Chroestjovs schoen en Planta's pukkels
De wereld in het jaar 1960
i If
DINSDAG 31 DECEMBER 1985
EXTRA
PAGINA 23
Nikita Chroestsjov: de beuk erin.
Wie vandaag Nikita zegt denkt onmiddellijk aan de grote hit
waarmee de Britse zanger Elton John de internationale hitlijsten
aanvoert. 25 jaar geleden speelt een andere Nikita eerste viool. De
Russische leider Chroestjov bonkt met zijn schoen op de tafel bij de
Verenigde Naties om zijn argumenten tegen het kolonialisme in de
wereld kracht bij te zetten.
Deze krant meldt het, evenals de nieuwe Planta-margarine die in
eigen land voor grote opwinding en een ondraaglijke jeuk zorgt.
Maar er is meer dat de krante-kolommen haalt. De rijkspolitie op
het platteland die eindelijk bromfietsen zonder snelheidslimiet
krijgt, het Friese dorp Beets dat massaal ziek wordt na het eten van
bedorven erwtensoep, Trix Weevers uit Rotterdam die de nationale
titel machineschrijven behaalt met 516 aanslagen per minuut of de
hervormde dominee die in Zeist een paartje weigert te trouwen
omdat de bruidegom zondags voetbalt als semi-prof.
Ze worden dat jaar overschaduwd door grote gebeurtenissen als de
Olympische Spelen in Rome, de musical My Fair Lady en de
vliegrampen waarbij 900 mensen omkomen. Op de Noordzee
begint de kleine etherpiraat Veronica schuchter met de eerste
lichte muziek en reclameboodschappen. De zuilen schragen nog de
onaantastbare Hilversumse omroepburcht.
s
Corry Brokken: dan sluit ik het gordijn.
door Ton van Brussel en Bram van Leeuwen
Nederland raakt in rep en roer door wat
de geschiedenis zal ingaan als de 'Plan-
ta-affaire'. Unilever-dochter Van den
Bergh en Jurgens brengt een vernieuw
de margarine op de markt die hevig jeu
kende huiduitslag en hoge koorts ver
oorzaakt. Een nieuwe stof, die eraan is
toegevoegd om het beter smeerbaar te
maken en minder te laten spatten, is de
grote boosdoener.
In augustus komen drie miljoen van
de gewraakte pakjes Planta in de han
del. Dat resulteert in meer dan 100.000
ziektegevallen, waarvan 2 met dodelijke
afloop. De paniek bereikt een hoogte
punt wanneer begin september mensen
ook jeuk krijgen na het eten van andere
margarines van Unilever.
Het leidt tot een verkoopverbod voor
alle margarine van het concern. Unilever
krijgt een dag om het kaf van het koren
te scheiden. Radio en tv melden allerlei
serienummers van verdachte pakjes.
In een Leidse winkel "van de Coop
Vooruit stormt iemand met een pan vol
gebraden vlees de winkel binnen. Of
men dit maar even wil vergoeden. De
verkoop van 'echte boter' stijgt met
sprongen en Brinkers uit Zoetermeer
maakt dankbaar gebruik van de misstap
van de concurrent. In grote advertenties
wordt de kwaliteits Leeuwenzegel ge
propageerd.
De Planta-affaire leidt tot series ka
mervragen en een interpellatie. Bij die
gelegenheid kritiseert PvdA'er Lamoert
het Unilever concern: 'Er zijn vele halve
waarheden verkondigd. Het fabrieksge
heim gaat Unilever boven de volksge
zondheid'.
De multinational komt met een scha
devergoedingsregeling. In totaal dienen
6.000 mensen een schadeclaims in. Eind
van het jaar is meer dan de helft afge
wikkeld. Unilever keert ruim 3 ton uit,
ofwel nog geen 100 piek per geval.
Supertanker
In 1960 kost een liter flessemelk 45
cent, de losse melk is nog 5 cent göed-
koper. Voor een liter jonge wordt
f 8.35 betaald en voor een pakje siga
retten 90 cent. Nog wat meer prijzen:
een half pond koffie DE-roodmerk
f 1.56, 2'/2 kilo handappelen bij fruit-
paleis Dirkse f 1.20, een pond runder
lappen bij Maasdam f 1.49 en een
strooiertje Zwitserse kaas bij Matze
35 cent. Het befaamde snoepje van de
week bij De Gruyter kost 15 cent.
'De nieuwste Philips-superontvan-
ger met 53 cm. beeld f995.- plus f25.-
voor de pootjes. En een Solex-oto
met volautomatische koppeling
f 395.-. Spaanse matdorenoverhem-
den worden een hit, ze kosten f 11.90
bij P&C. Bij de vrouw valt de rok iets
over de knie, op de knie is gewaagd.
Bedenk bij dit alles dat de wei
standsgrens in 1960 nog onder de
8000 gulden per jaar ligt en de kinder
bijslag 75 cent per dag bedraagt. Een
linnenmeisje bij het AZL verdient op
16-jarige leeftijd f 135.87 per maand
en een schrijver bij de gemeente Lei-
muiden f243.- per maand.
Economisch gaat het ons land voor de
wind. Op de werf Rozenburg wordt de
kiel gelegd voor Verolme's eerrste su
pertanker. Europa's grootste vracht
schip bestemd voor Esso meet 84.000
ton en kan in één keer 105 miljoen liter
olie vervo.eren. Het RSV-debacle is nog
ver van ieders bed.
Voor de KLM breekt het straaltijdperk
aan. De nieuwe DC-8 (kosten 25 miljoen)
en vernoemd naar luchtvaartpionier Al-
bert Plesman overbrugt de afstand Am
sterdam-New York in 8 uur. Er volgen
nog 11 van deze toestellen.
Directeur Holtrop van de Nederland-
sche Bank meldt een groei van het natio
naal inkomen met 7 en een arbeids-
produktiviteit die met 5 stijgt. De
looneisen zijn dan ook fors: in de metaal
wil men er 6 bij. In de bouw breekt
een grote staking uit, het ernstigste con
flict van na de oorlog. Twee weken is er
op 25 plaatsen geen man op de steiger te
vinden.
Een dissonant is ook het Socrates-fail-
lissement. Met gefingeerde balansen
licht de directeur aandeelhouders op
voor vele miljoenen. Hij wordt gegijzeld
en andere topfiguren gearresteerd. Er
komen onwelriekende zaken aan het
licht. Tonnen zijn via een schertsorgsa-
nisatie De Heilige Daad overgebracht
naar Mallorca.
In de val worden tal van dochteron
dernemingen meegesleurd. Er volgen
veilingen van huizen, winkels en fabrie
ken. Het restant belandt in 1961 bij de
grootste schuldeiser: de Amsterdam-
sche Bank.
De gasbel
Geheimzinnigheid is troef rond de
Groningse gasbel. Het is de Belgische
senator Leemans die in het Europees
Parlement onthult dat er in ons land eet-
enorm gasveld van 3 miljard m3 is ont
dekt. Economische Zaken, die in het
diepste geheim al ijverig sleutelt aan een
'herenakkoord' over de exploitatie,
speelt de onschuld: 'Vermoedelijk
wordt gedoeld op de aardgasboring bij
Slochteren. De daar aangetroffen voor
raden kunnen inderdaad van betekenen
de omvang worden geacht'. Punt uit.
In de politiek gaat het vlak voor de
drempel van het nieuwe jaar mis. Pre
mier De Quay biedt zijn ontslag aan na
dat de kamer het woningbouwbeleid
van minister Van Aartsen afwijst. De
werkelijke oorzaak is een conflict bin
nen de ARP. De fractie poogt Zijlstra en
Roolvink te wippen maar Papa Gaay
treedt op als grote lijmer. Stof genoeg
dus voor Wim Kans oudejaarsconferen-
Olympische spelen
De sport wordt in 1960 beheerst door
de Olympische Spelen. De 'vader van
Donald Duck', Walt Disney, tekent voor
de openingsceremonie in Squaw Valley.
Sjoukje Dijkstra is daar weer onze grote
schaatsvedette. Met de Europese titel op
zak, behaald voor 8.000 kleumende toe
schouwers in Garmisch Partenkirchen,
pakt ze dor haar ijzersterke verplichte fi
guren het zilver. Haar eeuwige rivale Ca
rol Heiss staat op de hoogste trede.
Dezelfde volgorde is er een maand la
ter bij de WK. Joan Haanappel, bij de
EK nog derde, reikt nu niet verder dan
een vijfde plaats en tekent later in het
jaar een profcontract bij de Wiener Eis-
revue. Olympisch eremetaal (brons) is er
verder voor schaatser Jan Pesman op de
5.000 meter.
In Rome bij de zomerspelen faalt vrij
wel de complete Nederlandse ploeg. De
oogst blijft steken op drie medailles. Bij
het zwemmen zijn er bronzen plakken
voor Tineke Lagerberg (400 meter vrij)
en Wieger Mensonides (200 meter
school). De .beste prestatie komt op
naam van Marianne Heemskerk die zil
ver verovert op de 100 meter vlinderslag.
De ster van het Romeinse Olympische
circus is de Amerikaanse gazelle Wilma
Rudolph. De 'bruine hinde' raffelt de 100
meter in 11 seconden af, wint ook de 200
meter, en maakt deel uit van het winnen
de Amerikaanse sprintkwartet.
Driemaal goud
In haar schaduw triomfeert het Duitse
loopwonder Armin Hary. Naast succes
sen van de Amerikaanse kogelreus Bill
Nieder, de Australische zwemster Dawn
Fraser en de lijfwacht van keizer Haile
Selassie, Bikila Abebe, die de marathon
op blote voeten wint, is er ook de tra
giek.
De enige Surinaamse deelnemer, at
leet Wim Essgas, ligt nog in bed als zijn
serie op de 800 meter wordt gelopen.
Zijn begeleider heeft hem de verkeerde
aanvangstijd doorgegeven. De Neder
landse zwemster Sita Posthumus, die op
de 4x100 meter vrij, te vroeg het water in
duikt laat Nederlandse medaillekansen
in rook vervliegen.
Of erger: de Deense wielrenner Jensen
overlijdt tijdens de wegwedstrijd aan
een zonnesteek. Als het Olympisch vuur
al lang is gedoofd blijkt dat niet de zon
maar een overdosis doping hem heeft
geveld.
Ajax kampioen
In de nationale voetbalcompetitie be
haalt Ajax de landstitel van het seizoen
59-60. Concurrent Feyenoord delft in het
topduel met 5-1 het onderspit. Maar de
nieuwe competitie is nog geen twee zon
dagen oud of in de Kuip is al wraak ge
nomen: 9-5.
Oranje heeft minder moeite met de
Rode Duivels dan een kwart eeuw later.
De 'derby der lage landen' wordt met 4-1
gewonnen. Desondanks geen superlatie
ven in de sportpers: 'Er werd in zo'n
zorgwekkend laag tempo gespeeld dat
een paard uit de menagerie van bier
brouwer Vanderstock (de Belgische trai
ner) het zelf had kunnen bijsloffen'.
Fluitist Leo Horn haalt de opening van
de sportpagina's als hij een onschuldige
kijker een mep om zijn oren geeft na af
loop van het duel tussen DOS en
DWS(A). Zijn bijnaam 'kattenmepper'
verwerft de 'scheids met de grootste
bek' pas later.
Het Leidse UVS draait nog mee in de
rijen van de semi-profs. Na winst op Ve-
locitas en De Baronie is een plaats in de
2de divisie veilig gesteld. Voor de ver
huizing naar het nieuwe Kikkerpolder-
Puur... het woord dat bij Planta's plantaardige vet\en past... dat Planta's natuur
zuivere smaak volmaakt typeert. Bovendien... plantaardige voeding" is goede
voeding, moderne voeding. Sluit U aan bij deze gezoode opvatting en breng elke
dag Planta op tafel. Planta is even puur natuur als appelen, druiven, groenten...
Planta - even puur natuur als ver? fruit
Zoals de schil
t de nieuwe wttkel
complex incasseren de blauwwitten een
gevoelige nederlaag van stadgenoot
LFC. De in de 2de klas amateurs spelen
de Kanaries gooien UVS uit de beker
competitie na een 2-1-zege, die vooral
door uitblinker-stopper Leo de Jong tot
stand komt.
Een 'monument in de Leidse sport'-
wordt in 1960 75 jaar. Het is mevrouw M.
Dieben-Konings die vanwege het feit
dat ze al een halve eeuw presidente is
van Brunhilde een lintje krijgt. 'Genera
ties lang schonk ze jonge Leidse vrou
wen vreugde en gezonde ontspanning',
meldt deze krant.
My Fair Lady
"Waarom brandt dat theater niet ge
woon af, dan ben ik tenminste van dit
stuk verlost", zou Wim Sonneveld jaren
later na meer dan 1000 voorstellingen
van My Fair Lady verzuchten, maar be
gin 1960 zijn de voorbereidingen voor
een Nederlandse versie van deze succes
volle Broadway-musical nog in volle
gang. Lars Schmidt, die de Europese
rechten bezit komt met zijn vrouw In-
grid Bergman naar Nederland om zelf
over de produktie te waken.
Lang wordt gezocht naar een geschik
te "Eliza", het bloemenmeisje waarover
prof. Higgins zich ontfermt. Christel
Adelaar (Mamalou) en Yoka Berretty
worden gewogen en te licht bevonden.
De keus valt uiteindelijk op de Sassen-
heimse Margriet de Groot, een verras
sende debutante. De voorstelling wordt
een overweldigend succes: luttele maan
den na de premièere zijn al 120.000 be
zoekers geteld.
Het toneel krijgt zware klappen te ver
duren. Cees Laseur (60) overlijdt na een
voorstelling van Shakespeare's Winter
avondsprookje plotseling aan een hart
aanval. De begrafenis van Jan Musch
wordt door vele honderden mensen be
zocht. Aan zijn baar een erewacht van
zijn leerlingen aan de Amsterdamse to
neelschool: Guido de Moor, Willem Nij-
holt en Jules Hamel.
In de bioscopen gaat Ciske de Rat in
première. De recensent van deze krant
spreekt van "een alleszins acceptabele
film en dat kan men in het buitenland
niet altijd zeggen als er weer eens een
literair werk ter hand is genomen voor
verfilming". Dat buitenland erkent de
Nederlandse kwaliteit: Bert Haanstra
krijgt een Oscar voor zijn documentaire
'Glas'.
Marlène Dietrich
Veel klassiekers trouwens in dat jaar
van regisseurs als Hitchcock (Strangers
on a train) en met acteurs als Doris Day,
Ava Gardner, Gregory Peck, Jerry Le
wis, Clark Gable (die dat jaar overlijdt),
Marilyn Monroe, (voor de derde keer ge
scheiden, ditmaal van toneelschrijver
Arthur Miller), Brigitte Bardot (die be
valt van haar zoon Nicolas) en niet te
vergeten Marlène Dietrich. Zij wordt
naar Nederland gehaald door Lou van
Rees. Toen nog geen jury-lid bij het Tob-
bedansen, maar de man achter optre
dens van vedetten als Judy Garland en
Edith Piaf.
Holland beleeft ook zijn eerste Grand
Gala du Disque. Frank Sinatra, jazz-mu-
sicus Thelonious Monk en Willy Alberti
worden bekroond. De 'tenore lyrico'
krijgt bij de Sleeswijk-revue een con
tract. Rudi Carrell lijdt met "Wat een ge
luk" een smadelijke nederlaag tijdens
het Eurovisie-Songfestival. De winnares
van vorig jaar, Teddy Scholten, mag in
Londen de trofee uitreiken aan de in
middels vergeten 19-jarige Jacqueline
Boyer.
In steeds meer huizen doet de gram
mofoon zijn intrede, maar platenmaat
schappijen hikken aan tegen een
schaarste aan talent. Overal in het land
organiseren ze talentenjachten. Daar
mogen onbekenden een proeve van hun
kunnen afleggen. Zo wordeh The Blue
Diamonds (16 en 18) ontdekt en zingen
zij zich met "Ramona" een weg naar de
top.
Bevrijdingsrel
Televisie blijft streng gecontroleerd
door de zedenprekers. Het moet vooral
lief zijn. 'Tante' Hannie Lips, de eerste
omroepster gaat trouwen. Karin Kraay-
kamp stopt er na 5V2 jaar mee en na 4V2
jaar maken Theo Erdmans en zijn Maud
ook een einde aan de succesvolle reeks
van hun spel "Je neemt er wat van mee'.
Mies Bouwman is al druk doende met
"In de hoofdrol" en de verwachtingen
zijn hoog gespannen rond de komst van
de zingende spelleider Lou van Burg,
die een Nederlandse versie zal maken
van zijn in Oostenrijk al beroemde quiz-
programma "Een kwartje per seconde".
Langzaam slaat de tijdgeest ook in
Bussum toe. Ds. Klamer doet zijn intre
de als omroeppastor bij de IKOR. Hij
wordt het luisterend oor voor "pro
bleemgezinnen". Karei Prior, aange
zocht om het bevrijdingsprogramma op
5 mei te presenteren, geeft er de brui
aan. Hij zou Nederlandse zangers het
liedje laten zingen waaraan zij hun roem
danken, maar liefst drie nummers kun
nen niet door beugel. Corry Brokkens
versie van "Milord" is te pikant voor het
grote publiek, dat het liedje overigens al
kan dromen.
Hetzelfde geldt voor "Tante Nel" van
Cees de Lange en "He kissed me here,
he kissed me there" van Hetty Blok.
Niets voor een familieprogramma, oor
delen de omroepbazen. Cees de Lange
verklaart dat hij in 15 jaar nog nooit één
liedje ongeschonden heeft kunnen bren
gen, maar het mag niet baten. De aange
wezen 'verzetsleider' Wim lbo vindt dat
het "maar eens uit moet zijn met de
spruitjeswalm op radio en televisie".
Koude oorlog
Sprookjeshuwelijken tussen prinses
Margaret en de society-fotograaf Lord
Snowdown en van koning Boudewijn en
prinses Fabiola bieden een welkome af
leiding voor de koude-oorlogsstemming
die het meeste buitenlandse nieuws do
mineert. Hoofdrolspeler is Nikita
Chroetsjov, de Russische leider, wiens
stoorzender tot in de verste uithoeken
van de wereld actief is.
In het voorjaar brengt de Russische
leider met zijn echtgenote Nina een be
zoek aan het Parijs van Charles de Gaul
le. Diens opstandige Algerijnen vormen
dit jaar zo ongeveer de enige kwestie,
waarmee Chroetsjov zich niet bemoeit.
Misschien dat het daarom lukt het verzet
tegen de Franse overheersing met een
staat van beleg en zonder militair ingrij
pen de kop in te drukken. Tijdelijk, want
tijdens een bezoek aan Algiers laait de
tegenstand weer op, totdat De Gaulle
uiteindelijk instemt met een referendum
dat de toekomst van Algerije moet'beze
gelen.
Voor het zover is zijn duizenden men
sen op de been als Nina en haar drie
dochters inkopen doen. De dames, die
de haute-couture rechts laten liggen en
zich louter confectie aanschaffen, stelen
de show. Dat leidt in de pers tot de ban
ge vraag "hoe het kan dat een veel ge
smade dictator zo'n vriendelijk gezin
heeft"?
De uitwisseling van krachttermen be
gint in het voorjaar als de Amerikanen
de bouw van een Russische basis op Cu
ba ontwaren. Kort daarop trekt Chroets
jov fel van leer als een Amerikaans spio
nagetoestel, de inmiddels legendarische
U2 met Francis G. Powers aan de
stuurknuppel, boven de Sowjet-Unje
wordt neergehaald. Powers krijgt een
propagandaproces voor zijn kiezen en
moet tien jaar de cel in. Later zal hij via
een ruil voortijdig naar huis kunnen te
rugkeren.
Maar de boot is goed aan en een voor
genomen topontmoeting tussen presi
dent Eisenhower en Chroetsjov mislukt
op alle fronten tijdens de voorbereiding
in Parijs. De Gaulle en de Britse leider
Macmillan krijgen 'de opgeblazen ijdel
tuit' niet in het gareel. Moskou blijft ex
cuus en berechting van de verantwoor
delijken eisen. Eisenhower zwicht niet.
Kongo
De Belgische Kongo is een ander aan
knopingspunt voor Chroetsjov om het
'wereld-imperialisme van de VS' aan de
kaak te stellen. De opstandige provincie
Katanga scheidt zich af en nadat Belgié
de orde in de kolonie probeert te herstel
len, worden de diplomatieke betrekkin
gen door de Kongo verbroken. Een
vluchtelingenstroom komt op gang. VN-
secretaris-generaal Hammerskjöld roept
de Veiligheidsraad bijeen en deze be
sluit een VN-leger te sturen.
Premier Loemoemba vraagt Moskou
militaire bijstand onder het motto "be
ver de de duivel, dan de Belgen". Later
sluit hij een akkoord met de Verenigde
Staten. Chroetsjov is woest en zegt dat
Hammerskjöld partij heeft gekozen voor
de koloniaüsten en moet aftreden. Als
dat niet gebeurt slaat hij in de VN-verga-
dering briesend met een schoen op tafel.
De hamer van de voorzitter vliegt in
stukken. Deze krant schrijft van "clow
nerie en onbeschoftheid". Is het vreemd
dat het Nobelprijs-comité er niet in
slaagt een keuze te maken voor de vre
desprijs? De ruzies zullen nog lang
voortduren en komen uiteindelijk op het
bord terecht van de op 9 november ge
kozen Amerikaanse president Kennedy,
die zijn rivaal Nixon verslaat.
Eichmann
Israel haalt een huzarenstukje uit met
de arrestatie en berechting van oorlogs
misdadiger Eichmann. Hij zou in Israël
zijn opgepakt; een latere lezing zegt dat
hij in Argentinië werd ontdekt en vrij
willig is meegegaan, maar na lang aan
dringen komt de aap uit de mouw en
geeft premier Ben Goerion toe dat Eich-
man door de Israëli's is opgepakt en Ar
gentinië uitgesmokkeld. Een ongebrui
kelijk actie, die woede en ontzag op
wekt.
Russen en Amerikanen steken elkaar
met vele raketlanceringen in de ruimte
naar de kroon. Het is allemaal nog kin
derspel bij wat later zal volgen; veel lan
ceringen gaan mis of worden afgelast.
Twee Russische hondjes zijn de eerste
levende wezens die boven gaan kijken.
In Engeland worden de kosten van
een tunnel onder het Kanaal op 130 mil
joen geraamd. Als er snel wordt beslist
kan de tunnel er binnen 5 jaar zijn.
Nieuwtje op een Brits medisch congres:
"De gangmaker", een instrument ter
grootte van een luciferdoosje kan wor
den ingeplant bij hartpatiënten, die
daardoor kunnen big ven leven en "zon
der gevaar kunnen traplopen".
Blauwe tram
In de Leidse regio schrijdt de techniek
eveneens voort. Op 7 oktober rijdt de
blauwe tram z'n allerlaatste rit van Lei
den via Oegstgeest en Rijnsburg naar
Katwijk. De vele honderden die op zo
merse dagen in 'de Boedapester' naar de
kust trekken moeten voortaan met de
bus.
Dat die 'vooruitgang' niet iedereen be
valt blijkt de weken daarna. Het regent
ingezonden brieven met kritiek op de
service die de bus verleent. Vooral de
vertragingen van 20 tot 25 minuten
schieten veel reizigers in het verkeerde
keelgat.
Er wordt dat jaar veel geopend: de
Ster-studentenflat in Leiden door prins
Bernhard, de aangrenzende Churchill
laan door minister Korthals, en het Leid
se dierenasiel aan de Besjeslaan. Geen
wanklank over de beheerder.
De schrijfmachinefabriek Royal
McBee opent een gloednieuw bedrijf op
de hoek van de Rooseveltstraat in Lei
den. Van het door Adler overgenomen
bedrijf is nu 25 jaar later niets meer over.
Het pand is ingrijpend verbouwd door
het confectiebedrijf Amex.
Ook het Dierenpark Wassenaar leidt in
1960 nog een zorgeloos bestaan, getuige
de opgetogen tekst in ruime adverten
ties: het mooiste uitstapje van het jaar in
16 hectare ongerept natuurschoon met
prachtige lanen, waterpartijen, de groot
ste vogelhal ter wereld en een geheel
nieuwe enorme speeltuin. Deze maand
kwam de olifant met de lange snuit
