Het volk van Haïti wil nog
niets van verzoening weten
Het lange wachten op een
Franse sociaal-democratie
Reportage
Achtergrond
Protestantse delegatie uit Nederland voorgesprek naar Rome
DINSDAG 11 FEBRUARI 1986
PAGINA 13
Jean-Claude Duvalier, de zo
gehate president voor het le
ven, en zijn handlangers zijn
verdwenen, maar daarmee
zijn de problemen van Haïti
nog lang niet opgelost. Het
is en blijft onrustig. Dit
weekeinde werden er twee
warenhuizen met duizenden
dollars aan Amerikaanse
voedselhulp leeggeplun
derd. Niet zozeer omdat de
Haïtianen honger hebben,
maar juist omdat de waren
huizen eigendom waren van
Ernest Bennett, Duvaliers
schoonvader, een sluwe za
kenman die zijn familierela
tie met Baby Doe tot op de
meest onmogelijke wijze
heeft weten uit te buiten.
Een verslag van onze corres
pondent Rob Sprenkels.
door
Rob Sprenkels
Een Tonton Macoute de privé-
ordedienst van de Duvaliers)
probeert gewond aan zijn woe
dende belagers te ontsnappen. De
wraak van de Haïtianen zal ver
moedelijk jaren duren. (foto AP)
PORT-AU-PRINCE - 'Hore de loi', vogelvrij.
„Iedereen die wordt betrapt op de een of an
dere daad van vandalisme of plundering zal
worden beschouwd als een vogelvrij
verklaarde". Deze advertentie van kolonel
William Regala, minister van defensie, van
binnenlandse zaken en tegelijkertijd ook lid
van de regeringsjunta, liegt er niet om. „De
plunderingen en het vandalisme zijn niet in
het belang van de natie",jso waarschuwde
Regala via radio en televisie, „de politie heeft
opdracht gekregen om rigoureus op te tre
den, om alle privé-bezittingen en ook het le
ven zelf te beschermen".
Sinds zijn dochter Michèle zes jaar geleden
met Duvalier trouwde, heeft zakenman Er-
nest Bennett zijn eigen luchtvaartmaat
schappij weten op te richten, Haïti Air. Vol
gens betrouwbare bronnen deed hij deze
eind vorig jaar weer van de hand; een aanwij
zing dat de Duvaliers toen al plannen hadden
om te vertrekken. Verder kreeg Bennett het
voor elkaar om goedkoop verkregen Mexi
caanse olie peperduur door te verkopen aan
het apartheidsbewind in Zuid-Afrika; zag hij
kans om Haïtiaanse suiker te exporteren en
vervolgens voor de Haïtiaanse markt zelf sui
ker te importeren, beide transacties natuur
lijk met een dikke commissie; verder begon
hij de import en de verspreiding van cement
en andere constructiematerialen te beheer
sen, verwierf hij supermarkten om daar
Amerikaanse voedselhulp te verkopen en ga
zo maar door.
Wraak
„Hier wordt niet geplunderd om te plunde
ren", schreef een progressief-gezinde Haï-
tiaan, die de gewelddadige gebeurtenissen
sinds het vertrek van Duvalier probeert uit te
leggen, „het gaat om wraak op de onderdruk
kers". Maurice vertelt hoe de Haïtianen op 1
januari 1804», toen zij na het uitmoorden van
de Franse overheersers de eerste onafhanke
lijke zwarte staat uit de wereldgeschiedenis
vormden, voor het eerst van hun leven alle
maal soep aten. „Vóór onze onafhankelijk
heid waren we slaven, en slaven kregen geen
soep, dat was alleen maar voor de bazen* de
koloniale overheersers. Maar op 1 januari
1804 aten alle Haïtianen soep, voor het eerst
van hun leven".
Volgens Maurice was het vrijdag en zater
dag opnieuw 'soepdag' in Haïti. „Alleen aten
de mensen dit keer geen soep. Wat ze nu wil
den, was iets terugnemen van degenen die
hen altijd hadden bestolen". Waar of niet, het
plunderen is in elk geval heel gericht ge
weest. Vooral de bezittingen van Bennett
hebben het moeten ontgelden. Zijn hele
BMW-garage is vernield, terwijl er op nog
geen dertig meter afstand een Nissan-dealer
zit die geen kras heeft opgelopen. Nissan is
niet van Bennet of Duvalier. Autoverhuurbe
drijf Hertz, ook vernield, daarentegen wel, de
leeggehaalde supermarkten ook.
Tonton Macoutes
De wraak op de Tonton Macoutes is een
verhaal apart. „Een heleboel mensen zijn
hier Tonton Macoutes, ook al weten dat soms
alleen maar hun meest intieme vrienden", zo
vertelt Maurice. „Zelfs ik heb voor mijn ei
gen veiligheid vaak de schijn van Tonton Ma
coute moeten ophouden", zo verzekert hij.
„Mijn vader zat namelijk in het leger. Er zijn
dus een heleboel Tonton Macoutes, maar van
veel mensen weet men het gewoon niet. Die
lopen dus geen gevaar". Wie volgens Maurice
wèl gevaar lopen, zijn de Tontons die in hun
donkerblauwe uniformen jarenlang de wij
ken hebben afgelopen, hun directe bazen en
de mensen die er door buren van worden ver
dacht dat ze verklikkers zijn geweest.
Zaterdagavond troffen we in het algemene
ziekenhuis van Port-au-Prince inderdaad het
stoffelijk overschot aan van een Tonton Ma
coute die, zo werd er verteld, door personen
was vermoord die ervan verdacht werden
ook Tonton Macoutes te zijn. Maurice had al
voor die mogelijkheid gewaarschuwd. „Heel
wat van de geheime Tonton Macoutes zullen
aan de dans proberen te ontsnappen door
zichtbare Tontons te lynchen", zo had hij me
voorspeld.
Na 29 jaar van brutale onderdrukking en
machtsmisbruik is de haat tegen de Tontons
begrijpelijk. Niet alleen de Duvalier-kliek
maakte misbruik van de macht, het was iets
dat op alle niveaus gebeurde. In een van de
talloze armenbuurten van Port-au-Prince
vertellen mensen me, hóe ze door Tontons
uit hun huizen waren gezet, opdat er een
Tonton in kon gaan wonen. „Mijn broer werd
drie jaar geleden in koelen bloede vermoord,
omdat hij zich probeerde te verdedigen", zo
vertelt Marie-Claire, zo'n 25 jaar oud. „De
Tonton Macoute is al gevlucht. Wij hebben
het huis verbrand. En nu zullen we op die
plek de mooiste woning van ons straatje bou
wen, ter herinnering aan mijn broer. Die Ton
ton Macoutes, die krijgen we nog wel een
keertje, als het niet morgen is, dan over twee
maanden, en als het moet over twee jaar".
Voodoo
Wellicht komt het door de invloeden van
de voor ons westerlingen zo griezelige vood-
oo-godsdienst, maar de Haïtianen lijken niet
in staat om dingen te vergeven of te vergeten.
Alle wraak, wrok en woede wordt opgekropt
achter een glimlach van schitterende tanden,
maar zodra men de kans krijgt, berg je.
Heel wat leden van Duvaliers vroegere mi
litie beschikken over uzi-mitrailleurs of Ml-
karabijnen. Waar dat toe kan leiden, bleek
zaterdagochtend. Honderden arme bewoners
van de wijk Bel Air, vlak bij het centrum van
Port-au-Prince, maakte zich op om het drie
verdiepingen hoge huis van tonton-chef
'messieu Dey' te bestormen. Vanaf het dak
werd plotseling geschoten.
Sommige ooggetuigen hadden het over ze
ven doden, maar in het ziekenhuis waren er
maar vier terug te vinden. Hoe het ook zij, het
leger arriveerde ter plekke om de in aantal
snel groeiende menigte te kalmeren en weg
te krijgen. Omdat het niet snel en goedschiks
ging, vielen er een paar harde klappen. Maar
de soldaten hadden hun knuppels nog niet
laten zakken of de mensenmassa stond weer
voor hun neus. Ik hoorde iemand beweren
dat Dey in zijn kelder nog altijd een paar ge
vangenen hield.
Kanonnen
iteindelijk werd de Tonton-chef met be
hulp van twee, met lichte kanonnen uitgerus
te pantserwagens geëvacueerd. Inmiddels
was het al dik twee uur 's middags, het uit
gaansverbod was al van kracht. Maar on
danks alle waarschuwingen waren er toch
nog wijkbewoners die Dey op de een of ande
re manier de rekening wilden presenteren.
Eén militair begon te schieten, een andere
lanceerde vijf of zes traangasgranaten, blijk
baar bang voor een bestorming. Er volgden
de nodige salvo's van nogal lichte vuurwa
pens, die> meteen werden beantwoord door
de zware, droge knallen van de automatische
M16-geweren van de militairen.
Voor zover bekend zijn er bij de evacuatie
van Dey geen doden of gewonden, maar
toch, er werd traangas gebruikt en er werd
geschoten in de richting van de mensen
menigte. En dat was nog vóór de aankondi
gingen van kolonel Regala, dat plunderaars
'vogelvrij" zullen worden verklaard en dat
bijeenkomsten op straat nadrukkelijk wor
den verboden. Het zal waarschijnlijk nog
lang duren eer het weer echt rustig wordt in
Haïti. De militairen denken nu aan een 'na
tionale verzoening', maar het Haïtiaanse volk
wil daar voorlopig nog niets van weten.
Fransen zijn conservatief en heb
ben een natuurlijke hang naar de
monarchie. Dat nationale gevoel -
in het geval van Frankrijk mag dat
zo worden genoemd - laat zijn spo
ren na in de dagelijkse politiek.
Een socialist zal door de kiezers
nooit uit een ideologisch motief tot
de leiding van het land worden ge
roepen. Aan de verkiezing van
Francois Mitterrand tot president
van de Vijfde Republiek lag vooral
opportunisme ten grondslag: de
JYansen waren uitgekeken op zijn
voorganger Valéry Giscard d'Es-
taing, een conservatief die achteraf
beschouwd een liberale politiek
voerde.
Niettemin: nu Mitterrand sinds
vijf jaar het Elysée-paleis bewoont
en zijn politieke populariteit onge
kende dieptepunten heeft bereikt,
blijft hg bewonderd als de voor
man van alle Fransen. Als de ko
ning die zich, uitstijgend boven het
partijpolitieke strijdgewoel, tot de
natie richt in een passend vocabu
laire.
Zo sprak hij afgelopen zaterdag
op een partijbijeenkomst in Lille
bijna louter in de algemeen geac
cepteerde sjablonen, die staatslie
den eigen zijn: 'rechtvaardigheid',
'evenwichtig bestuur' en 'de trots
van de natie'. Een argeloze
toehoorder zou bijkans vergeten
dat Mitterrands rede in feite een
verantwoording was van vijf jaar
socialistische/sociaal-democrati-
sche politiek aan de vooravond van
de parlemenstverkiezingen van 16
maart aanstaande.
Eric Boogerman, redacteur van
NRC/Handelsblad en in het verle
den onder meer als correspondent
in Parijs werkzaam geweest,
schreef een boek over die in de
Franse parlementaire geschiedenis
van deze eeuw veelbewogen jaren.
Het heet 'Frankrijk 1981-1986 - De
socialistische metamorfose en het
plotselinge heimwee naar liberalis
me' en het beschrijft in 21 hoofd
stukken dè opkomst en neergang
van het socialistische bewind in zo
wel een historisch als een toe
komstperspectief.
Onuitwisbaar
Samenvattend gaat het daarbij
om een vergelijking met de linkse
Volksfront-regering van Léon
Blum die medio jaren dertig in
twee jaar tijd een onuitwisbaar
spoor achter zich liet, van financië
le chaos en sociaal-economische
gelijkstelling. Ook Blums regering
lag niet in het verlengde van een
plotselinge flirt van de natie met
het marxistisch erfgoed en ook de
ze regering trad aan in de periode
van economische crisis.
Vastgesteld kan evenwel worden
dat de verworvenheden van Blums
socialistische inkomenspolitiek
nadien niet werden teruggedraaid,
omdat de inhoud ervan kennelijk
strookte met wat in Frankrijk (op
termijn) algemeen als wenselijk
werd beschouwd.
Hetzelfde geldt vermoedelijk
eveneens voor de invoering van de
vijfde betaalde vakantieweek, de
overgang van 40 naar 39 uur per
week werken (met behoud van sa
laris) en de verhoging van uitkerin
gen aan bejaarden en arbeidsonge
schikten in de eerste jaren van Mit
terrands heerschappij.
Het toekomstperspectief wordt
uiteraard bepaald door de ver
wachte verliezen van de socialisten
bij de komende parlementsverkie
zingen en het gegeven dat presi
dent Mitterrand na 16 maart nog
twee jaar kan regeren. President
verkiezingen zijn er immers pas in
1988. Zoals het er nu naar uit ziet
leidt het dictaat van de Vijfde Re
publiek straks voor de eerste maal
tot de situatie waarin een president
met vergaande bevoegdheden zal
moeten regeren met een hem niet-
welgevallige parlementaire meer
derheid. De EYanse beschouwing
staat dezer dagen dan ook bol van
de vraag wat deze 'cohabitation'
(samenleven) in de praktijk zal be
tekenen.
Dogmatisch
Boogermans boek geeft een jour
nalistieke schets van de afgelopen
vijfjaar en meer pretentie heeft hij
ook niet. Hij behandelt relevante
thema's als de funeste invloed van
het jarenlange verblijf van de so
cialisten in de oppositie op hun re
geringsprogram ("Mitterrand had
in zijn bibliotheek niet één boek
over economie") en hun hang naar
de vormgeving van een dogma
tisch socialisme met een vergaan
de staatsinvloed, uitmondend in de
utopische gedachte dat de Franse
economie zelfstandig van de we
reldeconomie zou kunnen bestaan.
Aan de orde komen behalve de om
streden pers- en onderwijswet ook
de traditionele continuïteit in de
buitenlandse en defensie-politiek
en de culturele successen van de
mediagenieke minister Jack Lang.
De koude douche kwam twee
Francois Mitterrand en Pierre Mauroy op de jaarlijkse herdenking van
de 8e mei voor de Are de Triomphe. De foto dateert uit 1983. Mauroy leidt
zijn derde regering; ruim een jaar later wordt hijzelf vervangen door
Laurent Fabius. (foto afpj
door
Ton van Brussel
jaar geleden toen de derde regering
van Mitterrands vertrouweling
Pierre Mauroy in de kuil viel, waar
uit Giscard zojuist was opgestaan.
De Fransen hadden hun bekomst
van het zoveelste televisie-optre
den waarin de premier het einde
van de crisis aankondigde. Soort
gelijk optreden van president Gis
card lag te vers in het geheugen.
Mitterrand ontdeed zich van
Mauroy, het vlees geworden socia
lisme en stelde er zijn partijgenoot
Laurent Fabius (een Franse Rutid
Lubbers), telg uit een onverdacht
geslacht, voor in de plaats.
Ook Boogerman ziet dat als Mit
terrands grote verdienste. Hij koos
eieren voor zijn geld en schakelde
over op de sociaal-democratische
variant, waarin een meer subtiele
aanpassing te herkennen viel van
de onder Giscard al voorzichtig
vormgegeven verzorgingsstaat. De
populariteit van een man als Fa
bius kan een aanwijzing zijn voor
de waardering van de Fransen voor
deze belangrijke beleidsombui
ging. De door Boogerman gesigna
leerde hang naar liberalisme, zou
in die benadering door een voort
gezette sociaal-democratische poli
tiek gekanaliseerd kunnen wor
den.
Voorlopig zijn de wonden van de
eerste drie jaren van Mauroy nog
allerminst geheeld, zo blijkt uit de
zware verliezen die de socialisten
in tussentijdse verkiezingen en re
cente opinie-peilingen te incasse
ren kregen. Probleem is ook dat
plannen en wetten uit die eerste
drie jaar in een aantal gevallen
voortwoekeren en Mitterrand zich
onvoldoende heeft weten te ont
doen van het in Frankrijk nu een
maal bovenmatig gehate centralis
me.
Aarzelend
Hoewel hier en daar nog aarze
lend, en lang niet altijd overtui
gend vertegenwoordigd op de
roemruchte partijcongressen,
heeft het regime-Mitterrand de
Franse socialisten wel aan de poor
ten van de sociaal-democratie ge
bracht. Daarmee is de partij beter
dan ooit toegerust om een of ande
re samenwerking met het centrum
aan te gaan. De communisten van
de ijzervreter Marchais hebben
hun steun aan de regering al lang
opgezegd en vormen niet langer
een beletsel voor de prille beker
ing. De vermoedelijk aanstaande
'cohabitation' is een gelegenheid
bij uitstek om te bezien in welke
mate de nieuwe koers in de PS
wortel heeft geschoten.
Boogermans boek doet van deze
dilemma's helder, betrouwbaar en
leesbaar verslag. Het is in feite een
luxe om een (buitenlandse) actuali
teit op deze wijze vastgelegd te
zien. Een soortgelijk werk over het
kabinet-Den Uyl ontbreekt bij
voorbeeld nog steeds. EJn al staat
ons parlementaire stelsel met bij
behorende coalitiepolitiek niet die
totale klimaatsverandering toe, die
in Frankrijk luttele dagen na een
kiezersuitspraak aan de orde kan
zijn, de echo van onze jaren 13-11
is er niet veel minder .om.
'Frankrijk 1981-1986 - De socia
listische metamorfose en het plot
selinge heimwee naar liberalis
me' door Eric Boogerman. Uitge
verij: Thomas Rap, prijs 25.
Van 17 tot 21 maart zullen ver
tegenwoordigers van enkele pro
testantse kerken uit Nederland
te gast zijn bij het 'Secretariaat
voor de eenheid van de .christe
nen' in Rome. Dat is een direct
gevolg van de oecumenische ont
moeting met de paus vorig jaar
mei in Utrecht. De Hervormde
Kerk, de Gereformeerde Kerken
en de Evangelisch-Lutherse
Kerk hebben de uitnodiging
voor een vervolggesprek aan
vaard.
De samenstelling van de ver
schillende delegaties staat nu
vast.
De rooms-katholieke afvaardi
ging uit Nederland bestaat uit dr.
J. F. Lescrauwaet, hulpbisschop
van Haarlem en ondervoorzitter
van de Raad van Kerken, dr. H.
A. van Munster, secretaris-gene
raal van de bisschoppen en van
de Nederlandse kerk, dr. R. W. G.
Huysmans, voorzitter van de
Sint Willibrordvereniging (ad
vies- en service-orgaan voor oe
cumene) en hoogleraar aan de
Katholieke Theologische Hoge
school in Amsterdam, en me
vrouw drs. W. H. M. Steemers-
van Winkoop, studiesecretaris
bij het secretariaat van de kerk
(onder andere belast met oecu
menische zaken). Perschef Th. P.
M. Palstra is aan de delegatie toe
gevoegd. Op verzoek van kardi
naal Willebrands, voorzitter van
het 'Secretariaat voor de eenheid
van de christenen', zal kardinaal
Simonis, aartsbisschop van
Utrecht, aan de ontmoetingen en
beraadslagingen deelnemen. Hij
is lid van dit secretariaat.
De protestantse delegatie ziet
er zo uit:
ds. H. Huting, voorzitter van de
hervormde synode, dr. R. J.
Mooi, secretaris-generaal van de
Hervormde Kerk en lid van het
Centraal Comité van de Wereld
raad van Kerken, dr. C. P. van
Andel, secretaris van het Her
vormd beraad over de verhou
ding tot de Rooms-Katholieke
Kerk, ds. R. van de Beid, her
vormd predikant in Maastricht
en lid van de kerncommsie van
het genoemde Hervormd beraad,
mevrouw drs. L. W. van Reijen-
dam-Beek, hervormd predikant
met bijzondere opdracht (zieken
huispastoraat) in Beverwijk/
Heemskerk en lid van de Her
vormde raad voor Kerk en Theo
logie;
node, ds. W. Bleij, luthers pr<
kant in Amstelveen en vóór ds.
Burghoorn synodevoorzitter;
dr. H. J. Kouwenhoven, gere
formeerd predikant in Vlaardin-
gen en voorzitter van de gerefor
meerde synode, drs. H. Eikel
boom, gereformeerd predikant
in Vlaardingen en voorzitter van
de taakgroep Reformatie-Rome
van de gereformeerde synode
commissie 'Oecumene binnen
land', drs. I. de Jong, gerefor
meerd predikant in Maastricht
en lid van genoemde taakgroep,
mevrouw ds. M. J. van der Veen-
Schenkeveld te Rijswijk (ZH),
geestelijk verzorger by de Rot
terdamse verpleeghuizen 'De
Rustenburg' en lid van het Cen
traal Comité van de Wereldraad
van Kerken, professor dr. D. C.
Mulder, emeritus-hoogleraar
theologie van de Vrije Universi
teit in Amsterdam en voorzitter
van de Raad van Kerken in Ne
derland, en H. J. Verburg te
Leusden, (pers)voorlichter van
de Gereformeerde Kerken.
De deelnemers hebben zich.
door middel van gesprekken,
themadagen en literatuurstudie
grondig op dit bezoek voorbe
reid. Vier hoofdonderwerpen
zullen in Rome aan de orde ko
men: gemengd-gehuwden, eu
charistische gastvrijheid (avond
maal), vrouw en ambt en oecu
menische samenwerking.
Plaats voor de gesprekken is
het Vaticaanse onderkomen van
het secretariaat voor de eenheid.
De gesprekken zelf zijn niet
openbaar. Dagelijks zal de pers
na afloop worden ingelicht.
Leiden. Donderdagavond (13
februari) om 8 uur zal professor
dr. J. Bruinsma van de Land
bouwhogeschool in Wageningen
in het Hooglandse Huys (Mo-
riaansteeg, by de Hooglandse
kerk) een lezing houden over zijn
ervaringen met ep binnen de
vrijmetselarij. Bruinsma is lange
tijd zelf een van de topmensen
geweest binnen deze organisatie,
maar kwam tot een ander den
ken en leven.
De bijeenkomst gaat uit van de
'Evangelisatie Leidse Studen
ten'. (Adres van deze evangelisa
tie: Maasstraat 45).
Alphen aan den Rijn. Me
vrouw A. Smits-Rosingh, Ju
weelstraat 71, vroeg ons, nog
eens de aandacht te vestigen op
het maandelijkse oecumenische
avondgebed in de remonstrantse
kerk (vroegere synagoge) aan de
Van Mandersloostraat in Alphen.
Het eerstvolgende avondgebed -
een voortzetting van de Vredes-
week-85 - is morgen van kwart
over 7 tot kwart voor 8.
Vrouw. Een
de Nederlands Gereformeerde
Kerken (een afscheiding uit de
jaren 60 van de vrij gemaakt-gere
formeerden) kan geen eenslui
dend standpunt geven over de
toegankelijkheid van het diake
nambt voor de vrouw. Het onder
zoek gebeurde op verzoek van de
plaatselijke kerk van Amster
dam-centrum die zelf geen be-
Het rapport van de commissie
bevat een meerderheids- en een
minderheidsstandpunt. De
meerderheid vindt, dat de bijbel
geen grond geeft voor de open
stelling van het diakenambt voor
vrouwen. De minderheid kwam
tot een tegenovergestelde con
clusie. De 'landelijke vergade
ring' van deze kerk (te vergelij
ken met een synode) zal zich
eind deze maand beraden over
beide standpunten.
Hervormde Kerk: beroepen
door de synode tot predikant
voor buitengewone werkzaam
heden (secretaris algemene za
ken) mr. J. Haeck, kandidaat te
Hoevelaken, beroepen te
Doornspijk L. Schaafsma Zuili-
chem, te Numansdorp kandidaat
J. G. van Boven Hank, te Zeist A.
van den Oever Dordrecht; aange
nomen naar Hillegersberg L. A.
Nell Middelburg; bedankt voor
Lekkerkerk ('t Venster) C. A. van
der Sluijs Veenendaal, voor Wyk
(bij Heusden) L. Kruymer Som-
melsdijk.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: aangenomen naar Mid
delburg voor zendingsdienst op
Irian Jaja A. J. T. van der Scheer
Bergschenhoek, naar Zeist M.
Nap Leusden, naar Axel G. F. de
Kimpe Gees.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: bedankt voor Zaamslag
P. Beekhuis Rotterdam-Kralin
gen.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Haamstede A. Hof
man Wyk-Aalburg.
Gereformeerde Gemeenten in
Nederland: bedankt voor
Utrecht W. Verhoeks Arnemui-
den.
Baptistengemeenten: beroe
pen te Emmen A. H. Agtereek
Westerhaar, te Eindhoven O. 01-
denburger Hengelo.
