Protesten bedrijven
in binnenstad tegen
bestemmingsplannen
'Verval van Leiden parallel met bloei Schiedam'
BBC 2 en Anglia
toch gehandhaafd
Leefklimaat wordt slechter
Sociaal-historische studies over Leiden in achttiende eeuw
DINSDAG 31 DECEMBER 1985
LEIDEN
LEIDEN - Ondernemers in de wijken Pancras-West, Pieterswijk. d'Oude Morsch en
Transvaal vinden de bestemmingsplannen van de gemeente voor deze gebieden onfat
soenlijk tot desastreus. De verplaatsing van een aantal bedrijven en onder meer de Koets-
o-theek (door de gemeente beoogd), de beperking van het aantal horeca-vestigingen en
bedrijven in deze woonwijken hebben een verarming van het leefklimaat tot gevolg,
menen zij.
De gemeente wil een aantal bedrijven weg hebben uit de binnenstad
onder meer garage Blonk (op de achtergrond) aan de Nieuwstraat uit
PancraS-WeSt. - (archieffoto!.
Pieterswijk
Samengevat brachten gisteren
hoofdzakelijk protesterende on
dernemers deze bezwaren in tegen
de bestemmingsplannen Pancras-
West, Pieterswijk, d'Oude Morsch
en Transvaal, tijdens een hoorzit
ting bij de afdeling voor geschillen
van bestuur van de Raad van State.
De belanghebbenden waren enke
le jaren geleden al door het provin
ciebestuur in het ongelijk gesteld.
Garagebedrijf J. Bijl aan de Mid
delweg 27 wacht verplaatsing als
het bestemmingsplan Pancras-
West ongewijzigd wordt goedge
keurd. De gemeente vindt de straat
te smal voor een bedrijf en Bijl is te
klein gehuisvest, zodat de buurt
overlast ondervindt van sleutelen
op straat. Bijl bestrijdt dit echter
en wil blijven zitten.
Van het autobedrijf Blonk, aan
de Nieuwstraat, vindt de gemeente
dat dit te veel verkeer aantrekt.
Ook hier moet verplaatsing uit
komst bieden. In dit pand wil de
gemeente winkels en horeca vesti
gen en op de verdiepingen erboven
woningen. Ondernemer N.G.
Blonk is daarentegen van mening
dat de gemeente te weinig aan
dacht schenkt aan het behoud en
de versterking van de werkgele
genheid in de binnenstad.
Palen
Voorts stelde hij dat zijn bedrijf
minder verkeer'aantrekt dan bij
voorbeeld de de Sandërsgarage zal
doen. De buurt ondervindt geen
hinder van het bedrijf, aldus
Blonk. Volgens hem past handha
ving van zijn bedrijf nog het beste
in het gemeentelijk beleid. Wat
mogelijke verplaatsing betreft: in
1978 is het voor het laatst overleg
gepleegd tussen Blonk en de ge
meente, hield deze voorzitter dr.
G.H. Veringa en de staatsraden,
mr. Chr. van Veen en dr. H.C. Wyt-
zes voor.
Voor verplaatsing hoeft loodgie
ter J. de Vrind aan de Beschuit
steeg niet te vrezen. Zijn bezwaar
richt zich dan ook tegen de beper
kingen, die zijn bedrijf in het be
stemmingsplan worden opgelegd.
De Vrind zegt meer laad- en los
plaatsen nodig te hebben. De in
gang van zijn bedrijf is met palen
afgesloten. "Wij zitten hier al sinds
1924. Nu trekt het economisch
weer aan en worden we aan alle
kanten beperkt", aldus het bedrijf.
Woordvoerster mr. G.C.
Schramm van de gemeente gaf
lucht aan haar bezorgdheid. "Het
bestemmingsplan Pancras-West is
in 1981 vastgesteld en werkt goed.
Als bezwaren gegrond worden ver
klaard moeten we terug naar af'.
De verlangens van De Vrind noem
de zij gisteren niet realistisch.
Over Bijl meldde Schramm dat
dit bedrijf beter af is met verplaat
sing, dan dat het aan de verplich
tingen van de hinderwet moet vol
doen. 'Wegbestemmen' (het uit een
bestemmingsplan schrappen met
het oog op toekomstige verhui
zing) met subsidie is voor Bijl gun
stiger, redeneerde zij. Verplaatsing
van Blonks autobedrijf ten slotte,
Staat even op laag pitje. Volgens
mr. Schramm wil de gemeente
eerst nog een akkefietje met deze
ondernemer in d'Oude Morsch af
handelen, waarover verderop
meer.
D'Oude Morsch
Het heetste hangijzer in d'Oude
Morsch is de Koets-o-theek. De
provincie Zuid-Holland heeft al
uitgesproken dat deze disco op den
duur uit de Kruisstraat 30-40 moet
verdwijnen. Zowel qua oppervlak
te als gevelbreedte zou de Koets-o-
theek niet in de buurt thuishoren.
Tevens biedt de disco te weinig
stallingsmogelijkheden voor
(brom)fietsen. Het bestemmings
plan geeft aan dat op de huidige
plaats woningen moeten komen.
Advocaat Van der Pluijm ont
kende, namens de Koets-o-theek,
niet dat zich overlast voordeed,
maar dit zóu beperkt blijven tot
rond de sluitingstijden. Volgens
deze jurist kost verplaatsing meer
dan een miljoen gulden. "Mogelij
ke verplaatsing wordt steeds als
een vaststaand feit aangenomen,
terwijl daarover onvoldoende en
onvoldoende vruchtbaar overleg
heeft plaats gehad", aldus Van der
Pluim. Hij noemde het verspilling
om voor de bouw van vier huizen
op de plaats van de Koets-o-theek,
zo veel, geld uit te geven.
Volgens gemeenteambtenaar
A.J.M. van Paridon is verplaatsing
van de Koets-o-theek voor de ge
meente erg belangrijk. Er wordt
nog steeds naar gekeken. "Het feit
dat het nog niet is gelukt, maakt
alleen maar duidelijk hoe moeilijk
het is om een overlast veroorzaken
de uitspanning elders onder te
brengen", aldus deze ambtenaar.
Ondernemer N.G. Blonk verzette
zich tegen het feit dat zijn (autobe
drijven in d'Oude Morsch worden
wegbestemd, aan de Narmstraat 2
en aan het Galgewater (Calex). Op
de laatstgenoemde plaats moeten
zes eengezinswoningen komen.
"De vergoeding die mij is geboden
voor de verplaatsing is onfatsoen
lijk laag. Dat bedrag durf ik hier
niet eens te noemen", aldus Blonk.
Verplaatsing van Blonks bedrij
ven zal echter pas mogelijk zijn, als
de gemeente diens panden koopt
(zoals dat ook geldt voor Blonks
gebouwen aan de Nieuwstraat in
Pancras-West). Zolang Blonk eige
naar is, mag hij zijn bedrijf uitvoe
ren. Dat gaat overigens ook op
voor de Koets-o-theek.
Van het rijk zou de gemeente
overigens geld moeten krijgen om
in een stadsvernieuwingsgebied
als d'Oude Morsch de benodigde
aankopen te verrichten en de be
drijven te verplaatsen. Er bestaat
momenteel ook een regeling, waar
bij de gemeente subsidie geeft
voor verplaatsing van 'wegbestem-
de' bedrijven.
Voorzitter J. Wieles van de ver
eniging Pieters- en Academiewijk
en H.Th. ten Have als vertegen
woordiger van de Leidse horeca
trokken van leer tegen de in het be
stemmingsplan Pieterswijk voor
gestane beperking van het aantal
horeca-vestigingen. "Dit is desa
streus voor de wijk", viel er te be
luisteren.
Beiden maakten tevens bezwaar
tegen de onzekerheid die de horeca
te wachten staat. De gemeente
heeft namelijk nog niet duidelijk
gemaakt welke cafés en hoeveel
zullen moeten afvallen. Gemeente
woordvoerster mr. G.C. Schramm
liet daarop weten dat de gemeente
nog eens zal bekijken hoe de be
perking van het aantal horeca-uit-
spanningen precies zal uitvallen.
Namens een aantal bedrijven in
de wijk maakte mevrouw Brinks
nog eens duidelijk dat parkeerpro
blemen de Pieterswijk zullen blij
ven kwellen, als gevolg van het
door gemeente opgestelde bestem
mingsplan. "Er wordt geen recht
gedaan aan het centrum. Dé' ge
meente moet rekening houden met
het bestaande tekort aan parkeer
plaatsen en de toenemende par
keerdruk. De Sandersgarage lost
wat dat betreft niets op". Zij wees
erop dat de nood binnen enkele
maanden nog hoger zal worden,
wanneer na het gereedkomen van
deze garage, het Pieterskerkhof ta
boe is voor gestald autoblik.
Transvaal
De eerder ten tonele gekomen
Ten Have (nu namens de onderne
mers van de Morsweg) betoogde
gisteren dat het bestemmingsplan
Transvaal te gedetailleerd is om de
ondernemers gehoor te kunnen la
ten vinden voor hun bezwaren.
"Het is zo technisch dat de ge
meenteraad het ook niet meer vol
gen kan. Straks zitten wij met de
brokken".
De bezwaren van de onderne-
Nieuw voorstel kabeltelevisie:
mers richten zich vooral op de be
perking van de vestigingsmoge
lijkheden voor ondernemers. Vol
gens Ten Have kunnen straks al
leen nog winkels en cafetaria's zich
in het gebied vestigen. "Geen
kleinschalige bedrijvigheid. Dat
past niet in het gemeentelijke be
leid. Wrj willen het klimaat in de
straat levendig houden". Ten Have
sprak voorts ook zijn bedenkingen
uit tegen de door de gemeente ge
plande beperking van het aantal
winkels en horeca-uitspanningen.
De bezwaren tegen dit bestem
mingsplan richten zich verder op
de bouw van een kas achter een
bloemenzaak aan de Morsweg 103.
Een buurman vindt dat deze zijn
uitzicht zal bederven.
Over de bezwaren tegen het
kwartet bestemmingsplannen zal
de Raad van State zo snel mogelijk
- dat duurt meestal minstens een
aantal maanden - advies uitbren
gen aan de Kroon, die daarop een
beslissing neemt. Dan zijn de plan
nen onherroepelijk vastgesteld.
Winkeldieven
aangehouden
LEIDEN - Drie Amsterdammers,
een 22-jarige en een 41-jarige
vrouw en een man van 26 jaar, zijn
gisteren aangehouden in verband
met winkeldiefstallen die zij in de
stad hadden gepleegd. Eerst sloe
gen zij hun slag in een lederwaren-
zaak aan de Haarlemmerstraat,
waar zij zeven ceintuurs ter waarde
van vijfhonderd gulden meena
men.
Vervolgens bezochten zij een
modezaak aan de Breestraat, waar
hun buit drie deux-pièces ter waar
de van ruim twaalfhonderd gulden
bedroeg. Toen zij vervolgens uit
een sportzaak aan de Breestraat
met een aantal trainingspakken
probeerden weg te komen, hadden
zij pech, want een tweetal bedrijfs-
controleurs van het warenhuis aan
de overkant had het in de gaten en
hield het drietal aan.
LEIDEN - BBC 2 en Anglia TV
(ITV) blijven toch op het kabelnet
in Leiden en omgeving. De nieuwe
zenders Sky Channel en Europa
TV kunnen de aangesloten ge
meenten naar keuze doorgeven, als
daarvoor tenminste voldoende ka
nalen beschikbaar zijn.
Aldus luidt een nieuw voorstel
van dagelijks bestuur van de ge
meenschappelijke regeling die ont-
vangstmast voor kabeltelevisie in
Oegstgeest beheert. Op 15 januari
spreekt algemeen bestuur zich
over het voorstel uit.
Er is al een aantal voorstellen ge
lanceerd over de kabeltelevisie
voor Leiden en omgeving omdat
na de invoering van de Mediawet
de kabelbeheerders een verplicht
pakket (minimaal Nederland 1, 2
en 3, BRT 1 en 2 en een lokaal ka
naal) zullen moeten doorgeven.
Omdat er nu echter ook een
schotelantenne beschikbaar is, zo
dat de satellietzenders Sky Chan
nel en Europa TV kunnen worden
doorgegeven, moeten de kanalen
zo worden gerangschikt dat iedere
deelnemende gemeente aan haar
trekken komt. Voor deelnemers,
waarvan het net niet geschikt is
voor het doorgeven van 18 zenders,
zou de herschikking onoverkome
lijke bezwaren opleveren
Om uit deze impasse te geraken
en alle aangeslotenen gebruik te
kunnen laten maken van het nieu
we aanbod (Europa TV en Sky
Channel) had het dagelijks bestuur
aanvankelijk voorgesteld Anglia
TV (ITV) tijdelijk te laten vervallen
ADVERTENTIE
LAMM\t MODE
Uw mantel veranderen en/of repareren
Gebr.Van der STELT
verzorgt alles zeer vakkundig op eigen
atelier. Tevens hebben wij de enige ech
te garantielabel van de stichting Bont-
waarborg. Dit vignet is uw zekerheid
voor vakmanschap en kwaliteit.
(jcdr. van /er ótefb
Lid Stichting Bontwaarborg
Haarlem, Wagenweg 11
bij het Houtplein
Tel. 023-312086
Bergen, Hertenlaan 8
ten behoeve van Sky Channel en
Europa TV en BBC 2 één kanaal te
laten delen. De herschikking, stel
de het dagelijks bestuur voorts
voor, kan dan worden uitgesteld
tot na de behandeling van de Me
diawet in de Tweede Kamer.
In hun reacties hebben de deel
nemende gemeenten zich echter in
meerderheid uitgesproken voor
het tijdelijk laten vervallen van
Anglia voor Sky Channel. Zij zijn
echter niet akkoord met het beur
telings doorgeven van BBC 2 en
Europa TV op één kanaal. Derhal
ve is dus het nieuwe, hierboven
bschreven voorstel op tafel geko
men.
Het nieuwe voorstel voor een tij
delijke herschikking biedt voor de
gemeenten met voldoende kanalen
de mogelijkheid om TV5 en Music-
box op twee aparte kanalen door te
geven en Europa TV en Sky Chan
nel naar keuze. De definitieve her
schikking volgt in 1987.
Jongeren gaan
man te lijf
LEIDEN - Een 38-jarige bewoner
van de Mahlerstraat is gisteravond
door een groep jongeren mishan
deld toen hij wilde voorkomeiT dat
zij kerstbomen uit zijn tuin stalen.
Omstreeks middernacht kwam de
groep, bestaande uit ongeveer vijf
tien personen van rond de zeven
tien jaar, gewapend met stokken
en kettingen een 'bezoek brengen'
aan de Mahlerstraat. Toen de be
woner zag dat zij bezig waren de
kerstbomen uit zijn tuin te halen,
zei hij er iets van, waarop een aan
tal jongeren hem met de stokken
en kettingen te lijf ging. De man
moest zich voor een vleeswond aan
zijn bovenlip in het Academisch
Ziekenhuis laten behandelen. On
danks een intensieve speuractie
van de politie, kon geen van de jon
geren in de kraag worden gevat.
Dieven betrapt
LEIDEN - Een controleur van een
bewakingsdienst heeft vannacht
drie personen betrapt bij een in
braak in een modezaak aan de
Breestraat. Toen hij een kijkje ging
nemen omdat de deur openstond,
trof hij de inbrekers aan die bezig
waren kledingstukken uit de rek
ken te stelen. Het drietal nam daar
op de benen. De inmiddels gealar
meerde politie kon de inbrekers
niet meer te pakken krijgen.
LEIDEN - Courtvergaderingen.
Als het om ernstige conflicten
ging,belegden de textiel-werkne
mers buiten de werktijd bijzondere
vergaderingen. Zo'n courtvergade-
ring vond bijvoorbeeld plaats in
augustus 1700.
door
Wim Brands
Op de werkplaats waar David
Marinier als meesterknecht de lei
ding had, was een knecht ziek ge
worden. Als tijdelijke vervanger
werd Jan Dirkxe in dienst geno
men, ook wel bekend als Jan de
Westfalinger omdat hij uit Dort
mund kwam. Deze Jan kon meteen
een deel van zijn loon weer inleve
ren. Waarom? Hij kreeg een con
flict met Marinier, werd vervolgens
door de overige knechts in het on
gelijk gesteld en kreeg een boete
opgelegd van dertig stuivers.
Deze informatie komt uit 'Ar
moede en sociale spanning', een
geleerd boekwerk waarin een aan
tal sociaal-historische studies over
Leiden in de achttiende eeuw
staat. Voornaamste thema: de de
mografische en economische
achteruitgang van de stad Leiden
in de achttiende eeuw. Boven
staande gegevens zijn afkomstig
uit het verhaal van Rudolf Dekker;
over de arbeidsconflicten in de
Leidse textielindustrie.
Textiel. "Leiden kende wel een
groot sortiment aan beroepen,
maar getalsmatig werden die toch
verre in de schaduw gesteld door
de textiel". En dat wordt vervol
gens uitvoerig aangetoond, met be
hulp van tabellen bijvoorbeeld,
waaruit onder meer blijkt dat in
1749 67,3 procent van de beroeps
bevolking werkzaam was in de tex
tiel. (Ter vergelijking: op de Velu-
we was dat toentertijd 13 procent
en in Delft 18,1 procent.)
Uit de studie van de al eerder ge
noemde Dekker wordt verder dui
delijk dat de arbeiders in de tex
tielindustrie tot het midden van de
achttiende eeuw regelmatig in ac
tie kwamen. Nooit gezamenlijk
overigens, altijd per groep.
Een deel van de verklaring hier
voor had in het midden van de ze
ventiende eeuw Pieter de la Court
al gegeven, schrijft Dekker. De La
Court constateerde dat de Leidse
bevolking alles behalve een een
heid vormde omdat er zoveel ver
schillende "natiën, talen, religiën
en occupatiën" waren.
De crisisperiode rond 1750 vorm
de een keerpunt, de werkstaking
als actiemiddel verdween vrijwel.
"Door de versnelde aftakeling van
de textielindustrie had de staking
na circa 1770 geen effect meer".
"Het heeft lang geduurd voor de
Leidse arbeiders weer hun wensen
met daadwerkelijke actie kracht
gingen bijzetten. Het duurde tot
1882 voor er weer een staking in de
stad plaatsvond. We veronderstel
len dat de stakers van toen geen
weet hebben gehad van de door
ons beschreven acties, maar dat de
weer op gang komende industriali
satie opnieuw een situatie had ge
schapen waarin deze actievorm
zich kon ontwikkelen".
"Van de beroepssectoren waarin
de vaders werkten, was de textiel
Het Gravensteen in 1763; wie wat op zijn kerfstok had, werd hier soms opgesloten.
nijverheid echter het best verte
genwoordigd. Tweederde van hen
was textielarbeider, meestal in on
geschoolde en laagbetaalde beroe-
pemals wever en droogscheerder".
Dames van lichte zeden. Wan
neer ze aan het einde van de acht
tiende éeuw werden gearresteerd
en aan hen werd gevraagd waarom
ze in het lichte leven waren te
rechtgekomen, dan luidde het ant
woord dikwijls: uit armoede.
Schrijft D.J. Noordam in het
hoofdstuk 'Uit armoede of door
verleiding?', één van de meest inte
ressante studies in het boek.
Als de prostituée was gearres
teerd, werd haar ook gevraagd wie
haar klanten waren. "De meest op
vallende groep onder deze prosti
tuanten werd gevormd door de
Leidse studentenbevolking. Bijna
in elk verhoor werd de aanwezig
heid van studenten vermeld".
"De groep viel dan meestal in on
gunstige zin op. Studenten liepen
dronken over straat, mishandelden
soms prostituées op een nare ma
nier en brachten geslachtsziekten
over. De studentenbevolking was
betrekkelijk ongrijpbaar voor de
stedelijke overheid, omdat zij niet
was onderworpen aan de jurisdic
tie van de stad Leiden. Maar tegen
over dit vrijgevochten gedrag
stond wel het feit dat studenten re
delijk betaalden voor wat ze de
prostituées aandeden".
Hoe geaccepteerd was de prosti
tutie? "Uit de verhoren", zo schrijft
Noordam, "blijkt van de kant van
de wereldlijke overheid soms een
duidelijk moralisme, met name in
de jaren twintig, maar vooral in de
tweede helft van de achttiende
eeuw".
Na 1760 lijkt dit moralisme tot
systeem te zijn verheven, aldus
Noordam. Je kunt het volgens hem
zien aan het taalgebruik. Dat werd
'fatsoenlijker': vleselijke conversa
tie werd vervangen door oneerlijke
daden of naar bed gaan, een hoer is
een licht meisje en een hoerhuis
een slecht huis.
Wat deze studie ook zo interes
sant maakt, zijn de details die door
de schrijver worden verstrekt.
Over travestie bijvoorbeeld: "Er
was in Leiden in de tweede helft
van de achttiende eeuw een aantal
prostiuées die zichzelf als man ver
kleedden en zo, bijvoorbeeld in hu
zarenuniform, over straat liepen.
Travestie kwam, in de vorm dat
vrouwen zich in mannenkleren sta
ken, in de achttiende eeuw niet zel
den voor".
En dan is er het mooie verhaal
over het illuster? duo Adriaantje
Loot en Dirk Pret (what's in a na
me). Na aanvankelijk in Leiden
een bordeel te hebben gerund, ver
trokken zij naar Amsterdam, al
waar het echtpaar in de Jan Vrie-
sensteeg bij de Fluwelen Burgwal
een geselhuis dreef.
Mannen konden zich in dit oord
van plezier geheel naakt, de han
den met rode strikken vastgebon
den, laten geselen. Maar u begrijpt
zeker wel dat een dergelijke behan
deling heel wat meer kostte dan
een gewone vleselijke conversatie.
Gravensteen
Gevallen vrouwen werden soms
enige tijd opgesloten in het Gra
vensteen. Over dit tuchthuis, maar
ook over andere inrichtingen,
schrijft Peter Spierenburg in 'Fi
nanciën en familie-eer'.
Alcoholisme, krankzinnigheid,
losbandigheid - de redenen waar
om de voorouders achter de tralies
gingen, laten zich makkelijk raden.
Wat dat betreft, is er immers niet
zoveel veranderd.
(Over alcoholisme gesproken:
Rudolf Dekker schrijft in zijn ver
handeling over de arbeidsconflic
ten in de Leidse textielindustrie
dat drank in de achttiende eeuw
steeds meer het leven ging beheer
sen. Het verval van Leiden liep vol
gens hem parallel met de bloei van
Schiedam.)
Maar er is wel iets merkwaardigs
aan de hand met het gevangenis
wezen in de achttiende eeuw: niet
zelden werden Leidenaars op ver
zoek van familieleden opgesloten.
Neem de dochter van Jan van
Twist. In 1700 vroeg Van Twist om
opsluiting van zijn 27-jarige doch
ter in het Gravensteen. "Vanwege
haar ongebonden gedrag was ze al
eens te Schiedam geconfineerd ge
weest, maar op belofte van beter
schap door haar vader in huis te
ruggenomen".
Van Twist vond het Blauwhuis
te Schiedam te duur. Hij had zeven
kinderen te onderhouden. En daar
om kwam Clasina in het Graven
steen terecht, "buiten kosten van
de stad".
En dan is er Willem Cleuters, 30
jaar oud. Op 17 december 1705
wordt hij op verzoek van zijn moe
der en twee naaste vrienden opge
sloten. Van je familie en naaste
vrienden moetje het maar hebben.
Of moeten we deze gevallen anders
interpreteren? Jazeker, aldus Spie
renburg, want in de achttiende
eeuw lagen de accenten anders.
"Aan de ene kant sloot de over
heid de misdadigers en marginalen
in tucht- en werkhuizen op. Aan de
andere kant verzochten particulie
ren om confinement in verschillen
de typen inrichtingen. Daarbij viel
de nadruk op de 'zelfdiscipline-
ring' door families, in meerderheid
uit de hogere sociale milieus af
komstig. Hoewel de schande een
groter familieverband kon treffen,
werden de zaken primair afgehan
deld binnen het kader van het
kerngezin".
Om nog één keer terug te komen
op die Willem Cleuters: hij was be
paald geen lieverdje volgens zijn
moeder en zijn naaste vrienden,
van zijn gedrag viel niets dan
kwaad te duchten.
De Haveneen buurt waar prostitutie veel voorkwam, eind achttiende
