KRO jarenlang onder curatele bisschoppen Regie: Willem Nijholt en Jasperina de Jong Duitse tv eert het 'nationale geweten' Prof. Manning onthult in boek 'Zestig jaar KRO' r Hildegard Knef (60) doet op tournee ook Amsterdam aan ZATERDAG 28 DECEMBER 1985 RADIO-TV-KUNST PAGINA 25 BONN (GPD) - Hildegard Knef komt na vijfjaar weer uitvoerig op de televisie. In haar lievelingsstad Berlijn, waar ze ondanks alle voor- en tegenspoed nog altijd een thuis wedstrijd speelt, heeft het ZDF een film opgenomen over de drie car rières van Hildegard Knef. Een eer betoon aan de 'lijdende moeder' en het 'sta-op-meisje' van heel Duits land. Zestig jaar wordt de 'Knef dit weekeinde, bijna 40 jaar zit ze in het vak. Op het toneel van het Berliner Slotparktheater debuteerde de jon ge Hildegard Knef als gangster bruid. Ze lispelde zo overtuigend dat ze een dag later bekend liet ma ken in werkelijkheid geen spraak gebrek te hebben. Begin november 1985 in de tv- studio's in datzelfde Berlijn sta melde ze bij een interview bijna onophoudelijk, haar antwoorden waren niet of nauwelijks te ver staan en verscheidene malen raak te ze de draad volledig kwijt. De volgende dag liet ze zich veront schuldigen. De lange vlucht van haar tweede Heimat in Los Ange los naar Berlijn had haar volledig uitgeput. Uitgeblust en murw, waar is haar strijdbaarheid geble ven? Tussen beide scènes ligt bijna 40 jaar. Knef debuteerde toen bij Bar- log in de komedie 'Drie mannen op een paard'. Nu was ze in Berlijn voor opnamen voor haar eigen tv- portret. En ook nu spelen er weer drie mannen een belangrijke rol. De producent Ottokar Runze, die de tv-film over haar leven maakt, de concertmakelaar Martin Biallas, die met Hildegard Knef nog een keer een grote tournee wil maken, en haar Newyorkse impresario die de tournee wil financieren. Begin januari heeft in München het eer ste concert plaats van de 'grootste zangeres zonder stem'. En voor zondag 26 januari staat een optre den van Hildegard Knef in het Concertgebouw in Amsterdam ge noteerd. Vijf jaar geleden ging een we reldtournee op een afschuwelijke manier de mist in. In het begin vol le zalen, maar toen er in Düsseldorf nog maar 71 trouwe fans kwamen opdagen, ging de Knef met haar nu 17-jarige dochter Christina 'Tinta' hals-over-kop terug naar Amerika. Jarenlang bleef het stil rond de vedette. Ouder wordende sterren helpen vaak een handje mee om hun roem tot legende te laten wor den. Greta Garbo en Knefs grote voorbeeld Mariene Dietrich wer den een legende nadat ze zich ver stopt hadden. Hildegard Knef niet. door Hans Hoogendijk Rond Knef bestaan geen gehei men. Ze heeft in haar.chansons, in terviews en vooral in haar boeken alles over zichzelf vertéld. Van hu welijksmoeilijkheden, drankpro blemen en ziekten tot schoon heidsoperaties. Niemand was op het sleutelgat aangewezen. Ze gooide zelf alle deuren open. Maar een diva zonder geheimen wordt niet makkelijk een legende. Hildegard Knef wil ook geen le gende worden. Ze wil nog altijd strijden zoals ze altijd heeft ge daan. Ze is een lange weg gegaan, vaak in cirkels. Ook een steile weg, naar boven en naar beneden. Hil degard Knef zingend over zichzelf. Uit het leven gegrepen. „Nee, ik geef nooit op", ook dat heeft ze gezongen, en haar wens: „Voor mij zal het rode rozen rege nen". Nu op haar zestigste krijgt ze die rozen. Een tv-portret met liefde ge maakt. Een portret waarin ze voor al op de hoogtepunten van haar te zien is. Tenminste, dat heeft de maker laten wéten. Veel hulde van collega's, maar ook aan dacht voor de tragiek die in Hilde gard Knefs leven zo'n grote rol heeft gespeeld. Hildegard Knef, het geweten van Duitsland, de vrouw die over haar strijd tegen kanker zo indringend schreef, die door haar doorzet tingsvermogen anderen de moed gaf verder te leven. Dat is de Knef die in het portret naar voren moet komen. Niet de afgetakelde vedet te, die stotterend en hakkelend on langs op de tv te zien was. Het was stuitend en in menige huiskamer ging het apparaat uit. De Duitsers vatten het niet. Hildegard Knef mag vloeken, kwetsen, emotioneel zijn, maar dit zielige hoopje mens was 'hun' Knef niet meer. Sterker nog: de KRO-televisie en vooral actualiteitenrubriek Brand punt oogstten onvermoede succes- Van Doorn stimuleerde de be langstelling voor maatschappelijke ontwikkelingen en vernieuwingen in de katholieke gemeenschap. Niet-katholieken werden niet meer voor microfoon en camera ge weerd. De KRO liep gelijk op met de toeslaande deconfessionalise ring en de progressiviteit van d<_- katholieke voorhoede. De KRO- gids werd een uiterst vinnig blad Van Doorn, een krachtige per soonlijkheid, op het autoritaire af. had de touwtjes stevig in handen en gaf programmamakers alle gele genheid om voortdurend meer aandacht te geven aan maatschap- pij-hervorming en de verdrukte medemens. Bisschop Bekkers hield in Brandpunt (1963) een mo dern verhaal over sexualiteit en huwelijk dat kardinaal Alfrink in het geheel niet beviel Rellen En er waren rellen en affaires. De ruzie bijvoorbeeld over het uit- zendverbod van een interview met Bidault (1963). Brandpunt was be roemd om zijn linkse en misstan den signalerende reportages. Het waren de jaren van het huwelijk van Beatrix, de Nacht van Schmel zer en de democratiseringsgolf (ook binnen het KRO-bedrijf). Ko ningshuis en Vaticaan werden ge kritiseerd, de KVP aan de lopende band gekapitteld en Frits van der Poel werd in 1968 ontslagen nadat hij een bloot publiek met een ge klede Phil Bloom presenteerde, in combinatie met een 'smakeloze' grap over prinses Christina. Het KRO-programma sloeg vol gens het bestuur, en zeker naar de smaak van de conservatieve KRO- achterban, volledig door naar de verkeerde kant. Veel te links en veel te anti-KVP. Dit kon niet meer. Er was geen enkele sprake meer van 'katholieke warmte' in het KRO-aanbod. De traditionele gelovigen waren het stuur kwijt. Van Doorn, intussen overgesto ken naar de PPR, had tegen het eind van de jaren zestig de teugels onvoldoende strak in handen, met name toen bleek dat het ledental snel daalde en het personeel steeds meer wilde. Saillant is dat in deze stormachtige periode het amuse ment eindelijk wat beter werd. De BB-kwis, Frans Halsema, Stadhuis op Stelten, Johnny Kraaykamp waren leuk, maar Kees Schilpe- roort bleef met zijn Gulden Schot een ramp. Langzaam werd de KRO na het vertrek van Van Doorn (hy werd minister) na het rumoer van de ja ren zestig weer een 'onderhouden de en katholieke' omroep. De on dernemingsraad en de Studio- redactie bleven nog even dwars lig gen. Maar de 'K' van KRO speelde weer de oude, vertrouwde rol en het linkse imago werd met succes afgelegd. ('Zestig jaar KRO', uitgeverij AM BO, Baarn, is te bestellen bij de KRO voor 24,75 gulden; in de boekhandel is het verkrijgbaar voor 42,50 gulden). Hildegard Knef tijdens een optreden in 1981 in het Amsterdams Con certgebouw. (archieffoto) In het portret ook wel aandacht voor de dochter die ze op zo late leeftijd kreeg, maar geen beelden van Knef vol overdreven sentimen taliteit die ze kan uitstralen als ze het over haar kind heeft. Hildegard Knef moet een eerbe toon voor haar werk krijgen. Voor de twee jaar dat ze als Ninouschka op Broadway stond, voor de jaren '60 waarin ze met haar chansons overal volle zalen trok en voor de jaren '70 waarin ze als schrijfstei mensen roerde. Morgenavond is haar portret op Duitsland 2 te zien, drie weken la ter komt ze terug naar de 'Heimat' om te zingen, en al haar bewonde raars hopen dat het haar lukt. Per slot van rekening is Hildegard Knef wel vaker opgestaan na een zware val. Twee uitvoerende artiesten, die op het ogenblik door het land trekken met een eigen show, gaan zich be lasten met een karwei achter de schermen. Jasperina de Jong maakt haar debuut als co-regisseuse van het toneelspel Stepping Out dat op 24 januari in première gaat in Amers foort en Willem Nijholt regisseert de tweede musical van Seth Gaai- kema, Publiek, die vanaf de herfst van 1986 gaat lopen. Jasperina zit al ongeveer 25 jaar in het vak en heeft zich tot nu toe nooit met programma's van ande ren bezig gehouden. Zij is goed be vriend met de presentator Hans van Willigenburg die voor het eerst als danser en acteur op de planken staat. Het blijspel Stepping Out, dat in Londen de prijs voor de ko medie van het jaar kreeg, blijft ook in ons land zo heten. De titel is ont leend aan een tapdans-nummer van Fred Astaire en men vond het niet juist naar een vertaling te zoe ken. Dansschool Het stuk speelt in een dans school waar de kijker getuige is van de wekelijkse tap-danslessen en zo de karakters van acht dames en een heer leert kennen. In de be zetting komt men verder onder an deren de namen tegen van Hetty Blok, Leontien Ceulemans, Han nah de Leeuwe en Elsje de Wijn. De producenten Wim Visser en Frans Ruhl (bekend als de tegen speler van de cabaretier Wim Kan in de interview-scènes) gokken op een succes. Mede daarom is een Amerikaanse choreograaf aange trokken (Jesse Web) en een regis- uit Londen (Andrew Visnevs- ki). Jasperina de Jong, die met haar show 'De gekkin van de gracht' al Willem Nijholt verzekerd is van een tweede speel seizoen het zit overal vol en de kritieken zijn schitterend zal zich bij Stepping Out bezighouden met de tekstregie, de hantering van het Nederlands. De repetities zijn begonnen op de zolder van Theater Carré in Amsterdam. Voor de ene acteur en de actrices was dat niet het begin. Ze zijn al maanden bezig zich de tapdans-discipline eigen te maken, want die speelt in dit stuk een centrale rol. Musical De musical die Seth Gaaikema heeft geschreven is de tweede in zijn carrière. Enkele jaren geleden pakte hij uit met Swingpop, dat on danks de zware bezetting Sylvia de Leur, Lex Goudsmit, Robert Long (en later Wim Hogenkamp), Nelleke Burg en Leen Jongewaard geen succes werd. Jasperina de Jong In de musical Publiek zet Gaai kema een theatergegeven op het toneel: jonge mensen spelen jonge mensen in de confrontatie met hun rol, zichzelf en het publiek. Er is daarom vooral uitgekeken naar krachten die nog geen gevestigde naam hebben, al bevestigen uit zonderingen de regel, zoals Simo- ne Kleinsma. De musical zou aan vankelijk dit seizoen al draaien, maar het ministerie van WVC gaf de subsidie aan Mimi Crimi, zodat Seth en producer Gislebert Thie- rens het produkt een jaar in de koelkast deponeerden. Dat kon. want hier was geen sprake van be derfelijke waar. Gaaikema wilde absoluut dat de veelzijdige acteur-danser-chanson- nier-cabaretier Willem Nijholt de regie op zich zou nemen. Die bleek bereid. Hem kwam het jaartje uit stel juist goed uit, omdat zyn solo show hem niet meer in de weg zit. DEN HAAG (GPD) - De KRO heeft kort voor de oorlog een tijdlang onder curatele gestaan van het Nederlandse episcopaat. Het bestuur van de KRO had nauwelijks meer bevoegdheden. Een bisschoppelijk commissaris oe fende het feitelijke gezag over de katholieke omroep uit. Deze onthulling doet de historicus prof. A.F. Manning in zijn boek 'Zestig jaar KRO, uit de geschiedenis van een omroep', een jubileumuitgave van meer dan 350 pa gina's, opgetuigd met een groot aantal foto's. De botsing tussen de KRO en de leiding van de Nederlandse kerk provincie is altijd angstvallig verborgen gehouden. De oorzaak van het hoog opgelaai de conflict was het falende finan- cieel-economische beleid van de toenmalige voorzitter, pater J. Di to, dat in 1938 culmineerde in een netelige affaire met een reisbureau, geleid door een voormalige chef van de KRO-propaganda-afdeling. Het bestuur van de KRO voelde zich gechanteerd door de vroegere werknemer die met een getekende brief van Dito op zak geld van de KRO eiste en grote kredieten op nam om autobussen te kopen waarmee hij duizenden mensen excursies naar de KRO-studio liet maken. Met veel moeite werd het con tract met het reisbureau verbro ken, wat niet kon verhinderen dat het reisbureau een schadevergoe ding van een ton van de KRO eiste. Voor de bisschop van Utrecht, mgr. De Jong, was dit de druppel die de emmer deed overlopen. Het episcopaat was al geruime tijd on tevreden over het functioneren van de r.k. omroep. Het vond dat het onvoldoende greep op het functio neren van de omroep had. Vooral op zakelijk gebied voerde de KRO in de ogen van de kerkleiding een veel te ongedisciplineerde koers. Eigenmachtig Er waren al meer kwesties voor gevallen die geen heil bij de clerus konden vinden. Er werd te eigen machtig opgetreden, een vooraan staand lid van de dagelijkse leiding (secretaris Speet) had zich te los bandig gedragen, er was een voort durende ruzie met de kerk in Lim burg over een roomse regionale ra diovereniging en er werd tegen de zin van het episcopaat geld gesto ken in commerciële ondernemin gen. Die slechte verhouding ontaard de in pesterijen over en weer. De kerk gaf geen medewerking aan bepaalde uitzendingen. De bis schoppen verschenen niet op een receptie ter gelegenheid van de opening van de nieuwe behuizing. In toespraken gaf men elkaar in vriendelijk verpakte bewoordin gen zijn vet. De kritiek op niet- praktiserende katholieken in hei omroepbedrijf nam nog sterker toe. Daar kwam de blunder van pater Dito met het reisbureau nog eens bovenop. Het episcopaat, volgens prof. Manning bestaande uit ijdele potentaten die met wijs leider schap niet veel te maken hadden, nam het niet langer. Pater Dito moest de laan uit. Maar tegenover de buitenwereld en dan vooral de door Peter Huysman achterban kon dat niet worden verkocht. Bisschop De Jong had een oplossing. Dito werd elke financiële en commerciële verantwoordelijkheid ontnomen. De geestelijke adviseur in het KRO-bestuur werd 'omgedoopt' tot bisschoppelijk commissaris die het geheel voor het zeggen kreeg. Verzet tegen een wijziging van de statuten die daarvoor nodig was, werd niet getolereerd. De aartsbis schop besliste en tegenover het doorluchtige episcopaat diende men nu eenmaal te gehoorzamen. Manning noemt de doortastend heid van de kerk achteraf 'een ru we ingreep, op het onbehoorlijke af. Sjouwer Vlnr: Frits v.d. Poel, Aad v.d. Heuvel Han Mulder De KRO bevond zich in de moei lijkste periode van zijn bestaan. Dat was anders geweest onder het bewind van Dito's voorganger, de Amsterdamse pastoor Perquin, de oprichter van de KRO. Het werd - in het loop van de jaren twintig - hoog tijd dat naast het liberale, protestantse en socialistische ge luid het katholieke woord in de ether werd vernomen. Perquin, een roomse sjouwer die niet erg populair was onder zijn geloofsge noten, nam met nietsontziend en thousiasme deze uitdaging aan. Het geloof moest verbreid en het publiek beschermd worden tegen de slechte invloeden van de radio in opkomst. En bovenal diende de fatale propaganda van andersden kenden (humanisten, de atheïsti sche SDAP) tegengegaan te wor den. Het was een tijd dat de katho lieke elite uiterst strijdbaar was en de roomsen zich een steeds sterker positie wisten te verwerven. Na veel gehakketak - moest de KRO primair een bekeringsfunctie krij gen of zou ze een omroep worden? - ging op 24 november 1925 het eerste programma de lucht in. De radio was naar de zin van Per quin een boosaardig vat vol amuse ment en vergiftigde denkbeelden. Daar moest snel een ander, een rechts en conservatief apostolisch geluid tegenover worden geplaatst. Daar slaagde de KRO, toen al met Perquin, Dito en Speet, uitnemend in. Die eerste jaren werden de pro gramma's voornamelijk gevuld met gebeden, kerkelijke muziek en strenge preken. En dat ging lange tijd zo door. Het presentatieteam van de actualiteitenrubriek Brandpunt Prof. dr. A.F. Manning, auteur van 'Zestig jaar KRO, uit de ge schiedenis van een omroep'. (foto GPD) Beschaafd Een kleine vrijmoedigheid stond de KRO zich toe. Piet Lustenhou- wer en zijn KRO-boys mochten een beschaafd soort salonmuziek laten horen. Maar 'hot jazz in zijn perverse vormen' werd absoluut niet geduld. Manning zegt ergens dat de KRO in die vooroorlogse ja ren laveerde aan de rand van kitsch en zielloos entertainment. Het is aan pater Dito te danken dat het tenslotte ook tot deze omroep doordrong dat via de ether het volk toch niet te kerstenen was en op den duur een 'volledig' program ma, zij het nog zeer katholiek, werd gebracht. De KRO stond zich tenslotte wel iswaar ook wat 'verstrooiing' toe, maar wel met mate. Literatuur werd besproken door Anton van Duinkerken, maar boeken buiten de veilige katholieke kring waren taboe. Radio moest prestige uit stralen. De Bonte Dinsdagavond- trein was 'schandalig'. Door de beugel kon evenmin dat de KRO in 1932 de voetbalwedstijd Neder- land-België uitzond, maar twee jaar later werd in de roes van 'We gaan naar Rome' wél met jaloezie naar de AVRO en VARA geluis terd. De KRO slaagde er maar niet in goed evenwicht tussen beker ing, cultuur en amusement te vin den. De hoorspelen waren 'onbe nullig en oerflauw'. Het Lichtba ken van Henri de Greeve mocht dan zeer populair zijn, maar men kon zelfs het roomskatholieke pu bliek toch niet blijven overspoelen met alleen hoogmissen en och tendwijdingen. De KRO kon zich evenwel veel permitteren, want ie dere katholiek was verplicht naar de KRO te luisteren en naar geen andere omroep. Al gebeurde dat natuurlijk toch. Oorlog Na de oorlog pas kreeg de KRO onder voorzitterschap van prof. J. B. Kors, alweer een pater, wat meer glans, hoewel Manning erop wijst dat de medewerkers ook toen het amusement nimmer goed in de vingers kregen. Die oorlogstijd be hoorde niet tot de dapperste jaren van de KRO. Maar dat gold ook voor andere omroepverenigingen (Vogt en zijn AVRO). Het KRO- personeel telde, aldus Manning, een groot aantal pro-Duitsers, van wie een aantal echte collaborateurs zoals bestuurslid mr. G. Bosman en programmachef Schaffer. Het beleid van de KRO in die pe riode was erop gericht de bezetter vooral niet te prikkelen en de Rundfunkbetreuungsstelle - de controleurs van het Nederlandse omroepbedrijf - zo gunstig moge lijk te stemmen. Het voorwendsel was steeds dat het geluid van de KRO niet mocht verdwijnen. Een van de pijnlijkste incidenten was de aanval die Bosman voor de KRO-microfoon deed op een toe- spraak van een Britse kardinaal die het heidens nationaal-socialisme verdoemde. De al zo gekortwiekte voorzitter Dito was in die jaren een machte loos en zielig man, beginselloos en onbetrouwbaar, zo vertelt Man ning. Bestuurslid en Tijd-redac- teur Van Lamsweerde behoorde tot de zeer weinigen die de koers van de KRO probeerden te corrige ren. Vorming van een staatsom roep op nationaal-socialistische grondslag achtte de KRO onaan vaardbaar, maar er werd intussen aan meegewerkt. Onder het uitzen den van het Te Deum draaiden de Duitsers op 9 maart 1941 het KRO- programma dicht. Onverzettelijk Na de bevrijding gingen VARA, NCRV. AVRO. VPRO en KRO weer lustig aan de slag. Het oude verzuilde bestel moest gerestau reerd worden en tegen de wil van het kabinet lukte dat ook. De ou derwetse klerikaal Kors. die wei nig belangstelling had voor anders- mans ideeën, zorgde er tijdens zijn voorzitterschap van '45 tot '59 door zijn onverzettelijkheid voor dat de KRO uitgroeide tot de grootste om roep met rond 600.000 leden. Erg goed met het geboden pro grammapakket - vanaf 1951 ook via de televisie - ging het echter niet. Weliswaar gaven de bisschop pen, zij het aarzelend, weer hun steun, maar nog steeds werd de ra dio door de KRO vooral als middel voor apostolaat beschouwd. Dat had tot gevolg dat de bijdragen weinig spectaculair waren en spo radisch konden concurreren met AVRO en VARA. Het waren de jaren van 'Tijd voor Jolijt' en de orkesten van Klaas van Beeck en Ger de Roos, de SUS-acties en de Zonnebloem. Op sportgebied trokken Jan Cottaar en Leo Pagano aan de touwtjes en Jan de Cler had met zijn 'Hup Hol land Hup, laat de leeuw niet in zijn hempje staan' landelijke bekend heid. Jules de Corte en de Boertjes van Buuten met Gait-Jan Kruut- moes, de Gewone Man van Wam Stroef Op televisie beleefde alleen pater Leopold Verhagen gouden tijden en Miesje Bouwman deed haar in trede. Maar Manning constateert dat hoe dan ook het KRO-amuse- ment amateuristisch, stroef en zou teloos bleef, ofschoon de KRO iets meer aan de kant van het open ka tholicisme ging staan. De creativi teit van de aangetrokken program mamakers was gering. En nog al tijd waren niet-katholieken niet welkom. Daar kwam bij dat de verstand houding met de KVP allengs slech ter werd. De KRO was al niet erg gelukkig met de gevoerde omroep politiek van hun geloofsgenoten. Romme pleitte voor een publiek rechtelijk bestel en de dreiging van een nationale omroep was nog aan wezig. De KVP vond dat ze te wei nig voor de KRO-microfoon aan bod kwam. KRO-medewerkers brachten daar tegenin dat KVP-po- litici dilettantisch overkwamen en node een rubriek als die van VA- RA's Voskuil misten. Later werd met 'Gastenboek' van Louis Fre- quin op tv de achterstand wat inge haald. Pas onder mr. H. W. van Doorn, eerder voorzitter van de KVP, kwam de KRO tot volle wasdom. Hij trad aan als opvolger van pater E. J. H. van Waesberge, die van 1959 tot '61 een zwak beleid voer de. Van Doorn, de eerste leek als voorzitter, zou de KRO gaan reor ganiseren en moderniseren. Hij zorgde voor een krachtige top structuur in het bedrijf en een sterk management. Voor het eerst in de historie beschikte de KRO over een programma-adviesraad. De KRO-programma's werden vrijmoediger en de medewerkers kregen de ruimte die ontstond na het 2de Vaticaans Concilie. De KVP was niet meer onaantastbaar. Volgens Manning is het Van Doorns verdienste dat onder zijn aanvoering de kwaliteit van de pro gramma's aanzienlijk verbeterde.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 25