PAGINA 20
RADIO-TV
VRIJDAG 7 FEBRUARI 1986
18.15 AVRO cursus bridge. Les 7c
TELEAC
18.25 Biotechnologie. Les 3b. (herh.)
AVRO
18.55 De Fabeltjeskrant
19.00 Wordt vervolgd, tekenfilmmagazine
19.25 AVRO's Toppop. Presentatie: Kas van Iersel
NOS
20.00 Journaal
AVRO
20.28 AVRO's Wedden dat....? Showprogramma ge
presenteerd door Jos Brink, (slot)
22.20 AVRO's Televizier, actualiteiten. Presenta
tie: Ria Bremer en Mark Blaisse
22.50 Mash, Amerikaanse serie. Afl.: De jonge
rustelozen. Een lezing over de nieuwste medi
sche ontwikkelingen doet de dokters besef
fen dat ze nooit te oud zijn om te Ieren
23.15 Karei v.d. Graaf, gespreksprogramma o.l.v.
Karei van de Graaf
23.50 AVRO's Sportpanorama
NOS
00.05 Journaal
ZATERDAG
NOS
09.30 Nieuws voor doven en slechthorenden
TELEAC
10.05 Engels voor gevorderden (Follow through).
Les 13a
10.35 Biotechnologie. Les 4
FEDUCO/ROF
11.05 Telebord, cursus Fries. Les 16: De biblio
theek. (herh.)
11.25 Einde
NOS
13.00 Nieuws voor doven en slechthorenden
NOS
18.15 Nieuws voor doven en slechthorenden
18.20 Paspoort voor Spanjaarden
18.30 Sesamstraat
18.45 Jeugdjournaal
19.00 Journaal
ARA
19.12 Konsumentenman, consumentenrubriek
20.12 (ZW) Ontwrichten, Amerikaanse speelfilm
uit 1961. Regie: John Huston. Roslyn Taber
(Marilyn Monroe) ontmoet na haar scheiding
Gay Langland (Clark Gable). Roslyn benijdt
zijn manier van leven. Totdat ze ontdekt dat
Gay rodeo's rijdt en ziet hoe het daar toe gaat
22.12 Minister-President. Gesprek met de minister
over actuele zaken
NOS
22.30 Journaal
IKON
22.45 Tussen gisteren en morgen, reportage over
een Javaans dorp
23.28 Een bericht van de wilde ganzen
NOS
23.30 Nieuws voor doven en slechthorenden
VARA
23.35 Vrouwen van Parijs, Franse speelfilm uit
1979. Regie: Daniel Duval. Marie-Ange laat
zich verleiden om het oudste beroep ter we
reld uit te oefenen. Dit wordt één grote lij
densweg. Uiteindelijk komt Marie-Ange in
verzet tegen deze vorm van onderdrukking
ZATERDAG
ROF
11.05 Telebord, cursus Fries. Les 16: Bilbliotheek.
(herh.)
11.25 Einde
NOS
12.00 Studio Sport: Schaatsen: Wereldkampioen
schappen voor dames vanuit Den Haag
18.00 Tik Tak, kleuterprogramma
18.05 Plons, kleuterserie (herh.)
18.10 Prikballon. kleutermagazine
over het maken van allerlei voor
werpen en een tekenfilm.
18.25 Star Trek, science-fictionserie
over de belevenissen van de USS
Enterprise. Met: Leonard Nimoy,
William Shatner, Deforest Kelley
e.a. Afl.: De menagerie. (1)
19.15 Uitzending door derden: Socia
listische Omroepvereniging
19.40 Mededelingen en programma
overzicht
19.45 Journaal
20.10 Weerbericht
20.15 De Collaboratie. Presentatie:
Maurice de Wilde. Afl.: Jeugdcolla-
boratie: Dür et pur, opleiding en
werving van rex-jongeren
21.50 Muziek, taal der naties. Engelse
reportage over Europese jeug
dorkesten
22.20 Journaal. Aansl.: Coda: 'Okto
ber' van Maria Vasalis
19.00 Zonen en dochters (Sons and
daughters), Australische serie
19.25 In de boot genomen (Shan-
gaied), slapstick film met Charlie
Chaplin
19.42 Mededelingen en programma-
overzicht
19.45 Journaal
20.10 Weerman
20.15 Videomatch.
20.25 Première-extra, filminformatie
met Jo Röpcke
21.25 Bevrijding (Deliverance), Ame
rikaanse speelfilm uit 1972 Vier
stadsmensen dalen met kano's een
rivier af. Wat een mooie tocht had
moeten worden, draait uit op een
nachtmerrie
23.10 Einde
19.00 Ce soir, regionaal magazine
19.27 Quick et Flupke, tekenfilm
19.30 Journaal
20.00 Minute Papillon. consumenten
rubriek
20.05 Shogun (10), serie naar de ro
man van James Clavell. Mensen
van allerlei nationaliteiten hebben
om verschillende redenen de een
zaamheid van Ierland gekozen. De
komst van Sharon verstoort de rust
22.50 Journaal
ZATERDAG
08.30 Nouba-Nouba. gevarieerd kin
derprogramma
09.30 Zie RTBF 2
11.30 Teletekst
11.50 Interwallonie: Paravosotros,
Pf??
WDF
18.00 Hier und Heute
18.25 (S) WWF-Club. live vanuit de
studio
19.00 (S) WWF-Club. live vanuit de
studio.)
19.58 Programma-overzicht
20.00 Tagesschau.
20.15 Mainz, wie es singt und lacht,
carnavalsprogramma
23.30 Tagesschau
23.35 Heut' abend..., talkshow met
Joachim Fuchberger. Gast: Elke
Heidenreich
00.20 (ZW) Ich folgte einem Zombie
(I walked with a Zombie). Ameri
kaanse speelfilm uit 1943. Zuster
Dee komt op een eiland in het Cari-
bisch gebied om een zombie-achti-
ge vrouw te verzorgen. Ze vindt
skeletten in de linnenkast, (twee
kanalen)
01.35 Nachtgedanken, overweging
door Hans Joachim Kulenkampff
ZATERDAG
10.00 Tagesschau und Tagesthemen
10.25 ARD Sport Extra. Vandaag:
WK-skiën, afdaling heren
11.30 Einde
11.35 Umschau
11.45 Das verrückte Orchester (herh.)
12.10 Auslandjournal
12.55 Persoverzicht
13,00 Tagesschau
18.20 Jack Holborn, Afl. 12. Door toe
val ontdekt Jack Holborn dat zijn
moeder nog leeft. Aansl.: Nieuws
overzicht
19.00 Heute
19.30 Auslandsjournal, reportages
van buitenlandse correspondenten
20.15 Derrick, politieserie. Inspek-
teur Derrick vindt het een vreemd
verhaal als Erich Fiska hem komt
vertellen dat hij bij het inbreken
van een huis, een dode vrouw heeft
zien liggen
21.15 Vorsicht, Falie! De politie
schuwt tegen bedriegers, smokke
laars en oplichters
21.45 Heute-journal
22.05 Aspekte, cultureel magazine
22.45 Die Sport-Reportagé
23.15 (S) Aus Hollywood: Golden
Globe 1986. Films, sterren en hun
prijzen
00.30 Die Profis. serie. Afl.: De moor
denaar van Athene. Door toeval
komt George Cowley erachter dat
vanuit Athene een huurmoorde
naar in Londen is aangekomen.
Eén ding blijft onduidelijk: wie zal
het slachtoffer worden?
01.20 Heute
ZATERDAG
stuit op veel onbegrip bij de bevol
king van Eisleben. Hij wil de boe
ren tot vrede bewegen maar stuit
op een diepe kloof. Veel onbegrip
heerst er over het huwelijk tussen
Luther en Katherina von Bora, een
uitgetreden non
23.50 Rockpalast. Vandaag: I love
Quincy, programma over de produ
cer Quincy Jones
00.50 Laatste nieuws
18.10 Grange hill, kinderserie
18.35 Fax!, amusementsprogramma
19.00 Journaal en weerbericht
19.35 London Plus
20.00 Wogan, showprogramma rond
Terry Wogan
20.40 Blanketty Blank, amusements
programma met Les Dawson
21.15 Dynasty, Amerikaanse tv-serie.
22.00 Journaal, weekend-weerbericht
en regionaal nieuws
22.30 Lovejoy, serie
23.25 Victoria Wood - as seen on tv
00.00 El Condor, Amerikaanse speel
film uit 1970. Twee zwervers gaan
op zoek naar goud, dat verborgen
moet zijn in een Mexicaanse ves
ting
01.40 Weerbericht
ZATERDAG
08.10 Open Universtity
09.30 Hunter's gold, kinderserie
09.53 Bananaman
13.15 Grandstand, sportprogramma
met o.a.: 1. Racing vanuit Newbury.
2. WK Indoor Bowling. 3. Rugby
Monroe en Gable
The Misfits van regisseur John
Huston is in de Amerikaanse
filmgeschiedenis een historisch
document. Deze kwalificatie
komt niet zozeer omdat het gaat
om een voortreffelijke speelfilm,
maar meer omdat naar een sce
nario van Pulitzer Prize-winnaar
Arthur Miller de legendarische
sterren Clark Gable en Marilyn
Monroe er in de zomer van 1960
hun laatste rollen in speelden.
Verder zou de toentertijd beken
de Montgomery Clift, die na The
Misfits in de versukkeling raak
te, een paar jaar later sterven. De
film werd dus gemaakt in de
schaduw van de dood.
The Misfits (De ontwrichten) -
vrijdag te zien bij de VARA -
werd in de staat Nevada ge
draaid. In het verhaal gaat Ros
lyn (Marilyn Monroe) naar Reno
om snel haar scheiding voor el
kaar te krijgen. In dit stadje leert
ze Guido (Eli Wallach) kennen
via haar hospita Isabelle (Thelma
Ritter). De man wordt verliefd op
haar, maar Roslyn valt voor zijn
vriend Gay (Clark Gable), die op
middelbare leeftijd als een soort
cowboy aan de zelfkant van de
maatschappij leeft en met het
plan rondloopt om wilde paar
den te gaan vangen. Het klikt da
delijk tussen de vrijgevochten
Gay en de gedesillusioneerde
Roslyn. Bij dit gezelschap voegt
zich dan nog Perce (Montgomery
Clift), een rodeokampioen, die
z'n goede tijd heeft gehad, en het
koor 'ontwrichten' is compleet.
De buitenbeentjes leiden sa
men een leuk leventje, tot de
jacht op de wilde mustangs be
gint. De onevenwichtige Roslyn
schrikt van de wreedheid daar
van en van het feit dat de paar
den dienen om tot hondevoer te
worden verwerkt.
In de wat brokkelige film le
vert de jacht op de mustangs in
elk geval prachtige beelden op.
Dat was voor Huston duidelijk
spekkie naar het bekkie. Wat
meer moeite had hij met de dia
logen van Miller, de schrijver van
onder meer 'De dood van een
handelsreiziger' en 'Van de brug
af gezien' en in die dagen (sinds
1956) nog met Marilyn Monroe
getrouwd, ondanks huwelijks
problemen.
De film herenigde overigens
Arthur Miller en Marilyn Monroe
maar tijdelijk, want tegen de tijd
dat The Misfits klaar was liep het
al ontwrichte huwelijk definitief
op de klippen. De complicaties,
die dat tijdens de draaidagen op
leverde en de houding van Mon
roe, die door haar depressies
leefde op kalmeringspillen, bete
kenden een ramp voor de film.
Gable werd gek van Monroe en
zelfs het veelgeroemde geduld
van John Huston raakte op.
Daarbij kwam nog dat op de set
in Nevada een verlammende hit
te heerste. De produktie werd
dan ook zodanig vertraagd, dat
de film in plaats van midden sep
tember pas op 4 november af
kwam. Gable, die al met zijn ge
zondheid tobde, had klaarblijke
lijk in de hitte bij de afmattende
18.20 Journaal met ondertitels en
weerbericht
18.25 The Drum, Engelse speelfi'.m
uit 1938. Avonturenverhaal over de
Britse cavalerie in het negentiende-
eeuwse India
20.00 Informatieve serie
20.30, Ebony, serie voor kleurlingen
21.00 Travellers in time
21.30 Gardeners world, informatieve
11.00 (S) Programma-overzicht
11.30 Biotechnologie, informatieve
serie. Afl. 6: Enzyme - ganz gross
12.00 Nachbarn in Europa, informa
tie en amusement voor buitenlan
ders en Duitsers. (12.00 Portugal. ZATERDAG
12.40 Italië. 13.20 Turkije)
22.35 W K. Indoor Bowling
23.05 Did you see...? herhaling
tv-programma's
23.50 Newsnight, actualiteiten
00.35 Weerbericht
00.40 W.K. Indoor Bowling
01.20 Einde
18.00 Telekolleg II: Maatschappijleer.
Les: Bundesrepublik Deutschland
- Deutsche Demokratische Repu-
blik
18.30 Hallo Spencer, serie
19.00 Aktuelle Stunde mit Blick-
punkt Düsseldorf, regionaal maga
zine met nieuws, sport en weekend-
weerbericht
20.00 Tagesschau
20.15 Lander - Menschen - Aben-
teuer. Götter, Glück end Buttertee,
reportage uit Tibet
21.00 Welt der Flüsse - Flüsse der
Welt, serie reportages. Afl.6: Wolga
21.45 Naturgeschichten - Zufall,
Chancen für Tieren und Planzen
22.15 Martin Luther, vijfdelige tv-
film Afl.5: Das Gewissen. Luther
18.30 The Brady Bunch. Out of this
world
19.00 The Lucy Show. Lucy goes into
politics
19.30 Green Acres. The Beverly Hill
billies
20.00 The Dick van Dyke Show, I'll
cry today
20.30 The New Candid Camera Show
21.30 Vegas. Mixed blessing
22.20 Deadly Ernest Horror Show
22.25 Blood Beast Terror. Engelse
speelfilm
23.40 Deadly Ernest Horror Show.
Epiloque
23.50 Sky Trax. Popmuziek
00.35 Closedown
scènes een te grote krachtsin
spanning geleverd en stierf op 16
november aan een hartaanval.
Marilyn Monroe zou niet zoveel
later zelfmoord plegen en Mont
gomery Clift sukkelde met z'n al
coholproblemen nog door tot
1966. Maar The Misfits laat voor
het laatst het drietal nog eens in
volle glorie zien en alleen daar
om al heeft de zwart/wit opgeno
men film toch wel een aparte di
mensie. (Vrijdag, 20.12 uur, Ne
derland 2)
Miou-Miou
De Nederlandse titel 'Vrouwen
van Parijs' voor de Franse pro
duktie 'La dérobade' heeft al iets
van de jaren vijftig, zo'n o lala-
sfeertje. Maar ook de film zelf -
vrijdagavond laat bij de VARA -
heeft alle clichés van die tijd over
de dames aan de zelfkant van de
maatschappij, een onderwerp
dat de Franse filmindustrie tallo
ze melodrama's en zeeën kroko
dillentranen heeft opgeleverd.
Dit keer tippelt Miou-Miou op
het Parijse trottoir, terwijl Maria
Schneider als haar droevige met
gezellin deelgenoot is in dit rosse
bestaan. Marie heet de hoofdper
soon en zij is zo diep gezonken
doordat ze als schoenenverkoop
ster verliefd wordt op Gérard,
die souteneur blijkt te zijn. En
dus zien we haar terug in borde
len of op straat in de warme
buurt, terwijl we scènes krijgen
voorgeschoteld, die doen herin
neren aan 'Wat zien ik?'.
Maar ook het geweld krijgt alle
aandacht, want Marie heeft al
gauw genoeg van haar werk
kring en probeert op verschillen
de manieren, al dan niet met
vriendin Maria Schneider, voor
zichzelf te beginnen of uit 'het le
ven' te komen. Maar dat lukt niet
zomaar, omdat Gérard haar
steeds weer hardhandig tot de
orde roept. Daarnaast gebeurt er
natuurlijk wel het een en ander
in dit crimineel milieu. Zelfs Gé
rard wordt door concurrenten
aardig te pakken genomen. En zo
hobbelt het verhaal schoksge
wijs door en kan het publiek zich
vergapen aan folkloristische
beelden van de Parijse Walletjes,
die vakkundig in beeld worden
gebracht, begeleid - waar is de
accordeon gebleven - door een
dreinmuziek van Vladimir Cos-
Marie, die is gemodelleerd
naar Marie-Sophie, de hoer uit
een bestseller van de Franse
schrijfster Jeanne Cordelier,
geeft echter toch nog een extra
dimensie aan de film, omdat ze
zich ontwikkelt van ongevoelige
lichtekooi tot een zelfstandige,
onafhankelijke vrouw, die zich
ontworstelt aan de dwangbuis
van haar omgeving en zich ten
slotte weet vrij te kopen. Maar
deze ontwikkeling krijgt naar
verhouding te weinig aandacht,
naast al die commercieel veel in
teressantere porties sex en ge
weld a la de jaren vijftig en zes
tig.
Van een echte karakterschilde
ring komt in de film dan ook niet
veel terecht, terwijl daarnaast ge
makshalve de aanzet tot bepaal
de belangrijke momenten maar
achterwege wordt gelaten, hoe
wel daardoor enkele situaties
wel vraagtekens oproepen. Maar
om zulke kleinigheden heeft re
gisseur Daniel Duval, die zelf de
rol van de souteneur speelt, zich
niet bekommerd. (Nederland 2,
23.35 uur).
Omroep Rijnland
houden slotmanifestatie van Musica
'85. Aansluitend in Leiden Lokaal een
gesprek met de Stichting Werkgele
genheid over het Olga- en Mostert-
ilex (Omroep Rijnland 17.30-
18.: uur).
18.15 Blockbusters
18.45 News at 5.45
19.00 About Anglia
20.00 Albion Market
20.30 Murder. She Wrote
21.30 Constant Hot Water
22.00 The Gentle Touch, (herh.)
23.00 News at Ten, followed by Ang
lia Late News and Weather
23.30 Cross Question
00.10 Friday Late Film: Operation
Crossbbow
02.20 Gospel at the Bygones Farm,
followed by Closedown
ZATERDAG
08.00 Fun Factory
10.55 Ivanhoe. 3 Days to Worchester
12.00 Sky Trax. Popmuziek
18.00 Musicbox
19.00 Thalassa, maritiem magazine
over Sail 85 in Amsterdam
19.27 Programme pour la jeunesse
19.47 Pollen No 1, amusement
20.44 L'enracinement
21.10 Les six de Bourgogne, docu
mentaire over zes koks uit de regio
21.25 Les oubliés de la musique,
portret van de musicus Déodat de
Séverac
22.00 Nieuws
22.30 - 2.00 Musicbox
ZATERDAG
8.00 - 18.00 Musicbox
'The Misfits'was het laatste optreden op het witte doek van de legen
darische Marilyn Monroe en Clark Cable. De film is vanavond te zien
om 20.12 uur op Nederland 2. (foto Kippa)
Mogelijk vaker nieuws op Radio 1
HILVERSUM (ANP) - De regionale omroep heeft zich bereid getoond
tegemoet te komen aan de wens enkele half-uurs-nieuwsbulletins weer in
te voeren op Radio 1. Tijdens een vergadering van Roos, het overkoepe
lend overlegorgaan, kwamen de regionale omroepen zelf met een voor
stel dat uitgaat van herinvoering van een vijf-minuten-bulletin om half
acht en een twee-minuten-bulletin om half één, direct gevolgd door de
berichten voor land- en tuinbouw.
De regionale omroepen stelden daar tegenover dat zij tenminste één
maal op een dag een uur ononderbroken moeten kunnen uitzenden. Dit
zou naar hun mening het best kunnen gebeuren door de regionale avond
uitzending van 18.00 tot 19.00 uur te verplaatsen naar 17.00 tot 18.00 uur.
Voorts zou de ochtenduitzending moeten worden aangepast. Voorge
steld wordt om deze uitzending van half acht tot half negen te program
meren, in plaats van tussen kwart over zeven tot acht uur.
In het voorstel van Roos komt geen half-zes-bulletin voor, omdat deze
ingreep de door de regio gewenste ononderbroken uitzending in de weg
staat. Voorts verwachten de regionale omroepen dat de landelijke zend
gemachtigden zich na de aanpassing van het Radio 1-contract ook daad-
werklelijk aan de voor hen belangrijke randvoorwaarden houden, zoals
een juiste verhouding tussen informatie en muziek.
Bijna vier mille voor bh Mata Hari
LONDEN (DPA) - De metalen bustehouder die de Nederlandse danseres
Mata Hari bij haar opvoeringen droeg is donderdag in Londen geveild.
Het vergulde kledingstuk ging voor 3.750 gulden naar een onbekende
Nederlander. Mata Hari, die als Margaretha Geertruida Zelle in Leeuwar
den werd geboren, werd in 1917 in Parijs door de Fransen doodgeschoten
wegens spionage voor de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog.
19.02 Teddy's Tip Tijd. NCRV: 20.02
De wereld zingt Gods lof. 21.02 Wa
ter en vuur. 21.30 Het Metropole Or
kest. 22.02 NCRV-vrijdag-sport.
NOS: 23.05 Met het oog op morgen.
VOO: 00.02 De Stemband. 02.02 Oh
wat een nacht. 5.02 Ook Goeiemor-
gen
Radio 3 na 18 uur
NOS: Ieder heel uur nieuws. NOS
18.04 De Avondspits. VOO: 19.02
Curry en van Inkel. 22.02 Count
down Café
Radio 4 na 18 uur
NOS: 18.00 Nws. 18.02 Aspecten van
de Kamermuziek. 19.00 De Boven
bouw. 20.00 Nws. 20.02 Europees
concert podium. (In de pauze: Mu-
ziekspiegel.) 22.00 Horizon. 23.00
NOS Jazz, met o.a. Jazzgeschiede
nis en opnamen v.h. Internationaal
Jazzfestival Amsterdam 1985
Radio 5 na 18 uur
EO: 18 10 Belgie totaal. P.P.: 18.20
Uitzending van de PPR. KRO: 18.30
Taal en Teken. NOS: 19.00 Program
ma voor buitenlandse werknemers.
(Met om: 19.00 Turks. 19.20 Marok
kaans. 19.50 Spaans. 20.00 Italiaans.)
EO: 20.30 De Bijbel open. 21.00 De
schoolagenda. 21.15 Zicht op Israël.
21.40 Theologische verkenningen?
OMROEP RIJNLAND
Radio 1 voor 18 uur
NOS: Ieder heel uur nieuws. TROS:
7.03 TROS Nieuws Show (11.03-
12.00 TROS Kamerbreed)
Radio 2 voor 18 uur
VARA: 7.03 Hallo hier Hilversum
(7.15 en 7.30 Kinderen over Kunst.)
10.03 De stand van zaken. 11.03 Tus
sen Barend en Van Dorp. 12.03 De
Rooie Haan. 14.03 Wie in 't Neder
lands wil zingen. 15.03 Muziek uit
studio 1. KRO: 16.03 Zin in muziek.
17.03 Op de eerste rang
Radio 3 voor 18 uur
NOS: Ieder heel uur nieuws. NCRV:
7.03 Vroegop. 7.30 Rabarbara. 8.03
Pop non-stop. 9.03 Gospel-rock.
10.03 Popsjop. (ca. 11.30 Weerman
NCRV-Zaterdag-Sport
Radio 4 voor 18 uur
AVRO: 8.00 Nws. 8.02 Mooi zo. 9.00
Muziek, wat heet...? 11.00 Kurhaus-
concert: Het Ariel Trio met fluit.
VOO: 12.00 Strauss en Co. 13.00
Nws. 13.02 Veronica Klassiek. A.
Radio Kamerorkest met piano. B.
Guarneri Trio. Werken v. Koumans.
C. Nwe grammofoonpl. en compact
discs. 16.00 Lang leve de opera
Radio 5 voor 18 uur
NOS: 9.00 Nws. 9.02 NOS-Sportief
9.25 Waterstanden. FEDUCO: 9.30
Plaatselijk politiek. 9.45 Werken aan
werk. Afl. 10: Grafische industrie.
10.00 Taal van Alledag. Les 16. EO:
10.15 De muzikale fruitmand. 11.15
Tijdsein-thema. 12.00 Nws. 12.05
Waar waren we ook al weer? 12.20
EO...in regio. 12.45 Vragen naar de
weg. 13.00 Nws. 13.10 Opo Doro
(open deur), voor Surinamers. 13.30
Kayen Rasja (Er is hoop), voor Ma
rokkanen. 13.45 Iyi Haberler (Goed
nieuws), voor Turken. NOS: 14.00
Homonos. VPRO: 14.30 Euroburo.
15.00 Het spoor. EO: 17.00 Licht en
uitzicht. 17.46 OVERHEIDSVOOR
LICHTING: Over de grenzen. 17.56
Mededelingen en Nieuws
,,/fc leefde met de werkers en was
doortrokken van hun geest en in
mijn ziel was hun angst. Ik kan
van de verschrikking geen denk
beeld geven, 's Avonds kwam ik
ziek en ontdaan en bevend op mijn
kamer. En de zwarte last van dat
leed, liet mij geen rust in de slaap.
Deze ontzaglijke opeenhoping van
menselijke ellende te zien, zonder
hoop en zonder hulp - die vrouwen
en mannen te zien als wilde dieren
gevangen in een val - heel dat stel
sel te zien van schurkerij en onder
drukking, onaantastbaar hoog op
een troon, zonder vrees voor tegen
stand... de last werd mij te zwaar.
Ik heb het boek niet kunnen voltooi
en zoals ik had gewild, mijn zenu
wen hielden het niet uit. Ik heb ge
daan wat ik kon..."
Van 'Ik (Ali)', het boek waarin
Günter Wallraff de uitbuiting van
de gastarbeiders in West-Duitsland
aan de kaak stelt, zijn in de drieë
neenhalve maand na zijn verschij
ning 1,8 miljoen exemplaren in de
Bondsrepubliek verkocht, - een re
cord. Voor de oorlog werd Tm Wes
ten nichts Neues' van Remarque in
dergelijke aantallen verkocht,
maar niet binnen dezelfde korte
tijd. Rob van Gennep, die twee we
ken na de Duitse uitgave al met de
Nederlandse vertaling kwam (op 8
november), heeft zojuist de 12de
druk laten maken. Hij staat nu op
115.000 exemplaren. Günter Wall
raff had eigenlijk nog een jaar lan
ger als Turkse gastarbeider ver
momd in de Duitse industrie willen
werken, maar de vrees vêor ont
maskering en de zorg voor zijn ei
gen gezondheid deden hem beslui
ten er na twee jaar mee te stoppen.
Het is geen mooie tijd waarin zul
ke boeken treffen als waarheid", le
zen we in de inleiding. „Want het is
een boek van misdaad en roof, wet
telijke en onwettelijke. Maar wette
lijke het meest. Een boek van gem
eenheid, lage en hoge, maar hoge
het meest. Een boek van rotheid en
bederf. Maar waar laagheid en
misdaad en het rotste bederf ver
schijnen als noodzakelijk gevolg
der gegevens; als logische uitkomst
van het stelsel."
U denkt nu waarschijnlijk dat
beide citaten uit Wallraffs boek ko
men, maar ik heb u enigszins om de
tuin geleid. Het eerste citaat is van
de Amerikaanse schrijver Upton
Sinclair (1878-1968), die in 1906
grote faam verwierf met zijn so
ciaal-realistische roman 'The
Jungle'. Zoals Wallraff als (Turkse)
arbeider in de fabrieken werkte, zo
werkte Sinclair een tijdlang in de
slachthuizen van Chicago, wat uit
mondde in genoemde roman, die al
meteen in 1906 in de vertaling van
Mevr. H. Mendels-Stokvis als 'De
Wildernis' bij de Wereldbibliotheek
verscheen, met een inleiding van F.
M. Wibaut, de latere socialistische
wethouder van Amsterdam. Het
tweede citaat is van hem. Ik kende
'The Jungle' niet, maar werd er
door Günter Wallraff op diens pers
conferentie in Amsterdam opmerk
zaam op gemaakt, toen hij Sin-
clairs boek als een van zijn inspira
tiebronnen noemde. Het 'verschil
met 'Ik (Ali)' is, dat Upton Sinclair
er geen reportage, maar een 'docu
drama' van heeft gemaakt, een ro
man met feitelijke gegevens. Een
ander verschil is, dat bij de 2e druk
van de Nederlandse uitgave van
1927 vermeld wordt: 8-12e Duizend,
zodat we mogen aannemen dat de
le druk 7000 exemplaren bedroeg.
De le druk van 'Ik (AU)' bedroeg
20.000 exemplaren, en voor de 2e
druk van 9.000 exemplaren hoefde
uitgever Rob van Gennep niet 21
jaar te wachten (zoals de Wereldbi
bliotheek), want die werd al opge
legd nog voor dele druk in de boek
handel lag. Blijkbaar wordt er te
genwoordig, ondanks de televisie,
meer gelezen dan tachtig jaar gele
den, al moeten we wel bedenken
dat Nederland in 1906 nog maar
5.600.000 inwoners telde!
Een derde verschil is dat 'The
Jungle' in Amerika speelde en Sin
clair over geïmmigreerde Li-
thauers schreef, en Wallraff over
Turkse gastarbeiders in West-
Duitsland. Bij alle verschillen zijn
de overeenkomsten wel zo frap
pant. Een belangrijke overeen
komst is, dat beide boeken zo effec
tiefzijn geweest. Al kort na het ver
schijnen van 'lk (Ali)' deed grootin
dustrie Thyssen concessies jegens
de gastarbeiders, de veiligheids
voorschriften werden verscherpt en
nageleefd, de vakbonden ontwaak
ten uit hun winterslaap, etcetera.
Zo'n zelfde schokgolf veroorzaakte
Sinclairs boek in 1906 in de Ver
enigde Staten, waar al snel over
'het vleesschandaal' of 'het slacht
huisschandaal' werd gesproken en
in het jaar van verschijnen van
'The Jungle' al de Pure Food and
Drug Act werd aangenomen. Maar
dat betrof de wijze waarop het
vlees in de slachthuizen verwerkt
werd, niet de wijze waarop de ar
beiders daar werden behandeld. In
zijn voorwoord bij de 2e druk, de
'goedkoope volksuitgaaf (Wall
raffs Duitse uitgever Kiepenheuer
Witsch komt binnenkort met een
goedkope Turkse Volksausgabe op
de markt!), zegt F. M. Wibaut dat er
op het gebied van de arbeidsvoor
waarden in de 21 jaar na het ver
schijnen van 'The Jungle' niet zo
veel verbeterd is. „Maar toch hoo-
ren we telkens en overal 'de
doodsklok' luiden over het stelsel
dat de werkelijke beschaving in
den weg staat. Overal. Ook in Ge
neve. Zelfs in mislukte conferenties
over ontwapening."
Aldus Wibaut, die, zoals u ziet,
niet voor de waan van alledag,
maar voor de eeuwigheid schreef...
