Schilder was onderduiker bij dokter Jasperse
Vrijzinnigen oneens over 'eigen' omroep
ZATERDAG 8 MAART 1986
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Witte Singel 72 historische plaats voor 'Vrijgemaakteii'
LEIDEN - Eén keer in zijn leven
heeft dokter Piet Jasperse (85)
voor kapper moeten spelen. En
het haar dat hij toen knipte was
niet van de eerste de beste. Zijn
'klant' was niemand minder dan
professor dr. Klaas Schilder, de
man die zo'n beslissende rol heeft
gespeeld bij het ontstaan van de
vrijgemaakt-gereformeerde ker
ken ('Artikel 31') aan het eind van
de oorlog.
Schilder - in 1933 benoemd tot
hoogleraar dogmatiek en ethiek
aan de gereformeerde theologi
sche school in Kampen - heeft in
de Tweede Wereldoorlog een tijd
lang ondergedoken gezeten bij de
familie Jasperse in het dokters
huis aan de Witte Singel. Eens
was zijn haar zo gegroeid, dat hij
niet langer wilde wachten. Maar
als de kapper hem kon helpen,
durfde hij de straat niet op, en als
hij het aandurfde kon de kapper
weer eens niet. Dus moest ten lan
gen leste de dokter er maar aan
geloven. Hij heeft de tondeuse be
hendig gehanteerd. Op 18 juli 1944
kon de ondergedoken Schilder
aan zijn vrouw schrijven: "De
grijze haren zijn eraf. Piet heeft
het kunststuk bedreven. Met best
resultaat!"
Dat familiare voorval tekende
de interviewer Rik Valkenburg
op uit de mond van de oude dok
ter Jasperse zelf. Hij beschrijft
het in deel 2 van zijn boek 'Ge
dreigd door 't vuur' ('ware verha
len uit de Tweede Wereldoorlog'),
dat deze week bij de uitgeverij
Kool in Veenendaal is versche
nen.
Dokter Jasperse kende Schilder
al van 1925 af. Die was toen predi
kant in Oegstgeest. (Later is daar
een vrijgemaakt-gereformeerde
streekschool naar hem genoemd).
"Als we na dé preek naar huis fiets
ten zei m'n schoonvader, dat ik
maar eens een half uur m'n mond
moest houden, omdat hij er rustig
over wilde nadenken wat dominee
Schilder allemaal had gezegd. Het
was van een zodanige inhoud, dat
mijn schoonvader dat niet zomaar
kon verwerken".
Samenstelling
van deze pagina
S. J. de Groot
Toen Jasperse al een paar jaar
huisarts was, vroeg Schilder hem
een reeks artikelen te schrijven
voor het blad 'De Reformatie'. Die
serie van zes ging over 'geloofsge-
nezingen'. Professor S. Greijdanus
vond ze 'heel erg goed', zo schreef
Schilder hem later. Jarenlang heeft
de Leidse dokter in dat blad ook
een eigen rubriek verzorgd. 'Aan
het stuurwiel', was de titel.
Al meteen aan het begin van de
oorlog kwam Schilder in conflict
met de bezetter naar aanleiding
van een anti-Duitse publikatie in
'De Reformatie'. Dat bezorgde hem
vier maanden in het Arnhemse
Huis van Bewaring. Op 6 decem
ber 1940 kwam hij vrij, maar hem
werd wel een schrijfverbod opge
legd. Daar heeft Schilder zich aan
gehouden, omdat het hoogleraar
sambt hem zwaarder woog.
Maar de Duitsers bleven hem
achtervolgen, zodat er niets anders
op zat dan onder te duiken. Eerst
in Sliedrecht, daarna een aantal
weken in Voorburg. Eind 1943
kreeg dokter Jasperse het verzoek
hem in huis te nemen.
"Ik wilde natuurlijk niet weige
ren". "Op een gammele fiets kwam
'boer' Schilder - want zo was hij
verkleed - naar ons toerijden", ver
telde de dokter-in-ruste. 'Jan de
Priester' werd hier zijn schuil
naam. De moeder van dokter Jas
perse heette ook De Priester en
dus kon Schilder mooi doorgaan,
voor 'oom Jan'.
Spreekkamer....
Klaas Schilder was een bevlogen
geleerde. In de tussenuren mocht
hij gebruik maken van dokters
spreekkamer, maar hij legde die zo
vol met opengeslagen studieboe
ken, dat de kamer meermalen niet
was ontruimd als het spreekuur
moest beginnen. De dokter ver
huisde toen maar naar een ander
vertrek.
Hij was ook erg druk met het
schrijven van brieven naar alle mo
gelijke mensen. De theoloog Schil
der oordeelde nogal scherp over de
gereformeerde synode van toen en
hij had daar handenvol werk aan.
Dat betrof vooral bepaalde stuk
ken van de kerkleer, over Doop en
Verbond en wat dies meer zij. Via
dokter Jasperse en Schilders broer
Arnold in Den Haag kwamen zijn
kritische aantekeningen terecht bij
de Groningse predikant Douwe
van Dijk, die toen lid van de syno
de was.
Oolc schreef Schilder brochures
(onder de naam Karei van Spron-
sen). Die gingen altijd tegen de
toenmalige synode in. Het conflict
met deze kerkvergadering leidde
op 23 maart 1944 tot schorsing en
uiteindelijk op 3 augustus tot zijn
afzetting. Hij kreeg ontslag als
hoogleraar en werd uit zijn ambt
gezet als emeritus-predikant van
de gereformeerde kerk in Rotter-
dam-Delfshaven. Reden was: "om
dat prof. dr. K. Schilder volhardt in
zijn zondige houding".
Jasperse kan zich goed herinne
ren, dat 'K.S.' "op een heilige ma
nier behoorlijk verontwaardigd
raakte". Hij zei: "Ik ben geschorst
als een onwaardige, als een rot lid
van de gemeente. Nou, dan zit er
voor mij niets anders op dan om
kippenboer te worden". Schilder
was diep getroffen, maar gebruikte
geen scheldwoorden.
Na Schilders afzetting als hoog
leraar hief de bezetter het huisar
rest op. Hoewel Schilder dat eerst
niet vertrouwde, maakte hij toch al
gauw gebruik van de herkregen
bewegingsvrijheid. Op 11 augustus
1944 woonde hij in de lutherse
kerk in Den Haag de vergadering
bij die de gereformeerde kerken
zou oproepen tot 'vrijmaking' van
het synodale juk. Schilder zelf las
daar de 'Acte van Vrijmaking of
Wederkeer' voor. De breuk met de
'synodalen', de Gereformeerde
Dokter Jasperse ....door aanraking met Schilder gezegend,
Kerken in Nederland, was een feit.
Inmiddels is de vrijgemaakte
kerk uitgegroeid tot meer dan
108.000 leden (Handboek 1986).
Vriendenkring
Het doktershuis Witte Singel 72
Leiden is dus in het ontstaan van
de Vrijmaking een historische
plaats, hoewel men zich, naar dok
ter Jasperse verzekerde, daar nooit
op had toegelegd. Er was op dat
adres wel een 'vriendenkring',
"niet zo 'groot, maar zeker de moei
te waard". Met Schilders broer Ar
nold, H. J. Kouwenhoven uit Voor
burg en de Leidse predikant A.
Veldman. Zo'n man of vijf. "Ten
aanzien van de gebeurtenissen
rond de Vrijmaking vormden wij
een strikt geheim overleg", zo ty
peert Jasperse deze kring.
Hij schetst Schilder in zijn ver
telling als een 'bijzonder vriende
lijk mens' en als 'een van de
scherpzinnigste theologen uit de
eerste helft van deze eeuw'. "Als ik
zag wat hij allemaal in zijn hoofd
hadAl in zijn studententijd
schreef hij gedichten in het Latijn
en Grieks".
Op 21 juni 1944 vierden ze aan de
Witte Singel het 30-jarig huwelijk
van de Schilders. "Hij was een
dankbare onderduiker. We konden
goed met hem overweg en hadden
hem het liefst tot het eind van de
oorlog bij ons gehouden". Als
Schilder van diverse kanten aan
vullingen op het schaarse eten
kreeg, deelde hij dat met ieder in
het huis. (In Leiden zijn in die tijd
ongeveer 2000 mensen alleen van
honger om het leven gekomen).
In de laatste maanden van 1944
zat Schilder veel in Groningen.
Acht jaar lang heeft hij de vrijge
maakte kerken nog gediend. In
maart 1952 overleed hij, 62 jaar
oud.
Dokter Jasperse kon het niet op
brengen, naar het rouwbezoek te
gaan. Wel woonde hij in Kampen
de begrafenis bij. Hij wilde zo hel
der mogelijk de herinnering bewa
ren aan de levende Klaas Schilder,
zoals hij hem jarenlang had gekend
en maandenlang onderdak had
verschaft.
Jasperse is 'heel blij', met Schil
der op deze wijze in aanraking te
zijn geweest. Hij is erdoor geze
gend.
(Dit boek van Rik Valkenburg,
288 bladzijden, bevat zes series
'oorlogsverhalen', o.a. over 'De drie
van Waalwijk', de predikant Du
Marchie van Voorthuysen en zijn
vrouw, de toestand in Veenendaal
in de laatste fase van de oorlog en
de bekende vroegere NCRV-radio-
reporter Gerard Hoek. Het is een
uitgave van Kool BV in Veenen
daal en kost f37,90).
LEIDEN - Kon de vroegere VPRO
bogen op de sympathie en mede
werking van heel vrijzinnig-pro
testants Nederland, de nog jonge
Nieuwe Vrijzinnige Omroep (NVO)
moet het - althans voorlopig - zon
der deze steun stellen. De omroep is
(nog) te klein om zelfstandig te
kunnen opereren en heeft daarom
onderdak gevraagd bij een welwil
lende AVRO, die twintig minuten
radio-zendtijd per week hiervoor
afslaat. Uiteraard hoopt de NVO
nog eens zo groot te worden, dat
aan die - overigens gewaardeerde
- afhankelijkheid een eind komt.
Aan de oprichting van de nieuwe
omroep hebben de enthousiaste
initiatiefnemers heel wat woorden
gewijd. Ze komen in het kort hier
op neer, dat het echte vrijzinnige
geluid, in al zijn variaties, onvol
doende in de bestaande omroepen
doorklinkt. En wil dat geluid niet
teloorgaan, dan zullen de dragers
ervan zelf de koe bij de horens
moeten vatten.
Men vindt hen in groepen die
voor hun ideeën nog graag terug
vallen op het oude 'modernisme',
de 'principieel-vrijzinnigen', maar
ook in oecumenische kringen,
waar meer hedendaagse inzichten
de geestelijke toon aangeven. De
Ds. Koek: 'hartelijke steun' Ds. Friederich: 'onzeker avontuur'
indruk bestaat, dat het vooral de
'principieel-vrijzinnigen' zijn die
de NVO willen doorzetten.
Op kerkelijke medewerking
hoeft de NVO vooralsnog niet te re
kenen. Kerken met een vrijzinnige
traditie laten het tot dusver afwe
ten. De laatste 'algemene vergade
ring van bestuur' van de Remon
strantse Broederschap besloot na
uitvoerige discussie (nog?) niet in
zee te gaan met de NVO. En de
doopsgezinden zagen al eerder van
medewerking af.
Dat het laatste woord hierover
nog niet is gezegd, blijkt wel uit
paar bijdragen in het laatste num
mer van het 'Remonstrants Week
blad'. Ze komen van twee remon
strantse predikanten in de Leidse
regio, te weten de Leidse gemeen
tepredikant B. A. Koek en de pre
dikant van 'Endegeest' L. H. C.
Friederich. Pleit de eerste voor
steun aan de NVO, de tweede ziet
er beslist geen heil in.
Op een onlangs gehouden ge-
spreksdag in Wassenaar over de
toekomst van de vrijzinnigheid
werd duidelijk, zo schrijft ds. Frie
derich, dat de NVO de exponent is
van de zogenaamde religieus-hu
manistische stroming in de vrijzin
nigheid. Die legt de nadruk op het
menselijk denken en leidt alle ken
nis, ook de religieuze, af uit het we
zen van de mens (professor Smits).
"Willen wij dat de Broederschap in
die richting meegaat?" Ds. Friede
rich denkt van niet.
De toenmalige VPRO stond zijn
zendtijd voor de kerken af aan het
IKQR (Interkerkelijk Overleg in
Radiozaken), voorloper van de te
genwoordige IKON. De remon
strantse predikant voor algemene
zaken in die jaren was van de op
richting af sterk bij de kerkelijke
omroep betrokken. Friederich:
"De IKON heeft zijn levensvat-
Nieuwe
Vrijzinnige
Omroep
baarheid voldoende bewezen".
Richtlijn daarbij is de verhouding
met de Wereldraad van Kerken.
"Problemen en oplossingen daar
worden altijd in de IKON aarl de
orde gesteld".
Volgens Friederich wil de stro
ming rond de'NVO niet echt in dia
loog treden met anders-geloven-
den. Het gaat daar om actualise
ring van de Verlichting in een anti
dogmatische en individualistische
levens- en geloofshouding. De an
dere richting in de vrijzinnigheid is
meer sociaal-ethisch gericht, met
een sterk bijbelkritisch accent.
"Met die achtergrond maakt de
Broederschap nog steeds van harte
deel uit van de IKON".
De actualiteit van deze kerkelij
ke omroep, de internationale waar
dering voor zijn programma's, de
recente uitzendingen met Don
Cuppit, de bijdragen aan de ver
nieuwing van de kerkmuziek, het
radiopastoraat van ds. Klamer, de
'Wilde Ganzen', het zijn voor ds.
Friederich allemaal redenen om als
remonstranten de IKON trouw te
blijven. "Er is'geen noodzaak tot
onzekere avonturen met de NVO".
Ds. Koek heeft daarop een ande
re kijk. Naast de IKON verdient
ook de NVO de hartelijke steun
van de Broederschap.
"Oecumenische ontmoetingen
zijn voor vrijzinnige protestanten
nog geen wkarborg voor volwaar
dige erkenning en deelneming, on
danks de schijn van het tegendeel.
Hoewel we natuurlijk in een heel
andere tijd leven dan in 1924, toen
de VPRO werd opgericht, bestaat
ook nu nog wel de neiging om vrij
zinnigen naar de rand toe te organi
seren, landelijk maar zeker ook
plaatselijk".
Dat men in de grote kerken vrij
zinnigen nog niet zo goed ziet staan
of zitten is, denkt ds. Koek, minder
een kwestie van onwil dan van on
wetendheid. "Men heeft het ef
druk met zichzelf of met elkaar, en
het lijkt ook wel wat veel gevraagd
om zich te verdiepen in de bonte
wereld van vrijzinnigheid. Onze
charme is tegelijk onze handicap".
Bij anderen komen vrijzinnigen
vaak onduidelijk over. Daardoor
blijven ze onbekend en vaak ook
onbegrepen.
Veel vrijzinnigen, zegt Koek, vin
den het eigen geluid binnen de
IKON onvoldoende. "De IKON is
een interkerkelijke omroep, die
kerken aan het woord laat, maar al
bij voorbaat een aantal vrijzinnige
groeperingen uitsluit. Daardoor
wordt de vrijzinnigheid in haar to
taliteit onderbelicht".
Nu kan men zeggen dat het maar
beter is, de term 'vrijzinnig' te ver
geten en zich meer oecumenisch te
oriënteren. Ds. Koek: "Hier is veel
voor te zeggen, ware het niet dat er
dan toch onvoldoende recht wordt
gedaan aan wat tegenwoordig on
der 'oecumene' moet worden ver
staan".
Als binnen de groepen waarvan
de NVO het moet hebben de menin
gen over zijn bestaansrecht zo uit
eenlopen, dan kan er maar weinig
hoop zijn voor de toekomst.
Is het huidige programmabeleid
werkelijk zo beperkt, dat vrijzinni
gen met recht het gevoel hebben te
worden achtergesteld? Het zou een
omroep als de IKON wellicht wei
nig moeite kosten, dat met concrete
voorbeelden te betwisten.
Maar er zijn in elke stroming al
tijd wel groepen die vinden dat ze
te weinig aan bod komen. Of dat
verdergaande versplintering
rechtvaardigt, is een vraag waar
juist vrijzinnigen - van nature
toch tolerant? - niet omheen kun-
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Hortensius, mmv cantorij, 11.45 studen-
tenekklesia; Marekerk 10 ds. A. J. de
Jong, 5 ds. v. Sliedregt, Katwijk aan
Zee; Maranathak. (L. Mors weg) 10 ds.
Kramer; Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 9.30
pastoor v. Well en dr. M. de Jonge, 11.15
pastoor v. WeU; Bethlehemk. (Driftstr.)
10 ds. Hemstede, opendeurdienst, mmv
combo uit Voorschoten; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Rietveld, 5 ds.
Hortensius; Vredesk. (Burggravenl.) 10
leervicaris mevr. H. Keur; Waalse kerk
(tijdelijk Rapenburg 6) 10.30 ds. Ribs;
jeugdkapel Vredeskerk 10; jeugdkapel
Bevrijdingskerk 10 hr. F. Arnoldus.
Wijk 'Stevenshof zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds.
Bovenberg. Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 hr. H. J. v.
Straalen, O.geest. Endegeest zie Oegst
geest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10 prof. dr.
Verkuyl, Loenen a.d. Vecht; Oude Vest
10 ds. Koolstra; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; be
jaardenhuis Groenhoven 10 hr. v. Wal-
linga, Leiderdorp; Merenwijk zie herv.
gem. Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijk-
hor (Rijndijk) 10 kand. mevr. K. J. Mak.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds.
Houtman. Chr. Geref. K. (Steenschuur)
10 en 5 ds. Den Hertog. Geref. Gem. (N.
Rijn) 10 en 4.30 ds. Boogaard. Geref.
Gem. in Ned. (Bethl.kerk Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 cantatedienst,
(Lokhorstk. Pieterskerkstr.) zie lutht
gem. Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 ds.
Bosveld. Evang. Gemeenschap (Middel-
stegr. 3) 10 evang. Dikkes. Evang. gem.
Merenwijk ('De Harlekijn'. Regenboog
pad 2) 11. Zendingswerk Middernachts-
roep (Zoeterw.singel 21) 5 hr. A. R. v.
Diggelen. Evangeliecentrum-Pinkster-
bew. J. Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 evang. Zijlstra, wo. 8
evang. Zijlstra (Zijlsingel 2), vr. 8 film
(Zijlsingel 2). Pinkstergem. (O. Vest 13)
10 rev. D. L. Richards. Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8. Zevendedag-adventisten
(Ontmoetingskerk Voorschoten) elke
zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d.
Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,
10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw
.singel) zat. 7.30 gcz. oud-kath.-angli-
caansc dienst, morgen geen dienst.
Rooms-Katn. K. Haagweg zat. 7. zo. 9 en
10.45; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7. zo.
9.30 en 11.30; Steenschuur zat. 7, zo.
8 30, 10. 11.30. 6 en 7 (lof); Boshuizerka-
de zat. 7, zo. 9.30 en 11; Lammenschans-
weg zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat.
7. zo. 9.30, 10.45 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zocterwou-
de). Raad van Kerken: elke di.av. 7-7.30
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 ds. Cats, Aalsmeer. Geref.
Kerk 10 ds. De Boer, Hoofddorp, 6.30
ds. Boer. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Bogers, 6.30 ds.
Klein Kranenburg, Ter Aar; Kruiskerk
10 ds. v.d. Heiden; Opstandingskerk 10
dr. Meijers, Leiden, 6.30 ds. v.d. Heiden,
ha; G. Herderkerk 10 ds. Verheul, ha,
6.30 ds. Mulder, ha; De Bron 9.15 ds.
Moll, ha, 10.15 ds. Taselaar, ha. 6.30 ds.
Moll, ha; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mul
der, ha; Oudshoornse kerk 10 ds. Ter
Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds.
Vlok, Gouderak, 6.30 ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Boer, 6.30
ds. Wilschut; Salv.kerk 10 ds. Wilschut,
6.30 ds. De Boer. Hoofddorp. Geref. K.
Vrijg. (aula chr. techn. school) 9.30 en 5
ds. Room, ha. Ned. Geref. Kerk (school
Willemstr.) 9.30 ds. W. Janse, 4.30 ds. M.
de Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 ds. v.
Leeuwen, Driebergen, 2.30 ds. De
Romph, wo. 10 en 7.30 ds. v.d. Meij.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en
4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 ds.
Koekkoek, 6.30 ds. v.d. Wetering. Bapt
.gem. Nóord (school Kalkovenw. 62) 10
hr. C. Stavleu, 6.30 hr. v. Gemeren. Vol-
le-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr.
54) 10 hr. v.d. Hoorn. Pinkstergem.
(school Batestein 16) 10. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10 en 7. Remonstr. Kring
(Van Mandersloostr. 36) 10 dr. Meije-
ring. Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo.
9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer, 6 ds. Abma, Gouda. Geref./Herv.
Gem. (dorpshuis 'De Tas') 10.30 ds. Ver
doorn. Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Wilde, Soest, 6.30 ds. Wie
man; Salv.kerk 10 ds. Wieman, 6.30 ds.
Quartel, Gouda; Bethl.kerk 10 ds. Tim
mer, Lunteren, 6.30 ds. v.d. Hoef. Geref.
Kerk 10 ds. Elderman, 6.30 ds. v. Seven-
ter, Ede, ontmoetingsdienst met Petra
koor Leiden. Geref. Gem. (Stationsweg
17) 10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth.
Gem. 9 ds. v. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom. 6.30 hr. G. v.d. Bos. Ede.
jeugddienst; De Stek 9.30 ds. v. 't HolT.
Geref. Kerk 9.30 ds. De Jong, 5 ds. v. 't
Hoff. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Rib-
bers. Geref. Gem. 9.30 leesdienst, 3 ds.
Bac.
HAZERSWOUDE: Herv. Gcm. 9.30 ds.
Christ, Eek en Wiel, 6.30 ds. G. van
Doorn, Hilversum. Geref. Kerk 10 ds.
Huisman, 5 ds. v.d. Woude, Wassenaar.
Rk Kerk: dorp zat. 7. zo. 9.30 en 11.30;
HILLEGOM: Herv, Gem. 10 ds. Kris
pijn en ds. Rothfusz, bidstond gewas en
arbeid, 5 mevr. ds. J. A. de Boer, A.dam.
Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds. Wolt
huis, Heemstede. Chr. Geref. Kerk 10 en
5 prof. Oosterhoff, Apeldoorn. Rk Kerk:
Mart. zat. 7, zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat. 7.
zo. 10 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarcnts, 6 ds. Ro
mein, R.dam; Ontm.kerk 10 prof. dr.
v.d. Beek. 6.30 ds. Stam. Ter Aar, jeugd
dienst. Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-
collegc) zie Katwijk aan Zee. Geref.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. v. Roon. 6 ds. Hovius; O.
Kerk 10 ds. De Jong. 6 ds. Sjollema; Ich-
thusk. 10 ds. v. Sliedregt. 5 ds. Schuur
man; Pniólk. 9.30 ds. Schuurman. 6 ds.
De Jong; aula Bestevucr-mavo(Rijnsoc-
vcr) 10 ds. Vroegindewey; Overduin 2.15
ds. v.d. Beid; 'De Hoeksteen' (Burgers-
dijkstr.) 10 hr. C. Haaring. dovendienst.
Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groon-
college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. v.d.
Steen, R.dam. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30
ds. Koster, 5 ds. Kersten; Triumfatork.
9.30 ds. Kersten, 5 ds. v.d. Horst. Geref.
K. Vrijg. 9.30 en 5.30 ds. Heida. Ned. Ge
ref. Kerk 11 en 7 kand. Lakerveld (in
Vredeskerk). Chr. Geref. K. 10 en 5 en 12
maart 3 en 7.45 (biddag) ds. Slagboom.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10
en 5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10
en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ds. J. A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Lapré, 7 zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk 10 dr. Bade, 7 ds. Hemstede
(vlootpred.), L.dorp, jeugddienst.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Stegeman. 3
ds. Bovenberg, met gehandicapten;
Hoofdstr. 10 ds. Knorth; Scheppingsk. 9
en 10.30 mevr. ds. Westera. Elis.zieken-
huis 10 rector Vijftigschild. Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. v.d. Zeeuw.
Rk Kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d.
Kamp. Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders. 7
ds. v.d. Kooi. Rk Kerk zat. 7. zo. 7.30.
9.30 en 11.15.
L1SSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
De Gelder; Pauluskcrk 10 ds. 'I Hooft. 7
ds. De Gelder. Geref. Kerk 10 ds. Bos,
Bennebroek. 5 ds. Boswijk. Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 3 kand. Huijgen. Ncd. Ge-
De rk kerk in de
buurtschap De
Engel tussen Sas-
senheim in Lisse.
(foto Wim Dijkman»
ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 lees
dienst. Evangeliegemeente (Ooie-
vaarstr. 27a) 9.45 hr. J. v.d. Bergh. Rk
Kerk: Agathakerk zat. 7. zo. 10 en 11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30; Maria-
kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11; Engelbew. zat.
7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. v.d. Kamp. Geref. Kerk
9.30 en 5 ds> Nooteboom. ha. Remonstr.
Gem. streekdienst in Boskoop. Evang.
gem. (Kruispunt. Kennedylaan 33) 9.30.
Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schalk. Zevenbergen. 6.30 ds. Boer,
Benthuizen. Geref. Kerk 9.30 ds. Wijn
gaarden. 7 ds. Wattel. Rk Kerk zat. 7. zo.
9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gero. 9.30 ds.
Ten Voorde. 7 ds. Bergsma. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 ds. Rang. ha. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. Visser. Rk Kerk
zat 7. zo. 10 en 11.15 (gezinsviering).
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 hr. C.
Voogt, Holl.Rading. 7 hr. Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 5 hr. L. D. Burger. 7
ds. v.d. Lee; Vinkenl.kerk 10 ds. Elgcrs-
ma. gez. dienst met en voor kinderen:
Hooldstr. (Zee) 10 ds. De Haan. Hilver
sum; Sole Mio 9 ds. Dekker. Twijzeler-
heidc; De Rank (Golfbaan) 10 ds. Ho
vius. Katwijk aan Zee. Geref. Kerk
Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. Dekker. 5
ds. Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10 ds. El-
gersma, met en voor kinderen; Stich-
tingskerk 11 hr. Th. de.Bock. Baarn.
Volle-Evang. gem. 'Shalom' (Ruiterstr.
8) 7 nam. evang. J. Modderkolk. Alphen.
Rk Kerk Zee zat. 7. zo. 10.30; Binnen zat.
7, zo. 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
Kuiper. Noordwijk; De Zilk 10 ds. v.d.
Mey. Rk Kerk Victork. zat. 7. zo. 9.30 en
11Jozefk. zat. 7. zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat 7. zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. v.d. Zwaan; Pauluskerk
10 ds. Da Costa. viering van de maaltijd;
Gemeentecentrum (Ljjtw.) 10.30 ds.
Sterringa. Winterswijk, 7 ds. De Zwart,
V.schoten. Geref. Kerk 10 ds. De
Zeeuw, V.schoten. Geref. Kerk Vrijg.
(aula Dr. Schilderschool) 8.45 dienst.
4.30 kand. Huijgen, Kampen. Ned. Ge
ref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. De
Lange. 4 ds. Horsman. Zwijndrecht.
Van Wijckerslooth 4 dr. Jansen Schoon
hoven. Endegeest zie luth. gem. Leiden.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk zat. 7. zo. 9 en 10.30.
7. zo. 8.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 kand. Abbink, Hoofddorp, 5 ds. v.d.
Berg, Bodegraven. Remonstr. Gem. 10
ds. Cossee, R.dam. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.30.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
9.30 leesdienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v. Niel. 5 ds. Smaling; Be-
thelkerk 9.30 ds. Smaling. Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Snel. 5 ds. Cziria;
Imm kerk 9 en 10.30 ds. Cziria. 5 ds.
Bpayen; Mar.kerk 9.30 ds. Baayen. 5 ds.
Snel. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds.
Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 ds. v. Sorge.
5 ds. P. J. Kok. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 br. C. Vork. Heerde. Rk
Kerk zo. 10.30.
SASSENHE1M: Herv. Gem. 9 en 10 30
ds. v. Achterberg. 7 zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk 10 ds. Baas. 7 opendeurdienst.
ds. Westra. Beilen. mmv Revival Sin
gers. Katwijk. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds.
Aarnoudse. Ned. Prot. Bond (Jul.laan
17) 10.30 mevr. ds. De Clercq. Leiden.
Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9 30 ds. De
Leeuw, Maarn. 6.30 ds. Kolkert. St. Jo-
hanncsga. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds.
Broer. Rk Kerk Aardam zat. 7. zo. 9 en
12; kerk Langeraar zat 7,
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen. 6.30 prof. dr. v.d. Beek. Ge
ref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Oegema. ha.
Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 4 ds.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Jansen. Leiden; De Ontmoe
ting (Noordhofland) 10 ds. Lentz, 5 oe-
cum. zangdienst (Raad van samenwer
kende kerken). pa6tor Paardekooper,
mmv Noordhofland-cantorij. Hulp en
Heil (Schakenbosch) 10 dr. Verheule.
Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-
college, Beeth.laan) 9.30 drs. J. de
Koeyer, Goes, 4 ds. Schalkoort, Streef
kerk, 13 maart 7.30 ds. G. H. van Kooten
(bidstond gewas). Geref. Kerk 10 ds. De
Zwart. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 8.30
ds. Houtman, 3 ds. A. de Broeder. Rk
Kerk Laur.kerk zat. 7. zo. 11.30; M.
Godskerk. zat. 7. zo. 10. Kerk van Enge
land (British school in The Netherlands.
J. v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse
dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 hr. G. v.d. Bos, Ede. 5 ds. Goossen;
Hoeksteen 9.30 ds. Roetman, 6.30 ds.
Maasland; Bethelk. 9.30 ds. Goossen. 5
ds. Roetmarj; Imm.kerk 10 ds. Hulst. 5
nr. IJska. Geref. Kerk Kruisk. 10 en 5 ds.
Bongers; Ontm.kerk 10 ds. De Moor.
11.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra. 4.30 ds. Gijsbertsen,
Soest; Kievietk. 10 ds. H. Wevers (Was
senaar); Messiask. 10 ds. v. Waasbergen.
gez. dienst. Dorpscentrum 9.30 kand. v.
Dis. Geref. Kerk Zijllaan 10 zie herv.
gem.. 5 ds. Huisman. H.woude; Zuid
(Bloemcamplaan) 10 dr. v.d. Kamp.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9 30 ds.
Klein Kranenburg. Ter Aar. 6 30 ds.
Gerssen. Utrecht. Geref. Kerk 9.30 hr.
Brouwer. Katwijk. 6.30 ds. Fernhout.
Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 en 7
hr. De Haan. Geref. Kerk 9.30 hr.
Schreuder. 7 ds. Verheul. Alphen.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. jongerendlenst. Rk Kerk St.
Jan zat. 7.30. zo. 9.30; Chr. Dienaark. zat.
7. zo. 10; Mcerburgkerk H. Rijndijk zat.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem 10 ds
Eijsenga. 6.30 zie geref. kerk. Geref
Kerk 10 ds. Buikcma. 6.30 hr. Karstens.
Leiden, gez. evangelisatiedienst.
