'Iets meer oproepen
dan de lach alleen'
Een kwestie van
zelfbescherming
Nederland inspireert niet echt
TV-rubriek
door
Nico Scheepmaker
Paul van Vliet werkt aan nieuwe theatershow
Tuerlings woekert met talenten
ZATERDAG 11 JANUARI 1986
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 33
IV J
Wat denk je als je in de program
mabladen leest over een vijfdeli
ge Duitse serie, 'Het geheim van
de zwarte draak', over een expe
ditie in de 17de eeuw van een
groepje Duitse handelaars die
een route naar het vasteland van
China willen openleggen? Je
denkt: oude geschiedenis, aard
rijkskunde, vreemde volkeren,
interessant voor de kinderen,
daar steken ze iets van op! Ik
dacht: ik neem het op de video
op, dan kunnen ze er zaterdag of
zondag op hun gemak naar kij
ken, maar ik vergat het omdat we
vrienden (ook met kinderen) te
eten hadden, het werd wat later
dan eigenlijk wenselijk was, wij
zaten nog na te tafelen terwijl de
kinderen intussen op schoot za
ten van de Hedendaagse Baboe
(ze keken dus televisie), maar op
eens kwamen ze hevig ontsteld
om niet te zeggen ontzet bij ons
terug: ze hadden, begreep ik, iets
gruwelijks gezien, een verbran
dend gezicht of zoiets, in die inte
ressante, leerzame, educatieve
Duitse serie! Dat zou vannacht
dus weer een heel geloop geven
van onze slaapkamer naar de
hunne, want zulk ondoordacht
ouderlijk gedrag blijft zelden on
gestraft!
Helaas was er geen kindertele
foon beschikbaar voor de nazorg,
die deze schrikwekkende beel
den blijkbaar behoefden, dus
heb ik maar het enige blusmid
del toegepast waarover ik op dat
moment beschikte: ik heb ze (laf
hartig) gezegd dat ze moesten be
denken dat het allemaal maar
spel was, dat het expres span
nend was gemaakt maar niet
echt gebeurd was, dat die acteur
die blijkbaar verbrand was na
tuurlijk niet echt was verbrand,
dat het slimme trucs waren, en
zovoort enzovoort. Een kortston
dig lapmiddel. De vader van de
andere kinderen (twee jongetjes)
vond dat niet de juiste aanpak,
en ik ben het eigenlijk wel met
hem eens. Ze moeten leren leven
met de illusies die toneel, film,
TV hun bieden, zei hij, want als
je de illusie afbreekt van iets dat
zij als schokkend, onaangenaam
of griezelig ervaren, dan breek je
tegèlijkertijd de illusie af van
dingen die mooi, ontroerend of
liefdevol zijn.
Dat is waar. Maar anderzijds
vind ik ook dat er een recht op
zelfbescherming bestaat. Afgelo
pen zondag heb ik van 20.10 uur
tot 00.35 uur (dus bijna viere
neenhalf uur) naar de documen
taire 'Shoah' van de Fransman
Claude Lanzmann gekeken. Mijn
vrouw heeft er even naar geke
ken en heeft zich daarna in de
slaapkamer teruggetrokken bij
de Appelgaard, niet om redenen
van kwaliteit (integendeel), maar
als toevluchtsoord, als schuilkel
der, uit zelfbescherming. Ik ga
niet naar 'Shoah' kijken als ik
daarna nog moet slapen, zei ze,
want ik weet zeker dat me dat
dan niet lukt. Je neemt het toch
op op de video, ik bekijk het wel
een keer overdag, als ik daarna
nog naar de Sparkan gaan om
boodschappen te doen, eten kan
koken en de krant kan lezen...
Ze (de TROS) hadden ons wel
eens mogen waarschuwen dat er
in 'Het geheim van de zwarte
draak' scènes voorkwamen die
allerminst geschikt waren voor
jeugdige kijkers, zo zij al ge
schikt waren voor bejaarde kij
kers. Tenslotte waren we tevoren
ook uitvoerig gewaarschuwd
voor 'Shoah', terwijl daarin toch
geen beeld van concentratiekam
pen, gasovens, lijken, gehange
nen en dergelijke te zien was.
Maar daarom waren de gedetail
leerde verhalen van de overle
venden die aan gene of deze zijde
van goed en kwaad hadden ge
staan niet minder (hoe zal ik het
noemen?) indringend, indruk
wekkend, naar de keel grijpend.
raadselachtigDe verbeelding
werkt beter dan de ergste
werkelijkheid, je kunt je ogen
immers niet sluiten voor de beel
den die je hersenen produceren",
zei Claude Lanzmann daarover
tegen Maijolijn de Groot van Het
Parool. Ik denk dat daar veel
waars in zit, hoewel, aan de ande
re kant, wat kan iemand nog in
woorden verergeren of verhevi
gen of 'waarder' maken aan bij
voorbeeld die korte filmbeelden
die voor eeuwig in ons geheugen
zijn geprent van dat hologige
meisje met witte hoofddoek dat
bij het wegrijden van de trein
van Westerbork naar Duitsland
of Polen nog even door een kier
van de goederenwagon naar de
filmcamera, dus naar ons kijkt?
Je kunt dat beschrijven, maar
kun je dat beeld ook 'verbete-
Ja en nee. Ik kan het, hoe ik
het ook beschrijf, niet duidelij
ker maken dan die korte film
beelden, maar Lanzmann wel,
omdat hij (bij wijze van spreken)
dat meisje met het hoofddoekje
aan het woord liet, en de man die
met krijt het wagennummer op
de wagon zette. En dan 'dwong'
hij hen niet om te zeggen wan
neer dat was, en hoe erg het was,
maar hij dwong hen om te zeg
gen wat ze precies aan hadden,
wat ze zagen, wat ze zeiden, wat
ze dachten, met z'n höevelen zij
in de wagon zat, met z'n höeve
len hij op het perron stond, etce
tera. Dat maakt een mens niet
vrolijker, maar wel wijzer, - hoe
wijs hij of zij op dat gebied toch
al dacht te zjjn. Over de joden,
over de Duitsers, over de Polen.
Over het bureaucratische mecha
nisme van de vernietiging. En -
verrassend genoeg - over het Po
len van tien tot vijfjaar geleden,
toen Lanzmann daar zijn opna
men maakte. Want je keek je
ogen uit! Zodra je naar de kleine
dorpen afzakt, naar de onooglij
ke dorpen die het toerisme niets
te bieden hebben, blijkt dat Po
len nog een perfect decor te bie
den voor filmseries die in de vo
rige eeuw spelen, - of eerder.
'Het geheim van de zwarte draak'
bijvoorbeeld.
Een nieuwe theatershow is in
de maak. De try outs begin
nen... Het publiek verkeert in
de waan dat je als humorist
voortdurend onder druk ver
toeft als een show voorbij is na
twee seizoenen en je een vol
gend programma voorbereidt
en bedenkt. Datje in angst ver
keert en in bange onzekerheid
of de theaters straks vol zullen
zitten als je weer komt spelen.
Die romantiek komt uit de bla
den en de blaadjes. Paul van
Vliet, althans, staat da^r niet
bij stil. Het is onverstandig
twijfel toe te laten tijdens het
proces van het schrijven van
een nieuw programma. In. de
optocht waarin je meeloopt,
hoop je iets nieuws te ontdek
ken. Je moet uit de die optocht
stappen of dwars tegen iets in
lopen."
Toch moet het een zware opgave
zijn om in dit kleine land met een
zo grote regelmaat met iets nieuws
te komen. Paul van Vliet beaamt
het onmiddellijk en met kracht:
Het is gekkenwerk om elke twee
jaar een ei te leggen!" Er wordt al
tijd gevraagd naar nieuwe types en
typeringen. Gekke, komische man-
nen die iets herkenbaars hebben, Levenslied
iets aandoenlijks vaak, die iets
meer oproepen dan alleen de lach,
als het goed is".
Hoe het uitpakt blijft een kwes
tie van afwachten, ook voor de ar
tiest. Je kunt nooit incalculeren
voorstellingen nodig eer een ko
misch nummer is wat het moet
zijn."
door
Jacques J. d'Ancona
hoe een zaal reageert of een grap
werkt. Paul van Vliet is bezig met
een Oost-Europeaan, een warm
bloedige, hartelijke man die wat
moeite heeft met de Nederlandse
taal". Een Hongaar of een Tsjecho-
slowaak, dat moet nog groeien. Ik
heb geen voorbeeld bij de hand. Ik
verzin de mensen en hoop dat ze
echt bestaan. Inderdaad is het
voorgekomen dat ik figuren heb
gemaakt die bleken te bestaan. Zo
als Arie, de kleine, overspannen
garagehouder, of baron Taets van
Avezathe... Maar Wim Kan zei al
tijd al: je hebt minstens vijftig
"Het is een levenslied van tweeë-
neenhalfuur in licht en donker, la
chen en huilen. Ik probeer in de
nieuwe one man show iets neer te
leggen van de gedachte dat het le
ven zich beweegt in een cirkel.
Verder zul je waarschijnlijk de tur
bo-mens tegenkomen. We krijgen
steeds meer vrije tijd, ook door
deeltijdbanen en arbeidstijdver
korting. Werken wordt een luxe,
vrije tijd wordt normaal. Dat kost
geld. We moeten leren ons bezig te
houden met onszelf. Samen gaan
we het grote avontuur aan. Ik lever
in de show in het eerste half uur na
de pauze het bewijs dat ieder dat
kan. In ieder zit een dichter, een
humorist, een danser, een ac
teur..."
Het tweede grote stuk bevat een
musical, Creorama. Het gaat over
Clarisse, een vrouw van 39 die ge
steriliseerd is en Jan Guus, haar
nieuwe vriend".
Paul van Vliet over zijn positie:
Ik ben de verteller, de vertolker
Paul van Vliet: "Een levenslied van tweeëneenhalf uur'
van deze volwassen musical in ver
korte vorm." Hij wordt ook in dit
nieuwe programma begeleid door
Ben van der Linden en John Es-
kes, twee muzikanten die net als in
het programma 'Wat gaan we doen'
hem multi-instrumentaal onder
steunen en aanvullen en elektro
nisch de suggestie in stand houden
dat er een compleet orkest zit. De
geluidsregistratie van de vorige
show is net uit. Dat mag er voor de
liefhebbers wel even bij vermeld
worden. Die zitten zwaar op kosten
met Paul. Eerst een album met drie
historische elpees en nu weer een
fraai verzorgd dubbel-album van
de jongste show.
Pasfoto op Museumjaarkaart
zou misbruik voorkomen
LEIDEN/VOORBURG - Van de
Museumjaarkaart wordt soms
oneigenlijk gebruik gemaakt.
Van één verkochte kaart profite
ren vaak meerdere mensen, om
dat de kaart geen pasfoto draagt.
Dat signaleert Frans Verbaas, de
directeur van de Stichting Mu
seumjaarkaart in Leiden.
"Wij hebben gehoord dat bij
voorbeeld touroperators en ho
tels toeristen voor één of meer
dagen een kaart uitlenen, waar
mee ze dan gratis musea kunnen
bezoeken. Ook scholen doen dit.
Zij kopen eenmaal een aantal
kaarten, voldoende voor een
schoolklas, en zo kunnen alle
leerlingen daarop gratis het mu-
"We hebben al met het minis
terie in Den Haag over deze
kwestie overlegd. De Museum-
jaarkaart kent geen pasfoto's van
de houder. Een pasfoto maakt de
kaart duurder. Dat willen we
niet, maar als we dergelijk 'mis
bruik' blijven signaleren zal het
er toch van komen. Het is een
zwak puntje in een verder ijzer-
sterk produkt".
De Museumjaarkaart werd tra
ditiegetrouw altijd in december
geïntroduceerd tijdens het lan
delijke traditionele museum-
weekeinde in december, maar
dat weekeinde is nu verplaatst
naar het vooijaar. Het zal op 12
en 13 april worden gehouden.
Reden ervan is het verwachte
aangenamere weer en het feit dat
er dan meer musea (vooral de
kleinere en oudheidkamers)
open zijn. Het publiek kan dan
van meer activiteiten profiteren.
Ook al bereikt de Museumjaar
kaart wat de verkoop betreft
haar verzadigingspunt, de groei
is er volgen Frans Verbaas toch
niet helemaal uit. Vorig jaar zijn
er meer dan 200.000 Museum-
jaarkaarten verkocht. Het mu-
seumbezoek steeg in 1984 met
negen procent. En in een recent
gepubliceerd rapport dat in op
dracht van de Kamer van Koop
handel, de gemeente Amsterdam
en het Uit Buro Amsterdam
werd gemaakt bleek dat kunst en
cultuur een commercieel gunstig
effect hebben op de economie
van een stad; deze fenomenen
trekken immers veel bezoekers.
De Museumjaarkaart werd in
1981 voor het eerst uitgegeven.
Toen was ruim 30 procent van de
opengestelde musea (155) met
deze kaart zonder betaling toe
gankelijk. Sindsdien is het aantal
aangesloten musea enorm geste
gen. Zo waren in '81 59 procent
van alle musea gratis (inclusief
de musea die geen toegang hef
fen), tegenover 69 procent in '83.
Voor niet-bezitters van de kaart
daalde in die periode daarente
gen het aantal gratis toegankelij
ke musea van 28 naar 24 procent.
(De Museumjaarkaart kost: tot
en met 25 jaar f 7,50, vanaf 26 jaar
f 20,--, pas 65plus f 12,50).
'Signalen van buiten' in De Beyerd in Breda
BREDA (GPD) - In de door De
Beyerd, centrum voor beeldende
kunst georganiseerde expositie-cy
clus 'Mens en omgeving' is mo
menteel de zesde presentatie te
zien. Ditmaal onder de titel 'Signa
len van buiten' is ook nu wederom
de relatie tussen (beeldende) kunst
en samenleving het uitgangspunt.
Voor de expositie zijn tien bui
tenlandse kunstenaars - die al ge
ruime tijd in Nederland wonen en
werken - uitgenodigd. De vraag
stelling van de organisatoren was
ditmaal of de uit het buitenland af-
door
Rob Schoonen
komstige kunstenaars beinvloed
zijn door de Nederlandse cultuur.
Of, anders gezegd: in hoeverre
wordt de kunstenaar nog steeds
beïnvloed door de cultuur van het
land waar hij vandaan komt. En zo
dat inderdaad het geval is: zijn der
gelijke elementen te herkennen in
de objecten?
Een aantal van de kunstenaars is
naar Nederland gekomen om een
kunstopleiding te volgen en is hier
vervolgens gebleven. Anderen
kwamen hier om persoonlijke,
maatschappelijke of ideële rede-
Het moet maar onmiddellijk ge
zegd: Van culturele assimilatie is
hoegenaamd geen sprake. Het me
rendeel van de exposanten toont
kunstwerken die qua beeldtaal,
maar ook inhoudelijk bezien niet
of nauwelijks verwijzen naar Ne
derlandse cultuurvormen. De
schilderijen, sculpturen, foto's, te
keningen en videoinstallaties van
Ania Bien (Polen), Michel Cardena
(Colombia), Helen Frik, John Lig-
DEN HAAG (GPD) - Minister
Brinkman van cultuur overhandigt
komende maandag in Amsterdam
een bedrag van één miljoen gulden
aan de leiders van Het Nationale
Ballet en Dansgroep Krisztina de
Chatêl. Het geld is bestemd voor
een afvloeiingsregeling voor dan
sers.
De gemiddelde leeftijd waarop
dansers hun carrière beeindigen, is
38 jaar. De afvloeiingsregeling zal
ex-dansers ondersteuning bieden
gins (Engeland), Nour-Eddine Jar-
ram (Marokko), Morton Kaplan
(Verenigde Staten), Krikor Momd-
jian (Libanon), Tomas Rajlich
(Tsjechoslowakije), Isiküzner (Tur
kije) en Veron Urdarianu (Roeme
nië) zijn dan ook moeilijk onder
één noemer te brengen.
Sommige kunstenaars werken
overduidelijk met een beeldtaal
die zij hebben meegenomen uit
hun geboorteland. Andere expo
santen - en dan vooral die welke
uit op het westen georienteerde
landen komen - vervaardigen ob
jecten die je zou kunnen rekenen
tot 'internationaal gangbare' beeld
taal.
bij het verwerven van een nieuwe
plaats in de maatschappij. Het be
drag wordt gestort in het Fonds
Omscholing Dansers
De bewindsman woont maandag
in de balletstudio van Dansgroep
Krisztina de Chatêl een deel van
een repetitie bij. Bij de overhandi
ging van de eerste donatie zullen
bestuursleden van het Directie
Overleg Dansgezelschappen en be
stuursleden van de Kunstenbond-
FNV aanwezig zijn.
Nu is het natuurlijk onmogelijk
in een nieuwe omgeving te verke
ren zonder op de een of andere ma
nier niet beïnvloed te worden. Nie
mand kan zich afsluiten voor infor
matie van buiten. Afhankelijk van
een aantal factoren gaat dat bij de
een sneller dan bij de ander. Het is
dan ook niet goed mogelijk om te
zeggen dat er bij de exposanten in
Breda in het geheel geen invloeden
merkbaar zijn.
Maar überhaupt is de beeldende
kunst in Nederland tamelijk inter
nationaal. Van werkelijk eigentijd
se Nederlandse beeldende kunst is
nauwelijks sprake. Als er al een
kenmerk van de actuele kunst in
ons land genoemd kan worden,
dan is het toch wel het feit dat die
eigenschap er vrijwel niet is. Zo is
het heel goed mogelijk om een ex
positie samen te stellen van (bij
voorbeeld) Duitse, Nederlandse en
Belgische kunstenaars, zonder dat
er - landgebonden - verschillen
zijn op te mqrken. De maatschap
pelijke situatie verschilt in de drie
genoemde landen op veel gebieden
nu eenmaal niet erg veel. Boven
dien is daar nog het intensieve con
tact tussen de landen, niet op de
laatste plaats op cultureel gebied.
En zo zijn er meer landen naast el
kaar te zetten.
Wat op de expositie 'Signalen
van buiten' in Breda dan ook op
valt, is dat juist de kunst uit de lan
den waar we hier in Nederland niet
regelmatig mee worden geconfron
teerd, het meeste opvallen. We we
ten nu eenmaal minder van de reli
gie en (culturele) historie van lan
den als bijvoorbeeld Marokko.
Turkije, Roemenié en Colombia
dan van Engeland en de Verenigde
Staten.
Anders dan de objecten van de
Brit John Liggins, waar de trouwe
museumbezoeker niet veel proble
men mee zal hebben, zijn de beel
den van de Turkse kunstenaar Tzü-
ner wel onmiddellijk heel prikke
lend. Zijn kleurgebruik, samen
stelling van vormen en combinatie
van materialen zijn uitzonderlijk
Magisch, mysterieus: maar op de
eerste plaats verrassend tussen al
die inmiddels geaccepteerde vor
men.
Dat geldt evenzeer voor de grote
schilderijen van de uit Marokko af
komstige Jarram. Want afgezien
van zijn forse factuur, zijn de doe
ken door het schrift, de eigenzinni
ge kleuren en de arabesque vor
men vooral met-westers. Van (Ne
derlandse) invloeden is ook bij de
ze kunstenaar gelukkig geen spra
ke.
Herinneringen
Anders is het wellicht bij de Tsje-
choslovaak Rajlich, die - getuige
de geëxposeerde werken - zich
heeft laten beïnvloeden door de
fundamentele schilderkunst. De
systematische schilderijen van bij
voorbeeld Schoonhoven komen in
je op bij het zien van zijn werken.
Maar in hoeverre is het werk van
Schoonhoven Nederlands...?
En uiteraard doen de hangende
objecten van Liggings je herinne
ren aan de werken van onder meer
Verhoef en Verkerk. Maar of je
daar dan onmiddellijk het etiket
'Nederlandse beïnvloeding' op
mag plakken...?
Kortom: De presentatie in Breda
maakt duidelijk dat (vaak eeuwen
lange en diepgewortelde) tradities
zich niet laten verdringen door
(kortstondige) invloeden. De ten
toonstelling wordt er - wat mij be
treft - alleen maar boeiender door
Tentoonstelling: 'Signalen vanbui
ten'. De Beyerd, centrum voor beelden
de kunst, Boschstraat 22, Breda. Open:
dinsdag tot en met vrijdag van 10-17,
zaterdag en zondag van 13-17 uur.
Miljoen voor omscholing dansers
Amateurs van 'Sodemieter Op!' overtuigen in 'Piet Hutten'
'Piet Hutten', gedanst door 'Sode
mieter Op!'. Choreografie: Hans
Tuerlings; muziek: collage met o.a.
Bartók en Alkema. Gezien op 10 ja
nuari in De Engelenbak aan de Nes
in Amsterdam. Aldaar ook op 11,15,
16, 17 en 18 januari.
AMSTERDAM - Hans Tuerlings
is er voor de tweede keer in suc
cessie in geslaagd met een groep
amateurs een spannende dans
voorstelling te maken. Vorig jaar
werden onder de noemer 'Be
weegreden 2' in De Engelenbak
door amateurdansers vier voor
hen gemaakte choreografieën ge
bracht. 'Sodemieter op! Wat?'
van Tuerlings was één van die
dansen en sloeg zo goed aan, dat
de uitvoerenden besloten door te
gaan. Ze presenteren zich nu on
der de weinig elegante naam 'So
demieter op!' en noemen zich
een "(professionele) amateur-
dansgroep".
De meeste van deze acht leden
tellende groep hadden nooit eer
der gedanst. Tuerlings heeft met
hen een interessante werkwijze
gehanteerd. Hij heeft niet ge
tracht hen in korte tijd danstech-
nieken bij te brengen, maar is
uitgegaan van de bewegingen
die ze wel beheersten en heeft
deze in de door hem gewenste
richting gestuurd. Die werkwijze
is voor 'Piet Hutten' uitgebouwd,
zonder het authentieke karakter
van de bewegingen aan te tasten.
De dansers missen veel van de
vaardigheden die gediplomeerde
dansers tijdens hun opleiding
hebben geleerd. Maar met de
kwaliteiten waarover ze wel be
schikken wordt in 'Piet Hutten'
op een zodanige manier gewoe
kerd dat dat gemis van weinig
belang is. Van atletische aanleg,
gevoel voor timing en persoon
lijkheid wordt in de choreografie
optimaal gebruik gemaakt. Dit
zijn geen amateurs die zich hoe
ven te verschuilen achter inzet
en spelplezier.
De choreografie ontleent haar
spanning aan het onberekenbare
van primaire impulsen, die zich
niets gelegen laten liggen aan de
regels van het verstand. Vaak
zijn de bewegingen dualistisch,
verenigen liefde en haat in zich.
Wurging en omhelzing zijn haast
niet te onderscheiden, een aan
val kan vloeiend uitmonden in
een liefkozing. Die tweeslachtig
heid van hardhandige liefde en
tedere agressie zie je tegenwoor
dig vaker in moderne dans en is
wellicht als een gedanste weer
slag van onze tijd te beschou-
De dans toont daardoor een
voortdurende wisseling van
stemmingen. Vaak wordt een
lange spanningsboog doelbe
wust met één relativerende zin of
absurde beweging afgebroken
en moet er weer van de grond af
worden opgebouwd. Dat vereist
veel gevoel voor dosering van de
dansers. Het pleit voor hen dat ze
er ondanks de vele wendingen
bijna steeds in slagen hun spel
geloofwaardig te houden. Mis
schien juist dankzij hun onge
schooldheid, die hen behoedt
voor de mooimakerij die bij deze
choreografie funest zou werken.
De pathetische slotscène is de
enige die niet overtuigt en steekt
bleek af bij het voorafgaande.
De werkwijze van Hans Tuer
lings verdient getuige het resul
taat zeker navolging.
ARIEJAN KORTEWEG
Scène uit 'Piet Hutten'.
