J
D
a
De langdurige gevolgen van een aanslag
Dringen voor een plaatsje op de achtergrond
'Ik meen dat het danswerk in
'Chorus Line' topkwaliteit is'
VRIJDAG 7 FEBRUARI !S)b6
'De Aanslag'; regie: Fons Rademakers;
hoofdrollen: Derek de Lint, Monique van
de Ven en Marc van Uchelen; theater:
Lido, Leiden; alle léeftijden.
Fons Rademakers zei onlangs op
de televisie: "mijn verfilming van
Multatuli's Max Havelaar heeft er
in elk geval toe geleid dat veel
mensen het boek zijn gaan lezen.
Deze indirecte rechtvaardiging
voor filmbewerking van literaire
klassiekers kan Rademakers her
halen nu hij de tanden heeft gezet
in 'De Aanslag', de toch al veelgele
zen roman van Harry Mulisch. Eer
lijk gezegd: voor een ander compli
ment komen de makers ook niet in
aanmerking. 'De Aanslag' is een
veel te trouwe weergave van Mu
lisch boek en gaat daarmee voorbij
aan de verschillende dramatische
wetten van woord en beeld.
Waar in het boek elke bladzijde
een onweerstaanbare uitnodiging
is voor de volgende bladzijde, daar
suddert de verfilming voort als een
sukadelapje. 'De Aanslag' is een
lange en vooral langdradige film
die zeker een half uur korter had
kunnen duren.
Zoiets irriteert en doet onrecht
aan de paar geslaagde bijrollën
(Johnny Kraaykamp en Eric van
Heyst als schoonvader) en de paar
aardige momenten die er in 'De
Aanslag' zitten. Ik denk daarbij
aan de scene waarin de jonge
hoofdrolspeler in een Wehrmacht-
uniform wordt gehesen en kennis
maakt met een paar aardige Duit
sers. Dat zijn momenten die het in
filmtaal heel goed doen.
Zwak daarentegen is de formule
van de verteller die de geschiede
nis van Anton Steenwijk in de ver
schillende historische kaders moet
plaatsen. Bij Mulisch dankte het
verhaal zijn extra waarde juist aan
het verband tussen een particulier
leven en belangwekkende evene
menten in de wereldgeschiedenis.
Bij Rademakers en scenarioschrij
ver Gerard Soeteman zorgt het
voor een merkwaardige verbrok
keling en wekt het soms de indruk
van een onderwijsfilm.
Voor de introductie van het 'ge
val Steenwijk' hebben ze noodge
dwongen meer tijd moeten nemen.
Eerst is er de kennismaking met de
hoofdpersonen en dan pas volgt de
aanslag die het leven van Anton
Steenwijk zo drastisch verandert
en waarmee het boek ook begint.
In de straat waar de familie
Steenwijk in 1944 woont, wordt
's avonds een collaborateur dood
geschoten. Het gebeurt bij de bu
ren voor de deur, die komen on
middellijk naar buiten rennen en
leggen het lijk bü de familie Steen-
Johnny Kraaykamp als de verzetsman Cor Takes voor i
vriendinnetje Truus Coster.
wijk op de stoep. De Steenwijken
zijn daarmee direct voor de Duit
sers verdacht, de bewijsvoering
toevallige passant en treft op zijn
pad Fake Ploeg, zoon van de ver
moorde collaborateur. Het is de
direct wraak genomen. De woning
wordt platgebrand en de represail-
wordt eerste van
toevallige gebeurtenissen die An
ton Steenwijk herinneren
le wordt alleen door de jonge An- aanslag. Door Mulisch vernuftig
ton overleefd.
Die aanslag speelt een belangrij
ke rol in zijn verdere leven, pas ja
ren later durft Anton terug te keren
naar de plek waar eens het ouder
lijk huis stond. De handeling ver
plaatst zich vervolgens naar 1956.
In dat jaar werd de Hongaarse op
stand neergeslagen en dat leidde
weer tot ongeregeldheden bij Felix
Meritis, het communistische bol
werk in Amsterdam. Anton is een
gekoppeld aan verwikkelingen van
maatschappelijke aard. Van Provo
tot de demonstratie tegen kruisra
ketten.
De aanslag kerft zich daarmee
steeds verder in de ziel van Anton
Steenwijk. Eerst zegt hij 'het is ge
beurd, zoals het is gebeurd'. Later
wil hij meer weten over het waar
om. Fons Rademakers geeft blijk
van sterk verouderde opvattingen
om de kijker inzicht te geven in het
karakter van Steenwijk. En het
ergste is dat hij er zijn publiek mee
onderschat.
In volstrekt overbodige flash
backs legt hü verband met de ge
beurtenissen van die avond. Een
verband dat zelfs de minst getrain
de kijker al lang heeft gelegd door
een gelaatsuitdrukking van hoofd
rolspeler Derek de Lint. Steenwijk
werpt bij zijn terugkeer naar de
plek des onheils een blik op de
stoep en ziet een getekend silhouet
van Ploeg liggen.
Ook de symboliek is veelal van
een treurig stemmende nadruk.
Voorbeeld: op de avond van de
aanslag speelt de familie een spel
letje Mens erger je niet. Anton zit
met de dobbelsteen in zijn handen
als de schoten vallen. Dertig jaar
later steekt hij een sigaret op en
wat blijkt? De aansteker is ge
maakt in de vorm van een dobbel
steen. Waarna Anton natuurlijk
weer geheel van slag raakt. Toege
geven, het is moeilijk om dit soort
dingen te visualiseren, maar dit
doet toch heel geforceerd aan.
Dat is sowieso het beeld dat van
'De Aanslag' blijft hangen. Het uit
gangspunt om zo dicht mogelijk
bij het boek te blijven, wreekt zich
wat dat betreft. Het is te hopen dat
de paar mensen die Mulisch' boek
tot nu toe ongelezen lieten, er niet
door worden afgeschrikt.
BART JUNGMANN.
BIOSCOPEN
(OP)NIEUW
'A Chorus Line' - Lido. Leiden
'De Aanslag' Lido, Leiden
'Desperately Seekins Susan' - ver
kwikkende komedie met Madonna,
City, Katwjjk.
'Vrijdag de dertiende, deel 5' - grie
zelfilm, City, Katwijk.
'Gotcha' - Spannende en behoorlijk
onderhoudende spionagefilm, City.
Katwijk.
'Kiss of the spiderwoman' aangrij
pend drama in Zuidamerikaanse ge
vangenis, City, Katwijk.
'Once upon a time in the west' - ge-
styleerde western van Sergio Leo
ne, een klassieker, Luxor, Leiden
BLIJVERS
'In de schaduw van de overwinning'
- De schimmige scheidslijnen tus
sen verzet en collaboratie, Trianon,
Leiden en Euro, Alphen.
'White nights' - Harmonieuze men
gelmoes van dansfilm en politieke
thriller, Studio, Leiden.
'Back to the future' - Vermakelijke
reis terug naar de toekomst, Lido,
Leiden, Euro, Alphen.
'Weird Science' - Twee jongens to-
puter en veroveren de wereld, Euro,
Alphen.
'Commando' - Volgens het Rambo-
recept, Euro, Alphen.
SEXFILM
NACHTFILMS
'Een zuidelijk slippertje' - Rex, Lei
den.
'Weird Science' - Euro, Alphen.
'Commando' - Euro, Alphen.
'Yab Yum op stelten' - Euro, Al
phen.
DEN HAAG
'A chorus line' - Asta (463500), al.
'Commando' - Asta, 16 jr.
'In de schaduw van de overwinning'
- Asta, 12 jr.
'White nights' - Babylon (471656), al.
'Macaroni' Babyion, 16 jr.
'Plenty' - Babylon, al.
'To live and die in L A.' - Cineac
(G30637), 16 jr.
'Death Wish 3' - Cineac, 16 jr.
'Militaire Academy' - Cineac, 16 jr.
'A chorus line' - Euro (667066). al.
'De aanslag' - Metropole (456756), al.
Teachers' - Metropole, al.
'Back to the future' - Metropole. al.
•West side story' - Metropole, al.
'Dance with a stranger' - Metropole,
16 jr.
The best of Bond' - Odeon (462400),
12 jr.
'Brewster's millions' - Odeon, al.
Back to the future' - Odeon. al.
'Silverado' - Odeon. al.
'Stiff competition' - Le Paris
(656402), 18 jr.
'De alles is sex show' - Le Paris, 18
AMSTERDAM
•White nights' - Alfa (278806X al.
'In de schaduw van de overwinning*
-Alfa, 12 jr.
Plenty' - Alfa. al.
'La historia oficial' Alfa. 16 jr.
'Un amour de Swann' - Alhambra
(233192), al.
'Amadeus' Alhambra, al.
'A chorus line' - Bellevue Cinerama
(234876/266227), al.
'Commando' - Cinerama, 16 jr.
'Macaroni' Calypso (266227/
234876), 16 jr.
Weird science' - Calypso, aL
'Marilyn my love' - Centraal
(248933), 18 jr.
'Les uns et les autres' - Cineac
(243639), al.
'My beautiful Laundrette' - Cine-
center (236615), 16 jr.
'Prizzi's honor' - Cinecenter, 12 jr.
'Kisse jongens' - Cinecenter, 16 jr.
'Pervola, sporen in de sneeuw' - Ci
necenter, al.
'De aanslag' - Cinema (151243), al.
'Back to the future' - Cinema, al.
'Back to the future' - City (234579),
al.
To live and die in L.A.' - City, 16 jr.
The Corsican Brothers' - City, 16 jr.
'American Ninja' - City, 16 jr.
'Brewster's millions' - City, al.
Teachers' - City, al.
•Death Wish 3' - City, 16 jr.
'Zoo' - Kriterion, (231708), 16 jr.
'La nuit de Varennes' Studio K
(231708), 16 jr.
'New wave hookers' - Parisien
(248933), 18 jr.
To live and die in L.A.' - Rem-
brandtpleintheater (223542), 16 jr.
'Hot Chili' - Rembrandtpleinthea
ter, 16 jr.
'Kaos' - The Movies (245790), 16 jr.
Tasio' - The Movies, 16 jr.
'Oriane' - The Movies, al. 16 jr.
'De aanslag' - Tuschinski (262633),
al.
'Dance with a stranger' - Tuschins-
jr.
'Schimanski: Zahn um Zahn' - Tu
schinski, 16 jr.
'King Solomon's mines' - Tuschins
ki. 12 jr.
'Gandhi' - Tuschinski, al.
'Kiss of the spiderwoman' - De Uit
kijk (237460), 12 jr.
TELEVISIE
Francois Truffaut vergelijkt zijn
werk met schilderkunst en Jean
Cocteau ziet in hem een filmende
regisseur Robert Bresson. Hij
zoekt naar de essentie, schrapt
het overbodige en houdt niet van
zwaar aangezette emoties. Ac
teurs horen volgens hem thuis in
het theater en Bresson werkt
daarom met amateurs.
Zoals in 'Le journal d'un curé
de campagne' uit 1950 die
woensdag op België 2 is te zien
(20.20 uur). Claude Laydu speelt
daarin de hoofdrol van een pas
toor die in een plattelandsdorpje
de religie nieuw leven wil inbla
zen. De dorpelingen zijn niet van
hem gediend, waarna hij betrok
ken raakt bij een drama in het
plaatselijke kasteel.
Twee dagen later bij de Belgen
•The eyes of Laura Mars', een
thriller met Faye Dunaway in de
hoofdrol. Irvin Kershner is de
maker van deze uit 1978 dateren
de film. Dunaway speelt een mo
defotografe met enge telepathi
sche gaven. Ze ziet door haar
lens moorden die later ook daad
werkelijk gebeuren. Een nogal
ongelofelijke geschiedenis, maar
griezelig genoeg voor de liefheb
bers (21.15 uur, België 2)
Het Nederlandse aandeel op
filmgebied zit in het begin van de
week. Morgenavond ook een
horror-film in de vorm van 'Ob
session', een al wat oudere film
Faye Dunaway, te z
eyes of Laura Mars'. (foto ap»
van Brian de Palma. Cliff Ro
bertson speelt een zakenman die
bij een kidnapping vrouw en
kind verliest. Zestien jaar later
ontmoet hü in Florence een
meisje dat sprekend op zyn
vrouw lykt (23.15 uur, Nederland
2).
Zondag begint de VPRO een
serie films van de Italiaanse ge
broeders Taviani die vorig jaar
met 'Kaos' aan de weg timmer
den. 'La Notte di San Lorenzo' is
het verhaal van Italiaanse dorpe
lingen die in 1944 de geallieerden
tegemoet gaan. Het verhaal
wordt verteld door kinderogen
en dat perspectief maakt 'La
Notte di San Lorenzo' anders
dan anders (Nederland 2, 22.33
uur).
FILMHUIZEN
'De Droom' van Pieter Verhoeff,
de 'eerste Friestalige speelfilm',
is tot en met zondagavond in Het
Kykhuis te zien. De film is geba
seerd op de zaak Hogerhuis, een
geval van klassejustitie, waar
door drie broers onschuldig wer
den veroordeeld. Peter Tuinman
speelt een hoofdrol (20.00 en
22.15 uur).
'Lolita' van Stanley Kubrick
met James Mason is gebaseerd
op de roman van Vladimir Nabo
kov, waarin een onmogelyke lief
de tussen een hoogleraar en de
dochter van zijn hospita wordt
beschreven (19.30 en 22.15 uur).
Dinsdag draait hier 'Oblomov'
van Nikita Mikhalkov (19.30 en
22.15 uur), woensdag 'Die Zau-
berflöte' van Ingmar Bergman
(19.30 en 22.15 uur).
Vrouwenfilms zyn dinsdag
avond by LAK-Cinema te zien.
Om acht uur 'Peppermint Frie-
den' van Marianne S.W. Rosen-
baum over de fantasiën en dro
men van een klein meisje Ujdens
de oorlog, om tien uur 'Sonatine'
van Micheline Lanctót, een film
over twee tragische meisjes.
In het kader van het thema
'Fassbinder en Hanna Schygulla'
draait in het Filmhuis LVC tot en
met zondag 'Die dritte Genera
tion* (21.15 uur). Woensdag
wordt 'Die bitteren Tranen der
Petra von Kant' gedraaid over
een mode-ontwerpster die na
twee huwelüken verliefd wordt
op een jonger meisje (20.00 en
22.15 uur). Donderdag wordt de
James Mason, te zien in 'Lolita
(foto ap)
cyclus afgesloten met 'Lili Mar
leen' over het gelyknamige zan
geresje dat tydens de Tweede
Wereldoorlog met haar liedje po
pulair wordt bij vriend en vüand
(20.00 en 22.15 uur). 'Lili Marleen'
draait vervolgens ook op vrijdag
tot en met zondag om 21.15 uur
Bü K&O is opnieuw Helmut
Berger te zien, dit keer in 'The
romantic English woman' met
Michael Caine en Glenda Jack
son. Berger is een gigolo met
banden in de drugswereld. Jack
son, getrouwd met Caine, breekt
via Berger uit de sleur. Maar Ca
ne weet haar terug te winnen
(dinsdagavond 20.15 uur).
'A Chorus Line'; regie: Richard Attenborough;
hoofdrollen: Michael Douglas, Alyson Reed en
Audrey Landers; theater: Lido, Leiden; alle leeftij
den
De vergelüking tussen 'A Chorus Line' en
'West Side Story' is al gemaakt en is net zo
voor de hand liggend als misplaatst. Ook al
is 'A Chorus Line' van oorsprong een thea
termusical en ook al wordt er minstens zo
geestdriftig in gedanst. Daar dienen de pa
rallellen te eindigen.
Al was het alleen maar om deze nieuwste
film van Richard Attenborough in zün
waarde te laten. Het is nameUjk best leuk
om naar te ldjken, zeker voor de liefhebbers
van jazz-balletachtige dans. Maar lang niet
zo elektrificerend en vernieuwend als 'West
Side Story' destijds was. 'A Chorus Line'
ligt een beetje in de lün in van 'Fame' en
'Break Dance', is misschien met meer vak
manschap gemaakt en heeft als voornaam
ste kenmerk dat het zich in vrijwel één lo-
katie afspeelt.
Michael Douglas speelt de choreograaf
Zach die dansers zoekt voor een nieuwe
show. De duizenden kandidaten staan in
'lange rijen te wachten voor de auditie. Alle
maal wanhopig op zoek naar werk en alle
maal graag genoegen nemend met een
plaatsje op de achtergrond, in de chorus li
ne. Razendsnel wordt een selectie gemaakt,
waarbü de toeschouwer meekükt door de
ogen van de choreograaf. Er blüven zo'n
zestien jongens en meisjes over.
Zach laat ze allemaal iets over zichzelf
vertellen en zoals gebruikelük in een musi
cal gebeurt dat veelal in dans en zang (ik
kijk er in elke musical weer van op als ie
mand spontaan een lied ten gehore brengt).
Zo ontstaat er het veelkleurige portret van
de kandidaten waar 'A Chorus Line' op ge
stoeld is en al tien jaar mee stand houdt op
Broadway. We leren de onzekere Puertori-
caan kennen, de zelfverzekerde jood en de
vrouw die haar angst om te oud te zün ver
bergt achter cynisme. De mysterieuze cho
reograaf die steeds op de achtergrond blyft,
krijgt gaandeweg profiel door de komst van
een ex-vriendin die ook een kans wil krij
gen.
In onderstaand interview heeft Attenbo
rough het over de zelf opgelegde beperkin
gen van één ruimte. Hü heeft zich daar met
al zün ervaring goed doorheen geslagen. De
monotonie wordt doorbroken door snelle
camerwisselingen waarmee de dansers
worden gevolgd.
Storend is het dik aangezette sentiment
in 'A Chorus Line'. Daarvoor moet samen
steller Michael Bennett verantwoordelük
worden gesteld. Ik moest nogal eens den
ken aan de toneelpersiflage die Van Kooten
en De Bie (de laatste in de creatie van regis
seur Plok van Arnhem) afgelopen zondag
ten beste gaven.
Die overdreven worsteling met de eigen
gevoelens teisteren 'A Chorus Line' ook da
nig. Dat die bovendien worden verpakt in
voorgekookte grapjes waar de andere dan
sers begripvol om lachen (ja, dat gevoel
kennen wü ook) maakt het alleen maar er-
gerlüker.
B.J.
AMSTERDAM - Van een epos
over Gandhi naar een dansfilm
over jonge Amerikanen die graag
wereldberoemd willen worden, het
lükt nogal een overgang voor een
regisseur. Richard Attenborough
heeft een büzonder talent voor het
regisseren van massaal spektakel.
Wat trok deze 62-jarige Brit aan in
'A Chorus Line', een film die zich
voor 95 procent afspeelt op een ka
le theaterbühne?
door
Pieter van Lierop
"Het mag vreemd klinken, maar
eigenlijk was 'A Chorus Line' veel
moeilijker te regisseren dan 'Gand
hi'. Als je voor een film de moge-
lükheid hebt om het Himalaya-ge-
bergte voor je camera te krijgen,
met op de voorgrond een paar dui
zend mensen, voorafgegaan door
een klein mannetje, dan moet
zoiets wel leiden tot een fantasti
sche opname. Maar als je vüftien
mensen op een witte lijn neerpoot
met een bakstenen muur als ach
tergrond, wordt dat niet gemakke-
hjk even dramatisch".
Attenborough was destijds bezig
met een film over de Zuidafrikaan-
se apartheid, over Steve Biko. Hü
kreeg een telefoontje van zün
agent in Hollywood, die zei: als jü
doorgaat met films maken waarin
het geweten van de wereld wordt
aangesproken, dan zal niemand je
meer ergens anders voor vragen.
De agent kwam met 'A Chorus Li
ne*.
Attenborough: "Mike Nichols,
Sidney Lumet en nog anderen,
hadden het bestudeerd en hadden
zich stuk voor stuk teruggetrok
ken, omdat ze tot de conclusie wa
ren gekomen dat deze musical in
filmvorm niet zou werken. Mün
eerste reactie was dan ook onmid-
dellük: daar hebben deze collega's
dan waarschünhjk gelük in! Maar
het idee om iets te doen dat door
iedereen als een onmogelükheid
beschouwd werd, was natuurlük
büster uitdagend. Ik heb de musi-
Regisseur Richard Attenborough:
Richard Attenborough (links) was deze week in Amsterdam voor de première van 'A Chorus Line'. De recette
overhandigde hij aan vertegenwoordigers uit de balletwereld. Het geld is bestemd voor een fonds voor oudere
balletdansers. (toto anp>
'cal nog eens goed bestudeerd en beeld moet vertellen over haar
zes maanden lang lopen wikken en jeugd in Houston, dan zou in de
wegen of ik het doen moest ja of film dus een flash back getoond
nee. Vervolgens heb ik toege- worden".
stemd". '*Dat was inderdaad een metho-
"Ik heb niet de scripts gezien de om er 'film' van te maken, maar
waarmee Nichols en Lumet mee in hoe langer ik erover nadacht hoe
de weer zün geweest, maar ik heb meer ik tot de overtuiging kwam Jo? on Tuitje
wel begrepen dat zü geprobeerd dat die benadering desastrueus ge- p- J-
hebben om iets anders te maken weest zou zün. Het geniale van het
dan wat in de theaters te zien was idee was om juist op die ene thea-
geweest. Als iemand van de perso- ter-lokatie te blüven. Dat diende staat geen andere methode als je
nages tijdens de audities byvoor- gehandhaafd te blüven ook in een zeker wilt weten dat je de beste
verfilming. Alle musicalfilms
krioelen van glitter en glamour.
Het aardige van 'A Chorus Line' is
dat getoond wordt wat daaraan
voorafgaat".
- Hoe maakte u uw eigen selectie
de dansers voor de film. Leek
'A Chorus Line' I
ziet ge bei
"Jawel. Want zo gaat dat. Er be
mensen krijgt die je hebben wilt.
Zoiets is echt vreselük, onmense
lijk büna. Men noemt het 'cattle
calls': veekeuringen. Op de eerste
dag dat wü audities hadden, heeft
er buiten voor het theater een rü
mensen gestaan gedurende de hele
nacht".
"We hebben vreselüke drama's
meegemaakt tijdens de audities. Er
was een meisje dat te horen kreeg
dat ze niet meer hoefde terug te ko
men en toen begon te roepen:
waarom dan? Wat heb ik fout ge
daan?' En ik durfde niet te zeggen
dat ze gewoon niet goed genoeg
was, dus ik zei dat ze te jong was
voor de rol. Toen riep ze dat ze er
veel ouder uit kon zien. Ik zei: oké,
kom morgen maar terug. Maar de
volgende dag kwam ze dus auto
matisch terecht in een groep door-
geselecteerde dansers die allemaal
veel beter waren dan zü en dat
merkte ze ook zelf wel".
"Jankend stortte ze in en holde
vervolgens het theater uit. We heb
ben nog iemand achter haar aan
gestuurd, omdat we vreesden dat
ze zich voor de eerste de beste bus
zou gooien... Om het drama van 'A
Chorus Line' in scene te kunnen
zetten, zün we verplicht geweest
om eerst net zo'n drama in
werkehjkheid te organiseren".
- In hoeverre heeft men de mus-
cial toch moeten aanpassen?
"De choreografieën zün totaal
nieuw. Het blükt dat ook dansstü-
len kennnelük snel gedateerd kun
nen raken. Ik wilde met alle ge
weld een film hebben die honderd
procent als 1986 zou ogen, zeker
ook wat het ballet betreft".
"Men heeft me toen meegeno
men naar een bioscoopzaaltje op
Broadway waar Flashdance nog
steeds te zien was. Dat was alle
maal ontworpen door Jeffrey Hor-
naday, een jonge choreograaf. Ik
vond het magnifiek. Je mag den
ken watje wilt van de film zelf, van
mün regie-opvatting, maar ik meen
dat de technische kwaliteit van het
danswerk absoluut topkwaliteit
