Yoyager nadert
planeet Uranus
'Geen sprake van
tweedeling van
de samenleving'
Film 'Shoah' geschikt maken voor onderwijs
Achtergrond
Achtergrond
Unieke ontmoeting na reis van 8V2 jaar
VRIJDAG 24 JANUARI 1986
PAGINA 11
Mevrouw N. Barendrecht:
"Het hele debat over een tweede
ling van de samenleving is niet ap
petijtelijk. De strijd om wie de
werklozen het zieligst vindt en de
echte minima het treurigst eraan
toe, het opbieden in emoties die
naangaande om er politiek mee te
bedrijven, is niet vertroostend of
respectvol tegenover mensen die
toch al in een niet rooskleurige si
tuatie zitten. En bovendien bestaat
de hele tweedeling tussen
werkenden en niet-werkenden in
feite niet".
door
Peter de Vries
Met die zinnen opent het vroege
re kamerlid voor de PvdA me
vrouw N. Barendrecht, de aanval
op het vooral in haar eigen partij zo
gekoesterde idee dat de samenle
ving door de hoge werkloosheid op
splijten staat. Barendrecht, op dit
moment onder meer voorzitter van
het uitzendbureau van de overheid
Start, uit haar kritiek in het boek
'Arbeidsmarkt op drift', dat ver
schenen is naar aanleiding van het
honderdjarig bestaan van de In
dustriebond FNV. Vorige week
vierde de bond die verjaardag met
een symposium over 'de toekomst
van de vakbeweging in een veran
derende wereld'.
Pijlen
Barendrecht richt haar pijlen in
het lustrumboek vooral op de on
gelukkige ideeën die in politiek
Den Haag, en het sterkst bij de
PvdA, leven over de macht van de
overheid. De kern van het verhaal:
de staat vermag op het punt van
het sociaal-economisch beleid heel
wat minder dan menigeen denkt.
"Den Haag heeft óf niet de moge
lijkheden tot ingrijpen, óf is zo aan
handen en voeten gebonden dat
beïnvloeding door het beleid on
voldoende effect kan sorteren".
Ook de strijd die een kabinet mét
de PvdA zal voeren tegen de werk
loosheid, zal veel weg hebben van
vechten tegen de bierkaai, meent
ze. Er zal veel meer overgelaten
moeten worden aan de sociale
partners. In Den Haag wordt te
vaak het onmogelijke geprobeerd:
complexe maatschappelijke vraag
stukken centralistisch regelen.
Niet alleen het idee van een na
derende tweedeling van de samen
leving moet het ontgelden. Ferme
taal gebruikt Barendrecht ook in
haar beoordeling van de manier
waarop de politiek omgaat met het
streven van vrouwen een baan te
vinden. "Verhullend", "opportu
nistisch" en zelfs "perfide" zijn de
kwalificaties die ze in petto heeft
voor het optreden van met name
PvdA en CDA. En het idee dat ar
beidstijdverkorting wettelijk valt
af te dwingen, wordt als een "illu
sie" neergezet.
Broddellap
Van het proces van arbeidstijd
verkorting moet de overheid in ie-
Nel Barendrecht. (foto gpd»
der geval afblijven. Het korter
werken wordt "een gecompliceer
de broddellap van velerlei maatre
gelen en afspraken" in de bedrij
ven en bedrijfstakken tussen werk
gevers en werknemers. En dat is
maar goed ook, gezien de organisa
torische problemen bij het korter
werken, maar ook gezien het feit
dat er bij zowel werkgevers als
werknemers voor- én tegenstan
ders van korter werken te vinden
zijn.
Een obstakel in het proces naar
arbeidstijdverkorting wordt, aldus
de oud-parlementariër van de
PvdA, gevormd door het minimale
verschil tussen de minimum-inko
mens en modaal. We hebben ons
op het verkeerde been laten zetten
door degenen die net doen alsof
"alleen de bijstandsmoeders en de
werkloze minima de armoe ken
den". Het argument voor die stel
ling is de laatste tijd actueel gewor
den door uitspraken van minister
De Koning. Door allerlei 'inkomen
safhankelijke voorzieningen'
(huursubsidie, studietoelagen) is
het verschil tussen de inkomens
niet zo groot, en raken mensen in
sommige gevallen van een gulden
extra inkomen 90 cent of zelfs vijf
kwartjes kwijt.
Dolgraag
Door die minimale inkomensver
schillen is er geen sprake van een
tweedeling van de samenleving
tussen uitkeringstrekkers en
werkenden. Barendrecht ergert
zich ook aan het idee van een nade
rende splijting, omdat het teveel
suggereert dat alle uitkeringsge
rechtigden dolgraag willen
werken. "Plaatsvervangend en
dwangmatig denken, werken als
een heilige plicht. Alsof al dat vieze
en routineuze werk zo leuk is", ar
gumenteert ze. Bovendien heeft
het aantal zwartwerkende werklo
zen "de verteerbare maat sinds
lang overschreden". De PvdA zóu
er haar inziens beter aan doen in te
zien dat er belangrijker scheidslij
nen door de beroepsbevolking lo
pen.
Die andere scheidslijnen worden
bij Barendrecht vooral getrokken
tussen de werkenden zelf (hoog op
geleide arbeidskrachten versus
mensen met een lage scholing) en
tussen het mannelijk en vrouwe
lijk deel van de werkenden en
werkzoekenden. De PvdA heeft de
vrouwen die willen werken niet al
te vriendelijk behandeld, meent
zü-
Bij het meewerken aan de belas
tingwetten voor tweeverdieners
hebben haar gewezen fractie-geno
ten zich "verhullend" opgesteld
toen het ging om de vraag of de fis
cale ingreep niet tot gevolg zou
hebben dat veel vrouwen hun vaak
kleine baantje zouden opzeggen.
Toen dat ook ecbt gebeurde, deden
de grote politieke partijen of ze
daar voor gewaarschuwd waren.
"Dat duidt op draaierij en onbe
kwaamheid, en geen van beide is
goed te praten", aldus Baren
drecht.
Een nachtelijk tafereel, ruim 200 jaar geleden: "Noteer
dat ik deze avond in het sterrenbeeld Tweelingen een
hemellichaam zie dat geen ster is maar hoogstwaar
schijnlijk een komeet want het is geen punt maar een
bolvormig vlekje".
Woorden die William Herschel,
musicus en sterrenkundige en
beschermeling van Koning
George-III van Engeland, sprak
tot zijn zuster Caroline Herschel.
Het was rond een uur of elf in de
avond van de 13e maart 1781.
Herschel had de zevende planeet
in het zonnestelsel ontdekt: Ura
nus. Het hemellichaam was ove
rigens al vanaf 1690 min of meer
geregeld door waarnemers ge
zien maar niet als planeet her
kend.
door
Ben Apeldoorn
Zelfs met de grootste sterren
kijkers is er van Uranus niet
meer te zien dan een klein groen
achtig bolletje, omgeven door
vijf manen. Uranus herbergt een
groot raadsel: hij ligt op z'n kant.
Door één of andere kosmische
oorzaak is hij "omgevallen".
Voor het eerst in de menselijke
geschiedenis wordt Uranus door
een aardse ruimte-robot, de
Voyager, die voor die giganti
sche reis achteneenhalf jaar no
dig had, bezocht.
Vanavond om zeven uur onze
tijd is de afstand tussen Uranus
en de Voyager-II het kleinst:
ruim 80.000 kilometer.
Rookpluimen
Op 20 augustus 1977 werd van
af de Aarde de Voyager-II gelan
ceerd die, na bezoeken aan de
reuzenplaneten Jupiter en Satur-
nus in juli 1979 en augustus 1981,
koers zette naar de verre Uranus.
Overigens werd Voyager-II
eerder gelanceerd dan Voyager-I
die op 5 september 1977 de lucht
in ging. Voyager-I reisde echter
sneller dan Voyager-II, haalde
deze op 15 december 1977 op 17
miljoen kilometer afstand van de
Aarde in en bereikte Saturnus in
november 1980, negeneneenhal-
ve maand eerder dan Voyager-II
die van Jupiter en Saturnus en
hun bizarre manen meer dan
70.000 adembenemende foto's
maakte. Een van de meest ,§pek-
taculaire ontdekkingen van de
Voyagers waren wel de grote ac
tieve vulkanen op de Jupiter-
maan Io waarvan de enorme
rookpluimen duidelijk op de
Voyagerfoto's waren te zien.
De koers naar Uranus kreeg
mede gestalte door de aantrek
kingskracht van Jupiter en Sa
turnus te gebruiken als "opzwie-
pers"; de baan van de Voyager-II
werd daardoor zodanig afgebo
gen dat het ruimtevaartuig met
een snelheid van rond 70.000 ki
lometer per uur langs een enor
me boog in.de richting van Ura
nus vloog; een vanaf de Aarde
met het blote oog bijna onzicht
bare planeet op drie miljard kilo
meter afstand van de Aarde. Dat
is zó ver, dat radiosignalen, dus
ook de signalen waarmee de fo
to's worden overgeseind, er twee
uur en drie kwartier over doen
om de Aarde te bereiken!
Dat schept dan meteen een
groot probleem: als er op het kri
tieke moment iets mis gaat, dan
staat de vluchtleiding hier op
Aarde machteloos. Een signaal
naar de Aarde neemt 2uur in
beslag en een signaal terug de
zelfde tijd. Een mankement kan
dus op z'n vroegst pas na vijfe-
neenhalf uur worden verholpen
en in die tijd legt de Voyager een
afstand af gelijk aan die tussen
Aarde en Maan.
Camera's
De kans op problemen is zeker
niet denkbeeldig. Zo moet er vre
selijk voorzichtig worden omge
sprongen met het draaibare ca
meraplatform dat, met een aantal
meetinstrumenten, aan het uit
einde van een arm is bevestigd.
Tijdens de passage van de pla
neet Saturnus, in augustus 1981,
bleek dat platform ineens vast te
zitten zodat men op Aarde foto's
ontving van sterren in plaats van
de reuzenplaneet en zijn enorme
rineenstelsel. En dat is natuur
lijk lastig op zo'n afstand die veel
te groot is om er even een techni
cus op af te sturen.
Door een aantal speciale com
mandosignalen naar de Voyager
te sturen wist men het camera
platform nog tijdig aan de praat
te krijgen en eigenlijk is dat ook
meer geluk dan wijsheid ge
weest. Het is te hopen dat het ca
meraplatform bij Uranus niet
wéér vast blijkt te zitten, vooral
omdat bij het maken van de fo
to's van Uranus nog iets anders
om de hoek komt kijken.
De Zon is aan de Uranushemei
een bolletje dat twintig maal
kleiner is dan de Zon aan de
aardse hemel en het zonlicht dat
Uranus beschijnt, is 400 maal
zwakker dan wat we op Aarde
van de Zon krijgen. Wie een fo
totoestel met een belichtingsme
ter heeft, weet dat je bij weinig
licht langer moet belichten en
dat wordt in het geval van de
Voyager, die elke seconde bijna
20 kilometer aflegt, problema
tisch. Daarom "fixeert" men de
camera's op de objecten gedu
rende de belichtingstijden; ze
draaien als het ware mee.
Slechts enkele dagen vóór de
Uranus-passage wordt besloten
of men het aandurft het camera
platform in beweging te zetten óf
dat het risico van een technisch
mankement te groot is. In het
laatste geval zal de vereiste be
weging dan worden uitgevoerd
door het hele toestel langzaam
om de lengteas te laten draaien.
Het camera-platform heeft
twee camera's: een groothoek-tv-
camera voor overzichtsbeelden
en een télécamera voor "dicht
bij" opnamen; verder is er aller
lei meetapparatuur meegeno
men zoals een magnetometer om
metingen te doen in een eventu
eel magneetveld van Uranus.
Het contact met de Aarde
wordt onderhouden via een
enorme schotel van bijna vier
meter in middellijn die onafge
broken op de Aarde gericht
blijft. Omdat er op die enorme af
stand tè weinig zonlicht is dat,
via zonnecellen, kan worden om
gezet in de vereiste energie,
wordt elektriciteit voor de syste
men geleverd door drie mini-
kernreaktoren die warmte pro
duceren dat in stroom wordt om
gezet. En dat werkt dus al zo'n
achteneenhalf jaar!
Hysterie
Wat verwacht men nu precies
van al die metingen en de onge
veer 6.000 foto's die van Uranus
zullen worden genomen?
Het allerbelangrijkste is toch
eigenlijk wel om wat meer in
zicht te krijgen in de mogelijke
oorzaken van dat op z'n kant lig
gen van die geweldige bol. En ge
weldig is Uranus: er passen bijna
70 aardbollen in.
De aardas staat min of meer
recht op het vlak waarin de Aar
de om de Zon draait maar die
van Uranus ligt nagenoeg in dat
vlak en dat betekent dat Uranus
heel vreemde seizoenen kent ge
durende het Uranus-jaar, dat ge
lijk is aan 84 aardse jaren. De
Noord- en Zuidpool van Uranus
liggen beurtelings tientallen ja
ren in het zonlicht terwijl er aan
de Uranusevenaar bijna onafge
broken schemering heerst. Een
dag en een nacht duren daar sa
men dus even lang als een men
senleven hier op Aarde!
Men hoopt iets te zien dat mo
gelijk kan wijzen op oude litte
kens van de kosmische catastro
fe in de oertijd van het planeten
stelsel; een catastrofe die Uranus
deed "omvallen". Daar zijn trou
wens al heel wat wilde en minder
wilde verhalen over geschreven.
Zeer waarschijnlijk heeft Ura
nus dezelfde samenstelling als
zijn reuzenbroeders Jupiter en
Saturnus: een meer gasvormige
bol dus. De groenige kleur van
Uranus wijst op methaan in de
dampkring.
Behalve de vijf manen, die al
vóór de Voyagervlucht bekend
waren, heeft Uranus, net als Sa-
De Voyager bij Saturnus in augustus 1981. Op deze tekening is de grote schotelantenne met rechtsboven
daarvan de drie kernreaktoren voor de stroomvoorziening te zien. Aan de arm onder de schotel zijn het
cameraplatform en andere meetinstrumenten bevestigd. Aan het uiteinde van de lange arm bovenaan is
de magnetometer bevestigd niet zichtbaar). (illustratie: nasai
turnus en Jupiter, een ringen-
stelsel. Een hele kleine trou
wens, die vanaf de Aarde on
zichtbaar is en pas in 1977 werd
aangetoond toen Uranus toeval
lig vóór een sterretje langs trok.
Het is ook een heel vreemd rin
genstelsel; heel anders dan de
majestueuze ring van Saturnus
die vanaf de Aarde al met een
klein kijkertje kan worden ge
zien. Het Uranusringenstelsel is
namelijk ongewoon donker, don
kerder dan welk bekend mate
riaal in het zonnestelsel dan ook.
Niet alleen Uranus zelf maar
ook zijn vijf bekende manen zul
len tot in detail worden gefoto
grafeerd. Die manen hebben
exotisch aandoende namen als
Ariel, Umbriël, Titania, Miranda
en Oberon. Het dichtste komt dé
Voyager nog bij het mini-maan
tje Miranda; nog geen 30.000 ki
lometer scheiden de Voyager,
ongeveer een uur vóór de dicht
ste nadering tot Uranus zelf, van
dit kosmische rotsblok van enke
le honderden kilometers in mid
dellijn dat in 1948 door de van
Nederlandse afkomst zijnde
Amerikaanse astronoom Gerard
P. Kuiper werd ontdekt.
Al in het begin van deze maand
behaalde de Voyager de eerste
resultaten met de ontdekking
van een zesde maantje en de eer
ste foto van de zogenaamde Epsi
lon-ring, de grootste en duide
lijkste ring van het ringenstelsel.
Zeker is dat de Voyager, net als
bij Jupiter en Saturnus gebeur
de, ook bij Uranus nog wel meer
maantjes zal vinden.
"Zwiep"
En na Uranus?
Na Uranus rei^t de Voyager
onverstoorbaar verder. Uranus
geeft hem een "zwiep" in de rich
ting van de achtste planeet die in
1846 werd ontdekt: Neptunus.
Over ruim 3V2 jaar, op 25 augus
tus 1989, bereikt de Voyager deze
planeet, ruim twaalf jaar na zijn
lancering.
Daarna verlaat hij het zonne
stelsel en treedt voor "eeuwig"
de interstellaire ruimte binnen,
op weg naar de sterren.
En misschien, heel misschien,
over een miljoen jaar of een mil
jard jaar wordt het ruimte
scheepje, ergens tussen die verre
lichtpuntjes, die wé's nachts aan
de hemel kunnen zien staan, op
gepikt door een andere intelli
gente levensvorm.
Ook daar hielden de bouwers
rekening mee: beide Voyagers
hebben een soort grammofoon
plaat aan boord waarop een
boodschap staat van de bewo
ners der Aarde. Of die bood
schap ook begrepen wordt is na
tuurlijk een tweede Maar die
kans moet wel verschrikkelijk
klein worden eenoemd.
Het Overlegorgaan van joden
en christenen in Nederland
(OJEC) heeft de Raad van Ker
ken nadrukkelijk gevraagd, ini
tiatieven te steunen om de film
Shoah (over de jodenvervolging
in de Tweede Wereldoorlog) ge
schikt te maken voor het onder
wijs.
Ook werd de Raad van Kerken
gevraagd, niet alleen te wijzen op
negatieve kanten van Israëls po
litiek, maar ook positieve initia
tieven van Israël te ondersteu
nen. Vorig najaar leverde de raad
in een brief kritiek op de rege-
ring-Peres, die Israëli's wil ver
bieden contacten met de PLO te
onderhouden. Het zou, volgens
het OJEC, de Raad van Kerken
niet misstaan, nü een brief te stu
ren naar koning Hoessein van
Jordanië en hem te vragen op de
vredesvoorstellen van Peres in te
gaan.
Secretaris ds. Van der Zee van
de Raad van Kerken en voorzit
ter ds. Schoon van het OJEC
deelden een en ander mee na af
loop van de jaarlijkse bespreking
tussen beide instanties, gisteren
in Amsterdam. Rabbijn Rodri-
gues Pereira, tweede voorzitter
van het OJEC, vond het een 'zeer
goede bespreking'.
De Raad van Kerken gaat de
verspreiding bevorderen van het
OJEC-rapport 'Jodendom en ca
techese' waarin richtlijnen staan
voor onderzoek naar anti-joodse
vooroordelen in catechetisch
materiaal. Ds. Van der Zee
noemde het 'van uitermate groot
belang', dat dergelijke richtlij
nen ook voor de prediking van
de kerk worden uitgewerkt.
Eind dit jaar of begin volgend
jaar zal de Raad van Kerken een
'bezinningsconferentie' houden
over de visie op Israël. Doel is.
tot een betere verstandhouding
tussen kerken en jodendom te
komen. Een werkgroep zal deze
conferentie voorbereiden. Daar
in zitten onder anderen voorzit
ter dr. Mulder van de Raad van
Kerken, de hervormde theoloog
mevrouw Flesseman-van Leer.
drs. Poorthuis van de rooms-ka-
tholieke Raad voor Israël, voor
zitter Schoon van het OJEC en
ds. Vreekamp van de hervormde
Raad voor Kerk en Israël.
Conflict ten einde. Aan het
jarenlange conflict tussen de Ne
derlands-Israëlitische hoofdsy
nagoge in Amsterdam en rabbijn
Meier Just (80) is een eind geko
men, nu de permanente commis
sie van het kerkgenootschapo en
het bestuur van de joodse ge
meente in Amsterdam met de
rabbijn een overeenkomst kon
den sluiten.
Alle banden tussen Just en de
joodse gemeente zijn nu verbro
ken. De rabbijn behoudt volgens
de overeenkomst nog driejaar de
titel 'voorzitter van het opperrab
binaat voor Nederland', maar hij
zal alleen rabbinale assistentie
verlenen als de permanente com
missie of joodse gemeenten hem
dat vragen. Binnen drie jaar zal
Just al zijn binnenlandse func
ties overdragen. Wel mag hij het
opperrabbinaat de volle drie ja'ar
in het buitenland blijven verte
genwoordigen.
De conflicten tussen de rab
bijn en de hoofdsynagoge heb
ben het werk in het Amsterdam
se rabbinaat lange tijd ernstig ge
hinderd. Just daagde het synago
ge-bestuur voor een rabbinaal
hof in Israël omdat hij het niet
eens was met het besluit hem
met pensioen te sturen. Hij
meende, dat hij voor het leven
was benoemd.
Bezoek. Op 29 en 30 januari
zal secretaris-generaal dr. G.
Staalsett van de Lutherse We
reldfederatie (Genève) een be
zoek brengen aan de Evange-
lisch-Lutherse Kerk van Neder
land. Hij gaat praten met de sy
nodale commissie (kerkbestuur)
en allerlei commissies uit luther
se gemeenten. Ook zal hij de se
cretaris van de Raad van Kerken,
ds. Van der Zee, en leden van de
hervormde en gereformeerde sy
node ontmoeten.
Een belangrijk punt van ge
sprek is het lutherse verzoek aan
de Hervormde Kerk en de Gere
formeerde Kerken om mee te
doen aan 'Samen op weg', het
proces naar hereniging van her
vormden en gereformeerden in
dit land. Verder vinden de Ne
derlandse lutheranen, dat zij als
minderheidskerk in de wereldfe
deratie ongelijk worden behan
deld, wat vooral blijkt uit de one
venredige vertegenwoordiging
in de organen van de federatie
Vraag aan Huting. In het
blad Evangelisch Commentaar'
van vandaag vraagt dr. A. S. van
der Woude, emeritus-hoogleraar
Oude Testament in Groningen,
aan voorzitter ds. Huting van de
hervormde synode, of hij bereid
zou zijn tot gewapende steun aan
de PLO als Israël het recht van
de Palestijnen op zelfbeschik
king blijft ontkennen.
Aanleiding tot deze vraag was
de uitspraak van Huting dat ker
kelijke steun aan gewapend ver
zet in Zuid-Afrika in het uiterste
geval gerechtvaardigd kan zijn.
Van der Woude heeft theologisch
geen bezwaar tegen de opmer
kingen van Huting, maar hij
heeft wel ethische bezwaren als
men in het ene geval luid protes
teert en in het andere geval
zwijgt.
De oud-hoogleraar Oude Tes
tament is van oordeel, dat de
PLO niet minder de Palestijnen
vertegenwoordigt dan de Zuid-
afrikaanse verzetsbeweging de
zwarten. "Kerken en hun woord
voerders meten soms met twee
maten en kijken één kant uit. Die
wordt dan niet theologisch maar
politiek bepaald. Een kerk die
beweert een woord voor de we
reld te hebben, zal christenen en
niet-christenen gelijkelijk moe
ten voorhouden, dat mensen
rechten niet mogen worden over
treden omdat men zich daarbij
vergrijpt aan Gods schepselen".
Hervormde Kerk: bedankt
voor Katwijk aan den Rijn S.
van den Oever Dordrecht, voor
Bodegraven A. Alblas Amster-
dam-Watergraafsmeer; beroepen
te Oud-Beijerland J. Olie Op-
heusden.
Gereformeerde Kerken: be
dankt voor Genderen A Hansen
Drachten.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: bedankt voor Marién
berg K. Verlind Zuidhorn.
Gereformeerde Gemeenten:
beroepen te Katwijk aan Zee J.
Mijnders Veenendaal, te Westka-
pelle A. Bac Bodegraven.
Gereformeerde Gemeenten in
Nederland: bedankt voor Rhe-
nen A. van Straalen Barncveld.
Katwijk. Vanavond om
kwart over 8 bespeelt Johann
Lemckert van de Laurenskerk in
Rotterdam het orgel van de
Triumfatorkerk (tegenover het
gemeentehuis) in Katwijk aan
Zee.
