Science fiction wordt werkelijkheid
gSS§£K=ar vader h> g
"Ssrvsre-. „—..—.as
Voortplanting '85: van diepvrieswees tot wensouders
ZATERDAG 28 DECEMBER 1985
EXTRA
^^^^^^BIJLAG^A^E^EIDSCH/ALPHEN^AGBWD
PAGINA 13
door Ben Rogmans
Diepvriesweesjes, donorsperma, baringscontract, leenmoeder,
reageerbuisbaby. Kinderen krijgen is weer in zwang, maar de nieuwe
voortplantingsrage is van geheel andere snit dan de tot voor kort
gebruikelijke. Seksuele voorlichting zal in de zeer nabije toekomst niet
meer gaan over pappie en mammie die met elkaar vrijen, maar over glazen
kweekschaaltjes en diepvriezers. Ben Rogmans schetst een
huiveringwekkende ontwikkeling.
1978, Bourn Hall, Engeland: gebo
ren Louise Brown, de eerste rea
geerbuisbaby ter wereld (televisie
camera zoomt in: trotse arts met
kind op de arm). 1981: de eerste
buistweeling (foto in de krant: art
sen met twee kinderen op de arm).
1983: de eerste drieling. 1984: de eer
ste vierling.
Er zijn momenteel meer dan duizend
reageerbuisbaby's op de wereld. Een
veel groter aantal kinderen is ter wereld
gekomen via kunstmatige inseminatie:
een uitkomst voor echtparen waarvan
de man onvruchtbaar is, lesbiënnes die
een kind willen zonder met een man te
moeten vrijen, en BOM-moeders. Verder
dragen steeds meer vrouwen een kind
voor een ander: gratis of tegen betaling
voor een kinderloos echtpaar, een man
nelijk homopaar, een BOV-vader of een
onvruchtbare zus of vriepdin.
De mogelijkheden om een kind te be
machtigen zijn door al deze nieuwighe
den aanzienlijk vergroot. De technische
kennis van de medici is behoorlijk opge
schroefd, de samenleving verrijkt met
spermabanken en embryo-laboratoria
en het woordenboek aangevuld met ter
men als draagmoeder, leenmoeder,
huurmoeder, wensouders, in vitro ferti
lisatie, diepvrieswees en baringscon
tract.
Niet meer nodig
Voortplanting in de twintigste eeuw.
Laten we in dit verhaal de Schepper,
Frankenstein, Brave New World, 1984 en
Joseph Mengele maar buiten beschou
wing laten: bij een beschrijving van wat
er tegenwoordig allemaal gebeurt, heb
ben we hen niet meer nodig. Embryo-
handel voor de produktie van huidcrè
me, medische operaties aan embryo's,
diepvriesweesjes, baby aan heroine ver
slaafd, baby met aids, zwarte baby van
blanke ouders. Science fiction is
werkelijkheid en alles wat we kunnen
bedenken, lijkt te geschieden.
Kinderen krijgen mag weer. Het is
weer in zwang om broeds te worden. De
nieuwe rage dringt de grote wereldpro
blemen naar de achtergrond: een jaar of
tien geleden was het nog egoïstisch en
pnverantwoord om 'een kind op deze
verrotte wereld te schoppen', tegen
woordig heeft de kinderwagen het span
doek verdrongen en de voormalige ba
zinnen in eigen buik vervoeren hun jong
moedergeluk met flinke pas de paden op
en de lanen in.
Meestal zal het een vaste vriend of
zelfs echtgenoot zijn, die op beproefde
wijze het zaadje bij het eitje brengt. Maar
als dat niet kan (lesbiennes, homo's, al
leenstaanden) of geen resultaat oplevert
(vruchtbaarheidsstoornis), trekt de ooie
vaar een doktersjas aan. Tien tot twintig
procent van de echtparen is onvrijwillig
kinderloos: heeft te kampen met vrucht
baarheidsstoornissen bij man of vrouw.
Gelukkig voor hen is er de wetenschap,
die met voortvarendheid het voortplan-
tingsmechanisme ontrafelt en storingen
vaak kan verhelpen. Lukt dat niet, dan is
er nog de mogelijkheid tot adoptie'of het
huren van de baarmoeder van een ander
voor de periode van negen maanden.
Nobelprijs-zaad
Het verhaal over voortplanting in de
twintigste eeuw is een verhaal over rea
geerbuisbaby's, embryodiepvriezers,
zaadbanken en babyhandel. Ethische
normen vervagen en de politiek loopt als
vanouds achterop: bij het voortplan-
tingsonderzoek doet zich het verschijn
sel voor dat een grens pas getrokken kan
worden als hij reeds is overschreden. De
bandeloze wetenschap duikt slechts in
het gat in de markt en maakt een storm
achtige ontwikkeling door: huivering
wekkend en krankzinnig als je er van uit
gaat dat alles wat technisch mogelijk is,
ooit in werkelijkheid zal worden uitge
voerd.
We beginnen simpel, met de zaad- of
spermabank. Zaad van geselecteerde,
vruchtbare, evenwichtige, intelligente
mannen (in Utrecht: géén homo's), zon
der erfelijke ziekten of andere afwijkin
gen, wordt bij zeer lage temperaturen
bewaard. Vrouwen kunnen zich tot de
zaadbank wenden als ze via kunstmatige
inseminatie in verwachting willen ra
ken.
In Oakland (Californië) hebben femi
nisten een aparte zaadbank opgericht
voor lesbiennes en BOM-moeders. Som
migen van hen besluiten - uit principië
le overwegingen zeggen ze zelf - om de
identiteit van de vader onachterhaalbaar
te maken door verschillende potjes sper
ma te mengen. Als één donor twee vrou
wen van zaad voorziet, is het mogelijk
dat twee van zijn kinderen ooit een rela
tie met elkaar aanknopen. De generatie
va
ilcagctM'buis-
Zeventi£jav\1k,;Ji,,S
I ON'llKs'i <!"/-1',j.
>n dit Jij, dc „rste
P1*" r»(nrbul,
v Am de luOio.
universiteit van
'«ronnen j\
«weneieeMenlnte
eht. Aldos men
Iedere week
helpen.
J* J in vriestitst
gaat Tsjechoslowakije
in Australië y
MKLHOl'ltNK ilK-ui. - In I»
pljggf
'zaadbank-kinderen op zoek naar hun
vaders, halfbroers en halfzussen' komt
er aan. Over twintig jaar krijgen ze een
aparte rubriek bij de kleine advertenties
in de kranten.
In Escondido (Californië) bestaat een
zaadbank waar sperma van Nobelprijs
winnaars wordt bewaard. Een vergelij
king met de prijsstieren in de veehoude
rij dringt zich op. Maar waarom zou een
vrouw die toch zaad nodig heeft, niet
meteen het beste van het beste nemen?
(foto in de krant: trotse arts met toekom
stige Nobelprijswinnaar op arm).
Per postorder
Het bedrijf Xytex verstuurt sperma
per postorder. We zien de catalogus al
voor ons: 'Dit zaad is van een bijzondere
kwaliteit. De donor heeft blond haar en
blauwe ogen. Lengte: 1.85 meter. IQ:
140. Atletisch gebouwd. Geen erfelijke
afwijkingen'. Het is te hopen dat op de
verzendafdeling van Xytex geen fouten
worden gemaakt. Dat gebeurde wel bij
een Britse zaadbank, waar twee buisjes
verwisseld werden en een blank echt
paar een zwart kind kreeg. En vóórdat
de ziekte aids een volksvijand werd, zijn
enkele tientalen baby's door hun biolo
gische vaders via de zaadbank besmet
met deze ziekte.
Zaadbanken zijn handig voor vrucht
bare vrouwen. Bij onvruchtbare vrou
wen moet er meer gebeuren. In veel ge
vallen wordt de vruchtbaarheidsstoor
nis veroorzaakt door verkleefde eilei
ders. Een euvel dat, zo bleek onlangs uit
Nederlands onderzoek, veroorzaakt kan
worden door de intense wil om een kind
te krijgen. Via 'laparoscopic worden rij
pe eitjes van hun stokken geplukt en in
een glazen doosje bevrucht met sperma
van de partner van de vrouw, of, als die
er niet is, met donorsperma. Een derge
lijke bevruchting noemt men 'in vitro
fertilisatie' (IVF) bevruchting onder
glas, in de volksmond de reageerbuis.
De bevruchte eitjes, embryo's dus,
worden ingevroren en in series van vier
in de baarmoeder van de vrouw inge
plant, net zolang totdat er een zwanger
schap optreedt. Het was een ware race
onder wetenschappers wie 's werelds
eerste reageerbuisbaby zou produceren.
De Britten wonnen met Louise Brown
in 1978. Daarna volgden de VS, Austra
lië, Nieuw-Zeeland, Nederland, België,
Hongarije, Tsjechoslowakije en India.
We gaan een stapje'verder: de eitjes
van de onvruchtbare vrouw zijn niet
goed, evenmin als het zaad van haar
partner. Dan kan in de buis een donor
eicel bevrucht worden met donorsper
ma, waarna inplanting volgt en negen
maanden later de bevalling (foto in de
krant: trotse arts met eerste baby uit do
noreicel en donorzaad op arm).
Het wordt ingewikkelder: man is on
vruchtbaar, eicellen van de vrouw zijn
onvruchtbaar en haar baarmoeder staat
innesteling van een embryo niet toe.
Dan zijn een donormoeder en een donor-
vader nodig. In de praktijk komt het
voor dat vrouw nummer één de eicel le
vert, man nummer twee de zaadcel en
vrouw nummer drie het kind draagt, dat
na de geboorte wordt geleverd aan de af
nemers: een alleenstaande man of
vrouw, een lesbisch of homopaar of een
ongewenst kinderloos echtpaar, (foto in
de krant: vijf volwassenen, de-'ouders'.
Trotse arts in het midden met kind op
arm).
In dat geval is de voortplanting niet
alleen een verhaal over donors, maar
ook van draagmoeders, leenmoeders of
huurmoeders: vrouwen die een kind
voor een ander baren, al dan niet tegen
ruime betaling. In de meeste gevallen
wordt een 'baringscontract' opgesteld,
waarin de financiële vergoeding en de
leveringsvoorwaarden worden geregeld.
Desondanks is het al gebeurd dat een
huurmoeder een besteld kind niet wilde
afstaan en dat 'afnemers' een kind niet
wilden nemen omdat het zwaar gehandi
capt was. Je zal zo'n kind maar wezen.
De wetenschap vaart wel bij al dit ge
rommel met de voortplanting. Grenzen
vervagen, wetten zijn er (nog) niet. Ethi
sche codes zijn misschien belangrijk in
ons modderige calvinistische landje aan
de Noordzee, maar niet in de Sowjet-
staatslaboratoria of Amerikaanse privé-
klinieken. Wat gebeurt er bijvoorbeeld
met de ingevroren embryo's die overblij
ven als een inplanting geslaagd is? In
a de overdracht
BOM-MOEDERS; bewust c
«stal alleenstaande
i kunstmatige inseminatie zwanger raken.
BO-OUDERS: bewust ongehuwde ouders
BO V-V ADERS: bewust ongehuwde vaders. Komen meestal aan hun kind door vrou
wen die nog eens zwanger willen zijn, maar niet meer een kind willen en het daarom na
de bevalling aan de man afstaan. Bov's zijn meestal (via kunstmatige inseminatie of
vrijen) ook de biologische vader van hun kind.
DIEPVRIESWEES: embryo in diepvries
worden.
DONORSPERMA: sperma van e
huur- of leenmoeders.
de verwekkers zijn overleden.
HUURMOEDER: vrouw die tegen betaling kind baart voo
HYBRIDEN: kruising tussen twee soorten organismen.
IN VITRO FERTILISATIE: bevruchting in glazen doosje.
KLONEN: ongeslachtelijke voortplanting van een volwassen organisme (plant of
dier). Het bijzondere aan klonen is dat er erfelijk materiaal van slechts één organisme
voor nodig is. Voor zover bekend bij zoogdieren nog nooit gelukt. Wel worden soms in
eierstok-tumoren resten van haar en tanden gevonden, een aanwijzing dat een of meer
eicellen bezig zijn uit te groeien.
KUNSTMATIGE INSEMINATIE: sperma wordt met spuit in baarmoeder gebracht.
d eierstok gehaald om buiten het lichaam van
REAGEERBUISBABY: baby die 'verwekt' is in glazen doosje in laboratorium.
SPERMABANK: bewaarplaats voor sperma.
WENSOUDERS: onvruchtbare ouders die een kind willen.
ZAADBANK: zie spermabank.
medische kringen wordt geschat dat de
ze embryo's vierhonderd jaar 'vers' blij
ven bij een temperatuur van 180 graden
onder nul.
Diepvrieswezen
Veel aandacht kreeg het geval van het
steenrijke echtpaar dat bij een vliegtuig
ongeluk om het leven kwam, terwijl in
een diepvriezer te Sidney hun embryo's
op inplanting wachtten: de eerste diep
vrieswezen. Ze zijn vernietigd en een
stiefzoon is er met de erfenis vandoor.
Maar in Oostenrijk verhandelt een be
drijf embryo's voor de produktie van
huidcrème. Hoe verder de embryo's ont
wikkeld zijn, hoe hoger de prijs.
In Engeland mogen medische experi
menten verricht worden op de overge
bleven embryo's. Eén van die experi
menten is het opkweken van een em
bryo in een soort intensive-care couveu
se. Als het misgaat staat de cosmetica-
industrie met rammelende buidel klaar.
Wie weet zal het ooit lukken het proces
van bevruchting tot geboorte in een la
boratorium na te bootsen. We zien de fo
to's van de artsen alweer vóór ons: kind
op de arm, dóórbraak in de wetenschap,
een uitkomst voor vrouwen die een
zwangerschap niet zouden overleven of
gewoon lastig vinden: er zal altijd wel
een markt voor te vinden zijn.
Niemand kan ons verzekeren dat de
medische onderzoekers hun ongezonde
nieuwsgierigheid binnen de perken
kunnen houden. Er zijn nauwelijks re
gels of wetten die hun voorschrijven wat
er met overtollige embryo's moet gebeu
ren. Er wordt eigenlijk maar raak geëx
perimenteerd. Bij bepaalde vruchtbaar-
heidsproeven voor mannen worden
hamster-eitjes bevrucht. Wat doen ze
daarmee? In de veehouderij is het ver
schijnsel van de hybride wezens be
kend: een paard en een ezel maken een
muilpaard. Een schaap en een geit ma
ken een scheit. En zo is het mogelijk om
een mens met een aap te kruisen (foto in
de krant: apetrots artsenteam met aap
mens-kind op arm). Deze aapmens zal
een zeer intelligent dier zijn, dat ge
traind kan worden om zware, onaange
name of gevaarlijke taken te verrichten.
Als kanonnevlees bijvoorbeeld.
Handelsvereniging
In de veefokkerij is men al veel verder
met het ontheiligen van de voortplan
ting. Het begon met kunstmatige inse
minatie. Hierboven schreven we over
kruisingen tussen verschillende dier
soorten. Een andere techniek, ook reeds
bij mensen toegepast, is de embryo
transplantatie. Een vrucht wordt uit de
ene baarmoeder gehaald en in een ande
re ingeplant. We kennen in Nederland
de ETH, de embryo-transplantatie han
delsvereniging.
Dat er gehandeld wordt in sperma van
superstieren, is al lang bekend. Maar
De eerste Nederlandse reageer
buisbaby (fotoGPD)
'embryo-veilingen' voor rundvee, daar
hadden we nog nooit van gehoord. Een
door een superstier bevruchte superkoe,
met in haar baarmoeder een hele reeks
ingenestelde embryo's wordt verhan
deld. De koper spoelt de embryo's uit en
plant ze één voor één bij normale koeien
in, die na verloop van tijd superkalfjes
baren.
Als het te veel geld kost om de koe te
vervoeren, dan worden de superem
bryo's onmiddellijk na de verkoop uitge
spoeld, ingeplant in de baarmoeders van
konijnen, per vliegtuig naar een andere
plek op de wereld gebracht, weer uitge
spoeld en ingeplant bij normale koeien,
die na verloop van tijd superkalfjes ba
ren. De wetenschap staat voor niets.
Een nieuwe techniek die bij dieren
ontwikkeld wordt, is het klieven van em
bryo's. Een vrucht van enkele dagen oud
wordt doorgesneden, waarop de twee
helften zich ontwikkelen tot normale
dieren. Omdat eicellen van superkoeien
en sperma van superstieren duur zijn, is
het voordelig om met één bevruchting
twee kalfjes te krijgen. Of vier. Of acht of
zestien... Het klieven is eigenlijk het op
kunstmatige wijze verwekken van een
één-eiige meerling.
Het klieven wordt door veel mensen -
ten onrechte - aangezien voor klonen.
Over klonen zijn veel angstaanjagende
boeken en films gemaakt 'De jongens
van Brazilië' van Ira Levin gaat over het
klonen van Hitier. De wetenschap is er
(nog) niet in geslaagd om menselijke
klonen te maken. Althans: wij weten er
niks van, wat niet hoeft te betekenen dat
klonen niet bestaan.
DNA
Een tak van wetenschap die wèl met
rasse schreden voorwaarts gaat is het
sleutelen aan het erfelijk materiaal van
bacteriën en planten, in de toekomst on
getwijfeld aan dat van dieren en men
sen. Elke cel bevat een verzameling
chromosomen. De chromosomen be
staan uit DNA. De techniek heet DNA-
manipulatie. Het DNA geeft de code
voor het bouwplan van elk levend wezen
en zorgt ervoor dat een hond hondjes
baart en een mens mensjes. Door aan dat
bouwplan iets te veranderen, is het bij
voorbeeld mogelijk om onschuldige
bacteriën aan te zetten tot de produktie
van geneesmiddelen.
Een nobel streven, uiteraard, net als
het helpen van onvruchtbare ouders en
het kweken van een supertarwe of su
perrunderen. Het probleem is echter dat
de wetenschappelijke kennis die met al
dergelijke experimenten wordt opge
daan, ook voor allerlei andere doelein
den gebruikt kan worden. Naarmate het
uiterst gecompliceerde proces van
erfelijkheid, celdeling en voortplanting
meer en meer wordt ontrafeld, groeit de
mogelijkheid om in te grijpen samen
met het risico dat dat met boze bedoelin
gen gebeurt.
Wetenschap is internationaal. Het
heeft geen enkele zin om in Nederland
wetten te maken die bepaalde experi
menten verbieden, omdat ze dan elders
wel worden gedaan. Desnoods in een of
ander dictatoriaal geregeerd land, waar
in de (zogenaamde) westerse ethiek niet
meespeelt.
De ontwikkeling is niet te stuiten.
Seksuele voorlichting gaat in de toe
komst niet meer over pappie en mam
mie die met elkaar vrijen, maar over gla
zen schaaltjes en diepvriezers. Het zaad
en de eicellen van sporthelden, Nobel
prijswinnaars en regeringsleiders zullen
bij opbod verkocht worden. Wat dacht u
van embryo's van Den Uyl en Thatcher?
Van Rob Druppers en Els Vader? Of
toch liever van André van Duin en Mie-
ke Telkamp?
Broedplaatsen
Op zekere dag zal de wereld wakker
worden in een nachtmerrie die de verha
len van Mengele, Brave New World, 1984
en Frankenstein zal doen verbleken.
Aapmensen werken in fabrieken of voe
ren oorlog, nazaten van Nobelprijswin
naars ontwerpen de nieuwste computer
systemen en de rest van het volk wordt
op twaalfjarige leeftijd gesteriliseerd om
te voorkomen dat ze zich ongecontro
leerd kan voortplanten.
Wie houdt het tegen? De politiek heeft
het druk met verkiezingen. De kerk
waarschuwt voor mono-kini's, con
dooms en openbaar onderwijs, maar
slaat bij het zoeken naar Satan de labora
toria over. In de diepvriezers van de we
tenschap wachten duizenden Rosema
ry's baby's op een baarmoeder. En in de
broedplaatsen van het kwaad wordt ver
der en verder geëxperimenteerd, wor
den steeds weer nieuwe grenzen over
schreden: steeds nog vóórdat ze door de
politiek of ethica getrokken zijn.
Wie trekt de stekker uit het stopcon
tact?
