Japan ontdekt
nieuwe rage:
de bloedgroep
,s IN i'-'S
Een huis vol spinnen
90
'm
ZATERDAG 1 FEBRUARI 1986
EXTRA
PAGINA 27
Elk volk kent wel vormen van bijgeloof, maar Ja
panners nemen het wel heel serieus. De nieuwste
rage is vragen naar iemands bloedgroep, die veel
zou vertellen over iemands karakter en dus ook
over de (on)verenigbaarheid van mogelijke toe
komstige levenspartners. Onze correspondent in
Tokio doet verslag van een curieuze modegril.
door Ruud Kreutzer
Wat is je bloedgroep? Niet zo heel
lang geleden was deze vraag ook in
Japan voorbehouden aan verpleeg
sters en medici. Nu is het de stan
daardvraag van jongens en meisjes
op de versiertoer, en stemmen som
mige managers er hun personeels
beleid op af.
Wie even krabt aan de oppervlakte van
het moderne Japan vindt daaronder een
wereld van bijgeloof en rituelen, boze
geesten en taboes. Hoewel veel mensen
die je ernaar vraagt zeggen dat ze er 'niet
echt' in geloven, ben ik maar weinigen
tegengekomen die er dwars tegenin
gaan. Je weet per slot van rekening maar
nooit.
De medische stand laat geen spaander
heel van de nieuwste ster aan het bijge
lovig firmament, volgens welke je ie
mands karakter kunt afleiden van zijn
huwingen gaan boeken
bloedgroepen als zoete broodjes over de
toonbank.
Mariko, een 22-jarige secretaresse, kan
zich nogal opwinden over die spelbeder
vers. Zij vjndt praten en lezen over
bloedgroepen 'gewoon een aangenaam
tijdverdrijf, waarvan 'die acadademi-
sche figuren' met hun vingers moeten
afblijven. „Ik vind het hartstikke leuk
om het gedrag van mijn baas of mijn
vriendje te voorspellen".
Tijdverdrijf
Zo begon het ook, als aangenaam tijd
verdrijf. Tot personeelsmanagers vragen
begonnen te stellen over bloedgroepen
tijdens sollicitatiegesprekken. En huwe
lijksplannen stukliepen op een veron
derstelde onverenigbaarheid van karak
ters, gebaseerd op de bloedsoort.
De vier bekende bloedgroepen (A, B,
AB en O) werden in 1901 ontdekt door
de Oostenrijker Karl Landsteiner. Een
kleine dertig jaar later kwam een Japan
ner, professor Tekeji Furukawa, op het
idee een verband te leggen tussen bloed
groep en temperament, maar de belang
stelling voor zijn obscure werk was van
korte duur. Tot ene Masahiko Nomi de
theorie nieuw leven inblies in de jaren
zeventig.
Sindsdien is het een ware rage, vooral
onder jonge vrouwen. De markt wordt
overspoeld met kauwgom, slipjes, porte
monnees, aanstekers en allerlei frutsels
die de bloedgroep van de eigenaar ont
hullen. Boekwinkels hebben er een spe
ciale hoek voor ingericht, die zich qua
populariteit kan meten met die voor
stripverhalen.
Een veelbekeken televisiequiz laat be
roemde persoonlijkheden raden naar de
bloedgroep van mensen aan de hand van
hun gedrag in korte acts. Bijvoorbeeld:
een man die een mooie secretaresse in
de billen knijpt is typisch 'A' (ik noem
maar wat), en een vrouw die drie kwar
tier nodig heeft om zich op te maken zal
wel 'O' zijn.
r De moeder van Shinjuku raadpleegt haar meestal vrouwelijke) klanten op straat.
Personeelsadvertenties vermelden
soms dat alleen kandidaten met een be
paalde bloedgroep zich hoeven aan te
melden. Bij het bedrijf Misawa Home
Engineering (prefab huizen) vermeldt
het in Japan gebruikelijke naamplaatje
ook of de werknemer A, B, AB dan wel
O is. Sinds 1979 is het officiële bedrijfs-
politiek om te zorgen voor een even
wichtige mix van bloedgroepen op alle
afdelingen. Een soortgelijke aanpak
wordt gevolgd bij TDK, maker van ca-
sette-tapes en videobanden.
Kwakzalverij
De theorie wil dat mensen met bloed
groep A perfectionisten zijn, die vaak
last hebben van stress, zonder zelfver
trouwen, emotioneel, maar ook rustig.
Wie B-bloed door de aderen heeft stro
men kan bogen op een creatieve aanleg
en laat duidelijk weten wat hij wil. Ver
der is hij of zij impulsief en optimistisch.
Type O is realistisch en doortastend,
maar ook koppig en eigenzinnig. AB'ers
hebben een beetje van alles. Zij zijn zo
wel rationeel als emotioneel, zowel reso
luut als bedachtzaam.
Uit deze beschrijvingen blijkt al datje
er alle kanten mee uit kunt. Je kunt je
zelf in elke bloedgroep wel een beetje
herkennen. Een aantal hardnekkige ge
lovigen, die ik naar mijn bloedgroep heb
laten raden, kwamen allemaal met ver
schillende antwoorden ('Nee, jij bent nu
echt typisch O', etc.). Mijn inmiddels
haastig onderzochte rode vocht bleek
van het type AB, door niemand goed ge
raden. Dat luchtte op, maar het bracht
mijn kennissen niet van hun geloof af.
De bloedgroepenrage heeft buiten Ja
pan nergens aanhangers. Dr. Marijke
Overbeek van het Centraal Laborato
rium van de Bloedtransfusie Dienst in
Amsterdam had er nog nooit van ge
hoord, terwijl zij toch regelmatig haar
neus laat zien op internationale congres
sen, waar ze ook regelmatig Japanse col
lega's ontmoet. De gedachte van een ver
band tussen bloedgroep en karakter kan
haar weinig bekoren, en ze laat zonder
schroom het woord 'kwakzalverij' val
len.
De aantrekkingskracht die het op
(vooral vrouwelijke) Japanners heeft,
wordt wel verklaard uit de haat-liefde
verhouding van de Japanse cultuur tot
bloed. Bloed betekent 'leven', maar ook
besmetting. Nergens is er een zo grote
angst voor 'verkeerd' bloed in de familie.
Aan het feit dat de keizerlijke bloedlijn
al tientallen generaties (sinds het jaar
645) ononderbroken zou zijn, wordt een
magische betekenis toegekend.
Houvast
Behalve dat zijn bloedgroepen een ge
makkelijk onderwerp om een er interes
sant gesprek aan te knopen. Japanners
zijn in het algemeen erg gesloten (niet
alleen tegenover buitenlanders), en kun
nen slechts gissen wat een ander
werkelijk denkt. Dat roept de behoefte
op aan een houvast om mensen te beoor
Een voorgedrukte toekomstvoorspelling aan de hand van je bloedgroep.
delen, of het nu collega's zijn, klanten of
een potentiële levenspartner. Dat hou
vast vinden veel mensen in bloedgroe
pen en andere vormen van bijgeloof.
Bijgeloof ten aanzien van cijfers vind
je vrijwel overal. Denk aan vrijdag de
dertiende. In Japan wordt er alleen wat
meer aandacht aan geschonken. Zo zul
je er geen ziekenhuis met kamernum
mer vier vinden, omdat het getal vier
('shi') hetzelfde wordt uitgesproken als
het woord 'dood'. Om die reden kennen
flats soms een verdieping 3b en zijn er
nogal wat Japanners die geen telefoon
nummer met het cijfer vier erin willen.
De uit China overgewaaide kalender
heeft elke maand wel een paar 'gelukki
ge' dagen die de beste zijn voor bruilof
ten. Een bezoek op zo'n dag aan een
'wedding palace' maakt wel duidelijk
hoe serieus dat wordt genomen. Die da
gen zijn natuurlijk ongeschikt voor be
grafenissen, en de crematoria zijn die
dag dan ook gesloten. Als je een nieuwe
winkel opent, doe je dat natuurlijk op
een dag die volgens de kalender 'grote
kalmte' biedt.
Er zijn ook ongelukkige jaren, waarin
je maar beter niet geboren had kunnen
worden. De Japanse versie van de die
renriemkalender kent een cyclus van
vijf keer twaalf jaar. Eens in de zestig
jaar is het Jaar van het Vurige Paard, en
meisjes die in dat jaar zijn geboren zijn
volgens de overlevering mannen-eters.
Een dochter van dat bouwjaar raak je
aan de straatstenen niet kwijt. De laatste
keer was in 1966, en het landelijke ge-
boortencijfer daalde dat jaar ineens met
een derde naar 13,7 per duizend inwo
ners, terwijl het in de hele periode tus
sen 1955 en 1974 tussen de 18 en de 19
schommelde.
Taboe
Ook in de bouw speelt bijgeloof een
grote rol. De ingang van uitgaansgele
genheden bevindt zich bij voorkeur niet
aan de noordkant van het gebouw, net
zoals je nooit een Japanner zult vinden
die met zijn hoofd naar het noorden
slaapt, tenzij hij overleden is. Er wordt
geen huis gebouwd zonder dat de grond
eerst door een Shinto-priester is 'gebro
ken', zeg maar ontdaan van boze gees
ten.
Bij de aanleg van een tunnel zijn vrou
wen taboe. De godheden van bergen zijn
vrouwelijk, en die zouden maar jaloers
worden. Een groep vrouwelijke parle
mentariërs, die een paar maanden gele
den wel eens wilde weten hoe het belas
tinggeld wordt besteed, werd niet toege
laten tot de hypermoderne maar peper
dure Seikan-tunnel, want dat zou maar
ongeluk brengen. Dat taboe houdt overi
gens op als de tunnel klaar is en er tol
geld verdiend kan worden.
De meest populaire vorm van bijge
loof is nog altijd waarzeggerij. Een 42-
jarige academisch gevormde vrouw ver
telde kort geleden dat zij haar handlij
nen had laten onderzoeken, en dat zij op
grond van het advies van de waarzegster
had besloten de aankoop van een nieu
we auto uit te stellen. Een andere kennis
koos op die wijze een goede datum voor
een reis naar Europa. Baat het niet, dan
schaadt het in elk geval ook niet.
Japan telt vijftigduizend waarzeggers.
Verreweg de beroemdste onder hen oe
fent haar beroep op straat uit. in de scha
duw van de wolkenkrabbers van de To-
kiose wijk Shipjuku. Vandaar haar bij
naam 'Shipjuku no haha' (moeder van
Shipjuku). Dagelijks raadplegen zo'n
honderd klanten, merendeels jonge
vrouwen, haar over huwelijk en liefdes
problemen, of vragen om een geluk
brengende naam voor een pasgeboren
kind. Een enkele keer waagt een mana
ger zich in de lange rij om advies voor
zijn bedrijf in te winnen.
De Moeder van Shipjuku (echte naam:
Sumiko Kurihara) heeft ergens tussen
de een en de twee miljoen toekomsten
voorspeld. Een consult van rond de vijf
minuten kost 3000 yen (veertig gulden).
Daarnaast omvat haar waarzeg-impe
rium horoscopen in tijdschriften, zes
boeken en een video met de titel 'Zo kun
je gelukkig trouwen'.
Oplichter
Het is niet te geloven waar mensen af
en toe in trappen. Zo kwam er vorige
maand een geval aan het Ücht van een
oplichter die zich uitgaf voor priester, en
die een vrouw had weten wijs te maken
dat haar ongeluksgetal 3 was, en dat zij
om daar van af te komen hem 33.333.333
yen moest betalen (bijna een half mil
joen gulden). Voordien had hij haar al
25.000 gulden laten neertellen voor een
'gewijd' vaasje en bijna evenveel voor
een geluk brengende hanko (naamstem
pel). Uit reacties op de televisie bleek
dat er meer goedgelovige zielen rondlo
pen die toegaven dat zij er waarschijn
lijk ook in getuimeld zouden zijn. „Hij
ziet er zo echt als een priester uit", zei
een van hen.
Dat deed mij terugdenken aan een
vrouw die ik eens op een zondagochtend
aan de deur kreeg. Of zij mijn hanko
eens mocht bestuderen. En jawel, er was
iets mis met de lijnen van de karakters
op de hanko (in mijn geval 'kure' en 'tsu-
ru'. ofwel schemering en kraanvogel).
Deze stempel zou mij zonder twijfel on
geluk bezorgen. Natuurlijk was zij best
bereid een nieuwe naamstempel te ma
ken, maar dat kon zij toch niet voor min
der doen dan... Ik ben het precieze be
drag vergeten, maar het was in elk geval
aanzienlijk meer dan de tweehon-
derdvjjftig gulden die een gespeciali
seerde stempelmaker berekent.
Meer bizarre vormen van waarzeggerij
(er zijn er 26 van oudsher officieel er
kend) zijn het bestuderen van iemands
nagels, de analyse van de wijze waarop
iemand lacht, en het voorspellen van de
toekomst uit de as van een houtvuurtje.
Tegenwoordig is het lezen van de hand
lijnen verreweg de meest gebruikte me
thode.
Drempelvrees
Wat maakt de waarzegster zo razend
populair, in een land waar nauwelyks
sociaal werkers en psychiaters zijn (van
de laatste groep zijn er welgeteld 740, op
een bevolking van 120 miljoen)? De
drempelvrees om de hulp in te roepen
van buitenstaanders, en zeker een psy
chiater, is enorm. Japanners schamen
zich voor problemen en zijn bang ver
plichtingen te scheppen ten aanzien van
mensen die best bereid zouden zijn om
te helpen. Het raadplegen van een waar
zegster roept daarentegen niet meteen
het beeld op van 'levensproblemen'.
Er staan veel jonge vrouwen in de rij
voor de moeder van Shiqjuku, en zij vra
gen haar vooral om raad over potentiële
huwelijkspartners. Trouwen is voor Ja
panners vaak een gok, omdat er weinig
gelegenheid is om elkaar tevoren goed te
leren kennen. De meeste meisjes kun
nen hun ja-woord niet met een gerust
hart geven, als er geen bovennatuurlijke
zegen op rust
Helemaal anoniem zijn de borden met
Toekomsten, die je hier voor 100 yen
(één gulden veertig) zelf uit het rek kunt
pakken. Vaak is zo'n rek ingedeeld in
man-vrouw, geboortemaand en bloed
groep. Je krijgt dan een opgerold vodje
papier met de initialen van ideale huwe
lijkspartners en de bekende vaagheden
die horoscopen elders ook bieden.
Tempels zien er nogal eens een bron
van inkomsten in om voorbedrukte toe
komstverwachtingen te verkopen in een
automaat, hetgeen het extra voordeel
biedt dat je een nieuwe kunt krijgen als
de eerste je niet bevalt. Ik heb verschei
dene bezoekers net zo lang muntjes zien
inwerpen totdat het lot ze een 'Groot Ge
luk' in de schoot wierp.
-s r:~i r
Zi\'
t,i-j i^-BH Ëitó
Christa Deeleman: 'moeder' van
zo'n 200.000 spinnen.
Voor mensen die al gruwen bij de
gedachte dat er ergens aan het
plafond een spinnetje hangt, zal
het onbegrijpelijk zijn dat Christa
Deeleman er zo'n
tweehonderdduizend in huis heeft.
Goddank drijven de meeste in met
alcohol gevulde reageerbuisjes,
maar de Ossendrechtse biologe
koestert daarnaast nog een paar
honderd levende exemplaren als
waren ze haar eigen kinderen.
"Het zijn roofdieren, maar er schuilt,
voor ons geen enkel kwaad in", zo verde
digt de 55-jarige Christa haar buitenissi
ge hobby. "Men vindt ze nu eenmaal
eng. Waarschijnlijk komt dat door die
draden. Dat kleeft, dat plakt, je voelt je
gevangen. Maar de meeste spinnen ma
ken geen draden".
Hysterie
"Het zijn ook de verhalen die dat
beestje in een kwaad daglicht stellen. In
de mythologie was de spin het symbool
van de wraak. En men heeft ooit ge
hoord van vrouwtjes die na de paring
hun mannetjes opeten. Ook dat is geen
regel, maar zulke dingen maken de spin
natuurlijk niet echt populair".
Christa lacht om de hysterie die elk
jaar wel een keer uitbreekt als er weer
eens een vogelspin in een tros bananen
ons land weet binnen te komen. Voor de
aardigheid haalt ze zo'n exemplaar te
voorschijn. Gelukkig heeft de spin het
koud, waardoor hij geen zin heeft in ca
priolen. Maar hij is nog steeds niet om te
"Dit is nog maar een jonkie probeert
de biologe haar gast gerust te stellen.
"Ze kunnen bijten, met soms heel verve
lende gevolgen. Maar ik heb er al hon
derden in m'n handen gehad en ik leef
nog. In Engeland worden ze verzameld,
kun je ze zo kopen. Het is maar hoe je ze
aanpakt. Spinnen bijten een mens alleen
in nood".
Tarantula's, zwarte weduwen, me
vrouw Deeleman wordt er niet warm of
koud van. Letterlijk en figuurlijk, want
ze is meer geïnteresseerd in de soorten
die nog onbekend zijn. Samen met haar
man Pieter is zij al dertig jaar in alle uit
hoeken van de wereld op zoek naar ex
emplaren die niet zijn beschreven. Voor
lopig kan ze dan nog even doorgaan,
want hoewel er al 84.000 officieel te boek
staan, zijn er naar schatting nog 30.000
onbekende soorten.
"Spinnen vindt men blijkbaar niet in
teressant", verzucht de biologe, die over
de hele wereld maar een dertigtal men
sen kent die zich op enig niveau met dit
schepseltje bezig houden. "Als wij in In
donesië zoeken, vinden we elke dag wel
tien nieuwe soorten. En na een maand is
dat nog steeds zo. Er is daar zo'n onvoor
stelbare rijkdom, die natuur is ongeloof
lijk boeiend. Maar er woonden in Indo
nesië nooit wetenschappers die dat in
ventariseerden. Heel jammer".
Kennis bewaard
De laatste expeditie van het reislustige
echtpaar Deeleman leverde voor jaren
studiemateriaal op. Het gigantische huis
van dit niet onbemiddelde tweetal staat
barstensvol potjes, bakjes en buisjes vol
spinnen. Op de trap, in de werkkamer,
naast de open haard, in de slaapkamer
en de keuken; Christa vreest zelfs dat
het meer dan een levenswerk wordt. In
samenwerking met de Leidse universi
teit zorgt ze er dan ook voor dat later an
deren haar werk kunnen overnemen.
Publicaties in internationale vaktijd
schriften moeten ervoor zorgen dat die
kennis bewaard blijft.
Haar eenzame werk achter de micro
scoop heeft al heel wat bijzondere resul
taten opgeleverd die algemeen worden
geroemd, haar collectie is uniek,.ooit on
bekende soorten slakken, duizendpoten,
mieren, kevers en pissebedden staan in
middels op naam van Deeleman. Zo heet
een zwart, van de Balkan afkomstig kc
vertje nu de Astrogobius Angustatus De-
lemanni.
Een beetje trots is Christa ook op de
Paculla Bernhardi. Een griezelig klein,
harig spinnetje dat ze vond op Borneo
en dat ze vernoemde naar prins Bern-
hard.
Ons milieu. Er werdt een teer punt
aangesneden. Want overal waar Christa
komt ziet ze hoe de natuur om zeep
wordt geholpen. In Joegoslavië, waar
het echtpaar al meer dan twintig jaar
komt, mogen vreemdelingen de grotten
niet meer in omdat die voor defensieve
doeleinden worden gebruikt. En juist
daar deden de Deelemans interessante
ontdekkingen.
In haar geboorteland Indonesië hak
ken ze hectare na hectare om. Waar
schijnlijk zijn al honderden soorten
spinnen in die nu ontboste gebieden ver
Een vogelspin. "Dit is nog maar een jonkie
dwenen en het eind is nog niet in zicht.
Maar ook in Nederland, toch al niet rijk
bezaaid met interessante spinnetjes,
richt de mens een slachting aan. Christa
doet momenteel onderzoek in de omge
ving van haar woonplaats, vlakbij de
grens. Howel het nqg een jaar zal duren
eer ze alles op een rijtje heeft, weeet ze
nu al dat er veel minder spinnen voorko
men dan tien jaar geleden.
Roepende
Af en toe voelt Christa zich een roe
pende in de woestijn. En zeker waar het
spinnen betreft hoeft de enthousiaste
onderzoeker op niet al te veel medelij
den te rekenen. Toch gelooft de biologe
dat men op de lange duur de waarde van
dit verguisde beestje zal ontdekken.
"Want het is een fantastisch beestje. Je
kunt de spin gebruiken als insektenver-
delger, daar worden in boomgaarden al
proeven mee gedaan. En misschien kan
de industrie ook nog wat leren van een
spinneweb, want dat is natuurlijk hele
maal ongelooflijk. Zo elastisch, zo inge
nieus... En wat dacht je van het gif? Dat
wordt nauwelijks onderzocht, maar mi
schien kun je er nooit verwachte medi
cijnen op baseren. Maar dan zal eerst dat
negatieve beeld van de spin moeten ver
dwijnen".
JOHN BAS
