De kwellingen van het leven Een scherp en kritisch waarnemer CPNB heeft zorgen ,Hootenanny,: volwaardig theater Cellist Fournier overleden Europa-tv met 'Countdown' Stormloop op 'Faust' 'Zwemmen* in fietsenkelder DONDERDAG 9 JANUARI 1986 KUNST PAGINA 21 Sir Alec Guinness houdt zich schuil in 'Memoires' Op een leeftijd dat veel mensen het wat kalmer aan zouden doen, weet de 71-jarige Britse acteur Sir Alec Guinness de aandacht op zich te vestigen als schrijver. In Engeland is zijn boek 'Blessings in Disgui se' met gejuich ontvangen en wordt een van de beste memoi res genoemd die ooit door een acteur zijn geschreven. Ze be vatten levendige en scherpe impressies over het theater en de wereld daarbuiten. Voor aanstaanden maar ook de min der vermaarden krijgen een plaats in zijn 'gedenkschriften'. Guinness zelf blijft het raadsel dat hij altijd is geweest. door Peter Lewis LONDEN - Op betrekkelijk hoge leeftijd duikt Sir Alec Guinness (71) plotseling op in een nieuwe, onvermoede rol, namelijk die van auteur in plaats van acteur. Zijn memoires 'Blessings in Disguise' zijn volledig anders dan de gebrui kelijke theater-herinneringen van acteurs en filmsterren - de stukken waarin hij gespeeld heeft noemt hij nauwelijks. In plaats daarvan tovert hij in le vendige, heldere en bondige karak terschetsen mensen tevoorschijn die hij heeft gekend: grote acteurs als Sir John Gielgud, Sir Ralph Ri chardson en Dame Edith Evans. Hij beweegt zich ook buiten zijn vakgebied: de beroemde auteur Evelyn Waugh komt aan bod, en verder nog een lange rij geestelij ken, marine-officieren en buiten beentjes, die hij ooit ontmoette of met wie hij bevriend raakte. Zij worden allemaal tot leven ge wekt door zijn pure manier van ob serveren en dialogen schrijven, als of hij met ze op het toneel staat. Alleen Guinness zelf, als waarne mer, blijft buiten schot, precies zo als hij zich dat altijd gewenst heeft. Slechts een enkel detail over zijn persoonlijk leven wordt onthuld. Zo komt de lezer te weten dat hij in zijn jeugd drie verschillende ach ternamen had en dat hij ongeveer dertig keer is verhuisd. Pas op zijn veertiende jaar wordt hem verteld dat hij in werkelijk heid Guinness heette; op zijn ge boortebewijs blijkt Alec Guinness de Cuffe te staan. De Cuffe, zo luid de zijn moeders naam. Waar 'Guin ness' vandaan kwam, is nooit dui delijk geworden. Zijn vader heeft hij nooit gekend, hoewel er geld anoniem beschikbaar werd gesteld voor zijn opvoeding. Later probeerden leden van de Guinness-bierbrouwersfamilie aan te tonen dat er een relatie bestond met de acteur, maar het bleef alle maal hangen in een waas van on duidelijkheid. "Ik moet toegeven dat ik vijftig jaar lang gezocht heb naar een vader", schrijft Sir Alex ergens. Het lijkt erop dat Guinness die onzekerheid over zijn eigen identi teit op een bepaalde manier heeft gebruikt om met nog meer overtui ging in de huid van anderen te kruipen, of dat nu Herbert Pocket van Dickens of Denry Machin van Arnold Bennett was, of de zwaar drinkende Schotse kolonel in 'Tu nes of Glory' dan wel diens bleke tegenpool kolonel Nicholson in 'Bridge over the River Kwai'. Het verklaart misschien voor een deel ook zijn geslotenheid. Zijn beste vrienden hebben toegegeven dat zij niet werkelijk hoogte van hem kunnen krijgen. "Ik vind het verschrikkelijk dat de mensen al les van mij zouden weten", zei hij niet lang geleden. "Het publiek moet mij kunnen zien als acteur in verschillende rollen. Als er teveel van mij bekend wordt, dan gaan de mensen zeggen: kijk, daar heb je Wat veel acteurs en actrices die later uitgroeien tot de echt groten overkomt, is ook Guinness niet be spaard gebleven: de leerjaren wa ren hard en de eerste audities lie pen op mislukkingen uit. Tal van regisseurs riepen hem op liever de zaal te verlaten bij gebrek aan be kwaamheid. Zelfs John Gielgud, met wie hij later zou werken en be vriend raakte, was aanvankelijk hard in zijn oordeel over de spel- kwaliteiten van Guinness. Hij schreeuwde hem eens toe: "Ik dacht dat je tot iets in staat was. Maar je bent verschrikkelijk! Ga ogenblikkelijk weg!" Een week la ter was Guinness terug. De ruzie was vergeten. Guinness zelf is de eerste die bij na altijd denigrerend over zijn ei gen prestaties spreekt En hij speelde inderdaad ook rollen die minder succes hadden. Maar de voornaamste oorzaak daarvan was dat hij toen het grote toneelgebaar nog in de mode was al aan „under acting" deed. Hij verafschuwde het toneelmatige bewegen en spreken zoals dat lang de voorgeschreven stijl was. Naderhand, toen het ingehouden spelen meer in zwang kwam, ging Guinness nóg verder en werden zijn vertolkingen nog verfijnder en eenvoudiger. Elk niet noodzakelijk gebaar, vond hij, was overbodig. Elke theatrale stemverheffing moest verdwijnen. Hij liep voorop, maar dat werd hem paradoxaal ge noeg niet altijd in dank afgeno men. Men verweet hem soms dat hij "saai" speelde. Het boek confronteert de lezer met een lange reeks teleurstellin gen en mislukkingen: een catalo gus van - zoals hij het zelf ziet - geruïneerde kansen. Hij portret teert zichzelf als een sufferd. Gui- ness toont zich niet trots op zijn prestaties en zegt zich er absoluut niet van bewust te zijn tot de groot- sten te behoren. Zijn facade houdt hij overeind, al breekt er wel eens een verlegen lachje doorheen. Zijn vrienden weten nooit wat hij denkt en hoewel hij een erg milde en at tente man is, let iedereen in zijn ge zelschap altijd op zijn woorden. Ingewijden zijn ervan overtuigd dat zijn geloof in verborgen krach ten, helderziendheid en paranor male gaven ertoe bijdragen dat zijn vertolkingen zoveel diepgang heb- Sir Alec Guinness ben. Als hij Lawrence of Arabia of zelfs Hitier speelt, dan blijkt dat hij diep in hun persoonlijkheden heeft weten door te dringen. Hetzelfde zal ongetwijfeld weer gelden voor zijn rol van Monsignor Quixote in een twee uur durende tv-film naar het boek van Graham Greene. De opnamen zijn net ach ter de rug. H(j speelt een beschei den, armlastige priester wiens avonturen herinneringen oproe pen aan zijn beroemde "voorva der" Don Quichotte. Het raadsel Alec Guinness zal hij wel weten te bewaren. DEN HAAG (GPD) - Het Amster damse bureau van de stichting Col lectieve Propaganda van het Ne derlandse Boek (CPNB) verkeert in een uiterst zorgelijke situatie. Directeur G. Brandsma is ontslag aangezegd en actie-coördinator en hoofd pers en public relations, Ma rijke Gelderman, heeft aangekon digd het bureau met ingang van 1 april a.s. te verlaten. Voor beide functionarissen is nog geen opvolger gevonden. Het bestuur van de stichting CPNB, bestaande uit vier uitgevers en vier boekhandelaren, is met Brandsma in een juridisch strijd over zijn ont slag gewikkeld. De directeur wei gert op te stappen. Een van de ont slaggronden is dat Brandsma bin nen de CPNB niet functioneert. Ook is nog onbekend wie na het vertrek van actiecoördinator Gel derman, verantwoordelijk voor de Boekenweken en de boekenpre- sentatie Vers voor de Pers, op deze plaats zal worden aangesteld. Me vrouw Gelderman maakt er geen geheim van dat één van de belang rijkste redenen van haar vertrek de "ontwikkelingen" bij de CPNB zijn. Marijke Gelderman: "Ik vind dat je nog niet'kunt zeggen dat het voortbestaan van de boekenpropa- ganda in Nederland werkelijk op het spel staat. Maar er is de laatste jaren zó veel intern bij de CPNB gebeurd. Er zijn mensen ontslagen. Bovendien gaat het niet echt goed in het boekenvak. De recessie blijkt in deze sector het langst door te werken. Er wordt dan extra scherp gelet op het rendement van bepaalde activiteiten, zoals collec tieve acties. Er is een toenemende tendens om individueel het kopen en lezen van boeken te promoten". Dick Kok, directeur van uitgeve rij Oosthoek en lid van het stich tingsbestuur van de CPNB, ont kent dat het voortbestaan van de CPNB in het geding is. AMSTERDAM (GPD) - De Schreeuw is wellicht het be roemdste werk van de Noorse kunstenaar Edvard Munch (1863-1944). In deze afbeelding van een figuur die beide han den aan zijn hoofd houdt en over een brug in de richting van de kijker snelt is een aantal elementen samengebracht, die kenmerkend zijn voor Edvard Munch: angst, eenzaamheid. Motieven die een grondgege- ven in zijn werk zijn. In het Van Goghmuseum in Am sterdam is een tentoonstelling ge wijd aan het grafisch oeuvre van Edvard Munch, dat behoort tot de Epstein Collectie. Zij is een selec tie uit deze verzameling, die in to taal ruim tweehonderd prenten omvat. Die verzameling ontstond min of meer bij toeval in het begin van de jaren '60. Sarah Epstein ont dekte het werk van Munch in 1950. Hoewel ze op dat ogenblik hele maal niet wist wie Munch eigenlijk was, was ze zó door zijn prenten ge troffen dat ze er 'emotioneel over stelpt' door werd. En zij omschreef die herkenning als volgt: „Een zaamheid, jaloezie, liefde, tevre denheid, seksuele aantrekkings kracht, vrees, kalmte en angst stroomden door het werk als door het leven zelf'. Van haar man Lionel kreeg zij in 1961 drie prenten van Munch als verjaardagsgeschenk cadeau en daarmee was het feitelijk begin Grafisch werk Edvard Munch in Van Goghmuseum van de verzameling gemaakt. Lio nel en Sarah Epstein waren in de loop der jaren zonder dat zij het be seften belangrijke verzamelaars geworden, zo zegt Wilma van As- seldonk in de beknopte Neder landse catalogus bij deze expositie. Van de collectie bestaat ook een uitgebreide Amerikaanse editie die door Sarah Epstein is geschreven. door Frans Keysper Sarah Epstein gaf in haar verkla ring over hetgeen Munch haar deed precies weer waar het bij deze kunstenaar om ging. De door hem in vele duizenden prenten weerge geven emoties zijn golven, bewe gingen waarop je je voelt meegeno men. Diverse gebeurtenissen al vroeg in de jeugd van Munch zijn voor hem bepalend geweest, zijn gereflecteerd in zijn litho's, etsen en houtsneden. Psycho-analytici kunnen er zich op uitleven. Handschrift Zijn eigen zwakke gezondheid De roulettetafel, ets uit 1903 ten spijt heeft Munch een mooie leeftijd kunnen bereiken, maar dat was niet het geval met zijn directe omgeving. Zo verloor hij al vroeg zijn moeder aan de toen gevreesde tuberculose, zijn lievelingszuster stierf aan dezelfde ziekte. Een an dere zuster werd waanzinnig en zijn vader was godsdienstfanaat. Die dood van zijn moeder kreeg nog een extra lading, omdat haar verscheiden gebeurde in de kerst tijd. De toen vijfjarige Munch zag de feestelijk met kaarsjes verlichte boom; hij ging samen met anderen naar zijn moeder, die doodziek op bed lag, om afscheid nemen - voor goed. En de kinderen kregen ca deautjes. In een ets (1901) heeft hij het moment verbeeld van een kind dat radeloos wegloopt van zijn do de hioeder. Net als bij de schreeuw heeft dat kind zijn beide handen aan zijn hoofd. Munch wist al vroeg een eigen handschrift te ontwikkelen, maar zoals dat ook bij andere kunste naars het geval is heeft hij invloed ondergaan van Van Gogh en Gau guin. Hij schilderde ook, maar het is zijn grafiek die ons het meest aanspreekt. Zijn voortdurend be zig zijn met die grafiek oefende bo vendien invloed op zijn stijl uit. De expositie geeft die perioden weer die voor Munch van belang zijn geweest. Naast zijn jeugd zien we Munchs 'gekweldheid' als jon ge kunstenaar, zijn betrekkingen met Noorwegen, zijn emoties ten aanzien van zijn relaties met vrou wen, zijn vrienden, zijn verhou ding tot religie en de laatste perio de uit zijn leven. Munchs werk is in het Van Gogh aangevuld met documentatiemate riaal en foto's. De produktie van deze kunstenaar is enorm geweest, bij zijn dood liet hij 17.000 afdruk ken na en dat was nog maar een gedeelte van hetgeen hij had ge maakt. De grafische kunst van Edvard Munch. Van Goghmuseum, Am sterdam. Open: dinsdag tot en met zaterdag van 10 tot 17 uur, zondag 13 tot 17 uur, maandag ge sloten. Tot 26 januari. Nederland se kleine catalogus f 3,50, maar gratis bij aanschaf van de Ameri kaanse catalogus The Prints of Edvard Munch, Mirror of his life, prijs f 35. 'Hootenanny'. voorstelling door groep jongeren in een produk- i.c van Theater Rozijn Kefte: Theije Tuijnstra. Gezien op 8 ja nuari in de Leidse schouwburg. LEIDEN - De voorstelling 'Hootenanny' is het zichtbare resultaat van een project, dat ruim anderhalf jaar geleden van start ging. Jongeren met belangstelling voor theater kre gen in de afgelopen maanden een op een produktie gerichte theateropleiding. Het waren jongeren met uiteenlopende problemen, voor wie het pro ject tevens een opvangmoge- lijkheid bood. Hun persoonlij ke problemen en ervaringen liggen ten grondslag aan wat zij op het toneel te vertellen heb ben. Het grote risico van een der gelijke onderneming is, dat op vang en begeleiding voorop staan en het artistieke resultaat - goed bedoeld, maar toch - op de tweede plaats komt. Juist daar ligt de grote verdienste van 'Hootenanny': het is een volwaardige theatervoorstel ling, waarin de directe betrok kenheid van de spelers niet slechts wetenswaardige achter grondinformatie blijft, maar een voor het publiek voelbare extra dimensie aan het lang niet altijd gemakkelijke spel heeft gegeven. Wat zij zelf mee brachten, is overtuigend in ter men van theater vertaald. Dat is een prestatie van de begelei ders, maar op de eerste plaats van de spelers, die het uiteinde lijk moeten waarmaken. Aanvankelijk lijkt het. dat de ernstige toneelscènes met the ma's als zelfmoord, incest en ongeneeslijk ziek-zyn steeds worden afgewisseld door (fraai- ogende) shownummers met zang en dans op de muziek van het eigen orkest. Er dreigt een voorspelbaar schema, maar dat bezwaar blijkt al gauw te voor barig. De opbouw heefi allengs toch meer verrassingen in petto met kwalitatief sterke num mers: goed lopende showdans, zuivere en duidelijke zang en gezien de moeilijkheidsgraad alleszins aanvaardbaar toneel spel. Natuurlijk moet er hier en daar nog wat bijgeschaafd wor den. Sommige scènes zijn iets te lang, de overgangen verlo pen wel eens stroef en een paar changementen worden onno dig in het donker uitgevoerd. Maar dat zijn kleinigheden, ze ker omdat het gisteren om een eerste volledige proefvoorstel- ling ging. Daartegenover staat een veel heid van vaak aangrijpende scènes: het meisje, dat regelma tig een invalide jongen bezoekt, bekent, dat zij daar geld voor krijgt. De reactie van de jongen komt hard aan: "Ik heb alleen maar betaalde mensen om me heen". Of de bijzonder indruk wekkende monoloog van een meisje, dat een heroïnehoertje speelt. Terwijl zij de prijs voor haar diensten van vijfiig tot vijf gulden verlaagt, spreekt ze over zelfrespect en richt zich direct tot het publiek. De voor stelling moet nu. zoals dat heet, gaan groeien. Het is te hopen, dat men in de professionele theaters daartoe in ruime mate de gelegenheid zal krijgen. WIJNAND ZEILSTRA GENEVE (AP) - De Franse cellist Pierre Fournier is gisteren op 79- jarige leeftijd in zijn woning in Ge neve overleden. Fournier had in november een hersenbloeding ge had en was kort geleden uit het zie kenhuis ontslagen. Fournier Werd in Parijs geboren als zoon van ëen generaal. Hij be gon zijn carriere als muziekleraar aan de Parijse Ecole Normale de Na de Tweede Wereldoorlog speelde hij over de hele wereld met de beroemdste orkesten. Hij werd vooral bekend door zijn vertolkin gen van Bach, Brahms en Dvorak. De componisten Frank Martin, Bohuslav Martinu en Francis Pou- lenc schreven voor hem. Ook com poneerde hij zelf. Schrijfster bij Stichting Burcht LEIDEN - Bij Stichting Burcht worden vrijdagavond opnamen ge maakt voor het TROS-radiopro- gramma 'Om het boek'. Motto van het programma is: 'Het debuut, en hoe dan verder?'. Rita de Lint spreekt daarover met de schrijf sters Marja Brouwers, Else Flim en Hermine de Graaf. Flim debuteer de vorig jaar met 'al die dingen ge beuren en zijn netjes geordend', van De Graaf verscheen twee jaar geleden 'Een kaart, niet het gebied, vorig jaar gevolgd door 'De zee- vlam' en Brouwers had in 1984 veel succes met haar eersteling 'Ha- vinck', maar kreeg vorig jaar min der lof voor haar tweede roman 'De Feniks'. Aanvang 20.30 uur. Modemuseum PARIJS (Rtr) - De Franse minister van cultuur, Jack Lang, heeft be kendgemaakt dat een rijksmu seum van de Franse mode in het Louvre in Parijs is ingericht. Op een persconferentie zei de minister dat het nieuwe museum op 28 januari wordt geopend door president Mitterrand en dat het ge wijd is aan de geschiedenis van de kleding van de achttiende eeuw tot 1940. Het nieuwe museum, dat 50 mil joen frank heeft gekost, begint met een expositie die de hand laat zien die Franse schrijvers leggen tussen literatuur en mode. HILVERSUM (ANP) - Veronica gaat als eerste Nederlandse om roep samenwerken met Europa-tv. Vanaf 1 februari zal deze satelliet omroep dagelijks tussen 18.30 en 19.30 uur een aflevering van het popprogramma 'Count Down' brengen. Volgens Klaas Jan Hin- driks van Europa-tv wordt binnen kort begonnen met de produktie van de eerste zes afleveringen. Vijf daarvan zijn bestemd voor Europa- tv, één voor Veronica. De produktie wordt in handen gelegd van het produktiebureau van de voormalige chef amuse ment van Veronica, R. de Boer. De eindredactie blijft in handen van Veronica's radio-directeur Lex Harding. Ook de presentatie vanuit een studio van het facilitair bedrijf van de NOS in Hilversum wordt Volgens Hindriks is het de be doeling in de voor Europa-tv be stemde afleveringen de hitlijst van steeds een verschillend Europees land te behandelen. Uit deze vijf af leveringen wordt dan weer een aparte uitzending gemonteerd voor het Count Down-programma van Veronica zelf. De Europese Count Down zal in februari alleen nog in Nederland en wellicht in Portugal te zien zijn. Hindriks verwacht dat daar in de komende maanden nog een aantal landen bij zal komen: eerst enkele Skandinavische landen, gevolgd door Oostenrijk, de Bondsrepu bliek, Engeland en mogelijk Bel- giè. DEN HAAG - De ruim zes uur du rende Faust van Goethe door to neelgroep De Appel is een groot succes. De voorstelling in het Ap peltheater in Den Haag is de afge lopen weken al door ruim 10,000 mensen bezocht. Alle voorstellin gen tot 9 februari zijn uitverkocht. ^.Vanwege de grote druk op de kas sa heeft De Appel besloten de voorbesprekingstermijn van éen maand op te heffen. Op zaterdag 11 en zondag 12 januari worden tus sen 10.00 en 14.00 uur alle nog be schikbare kaarten in het eigen theater verkocht. De Faust wordt nog tot en met 23 februari opge voerd, van woensdag tot en met zondag. 'Katzelmacher' door LAK-drama Katzelmacher van Rainer Werner Fassbinder, door LAK-drama. Regie Aram Adriaanse. Gezien op 8 januari, LAK-theater te Leiden. Aldaar nog te zien op 9 en 10 januari en op 11 januari om 20.30 uur én 22.00 uur. LEIDEN. Rainer Werner Fassbinder de filmregisseur is wereldbe roemd. En terecht. Rainer Werner Fassbinder de toneelschrijver is niet wereldberoemd. En terecht. Zijn toneelstukken zijn veelal gedateerd en herinneren aan het vormingstoneel: hopeloze men sen in grote sociale thema's. In tegenstelling tot het 'echte' theater, smult het studententoneel nog steeds van engagement, want zij blijven Fassbinder spelen. Fassbinder schuwde engagement niet en wist er ijzersterke films mee te maken (zonder die de predike- righeid te geven die je meestal met vormingstoneel associeert). Maar dat bijvoorbeeld Katzelmacher ook nu nog een mooie film gevonden wordt, ligt volgens mij aan Fassbinders talent als filmer: niet als toneelschrijver. Het stuk (1968) gaat over een groep jongeren in een provincie stad: werkeloos, ontevreden en gefrustreerd. Ieder van hen zit met een probleem, waarvan hij/zij de oorzaak niet kan doorgronden, laat staan oplossen. Als een Griekse gastarbeider hun stad be treedt, slaan de stoppen door en projecteren zij al hun angsten, hoop en frustraties op hem. Het komt tot een climax die echter niets oplost. Deze LAK-produktie speelt zich af in de fietsenstalling van het Centraal Faciliteitengebouwen: de toeschouwers zitten in twee groepen tegenover elkaar, tussen de fietsenrekken en de betonnen wanden, die voor de gelegenheid beschilderd zijn op een manier die aan de betere Graffiti tekeningen doet denken. De acteurs bevinden zich tussen het publiek en nestelen zich tegen de muren of op een aantal felgekleurde fietsen. De vormgeving is strak en simpel en ook al is de situering van 'no future-jongeren tussen beton voor de hand liggend: het ziet er mooi uit en het werkt. Dat doet de voorstelling in zijn geheel ook zolang de acteurs hun mond houden; kauwgom smakkend, breed lopend en elkaar drei gend beloerend komen ze op. In hun stille spel maken ze de cliche stylering waarvoor gekozen lijkt te zijn waar. Op het moment dat er gesproken moet worden, echter, kunnen de meesten van hen de stylering niet volhouden: op pijnlijke wijze storten de typeringen ineen, waardoor je opeens acteurs ziet die wanhopig proberen stoer, dom of geil te doen. Al snel lopen de speelstijlen door elkaar en blijkt eens te meer hoe moeilijk gestylcerd spel is. Slechts één persoon is perfect gestyleerd (Hans Schneider) maar die houdt dan ook zijn mond. Harry Gerritsma als 'stoere' leider en Carla Freeke als slet zijn ook ver gekomen. Aram Adriaanse als regisseur niet: de meeste van zijn keuzes en oplossingen vond ik voor de hand liggend en makkelijk en bovendien heeft hij teveel acteurs laten 'zwemmen'; de acteurs met moeilijkheden lijken niet verder geholpen te zijn, hetgeen met amateurs juist moet, ook al is er weinig tijd. Nu waren de meeste acteurs zo hard bezig met éen ding te bereiken, dat de broodnodige variaties, de nuanceringen, de mogelijkheden tot humor en ironisering slechts op een paar momenten en door een paar mensen gehaald werden. PAUL DEVILEE

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1986 | | pagina 21