Bouw muziektheater
verloopt naar wens
Kunst in de werkomgeving
Nu al behoefte aan extra repetitieruimte
Engels
kerstconcert:
parels van
harmonie
LAK-expositie
Geert van Fastenhout: opvallend onopvallend
Gedegen samenspel in Sehubert-vertolldngen
Imperium
speelt
andere
Dickens
Joris Ivens
ernstig ziek
DONDERDAG 19 DECEMBER 1985
KUNST
PAGINA 29
AMSTERDAM - De bouw van het
muziektheater, onderdeel van de
Amsterdamse Stopera, vordert
voorspoedig. Volgens architect
Cees Dam zal het mogelijk moeten
zijn om op 23 september volgend
jaar het muziektheater in gebruik
te nemen. In april en mei al kun
nen in de grote zaal de repetities
met de techniek beginnen.
De oplevering van het stadhuis
gedeelte zal voor de bouwvakantie
in '87 een feit zijn. Met de bouw
van de Stopera is een bedrag ge
moeid van ruim 107 miljoen gul
den. Volgens de architect is men
bij de bouw tot nu toe onder de be
groting gebleven.
Nu de bouw van het muziekthea
ter de voltooiing nadert is ook ge
bleken dat er een gebrek zal zijn
aan repetitieruimte voor grote
orkesten. De Nederlandse Operas
tichting en het Nationale Ballet
(plus het Nederlands Balletorkest)
worden de vaste bespelers van het
muziektheater. Architect Cees
Dam zei tijdens een rondleiding
gistermiddag dat de vraag naar een
extra oefenruimte voor het orkest
een redelijke vraag is 'die dan ook
wel gehonoreerd zal worden. Maar
ik heb nog geen officiële opdracht'.
Die extra ruimte, mogelijk op het
dak van het muziektheater, zal ze
ker niet voor de voltooiing van de
Stopera worden gebouwd, omdat
anders de opleveringsdata in ge
vaar zouden komen. Over de meer
kosten kon of wilde de architect
niets zeggen.
Over zijn samenwerking met me
de-ontwerper Wilhelm Holzbauer
uit Oostenrijk heeft hij in vele in
terviews nogal wat kritiek gespuid.
Gistermiddag deelde hij de verza
melde pers mee dat die samenwer
king nu prima is. Maar tijdens de
rondleiding op de bouwplaats liet
hij zich ontvallen: „Het heeft wei
nig zin om elke keer die ellende
aan te halen. Maar het is natuurlijk
iets verschrikkelijks die samen
werking". En, wijzend op 'zijn' mu
ziektheater: "Moet je kijken: zie jij
hier enige Oostenrijkse invloed
De bouw van de Stopera was het
politieke antwoord op de 80-jarige
vruchteloze strijd voor een eigen
operagebouw in Amsterdam en de
veel te grootse bouwplannen voor
een nieuw stadhuis. Daaruit kwam
tenslotte het plan van die combina
tie voort. Een combinatie waar niet
iedereen even gelukkig mee was.
Een kijkje in het muziektheater met op de achtergrond het grote podium en de royale orkestbak.
Holzbauer wilde beide plannen in
een gebouw en Dam was voorstan
der van twee aparte gebouwen.
In het uiteindelijke plan, dat nu
zijn voltooiing nadert, zijn de beide
gebouwen sterk in elkaar verwe
ven, maar hebben beiden wel een
eigen uitstraling. Zes ingangen ge
ven toegang tot een groot interieur
van binnenhoven en binnenstra
ten, die ook in de avonduren open
blijven. Of het daarmee niet een
Mekka dreigt te worden voor de in
Amsterdam nog altijd opvallend
aanwezige junkescene: "Dat inte
resseert me niet zoveel. Ik ken
geen anti-junkearchitectuur. Met
dat soort zaken kun je je niet teveel
bezighouden. Misschien is die
overlast als het complex in gebruik
komt, wel volledig achterhaald".
Kerstconcert door het Saint John's
College Choir uit Cambridge o.l.v.
G.H. Guest, m.m.v. Philip Kenyon,
orgel. Uitgevoerd werden: een serie
advent-motetten, antifonen, advent-
en kerstliederen. Gehoord op woens
dag 18 december in de Pieterskerk in
Leiden.
LEIDEN - Om tien uur was het
concert afgelopen, want de jong
ste jongens-sopranen moesten
nodig naar bed. En terwijljwaalf
volwassen studenten en zestien
jongeren van het Saint John's
College Choir uit Cambridge na
een magistrale buiging in hun
zwart-rode capes onder enthou
siast applaus het podium van de
Pieterskerk verlieten, wreef het
publiek de ogen uit om te ontwa
ken uit een zachte en harmoni
sche droom: Een wonder van ge
luid.
Dit lijkt op een sprookje, maar
bestond gisteravond echt. Een
kerstconcert door dit uit 1660 da
terende Engelse universiteits
koor, dat sinds de jaren vijftig
onder leiding staat van Geaorge
Guest en over de gehele wereld
bekendheid geniet door z'n
grammofoonplaten (80), begeleid
door de niet minder beroemde
Academy of Saint-Martin-in-the-
Fields, betekent, in werkelijk
heid beluisterd, niet minder dan
het hoogste wat er op het gebied
van de a-capella zangkunst te be
reiken valt.
En het verrukkelijke van deze
oude motetten, antifonen (beurt
zangen) en kerstliederen is, dat
zij oorspronkelijk zijn geschre
ven voor de akoestiek van kathe
dralen en kerken, wardoor men
wat volume of tempo betreft
nooit in de problemen komt. De
muziek is zacht, ingehouden ter
wijl de dynamiek zich beweegt
als een rustig golvende zee. Zin
gend bidden. En hoewel deze ou
de kerkmuziek met haar mini
male dynamiek in het begin niet
altijd even toegankelijk lijkt,
raakt men al snel in de ban van
deze parels van harmonie en con
trapunt.
Zoals de schitterende advent-
motetten: waarvan de zuiver
heid, devotie en evenwicht zoals
bereikt werd in het Ave Maria
van Robert Parson, een van de
mooiste liederen uit de muziek
geschiedenis genoemd mag wor
den.
En niet minder de zeldzame
schoonheid van de Gregoriaans
getinte beurtzang Veni Sponsa
Christi van Da Palestrina welke
na een uiterst geconcentreerde
vertolking tijdens het Sanctus
ontroerend mooi verstierf in een
wonder van harmonie.
Koel en zeer 'British' speelde
daarna de organist Philip Ke
nyon als intermezzo twee Zwit
serse Noëls, welke daardoor
even 'keurig' bleven als dat land
zelf, terwijl ook de Fuga in Es-
groot van J. S. Bach om die re
den nogal braaf overkwam.
Een genot was de gedegen
aanpak van het 8-(!)stemmige a-
capella gezongen motet Bened ic
tus Dominus Deus Sabaoth van
Andrea Gabrieli, waar kristalzui-
vere jongenssopranen een per
fecte dialoog houden met teno
ren en bassen.
Helaas sloeg net op het mo
ment dat een keur van solisten
uit dit unieke koor het beste ga
ven van wat er aan zangkunst
mogelijk is tijdens een serie
sneeuwlichte Christus Carols, de
klok 10 uur. De kleintjes moes
ten naar bed en het sprookje was
uit.
ANNEKE VAN VLIET
Eén van de 'portretten' van Arhan.
LAK-expositie met grafiek, uitgege-
Arhan, tot 9 januari 1986. LAK-
galerie, Cleveringaplaats 1, Leiden.
Geopend ma. t/m vr. van 10-22 uur
(gesloten van 25 december t/m 1 ja
nuari).
LEIDEN - De laatste LAK-ten-
toonstelling van dit kalenderjaar
bestaat opnieuw uit twee onder
delen, maar meer dan ooit gaat
het in dit geval eigenlek om twee
op zichzelfstaande presentaties,
te weten een collectie door de
PTT uitgegeven grafiek en re
cente schilderijen van Arhan.
De DEV (Dienst voor Estheti
sche Vormgeving) van de PTT
bestaat in 1985 veertig jaar. Naar
aanleiding van dit jubileum is er
een extra nummer van Kunst
schrift, een uitgave van Open
baar Kunstbezit, verschenen, ge
heel gewijd aan 'Kunst en Vorm
geving bij de PTT'. Hierin ko
men de vele terreinen waarop de
DEV actiefis uitgebreid aan bod,
zoals architectuur (interieur en
exterieur van onder andere post
kantoren), vormgeving van post
zegels tot telefooncellen, om
slechts enkele dingen te noemen.
Bij de 'bemoeienissen' van de
DEV met kunst moet men bij
voorbeeld denken aan opdrach
ten aan kunstenaars in het kader
van de 1 %-regeling. Dit houdt in
dat 1 van de kosten bij nieuw
bouw of verbouwing wordt be
steed aan een door een beeldend
kunstenaar of ontwerper uit te
voeren project, variërend van
een binnen dan wel buiten ge
plaatst kunstwerk tot een artis
tieke ingreep, die de omgeving in
brede zin beheerst.
Ook onder deze regeling valt
de niet gebouw gebonden beel
dende kunst. Aan dit deel van de
DEV activiteiten wordt slechts
in enkele alinea's aandacht be
steed in de hierboven genoemde
Kunstschrift. De DEV koopt niet
alleen hedendaagse kunst aan
maar geeft ook opdrachten voor
grafiek aan Nederlandse kunste
naars. Uit de aldus ontstane col
lectie kunstwerken kunnen
werknemers bij de PTT een keu
ze maken om daarmee de werk
omgeving op te luisteren en met
eigentijdse kunstuitingen kennis
te maken.
Het LAK presenteert de bijna
volledige collectie grafiek-op
drachten vanaf 1980, waarbij vrij
veel bekende namen voorko
men, zoals Marte Röling, Ger La-
taster en Charlotte Mutsaers. De
samenstelling van de collectie is
uiterst gevariëerd wat gezien de
bestemming van de werken een
eerste vereiste is. Voor elk wat
wils - Liefhebbers van abstract
werk komen aan hun trekken bij
Bob Bonies, Lataster en Han
Schuil, terwijl meer figuratief in
gestelde lieden terecht kunnen
bij Pat Andrea, Pieter Holstein of
Jacqueline de Jong. Het figura
tieve, niet al te moderne werk
schijnt het meest gevraagd te
worden door de mensen van de
PTT. Welke keuze je zou maken
als je daar in dienst was is moei
lijk te zeggen want het aanbod is
zoals gezegd gevarieerd, ook
waar het de kwaliteit betreft. Als
ik mocht kiezen zou het zijn voor
Expositie met schilderijen van
Geert van Fastenhout t/m 12 januari
1986. Stichting Burcht, Burgsteeg
14, Leiden. Geopend wo. t/m zo. van
12-17 uur.
LEIDEN - Opvallend onopval
lend werk van Geert van Fasten
hout is nog tot na het nieuwe jaar
te zien bij Stichting Burcht. Om
een idee te geven van een schil
derij van Van Fastenhout het
volgende voorbeeld: schilderij
no. 12 (1983) is een vierkant stuk
van 70x70 cm., in het midden een
diep-zwart vierkant met aan
weerskanten twee smalle blauw
paarse lijnen, ingesloten door
mat-zwarte, aaneengesloten ba
nen; langs de boven- en onder
rand van het schilderij lopen
over de hele breedte twee dunne
blauwe lijnen.
Het geëxposeerde werk is on
opvallend te noemen doordat
Van Fastenhout met het zwart
weinig contrasterende kleuren,
zoals paars, blauw, donkerrood
of bruin, gebruikt. Het toppunt
hierbij is schilderij no. 17 (1985),
waarin hij een glanzend-zwart
vierkant afzet tegen dof-zwarte
vlakken. Deze vorm is nauwe
lijks" zichtbaar maar toch ont
stond door subtiele verschillen
een duidelijke compositie van
geometrische figuren, die - ver
gelijkbaar met het werk van de
Russische kunstenaar Malevich -
een beroep doen op een bepaald
gevoel of emotie. Binnen de
compositie gaat het om de ver
houding tussen de verschillende
elementen; een baan van een be
paalde breedte heeft door zijn
plaats ten opzichte van andere
delen niet hetzelfde 'gewicht' en
kan bijvoorbeeld smaller lijken.
Dergelijke wisselwerkingen ge
ven evenals de grootte van be
paalde kleurvlakken aan het
schilderij een zekere spanning.
De toevoeging van kleinere
kleurvlakken kunnen in een
compositie evenwicht brengen
of dit juist verstoren. Evenwicht
is duidelijk aanwezig in een vier
kant schilderij no. 18 (1984), waar
in de hoeken vier blauw omka
derde, diep-zwarte vierkantjes
op de mat-zwarte ondergrond ge
zet zijn. Een compositie uit 1982
maakt daarbij vergeleken een
onevenwichtiger indruk.
Door het ontbreken van sterke
contrasten is de werking van de
ze schilderijen niet op grotere af
stand te zien. Nadere beschou-'
wing leert dat in de opbouw van
deze werken een sterke eenheid
aanwezig is. De presentatie is zo
danig dat de grote overeenkom
sten en verschillen duidelijk
naar voren komen. Een goed ge
heel wordt gevormd door werk
no. 19 (1984/1985) en no. 22 (1985).
Sterk op elkaar afgestemd maar
door de troebele kleur minder
geslaagd, vond ik no. 24 (1984) en
no. 1 (1985).
Met het werk van Van Fasten
hout heeft Stichting Burcht op
nieuw een goede expositie aan
de reeks toegevoegd.
NANCY STOOP.
de lichtend witte rechthoeken op
een zwart vlak in Jeroen Henne-
mans 'Lorry' of de kleurendruk
van Nono Reinhold maar dat
blijft een kwestie van smaak.
Deze expositie geeft een in
druk van de verschillende soor
ten grafiek in het bezit van de
PTT. Helaas is hierbij geen reke
ning gehouden met de diversiteit
van het werk bij de presentatie.
Anders dan gebruikelijk bij het
LAK exposeren in plaats van één
of twee nu vierendertig kunste
naars, die zonder duidelijke ver
melding van naam, titel of tech
niek zijn neergehangen. Geluk
kig dat een aantal van hen met de
volledige naam of tenminste met
initialen gesigneerd hebben
want zonder dat zou een bezoek
aan het LAK op een ware speur
tocht uitlopen. Het kijkplezier
wordt enigszins bedorven door
het ontbreken van die weinige
informatie, hetgeen ik als een te
kortkoming van deze tentoon
stelling beschouw.
Arhan
Ten slotte nog iets over het
werk van Arhan dat in foyer van
het LAK en in de aangrenzende
gang geëxposeerd is. Arhans
schilderingen op papier omvat
ten behalve de kleurrijke stuk
ken ook composities in zwart-wit
of grijstonen. Zijn onderwerpen
beperken zich tot landschappen
en 'portretten', welke hij volgens
tamelijk vaste patronen op
bouwt. Bij de landschappen ke
ren bepaalde elementen terug,
zoals een boogvorm en de kleu
raccenten van een wolk in de
meestal zeer bewogen lucht
De figuurstukken met een
naakte of in een wijde mantel ge
hulde persoon noemt Arhan
'zelfportretten', die overigens
niet opgevat moeten worden als
afbeeldingen van hemzelf. Over
deze stukken van zowel manne
lijke als vrouwelijke figuren
'wordt in de toelichting gezegd
dat zij een beeld zijn van het in
nerlijk. De uitdrukking in de
portretten, moedeloosheid of
norsheid, kunnen aldus opgevat
worden als afspiegelingen van
een bepaalde gemoedstoestand.
Arhans figuren zijn vaak
zwaar, in donkere tinten aange
zet en vervolgens met witte verf
gedeeltelijk afgedekt. Ondanks
de vrij snelle en impulsieve
werkwijze weet hij bepaalde ge
voelens raak weer te geven maar
door de bewogenheid van de
toetsen wordt de suggestie van
somberheid of gekweldheid ge
wekt. Zowel voor de zelfportret
ten als voor de landschappen
geldt om de toelichting te citeren
dat hierin het emotioneel bele
ven van de kunstenaar voorop
staat.
NANCY STOOP.
Concert door Lanny Kho, piano en
Irene den Herder, viool. Program
ma: F. Schubert - Sonatine voor pia
no en viool opus posth. 137 nr. 1;
Rondo voor viool en piano in A gr.t.;
Sonate in Bes gr.t. 960 voor piano
lo. Gehoord op 18 december in
Kapelzaal van het K&O-gebouw.
de
LEIDEN - Het mooiste vameen
duo (of groter ensemble) is dat
het geheel meer kan worden dan
de som der delen. Dat Lanny
Kho en Irene den Herder twee
goede musici zijn lijdt geen twij
fel.
De violiste Irene den Herder
heeft een krachtige, grote toon.
Haar techniek, de zuiverheid in
haar spel en haar subtiele wijze
van nuanceren zijn bewonde
renswaardig. In het Rondo voor
viool en piano waarin aan de
viool duidelijk de solerende rol is
toebedeeld, kwam zij uitstekend
voor de dag. Uit haar samenwer
king met de pianiste Lanny Kho
klinkt duidelijke zorgvuldigheid,
maar uit hun spel klinken even
eens twee totaal verschillende
geaardheden. De violiste speelt
dwingend, de tonen werkelijk
aan haar instrument onttrek
kend; de pianiste^etuigt ook van
grote uitdrukkingskracht, maar
zij speelt vanuit een andere, min
der geladen intensiteit. In Schu
berts eerste Sonatine had voor
namelijk het derde deel een geza
menlijke overtuigingskracht.
Ondanks gedegen samenspel (in
zetten waren werkelijk spat-ge-
lijk) bleek het contact tussen de
beide musici niet intensief ge
noeg om de inspiratie-vonk naar
het publiek te doen overslaan.
In het laatste jaar van Schu
berts leven, 1828, schreef hij drie
grote pianosonates, waarvan de
gisteravond gespeelde Bes-dur
de laatste is. Vergelijken we
Schuberts Bes-dur sonate met de
laatste sonates van Mozart,
Haydn en Beethoven, dan valt op
dat de drie laatstgenoemde com
ponisten allen een glansrijke,
voor de interpreet op vele gebie
den moeilijke, sonate op papier
gezet hebben, terwijl Schubert in
alle eenvoud met een rustige,
verinnerlijkte, steeds maar door
zingende sonate zijn oeuvre be
sluit. Het eerste deel van de sona
te in Bes is dan ook geen allegro
maar een molto moderato, met
een prachtig eerste thema. Het
werd door de pianiste Lanny
Kho verstild en met een mooie,
tedere toonvorming vertolkt. Op
vallend gedurende de hele sona-
te was haar uitgebalanceerde ge-
voel voor timing, waardoor met
name ook de rusten een meesle
pende spanning kregen. Het an
dante sostenuto kon me niet vol
ledig blijven boeien; de lange,
uitgesponnen lijnen werden niet
genoeg dóórgetrokken, waar
door wel een dromerig, maar wat
al te vrijblijvend karakter ont
stond. Het scherzo uit deze sona
te is een waar juweeltje, door
Lanny Kho sprankelend en con
trastrijk vertolkt.
Schubert-liefhebbers krijgen
aan het begin van het nieuwe
jaar wederom de kans: Irene den
Herder en Lanny Kho geven op
15 januari hun tweede concert
uit de Schubert-cyclus, met o.a.
het schitterende Duo in A gr.t.
FRANCIEN HOMMES
'Redlaw', een kerstvoorstelling
naar Charles Dickens, door toneel
vereniging Imperium. Regie: Ans
Alting. Spelers o.a. Ans Alting,
Kees Visser en Roeland Segaar.
Gezien op 18-12-'85 in het Micro
Theater Imperium in Leiden. Al
daar nog te zien op 20. 21, 23 en 24
december.
LEIDEN - Het verhaal A Christ
mas Carol' van Charles Dickens
is misschien wel zo bekend als
het eigenlijke kerstverhaal; w
kent de vrek Scrooge en diens
tijdige bekering niet? Het ver
haal blijft boeien en wordt elk
jaar rond de kerst in vele vormen
gebracht. Na het een aantal jaren
op het programma te hebben ge
had, heeft toneelgroep Imperium
dit jaar besloten de traditie in
wording te doorbreken en in
plaats hiervan een ander kerst
verhaal van Dickens voor het to
neel te bewerken: 'The haunted
man and the ghost's bargain'
werd 'Redlaw'.
Redlaw is een scheikundige,
een introvert man die geplaagd
wordt door zyn tragische verle
den. Als op een nacht een geest
(oftewel zijn alter ego) aanbiedt
hem van zijn verleden te verlos
sen, neemt hij het aanbod graag
aan. direct verandert hij in een
hard en onverschillig mens. Als
blijkt dat hij de mensen om hem
heen aansteekt en van tevreden
mensen in brompotten veran
dert, smeekt hij zijn geest alles
terug te draaien; hij ziet in dat hij
met zijn verleden moet leven.
Met de hulp van een wel zeer
goed meisje komt alles weer in
orde.
Imperium heeft dit verhaal
recht voor zijn raap aangepakt en
daarin de noodzaak van lief zijn
voor elkaar benadrukt: de liefde
en het goede overwint. De perso
nages zijn in de stijl van Dickens
gehouden en kennen slechts
twee kanten: lief of boos; hard of
zacht. Alleen aan Redlaw (Kees
Visser) is getracht meer diepte te
geven. Zijn geest spreekt tot hem
vanuit de vier hoeken van het
theater terwijl hy in een spiegel
kijkt: deze man zoekt in zichzelf.
Jammer genoeg bleef het bij
slechts een paar van deze pogin
gen. waardoor zijn probleem
nooit volledig inleefbaar werd.
Imperium heeft het zichzelf ta
melijk moeilijk gemaakt door
een groot decor, dat vijf locaties
min of meer realistisch aangaf, in
het kleine Micro-theater te per-
als gevolg waarvan de ac
teurs regelmatig om elkaar heen
moeten manoeuvreren. Het zag
er - ook omdat de changementen
lang duurden - vaak ongemakke
lijk uit. Ook aan de bewerking
schortte wat: de overgangen in
het verhaal kwamen mechanisch
over en bijvoorbeeld het laten
uitspreken van Redlaws gedach
ten deed wat knullig aan: dat
hadden we moeten zien of voelen
zonder het te horen.
Dat de voorstelling overeind
blijft is te danken aan het en
thousiaste spel van de groep,
waarbij ik Roeland Segaar niet
onvermeld wil laten; zijn rollen
hadden net dat extra dat recht
doet aan de milde humor van
Dickens.
PAUL DEVILEE.
PEKING (AP) - De 87-jarige ci
neast Joris Ivens ligt met longont
steking en een hartafwijking in een
ziekenhuis in Peking. Zijn toe
stand is zo ernstig dat voor zijn le
ven wordt gevreesd.
Ivens kwam 23 oktober in China
aan met zijn vrouw Marcelan voor
filmopnamen. Hij zou na een
maand terugkeren, maar de onder
handelingen over de film waren
nog niet afgerond.
Ivens werd vijf dagen geleden in
het ziekenhuis opgenomen.
ADVERTENTIE
Gevraagd ter versterking van het team muziekmede-
werksters van het Leidsch Dagblad en het Alphens Dag
blad
twee
muziekrecensenten (m/v)
Liefst met voltooide conservatoriumopleiding en brede
belangstelling, ook op het gebied van opera-, koor- en
kerkorgelmuziek.
Sollicitaties, schriftelijk of telefonisch, bij de chef van de
kunstredactie, tel. 071-144941, toestel 223.
Brieven (t.a.v. P.C. Rosier)
naar Leidsch Dagblad, Postbus 54. 2300 AB Leidert
Uitgeversmaatschappij Leidsch Dagblad B.V.
Een werkmaatschappij van Damiate Holding B V.
