Wim Kok: 'Realisme,
geen dagdromerijen'
Gasprijs omlaag, maar met hoeveel?
'Coming man' betreedt kreukvrij de arena
ZATERDAG 8 FEBRUARI 1986
„Het liefst zou ik schouder aan
schouder met Kaland naar de minis
ter stappen", zegt Ton Grotens, de
hoofddirecteur van de Nederlandse
Gasunie in Groningen. Maar sena
tor Ad Kaland, de voorzitter van de
club van 150 gasdistributiebedrij-
ven in ons land (de Vegih) ziet nog
niets in een dergelijk door de om
standigheden ingegeven 'herenak-
koord'.
Wat hem betreft is het eind 1983 ont
brande conflict over de vraag welk prijs
kaartje er nu eigenlijk aan het huishou
delijke aardgas moet hangen, 'niet zo
maar voorbij, nu de olieprijzen ineens
zijn gaan kelderen. Kaland heeft de bal
daarom met een, naar het lijkt, meester
lijke voorzet teruggespeeld naar de man
die onlangs zo aandrong op een geza
menlijk (en liefst eensluidend) advies
van Gasunie en Vegin, te weten minis
ter Gijs van Aardenne van Economische
zaken. Als die erin trapt, wordt het gas
dus binnenkort alvast een dubbeltje
goedkoper.
Kaland: „Er is - nu huisbrandolie
goedkoper is geworden dan aardgas -
geen enkele rechtsgrond meer voor de
door de minister genomen prijsmaatre
gelen van de afgelopen drie jaar. Dus
hebben we hem geschreven dat hij die
prijsbeschikkingen eerst maar eens
moet intrekken. En wel zo gauw moge
lijk."
Vergelijkbaar
De gasrekening is hoog in Nederland.
Dat komt doordat de prijs, die het Ne
derlandse gezin voor zijn gas betaalt, is
opgehangen aan de brandstof welke
wordt beschouwd als het meest voor de
hand liggende alternatief: huisbrando
lie. En die was, totdat een paar weken
geleden de oliemarkt door overvloed
ontaardde in een regelrechte chaos, pe
perduur. De jaar op jaar doorgevoerde
verhogingen van de aardgasprijs (op het
ogenblik 68,6 cent per kuup, inclusief
btw) waren dan ook ingegeven door de
opvatting van de staat en de Gasunie,
namelijk dat huishoudelijk gas gestaag
in de pas moest komen met de prijs van
een vergelijkbare hoeveelheid huisbran
dolie.
Deze ontwikkeling, die in gang werd
gezet ten tijde van de eerste oliecrisis
(daarvóór was gas, hoewel in objectieve
zin goedkoop, zelfs duurder dan huis
brandolie) heeft met name de laatste ja
ren geleid tot stapels onbetaalde reke
ningen en legio acties van 'woonlasten
comités'. Toch durft Gasunie-directeur
Grotens de stelling aan dat aardgas nog
steeds „de goedkoopste manier is om
uw huis te verwarmen" (reclameslogan
uit het begin van het aardgastijdperk).
„Die tijd is nooit weggeweest", zegt hij.
Dat de mensen hun aardgasrekening
zo hoog vinden, heeft volgens hem dan
ook mede een psychologische achter
grond. Zo van: het is 'ons' aardgas en
daar moeten we dan nog zo veel voor be
talen ook. „Dat komt doordat aardgas zo
gewoon is, zo sterk is doorgedrongen in
de samenleving. Men kent de prijs van
het alternatief eenvoudig niet meer. In
een land als Duitsland, dat zelf geen
aardgas heeft en waar de huishoudelijke
energiemarkt nog voor tweederde wordt
bediend met huisbrandolie, hoor je
nooit dat gas zo duur is. Daar weten ze
wel beter."
Ad Kaland: „Als er een dubbeltje van
de gasprijs afgaat zijn we terug op het
niveau van eind 1983, dat wil zeggen 49,6
cent, zonder btw. Ik heb hier een over
zicht waaruit blijkt dat een vergelijkbare
hoeveelheid huisbrandolie 48 cent kost
en er is gisteren net weer vier cent af ge
gaan. Dat is dus 44 cent per aardgas-
equivalent olie. Consumentenprijs, het
staat er bij. Dus, als die acht cent van
Van Aardenne (met btw bijna een dub
beltje, red.) ongedaan wordt gemaakt,
blijft aardgas nog steeds duurder dan
huisbrandolie".
Accepteert de Vegin de huisbrandfor
mule nu ineens? Kaland: „Nee. Wij blij
ven vasthouden aan stookolie-pariteit
Dat hebben we op de bestuursvergade
ring, onlangs nog eens duidelijk vastge
steld. We verkopen onze principes niet
voor een schotel linzen. Ik wil alleen
maar even duidelijk maken dat aardgas
zelfs op grond van de door ons niet geac
cepteerde hbo-formule te duur is. Als de
Gasunie dan ook nog even op onze for
mule wil gaan zitten, kan er na het ver
dwijnen van de prijsbeschikkingen van
de minister nog wel drie cent af, bijvoor
beeld per 1 juli".
Diep ingegraven
Die acht cent (excl. btw, voor de con
sument dus een dubbeltje) moet er. zegt
de Vegin, met onmiddellijke ingang af.
Waarom? „Er is geen enkele rechts
grond voor die drie prijsmaatregelen
meer. De minister heeft die beschikkin
gen genomen omdat de prijs van het gas
achterbleef bij die van huisbrandolie.
Het is een minimumprijs, die de Gasu
nie dan ook mpet vragen aan de Vegin-
leden (die overigens allemaal een indivi
duele overeenkomst met Gasunie heb
ben - red.)".
„Nu huisbrandolie goedkoper is dan
aardgas, is de grond voor die minimum
prijs niet langer aanwezig. Van Aarden
ne kan dus maar één ding doen: de be
schikkingen intrekken".
Had de minister dan niet liever een
unaniem advies van Gasunie en Vegin
ontvangen? Kaland: „Hij wist al toen hij
het aan ons vroeg, dat hij dat in alle rede
lijkheid niet mocht verwachten. We blij
ven principieel van mening verschillen
over de formule".
Stel, de minister is het met de Vegin
eens, gaat hij dan weer met de Gasunie
praten? Kaland: „We praten nu al. Dat
zullen we blijven doen, ook al zjjn we het
niet eens. Kijk, als nu eerst die gedwon
gen prijsverhogingen ongedaan worden
gemaakt... ik denk... misschien is de
lucht dan wel zover opgeklaard dat we
ruimte vinden voor een bepaalde formu
le. Dus niet praten over oliepariteit, ik
denk even hardop, maar bijvoorbeeld te
rug naar het uitgangspunt van het con
tract: een redelijk te achten kleinver
bruikerstarief. Dan laatje in het midden
via welke formule elk van de partijen tot
dat redelijke tarief is gekomen. Dat is
toch denkbaar?"
„Ik zou daar wel voor voelen, want - en
nu richt ik me als zyn allerbeste en aller
grootste klant via uw krant even tot Ton
Grotens - de situatie met al die prijsbe
schikkingen, die is onhoudbaar. Het zou
my wat waard zijn - en daartoe ben ik
persoonlijk bereid en ik denk het be
stuur ook - er met de Gasunie uit te ko
men. We zitten wel erg diep ingegraven
in onze stellingen en dat is een trieste
zaak"
door Louis Burgers en Peter van Nuijsenburg
Eén slijtageslag heeft Wim Kok al
overleefd. Terwijl André van der
Louw, Ed van Thijn en Marcel van
Dam in de afmattende wedren om
de opvolging van partijleider Den
Uyl afhaakten, haalde hij de hoofd
prijs binnen. Hij wordt de nieuwe
leider van de PvdA. Met een
vliegende start: de kiezers blijken
volgens opiniepeilingen al meer
vertrouwen te hebben in hem dan in
de man die voor de zevende keer de
PvdA-lijst aanvoert.
„De PvdA zal alles doen wat redelijker
wijze kan om plaatsing van kruisraket
ten in 1988 te voorkomen. Daarbij is
vooral van belang dat we een goede uit
slag bij de verkiezingen halen. Lukt dat
niet, dan staan we in de formatie buiten
gewoon zwak tegenover het CDA de
Verenigde Staten en de Navo. Maar als
we wel massieve steun voor ons stand
punt krijgen, is dat een feit van beteke
nis, zowel voor de binnenlandse politie
ke verhoudingen als in de relatie tot de
VS".
Varianten
„De inzet blijft het voorkomen van
plaatsing. Maar we moeten de kwestie
van die raketten niet te statisch benade
ren. We hebben naast de verkiezingsuit
slag ook te maken met de onderhande
lingen in Genève, het verbeterde inter
nationale klimaat, de komende top tus
sen president Reagan en de Russische
partijleider Gorbatsjov. Er zijn dus aller
lei varianten mogelijk, die zich niet tot in
details laten voorspellen".
„Of de plaatsing voor ons een breek
punt wordt, valt pas te zeggen als alle
eerder geschetste omstandigheden be
kend zijn. Maar de VS moeten begrip
hebben voor het feit dat in een democra
tie de bordjes kunnen worden verhan
gen. Bij totalitaire staten ligt dat anders.
Maar in het verkeer tussen democrati
sche staten mag je verwachten dat een
verdragspartner rekening houdt met de
veranderde politieke verhoudingen".
Het feit dat de Duitse sociaal-demo
craten de strijd tegen de middellange-af-
standsraketten hebben opgegeven, mag
volgens hem niet worden gezien als een
voorbeeld dat navolging verdient. Kok:
„De situatie in de Bondsrepubliek ver
schilt wezenlijk van de onze. Daar staan
die raketten namelijk al. Johannes Rau
(de nieuwe voorman van de Duitse
geestverwanten - red.) vindt dat we met
ons standpunt moeten doorgaan. Hij zal
dat op ons congres (13-15 februari) waar
schijnlijk nog eens herhalen".
De discussie op dat congres over de
defensieparagraaf, en dan weer vooral
over de kernwapentaken, wordt door ve
le sociaal-democraten met toenemende
spanning tegemoetgezien. Vele af
gevaardigden blijken met PvdA-voorzit-
ter Van den Berg van mening dat de
tekst over de kernwapentaken te vaag is.
Kok: „Ik wil daar niet op vooruitlo
pen. Je zou met bepaalde uitspraken de
indruk kunnen wekken dat je druk uit
oefent. De afdelingen hebben een eigen
verantwoordelijkheid. We moeten eerst
alle argumenten op een rij zetten. Maar
als het congres dingen doet die je niet
bevallen, heb je de mogelijkheid om een
voorbehoud te maken. Net als bij andere
politieke partijen. Begrijp me niet ver
keerd, dit is een uitspraak zonder poli
tieke lading".
Korter werken
Hij maakt opnieuw duidelijk dat het te
voeren sociaal-economisch beleid min
stens zo belangrijk is als de strijd tegen
de kruisraketten. De trefwoorden in de
PvdA-benadering zijn: een verbreding
van de basis voor duurzaam economisch
herstel, versterking van de werkgelegen
heid onder meer door ADV en een
rechtvaardiger verdeling van de finan
ciële lasten en lusten.
Het huidige kabinetsbeleid wordt
door Kcik volstrekt van de hand gewe
zen. Er is te veel bezuinigd op voorzie
ningen als de gezondsheids- en bejaar
denzorg, het openbaar vervoer enzo
voort. Maar het bezuinigingsmes heeft
ook te diep gesneden in de directe over
heidsinvesteringen, waardoor de stad-
vernieuwing, de woningbouw en de we
genaanleg harde klappen hebben opge
lopen. „Uit ideologische overwegingen,
alle ruimte voor het bedrijfsleven en de
terugtredende overheid, is een deel van
de mogelijke economische groei onge
daan gemaakt", aldus Kok. Met alle ge
volgen van dien voor de werkgelegen
heid.
Hoewel de ADV als magische formule
voor de bestrijding van de werkloosheid
in regeringskamp en bedrijfsleven veel
aan aantrekkingskracht heeft ingeboet,
blijft Kok geloven in de verkorting van
de werkweek tot 36 uur, en, in een vol
gende fase, 32 uur. „Het kabinet heeft bij
de ambtenaren en de trendvolgers (ver
pleegsters, welzijnswerkers) de weg
Volgens Ad Kaland, voorzitter van de verenigde gasdistributiebedrijven in
Nederland (Vegin), bestaat er voor de minister geen enkele rechtsgrond meer om de
verhoogde aardgasprijs van de afgelopen jaren te handhaven. Een dubbeltje per kuup
omlaag, vindt hij. Maar Ton Grotens, directeur van de Gasunie, acht vier cent reëler.
Struikelblok: de formule volgens welke die prijs moet dalen. Want dat het aardgas
goekoper moet, is geen punt van discussie meer. De standpunten van beide heren op
een rijtje.
Optreden en uitspraken van 'coming man' Wim Kok worden gekenmerkt door
zakelijkheid. Hij laat zich niet prikkelen tot opzienbarende uitlatingen.
Politiek zwaar beladen termen als 'strijdpunten' en 'breekpunten' lijken in
zijn vocabulaire niet voor te komen. Nuance voert de boventoon in de
discussie over de arbeidsduurverkorting (ADV), de sociale zekerheid, maar
ook over de kruisraketten. Alles overheersende indruk: de weg naar het
Catshuis moet open worden opengehouden. Gesprek met een
oud-vakbondsman die nog kreukvrij de politieke arena betreedt.
„Eigenlijk vind ik", aldus Grotens,
„dat gas zelfs wel een dubbeltje duurder
mag zijn dan huisbrandolie, gezien de
rompslomp die je van olie hebt. Ik noem
dat de premiewaarde. Maar goed, daar
praten we dus maar liever niet over in
Nederland".
GezeUig
Al direct nadat het aardgas gevonden
werd in Nederland (Slochteren) is door
de toenmalige politieke leiders bepaald
dat het op commerciële wijze op de
markt moest worden gebracht. Dat wil
zeggen, aldus Grotens, tegen markt
waarde. „Lees de aardgasnota van De
Pous (destijds minister van economi
sche zaken, red.) er maar op na. Dus niet
tegen de kostprijs plus een bepaalde, re
delijk te achten winstmarge, maar tegen
marktwaarde, dat wil zeggen: tegen de
prijs van het alternatief'.
Kolen dus. De meeste mensen hadden
toen toch een kolenkachel? Grotens:
"Nee. Herinner je even de reclame
campagne van de kolenhandelaren?
Zoiets als: gezellige mensen stoken ko
len. Het was de laatste stuiptrekking van
de kolenlobby tegen de olie, die, met de
centrale verwarming, al helemaal in op
komst was. Olie pakte de markt. Huis
brandolie was dus ook toen het alterna
tief'.
Dat hebben de gasverbruikers dan
goed gemerkt. Met het oplopen van de
olieprijzen steeg elk jaar hun energiere
kening. De gasdistributiebedrijven
merkten het ook, vooral aan de teruglo
pende betalingsdiscipline van hun klan
ten, de Nederlandse huishoudens. Van
daar dat de Vegin (Vereniging van Gas
distributiebedrijven in Nederland), die
al een paar jaar tegensputterde, eind
1983 aan de bel trok.
Deze club zit namens haar ongeveer
150 leden jaarlijks met de Gasunie om de
tafel over de vaststelling van 'een rede
lijk te achten kleinverbruikerstarief, zo
als het langjarig contract met Gasunie
het omschrijft. De Vegin vond het stre
ven naar huisbrandoliepariteit niet lan
ger redelijk en legde de claim op tafel
voortaan te worden behandeld als.groot-
verbruiker.
„We zijn per slot van rekening de
grootste klant van de Gasunie", zegt Ka
land. Was dat Vegin-uitgangspunt in
dertijd geaccepteerd dan hadden de 150
gasbedrijven, die qua omzet stuk voor
stuk toch wel te vergelijken zijn met een
forse industrie, aardgas tegen indus
trieel tarief kunnen inkopen, dat wil zeg
gen: op basis van de lagere stookolie-
prijs.
één criterium, een redelijke kleinver-
bruikersprijs. Welnu, als je het daar in
een bepaald jaar niet over eens wordt,
dan verandert er gewoon niets; dat lijkt
me nogal simpel".
Het liep anders. De minister van eco
nomische zaken greep in. Gebruik ma
kend van de mogelijkheid die de Wet
Aardgasprijzen hem biedt, hakte hij de
knoop door: hij verhoogde de aardgas
prijs met drie cent. Dat gebeurde op
nieuw per 1 januari 1985 en nog eens
voor 1986, zij het dat het de laatste keer
geen drie maar twee cent werd. Zonder
btw. Tellen we die erbij, dan is door het
ingrijpen van de overheid het gas nu bij
na een dubbeltje duurder dan op 31 de
cember 1983. Ondertussen voert de Ve
gin sindsdien een niet erg vlottend pro
ces tegen de Gasunie over de haars in
ziens dus onjuiste huisbrandolieformu
le.
„We zitten met de Vegin inderdaad op
twee verschillende golflengten", stelt
Grotens van Gasunie vast. „Dat is bij
zonder vervelend. We hebben een con
tract van twintig jaar. We zijn dus met
elkaar getrouwd, kun je wel zeggen, en
huwelijksproblemen zijn nooit leuk. Wat
mij betreft stappen Ad Kaland en ik het
liefst nog morgen naar de minister met
een onderhandelingsresultaat op basis
van huisbrandolie-pariteit. Kaland doet
er verstandig aan dat uitgangspunt te ac
cepteren; dat levert het snelst een verla
ging van de gasprijs op".
En fijntjes voegt hij er aan toe: „In
1971 zijn de Vegin en wij het ook eens
geworden over een gasprijsverlaging,
met als argument dat huisbrandolie
goedkoper was dan gas. Toen gold die
olie kennelijk nog wel als acceptabel al
ternatief'.
Vier cent
Dat de prijs van het huishoudelijk
aardgas omlaag kan is in Nederland ei
genlijk geen punt van discussie meer.
Huisbrandolie is op dit moment goedko
per dan aardgas, bijgevolg kan de aard
gasprijs voor de consument naar bene
den. Hoeveel? Grotens: „Daarover kun
je wel speculeren, maar het kan morgen
weer anders zijn".
Volgens Gasunie-voorlichter Ben War
ner moetje eerder denken in termen van
drie, vier cent dan aan een dubbeltje. De
marktnotering voor huisbrandolie is
weliswaar een stuk onder de aardgas
prijs gedoken, „maar je moet natuurlijk
wel vergelijken met de consumenten
prijs en niet met de marktnotering. Ik
denk datje dan op vier cent zit".
Wim Kok: "De VS moeten begrip hebben voor hei feit dat in een democratie de bordjes kunnen worden verhangen
(foto ANP»
naar 36 uur afgesloten. Maar in het be
drijfsleven zijn de gesprekken nog in
volle gang. Die 36 uur komen er wel, zij
het wat gespreid over dit jaar en mis
schien begin volgend jaar".
Ingrijpen
De financiering van de ADV zou in de
knel kunnen komen, nu de inflatie een
laagterecord heeft bereikt. De prijscom
pensatie, tot nog toe de belangrijkste fi
nancieringsbron. valt daardoor nave
nant mager uit. Kok: „De ADV kan ook
uit de produktiviteitsstijging van de
werknemers, nu twee a tweeënhalf pro
cent, betaald worden. Verder moeten we
creatief gebruik maken van de mogelijk
heden die de nieuwe technologieën bie
den. We staan voor de keus: laten we de
werkloosheid hoog blijven of zetten we
een proces in gang van werk delen en
maken".
Kok onderkent de praktische bezwa
ren die kunnen bestaan tegen een door
de overheid opgelegde ADV, maar hij
sluit niet uit dat ingrijpen op enig mo
ment nodig kan zijn. „De herbezetting
kun je moeilijk regelen. Dat moet per be
drijf gebeuren. Maar ik ken de overheid
wel een regiefunctie toe: stimuleren van
ADV, wetgeving (beperking overwerk).
Liefst in de vorm van een sociaal con
tract tussen werkgevers, werknemers en
overheid".
De PvdA wil blijkens het ontwerpver-
kiezingsprogramma de sociale uitkerin
gen, nu 70 procent, weer opkrikken tot
75 procent. Maar evenals Den Uyl vindt
Kok dat het tempo waarin dat moet ge
beuren vooral bepaald moet worden
door de economische groei, maar ook
door de houding van de eventuele coali
tiepartner. „Je moet dat zien over een
periode van vier jaar".
In de pas
Eenzelfde terughoudendheid betracht
hij ten aanzien van de koppeling van de
uitkeringen aan de loonontwikkeling.
„We moeten er alles aan doen om de uit
keringen weer in de pas te laten lopen
met de lonen. De koppeling moet her
steld worden. Maar stel je voor dat er een
loonexplosie komt - ik verwacht die
overigens niet - en je vertaalt die weer
naar de uitkeringen, dan levert dat fi
nanciële problemen op. De overheid
heeft de loonvorming namelijk niet hele
maal in de hand. Ik kan me voorstellen
dat beheersing van de loonontwikkeling
onderdeel wordt van een sociaal con
tract. Het is in elk geval niet rechtvaar
dig de uitkeringen te laten achterlopen.
De ideologie van dit kabinet: met een la
gere uitkering lopen de mensen harder
voor een baan, vind ik een gotspe".
Zijn gematigde standpunten hebben
Kok het imago van een no-nonsense-so-
cialist bezorgd. „No-nonsense, dat be
grip is wat bevlekt door het huidige ka
binet Ik heb niet het gevoel dat ik mü zo
onderscheid van veel mensen met ge
zond verstand in de partij en in de frac
tie. Voorop staat: wat willen we en waar
staan we voor. Dat moeten we op een
realistische manier zien te bereiken.
Niet met dagdromerijen".
door Egbert Zijlema
Ad Kaland (voorzitter Vegin): "We
stellingen".
Zoals we inmiddels weten, kreeg de
Vegin haar zin niet. Voor het eerst in de
geschiedenis van de onderhandelingen
tussen groothandelaar Gasunie en de
club van detailhandelaren werden ze het
niet met elkaar eens. „Dat had moeten
tten wel erg diep ingegraven in onze
(foto GPDI
betekenen", meent Kaland, „dat de prijs
per 1 januari 1984 - want daarover praat
ten we eind 1983, toen het vastliep - niet
gewijzigd had moeten worden. In het
contract dat wy met de Gasunie hebben,
staat niets over oliepariteiten; er is maar
