgens de so
cialistische regeerders gaat het met
Frankrijk steeds beter. Commentatoren
verklaren de recente economische ople
ving echter voornamelijk uit de daling
van dollarkoers en olieprijzen. Na maan
dag begint waarschijnlijk het tijdperk
van de 'cohabitatie'. Daarmee breekt een
nieuwe periode van onrust en onzeker
heid aan. Want onder geen van de huidi
ge partijleiders is er een die zich in dit
magere voorjaar kan zonnen in het vollf
vertrouwen van zijn aanhang.
Een onverstoorbare straatveger doet zijn werk, niet afgeleid door een
grote affiche van de socialistische partij waarop een wolf staat afgebeeld
met de vraag: Zeg eens, beste mensen van Rechts, waarom hebben jullie
zulke grote tanden? <r0to ap»
de hoven afspeelde, tot ze in 1871 in dit
land voorgoed werden afgeschaft. Hoe
wel hij zijn roem voornamelijk verwierf
in films waarin hij de schurkenrol ver
vulde, ziet de zaal in Boulogne de bin
nenkomst van een prins, met een prin
ses aan zijn zijde. Pas op het tweede plan
komt de heer Dominati, die er eerder uit
ziet als een welwillende ambtenaar, met
in zijn kielzog madame Barre, die de
moeder van de prins had kunnen zijn, en
oud-premier Barre zelf, die in zijn geluk
kige momenten iets weg heeft van de be
treurde paus Johannes XXIII.
Tot de nationale verkiezingsrite hoort
allereerst het optreden van een spreker
van het derde plan. Hij maakt uitvoerig
duidelijk in welke intieme relatie hij
staat tot de spreker van het eerste plan
en naar hem luistert niemand. De spre
ker van het tweede plan is meestal de
plaatselijke kandidaat waarom het gaat.
De toespraak van Barre - elders in het
land reeds ontelbare malen afgestoken
en door de pers in al zijn veranderende
nuances ontleed - was het werk van een
vakman. Als Barre boos is stijgt het ge
luid dat hij voortbrengt tot in de regio
nen van de falset, wat een boosaardige
vrouwelijke columnist in 'Le Monde' er
eens toe verleidde zich af te vragen of
het met Barre lichamelijk allemaal wel
goed zit. In Boulogne evenwel bleef Bar
re beheerst in de regionen van de bas,
legde hij uit dat het met Frankrijk alle
maal bergafwaarts ging, dat de socialis
ten het geld van anderen hadden opge
maakt en dat de cultuurpolitiek van
Frankrijks populairste minister Jack
Lang zoiets is als een 'culturele agit
prop'. Tegen elven ging het gehoor na
deze preek opgewekt en geestelijk ge
sterkt huiswaarts.
Chirac
Presidentskandidaat Barre verzet zich
er fel tegen dat mannen als oud-premier
Jacques Chirac en oud-president Gis
card er niet tegen opzien volgende week
eventueel een regering te vormen onder
het dak van de socialistische president
Mitterrand. Zij noemen dat 'cohabitatie'.
Met het oog op deze eventuele cohabi
tatie gedragen Chirac en Giscard zich
dan ook al geruime tijd als verantwoor
delijke staatslieden, die straks oog in
oog kunnen komen te staan met een
man als Mitterrand, die bij hoog en bij
laag heeft verteld dat hij niet zal aftreden
als de conservatieven winnen. Hun op
treden wordt dan ook gekenmerkt door
een zekere angst voor gezonde spontani
teit.
Oud-premier Chirac, die burgemees
ter van Parijs is en leider van de gaullis
tische oppostiepartij RPR, ontmoette ik
tijdens een intieme bijeenkomst in Pois-
sy, de stad van de Talbot-fabrieken,
waarvan gemeentebestuur van commu
nistische in gaullistische handen over
ging nadat de communistische arbeiders
de fabriek tijdens een beruchte opstand
kort en klein geslagen hadden. Afgezien
van de omstandigheid dat Chirac een
uur over tijd kwam, verliep het optreden
met een mechanische precisie.
Op het podium van de gemeentelijke
feestzaal had een aantal journalisten
plaats genomen die, anders dan in ons
land, gekleed waren in zondagse pakken
met das. Het vraaggesprek met de gaul
listenleider, dat werd opgenomen om la
ter over een regionaal tv-station te wor
den uitgestraald, werd geleid door een
andere journalist, die achter een lesse
naar had plaats genomen en die zijn col
lega's de vragen in de mond gaf die van
te voren waren afgesproken en waarvan
Chirac vakkundig de indruk gaf dat hij
er geen weet van had. Chirac is een van
de weinige Fransen die nog brylcream in
zijn haar doet en karikaturisten zien
hem wel als een wekker die je kunt laten
aflopen op ieder gewenst moment van
dag of nacht. Hoewel Chirac algemeen
wordt gedoodverfd als de eerste minis
ter na aanstaande maandag, geniet hij
een breekbare populariteit. De Fransen
herinneren zich te veel van zijn rollen en
vermoeden in dit ongetwijfeld perfect
werkende brein minder originaliteit dan
een opzienbarende potentie tot aanpas
sen. De manier waarop hij Valery Gis
card d'Estaing als president eerst maak
te en daarna brak, ligt nog vers in het
geheugen. Zijn hartstocht om leidend op
te treden in een kabinet onder de para
plu van de oud-socialistenleider Mitter
rand vertaalt men minder als een zucht
tot het dienen van het landsbelang, dan
als een onlesbare dorst naar de macht.
Le Pen
Hoeveel moeite de RPR van Chirac
moet hebben zijn rechtervleugel aan
In een land waar bijna niemand
meer om zijn geloof ter kerke
gaat, maar veel meer om zich te
bevestigen als deel van de eigen
groep, vormden zich ook de af
gelopen weken en maanden
kleine, maar roerige gemeentes
rond politieke leiders van alle
gezindten. Ieder ging te werk
volgens zijn eigen rite, waarbij
de holheid van de woorden van
minder belang was dan de zing
zang van de bekende stemmen,
de veiligheid van de vertrouwde
gezichten, het kortstondige ge
voel dat politici de wereld nog
kunnen veranderen.
Oud-premier Barre vertelde zijn gehoor
tijdens een bijeenkomst in het tegen Pa
rijs leunende Boulogne dat de Fransen
cynisch geworden zijn over hun policiti.
Ze hebben voor de politiek nog wel be
langstelling, aldus Barre, maar de man
nen en vrouwen die de politiek maken
bezien ze met ogen vol wantrouwen.
„Het enige wat we nog kunnen doen is
hen voortaan de waarheid zeggen", al
dus Barre. In de dagen van zijn premier
schap deed Raymond Barre al niet an
ders en dat droeg bij tot zijn val en die
van president Giscard in mei 1981. Barre
gaat er mee door te zeggen wat hij denkt
en nu, in maart 1986, is hij de populairste
politicus van Frankrijk, met serieuze
kansen op het presidentschap in '88.
Verkiezingsbijeenkomsten in het
Frankrijk van maart 1986 onderscheiden
zich van elkaar door de mate waarin de
geluidsboxen in staat zijn borstkassen in
mee-resonerende klankborden te veran
deren, en in het verlies aan kostbare
uren, waarin men op de koplopers van
het verkiezingsteam in het halfduister
zit te wachten tot lang na het magische
uur waarop hun optreden was aange
kondigd.
Barre
Het was geen politieke voorkeur die
maakte dat ik mijn verkiezingsdoop in
Boulogne onderging, waar in een hoge
sporthal Raymond Barre het op kwam
nemen voor de Parijse kandidaat Jac
ques Dominati, een bebrilde Corsicaan
met een blozend, breed gelaat die al op
de achtergrond in conservatieve regerin
gen meeliep en zich gelukkig mag prij
zen een vriend te zijn van het Franse
film-idool Alain Delon. De laatste weken
laat Delon zich met ongekende honde-
trouw regelmatig zien op bijeenkomsten
waar Dominati en Barre het woord voe
ren. En is statistisch niet vastgesteld
hoeveel toeschouwers zich in rokerige
hallen persen om Delon en zijn beeld
schone nieuwe vrouw te zien, dan wel
om de politieke heilsboodschap te ko
men aanhoren van politici aan wier
woorden men geen geloof meer hecht.
Zo'n triomfaal binnentreden van de
hoofdrolspelers verloopt volgens een ri
te die voor alle partijen schematisch ge
lijk is. Nadat het publiek zo lang al te
lang heeft gewacht dat enkelen onder
hen overwegen maar naar het café op de
hoek te gaan, en de atmosfeer is ver
scheurd met in hun luide vervorming
nauwelijks meer thuis te brengen klan
ken, gaan plotseling alle lichten aan, val
len cameramannen over hun eigen en
andermans benen, worden telelezen als
dolken in vreemde ruggen gedrukt en
treden de helden over het middenpad
binnen. Het enthousiasme dat dan onder
het publiek losbreekt is recht evenredig
aan de tijd dat men zich aanvankelijk
had zitten vervelen.
Het optreden van Alain Delon ver
vangt het tafereel dat zich vroeger aan
Premier Laurent Fabius van Frankrijk, die hier het Elysee-paleis in Pa
rijs verlaat na de laatste kabinetszitting voor de verkiezingen van morgen,
maakt de indruk van een prinsekind dat genoeg heeft van zijn speelgoed.
