Actuele vragen ontwijken is kleingeloof
Geluk kapittelt jakkerende dominees
Predikanten in brochure: Wegvluchten kan niet meer
Apart blad
voor vrouw
ZATERDAG 14 DECEMBER 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 11
Met de eenheid in de Christelijke Gereformeerde Kerken -
voortgekomen uit de Afscheiding van 1834 - gaat het niet zo
goed. Lange tijd heeft deze tak aan de gereformeerde stam de
naam gehad dat bij alle verschil van opvatting de eenheid op
basis van de gemeenschappelijke belijdenis buiten discussie
bleef. Maar ook in dat opzicht is er iets aan het veranderen. En
dat vervult velen met zorg.
Vierentwintig predikanten en een pastoraal medewerker van
deze kerk (totaal ledental ongeveer 77.000) hebben van de week
een brochure aangeboden, waarin zij proberen de oorzaken van
de veranderde situatie op het spoor te komen. Ze zijn allen lid
van een studie- en bezinningsgroep voor christelijk-gerefor-
meerde predikanten en theologen, die eens in de zes weken
meestal in Amersfoort bijeenkomt.
Onder hen zijn de Leidse dominee G. C. den Hertog, de Sas-
senheimse ds. J. M. Aarnoudse en de Noordwijkse ds. E. E. Slof-
stra (de laatste is geestelijk verzorger van de Dr. mr. W. van den
Bergh-stichting). Zij zien hun geschrift als 'een eigen bijdrage
aan de hoognodige gezamenlijke bezinning'.
De predikanten beginnen hun bro
chure (25 pagina's) met een schets
van de veranderde cultuur waarin
wij leven. Vooral de snelle vooruit
gang in wetenschap en techniek
heeft haast revolutionaire ontwik
kelingen op gang gebracht, zoals in
de medische wetenschap, de bewa
pening en de automatisering (met
werkloosheid). En dat leidde tot
ethische, zeer fundamentele vra
gen, bijvoorbeeld over abortus en
euthanasie, de kernbewapening en
de zin van arbeid.
Deze veranderingen gebeuren in
een cultuur die 'nihilistische trek
ken' vertoont. Niet alleen dat veel
mensen in Europa kerk en chris
tendom de rug hebben toegekeerd,
er is ook het levensgevoel dat tus
sen God en mens, tussen God en
wereld geen werkelijke verbinding
bestaat. Dat levensgevoel speelt
mee in de kerkverlating van velen
en werkt ook door in de kerk zelf.
In die wereld, waarin God de af
wezige is, moet de mens zélf wel de
schepper van zijn eigen geluk wor
den. Dat leidt, zeggen de schrijvers
van de brochure, aan de ene kant
tot overspannen verwachtingen
van het menselijk kunnen, aan de
andere kant tot teleurstelling en
ontgoocheling.
Hier ligt een groot verschil met
bijvoorbeeld de tijd van de Refor
matie. Ook toén waren er ingrij
pende veranderingen, maar één
ding bleef staan: het gemeenschap
pelijke geloof in God. Die samen
hang is in ónze tijd verbroken.
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
Te snel oordeel
De ondertekenaars van de bro
chure vermoeden, dat het niet vol
doende nadenken en het vermij
den van discussie over deze ont
wikkelingen een van de oorzaken
is van de huidige spanningen en
verdeeldheid in hun kerk.
Met de verschillen die er vroeger
waren kon men leven. Zo stemde
de een SGP en de ander AR. "Die
verschillen raakten niet de kérn
van ons christelijk-gereformeerd-
zijn". Kern was, dat men sómen -
vanuit Schrift en belijdenis - wist
van wedergeboorte en bekering,
als werkelijkheden die gezocht en
beleefd moesten worden. "Daarop
konden we elkaar aanspreken".
De schrijvers doen van die ge
loofsbeleving geen afstand. Ze zijn
juist bang dat deze samenbinden
de zaken binnen hun kerk te zeer
uit het oog zijn verloren en dat men
daardoor iets wezenlijks aan het
verspelen is. Op bepaalde ontwik
kelingen in de samenleving wordt
verschillend gereageerd; onderlin
ge verwijdering is er het gevolg
van. "Te snel wordt over en weer
een oordeel geveld". Vraag van de
groep van 25: "Hebben we onszelf
misschien bij voorbaat de moge
G.C. den Hartog Leidenlinks en J.M. Aarnoudse (Sassenheim) rechts,
twee ondertekenaars van de brochure 'Verder in vertrouwen'., (archieffoto)
lijkheid van herkenning en toena
dering ontnomen?"
"Tot een gemeenschappelijke
bezinning is het niet of nauwelijks
gekomen", stellen zij met zorg
vast. Het waren slechts enkelin
gen, die zich uit hoofde van hun
kerkelijke of maatschappelijke po
sitie met deze ontwikkelingen be
zig hielden. "Een theologie van de
angst zou juist verspelen wat ze
tracht te bewaren: het Evangelie
van de levende God". Het ontwij
ken van de actuele vragen noemen
de 25 'een vorm van kleingeloof.
Maar wegvluchten voor de nodi
ge bezinning kan niet meer. "Er
moet worden gezocht naar een ma
nier waarop wij vanuit de Schrift
en de belijdenis - waaraan we ons
gebonden weten - eerlijk op de
vragen van vandaag kunnen in
gaan. Buiten de sfeer van procedu
res en wantrouwen. Wij mogen niet
volstaan met het enkel herhalen
van woorden en inzichten van vori
ge geslachten. God gaat ook in on
ze tijd door om met zijn levend
Woord mensen aan te spreken".
Gebod der liefde
Over het 'gebod van God' als
richtlijn voor het leven zegt de bro
chure (getiteld 'Verder in vertrou
wen'), dat dit gebod pas ten volle
tot zijn recht kan komen als het
wordt verstaan vanuit de erken
ning van de God die het gegeven
heeft. Nooit buiten het gebod der
liefde om, zoals Jezus Christus dat
heeft verwoord. "De geboden zijn
gegeven in het kader van het ver
bond tussen God en mens om van-
daaruit bewarend en helend de ge
broken werkelijkheid binnen te
gaan".
Het gebod kan niet zonder meer
als gebod 'van God' worden gehan
teerd waar de relatie met God niét
bestaat. Daarom kan soms in situa
ties die haaks staan op de goede or
de van God toepassing van dat ge
bod zonder méér geheel aan het
doel voorbijgaan. "Wij hebben
voortdurend te maken met wisse
lende situaties van gebrokenheid
en zonde".
Als voorbeeld noemen de predi
kanten de Duitse tijd. "De waar
heid spreken zou bij een huiszoe
king liefdeloos zijn geweest als er
onderduikers verborgen waren. En
het gebod 'Gij zult niet doden' kon
rampzalige gevolgen hebben als ie
mand ervan werd verdacht, be
langrijke inlichtingen aan de bezet
ter te willen doorgeven". Het ge
bod mag niet zo worden gehan
teerd, dat het meer kwaad aanricht
dan bestrijdt. "In liefde moeten wij
onderscheiden, waar het op aan
komt".
Tegen die achtergrond belichten
de 25 ook de recente discussie op
de classis Amersfoort van hun
kerk over zwangerschapsonder
breking. (De Amersfoortse predi
kanten Harder en Rebel steunden
de abortus-aanvrage van een zie
kenhuis en worden daarom kerke
lijk bedreigd met schorsing).
De schrijvers van de brochure
hebben het gevoel, dat het verschil
tussen deze predikanten en de
classis Amersfoort niet ligt in de
vraag of abortus al dan niet geoor
loofd is, maar "hoe wij met Gods
geboden in deze gebroken en ont
kerstende wereld hebben te
staan". "Is de norm die uit de bij
bel kan worden afgeleid in iedere
gebroken menselijke situatie zon
der meer toepasbaar?" Zo'n alge
mene toepassing achten Harder en
Rebel onmogelijk.
De brochure geeft daarbij een
paar concrete voorbeelden. "Denk
aan een 14-jarig meisje, dat tot
tweemaal toe door haar eigen va
der werd verkracht en intussen een
suïcide-poging had gedaan. Of aan
een zwakzinnige vrouw van in de
40, die van een medebewoner
zwanger was geraakt. Of aan ie
mand die na haar éerste zwanger
schap driejaar in een psychiatrisch
ziekenhuis moest verblijven".
Maar niet alleen vragen rond ge
boorte en sterven moeten worden
beantwoord. Daar zijn ook de tech
nische ontwikkelingen (automati
sering, wapenwedloop). "Als wij
geen duidelijke houding bepalen
tegenover die ontwikkelingen en
tendenzen, hangt een op zichzelf
staand pleidooi voor de waarde
van het menselijk leven in het be
gin- en eindstadium in de lucht.
Het boet in dat geval aan geloof
waardigheid in".
Oude patronen
Wat wij vandaag nodig hebben -
zeggen de 25 - zijn mensen die zich
willen laten gezeggen door Gods
gebod op plaatsen waar vérreiken-
de beslissingen voor onze samenle
ving worden genomen. "Maar dan
moeten zij ook de mogelijkheid
hebben om de vragen waarvoor zy
komen te staan in alle openheid en
rust te doordenken".
Die vragen zijn vaak zo nieuw,
"dat we met een vasthouden aan
oude patronen niet meer uitko
men". "We moeten ons afvragen, of
die patronen ook vandaag nog
werkelijk vorm geven aan een le
ven in de 'vreze des Heren' en of ze
ook vandaag nog het kwade
werkelijk zoveel mogelijk keren".
(Met de bijbelse uitdrukking 'vreze
des Heren' bedoelen de predikan
ten een houding van ontzag, ver
trouwen en afhankelijkheid ten op
zichte van God).
Zij laten uitdrukkelijk ruimte
voor de eigen verantwoordelijk
heid van de mens 'voor het aange
zicht van God'. "Aan die eigen ver
antwoordelijkheid mag bij alle ge
wenste duidelijkheid in prediking
en pastoraat niet worden voorbij
gegaan. Waar alles van bovenaf
wordt vastgelegd, vervalt men ge
makkelijk tot wetticisme. Daar
dreigen mensen vast te lopen in
een systeem van geboden en ver
boden".
Ruimte
Aan het slot van hun geschrift
vragen de predikanten begrip voor
het feit dat ingrijpende beslissin
gen zich vaak afspelen in de sfeer
van een dilemma. Kwaad staat dan NN) beschikbaar.
niet tegenover goed, maar het ene
kwaad staat tegenover het andere
kwaad. "Vragen die op het ogen
blik sterk in discussie zijn, zoals
abortus, euthanasie en homofilie,
staan niet buiten dit spannings
veld".
"Wij mogen ons nooit met het
minst kwade verzoenen, maar wél
midden in die situatie leven uit de
verzoening met God in Jezus
Christus. Dan wordt er telkens op
nieuw ruimte geschapen om onze
verantwoordelijkheid te beleven,
met Gods gebod als richtsnoer".
De schrijvers verklaren zich van
harte bereid tot gesprek met ieder
die over de inhoud van hun boekje
wil praten. Op de laatste pagina
staan hun namen.
Het zijn: J. M. Aarnoudse Sassen
heim, A. Bakker (legerpredikant) Ber
gen (West-Duitsland), M. de Boer Vee-
nendaal, C. J. van den Boogert Em-
meloord, G. L. Born Rozenburg. A.
Broersma Lelystad, J. Groenleer 's Gra
venmoer, T. Harder Amersfoort, A. G.
van der Heijden Zaandam, G. C. den
Hertog Leiden, R. M. den Hertog (pasto
raal medewerker psychiatrisch zieken
huis 'Zon en Schild') Amersfoort, K. T.
de Jonge Almere, R. van de Kamp Leeu
warden, G. C. van der Klis (legerpredi
kant) Amersfoort, W. F. Kruis (legerpre
dikant) Veenendaal, B. Loonstra Oud-
Beijerland, J. Manni Rotterdam. W. C.
Moerdijk (industriepredikant) Rozen
burg, H. van Mulligen Utrecht, D. J. K.
G. Ruiter Arum (Fr.), E. E. Slofstra
(geestelijk verzorger Dr. mr. W. van den
Bergh-stichting) Noordwijk, W. Steen
bergen Rijswijk (ZH), A. W. Velema
Gouda, J. Vogel Eindhoven en M. W.
Vrijhof Veendam.
Voor correspondentie zijn de predi
kanten Born te Rozenburg (Laan van
Nieuw Rozenburg 1, 3181 VC) en De
Jonge te Almere (Peppengouw 180,1351
De redactie van de vrouwenpagi
na in het bisdomblad Den Bosch
stopt haar medewerking uit onte
vredenheid over de huidige koers
van het blad. Er wordt steeds meer
aandacht besteed aan kerkelijke
geschiedenis, cultuur en jubilea en
steeds minder aan ontwikkelingen
in kerk en maatschappij, zegt de
redactie. Vrouwen die vernieu
wend in en aan de kerk werken
worden teruggefloten. De redactie
van de pagina is nu bezig een eigen
blad voor vrouwen op te richten.
Oegstgeest. Morgenochtend 10
uur is er in de Groene Kerk een
cantatedienst, uitgaande van de
plaatselijke Raad van Kerken.
Koor, orkest en solisten geven een
uitvoering van het Magnificat van
J. S. Bach en een motet van Theo
Goedhart. Goedhart heeft ook de
leiding. In de' dienst gaat de plaat
selijke predikant J. J. Kooman
voor.
Leiden. In een bijzondere
dienst van de Leidse baptistenge
meente (Oude Rijn 3), die morgen
avond half 7 begint, spreekt de
heer I. Broek over het onderwerp
'Een verloofd paar in nood'. Het
zangkoor van de gemeente werkt
Amsterdam. Tot 12 januari
wordt in het Bijbels Museum in
Amsterdam (Herengracht 366) een
tentoonstelling van kersttaferelen
gehouden, bestaande uit achttien
diorama's. Het museum is open
dinsdag tot en met zaterdag van 10
tot 5 en op zon- en feestdagen van 1
tot 5 uur. Op nieuwjaarsdag is het
gesloten.
Dominees moeten er nu maar
eens mee ophouden om zondags
in drie of vier kerkdiensten te
willen voorgaan. En kerkeraden
moeten wijzer worden en bij het
uitnodigen van een gastpredi-
kant gewoon eerlijk zeggen: als u
die zondag al twee diensten hebt,
hoeft het niet. Op die manier krij
gen aanstaande predikanten ook
eens een kans.
Die 'vermaning' komt van ds.
L. J. Geluk (Woerden), voorzitter
van de Gereformeerde Bond in de
Hervormde Kerk.
Er zijn op het ogenblik 39 kan
didaten van deze richting die in
diensten mogen voorgaan. Ze
zijn bezig met de afronding van
hun studie of hebben die al vol
tooid en zijn in afwachting van
een beroep. "Het is geweldig ver
heugend, dat een zo groot aantal
jongemannen bereid is en gereed
staat om vanuit gereformeerde
beginselen de vaderlandse kerk
als dienaar des Woords te gaan
dienen", schrijft Geluk deze week
in het blad 'De Waarheids
vriend'.
Maar het beperkte aantal va
catures is een grote zorg, want
hoe krijgen al die kandidaten
straks een plaats? Het is ds. Ge
luk niet bekend, dat de kerk daar
veel aan doet. Zelden besluiten
kerkeraden tot uitbreiding als
hun gemeente veel te groot is ge
worden voor het bestaande aan
tal predikantsplaatsen.
Toch zullen kandidaten zich
moeten oefenen in het voorberei
den van een preek, "als zij ten
minste niet bezwijken voor de
verleiding om zoveel mogelijk
een oude preek op te dissen". "Ze
krijgen dan ook wat vaardigheid
op de kansel en worden aan de
gemeenten bekend".
Verre reizen
Maar dan zullen dienstdoende
en gepensioneerde predikanten
wel wat diensten 'elders' moeten
laten schieten. Een groot aantal
laat het niet bij twee diensten per
zondag. Soms maken ze verre rei
zen om nog een derde en zelfs een
vierde dienst te kunnen leiden.
"Laten ze daar nou maar eens
mee ophouden", vindt collega Ge
luk.
Dat geeft niet alleen de kandi
daten meer ruimte, maar ook de
predikanten een rustiger zondag.
"Dat komt hun gezondheid ten
goede. Ze kunnen dan wat meer
in hun gezin zijn. Het overbodige
gejakker van hot naar her wordt
ingedamd, en dat lijkt me, gelet
op de zondagsheiliging, ook niet
slecht". Geluk vindt het ook heel
goed voor een predikant om van
tijd tot tijd eens ónder de kansel
te zitten.
"Dat alles vraagt wel enige
zelfverloochening, maar zonder
dat kan een dienaar in Gods kerk
niet".
En als kerkeraden en predi
kanten niet bereid zijn hun be
leid eens kritisch te bezien en
eventueel te wijzigen, dan is er
altijd nog de predikantsvrouw.
Mogelijk dat dié iets in die rich
ting onderneemt. Ds. Geluk hoopt
dan maar, dat zij zijn stukje leest
en ter harte neemt.
Uit 'Lachen In de kerk'
(Kerkbesturen die dit nog niet hebben
gedaan verzoeken wij, hun opgaven
voor de kerstweek en de week van
Oud- en Nieuwjaar uiterlijk volgende
week in te zenden. Naar redactie
Leidsch Dagblad, afdeling geestelijk
leven, postbus 54, 2300 AB Leiden).
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Dronkers, 11.45 studentenekklesia; Ma-
rekerk 10 dr. Meijers, ha, 5 ds. v. Cam-
pen, Vlaardingen; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds. Koolstra; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 en 11.15 ds. Hor-
tensius; Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds.
Nauta; Bevrijdingsk. (Montgomerystr.)
10 ds. Rietveld; Vredesk. (Burggravenl.)
10 ds. Schouten; Waalse kerk (tijdelijk
Rapenburg 6) 10.30 ds. Ribs; jeugdkapel
Vredeskerk 10 hr. J. Willemse; jeugdka
pel Bevrijdingskerk 10 hr. F. Arnoldus.
Wijk 'Stevenshof zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 Le
ger des Heils; Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. v. 't
Hof; Endegeest zie Oegstgeest. Geref.
Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak.
(Surinamestr.) 10 ds. v.d. Velden; Oude
Vest 10 ds. Zijlstra, Vorden; Marana
thak. zie herv. gem.; Bevrijdingsk. 10 en
5 ds. Rietveld; bejaardenhuis Groenho
ven 10 ds. Veenstra; Merenwijk zie herv.
gem. Wijk Stevenshof. gebouwtje 'Dijk-
hof (Rijndijk) 10 kand. De Roest. Geref.
K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds. Hout
man. Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en
5 ds. Den Hertog. Geref. Gem. (N. Rijn)
10 en 4.30 ds. Boogaard. Geref. Gem. in
Ned. (Bethl.kerk Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. De Mey-Meulendijk. Doops-
gez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pie-
terskerkstr.) 10.30 ds. Koek. Baptisten-
gem. (O. Rijn 3) 10 ds. Bosveld, 6.30 hr. I.
Broekfc evangelisatiedienst, mmv koor.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
10 evang. Dikkes (onderwerp: 'Gods
apostelen'). Evang. gem. Merenwijk
(Flevoweg 5) huissamenkomsten. Zen
dingswerk Middernachtsroep (Zoeterw-
singel 21) 5 hr. J. Schreuder.
Evangeliecentrum-Pinksterbew. J.
Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 evang. Zijlstra. wo. 8
evang. Zijlstra (Zijlsingel 2), vr. 8 jeugd-
kerstfeest. Zijlsingel 2. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 evang. Riekerk. Leger des
Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10
en 7. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24):
9.30 en 4, wo. 8. Zevendedag-adventis
ten (Ontmoetingskerk Voorschoten) el
ke zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. 'De Christenge
meenschap' (beweging tot religieuze
vernieuwing) zat. 21 dec. 9.45 mensen-
wijdingsdienst, in oud-kath. k. Zoeterw-
.singel. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen
der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en
11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo.
10. Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9
en 10.45; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en
11; Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat. 7,
zo. 9.30 en 11.30; Steenschuur zat. 7, zo.
8.30, 10,11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerka-
de zat. 7, zo. 9.30 en 11; Lammenschans-
weg zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat.
7, zo. 9.30, 10.45 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
Raad van Kerken: elke di.av. 7-7.30 oe-
cum. avondgebed in oud-kath. k. Zoe
terw.singel.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, 7 ds. Bogers, Alphen a.d.
Rijn. Geref. Kerk 10 ds. Modderaar, 6.30
ds. Gesink, Noordwijk. Chr. Geref. Kerk
9.30 leesdienst, 2.30 ds. Roos, Utrecht.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Klein Kranenburg,
Ter Aar, 4.45 ds. Bogers, met gehandi
capten; Kruiskerk 10 ds. Bogers; Op-
standingskerk 10 ds. v.d. Heiden, 6.30
ds. Taselaar; Nabij 10 jeugdkapel; G.
Herderkerk 10 drs. Brombacher, 6.30 ds.
Verheul; DeBron 9.15 ds. Moll, 10.15 ds.
Taselaar, 6.30 ds. v.d. Kamp, Rijnsater-
woude; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Ver
heul; Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Planetensingel) 9.30 en 6.30
ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk 10
ds. Wilschut, ha, 6.30 ds. Baas, S.heim,
ha; Salv.kerk 10 ds. Lamme, Delft, ha,
met doven, 6.30 ds. Wilschut, ha. Geref.
K. Vryg. (aula chr. techn. school) 9.30 en
5. Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds. M. de Jong, 4.30 ds. Horsman,
Dordrecht. Chr. Geref. Kerk 9.30 lees
dienst, 2.30 ds. v.d. Meij, wo. 18 dec. 3
ds. Slagboom, Katwijk, bevestiging ds.
v.d. Meij, 7 ds. v.d. Meij, intrede, in ge
ref. Salvatorikerk. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 evang.
Klein Haneveld, 6.30 (in Bonifacius-
kerk) ds. Koekkoek, mmv Gert en Her-
mien. Bapt.gem. Noord (school Kalko-
venw. 62) 10 ds. C. de Jong. 6.30 hr. J.
Strietman. Volle-evang.gem. ('De Ark',
Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. v.d. Hoorn.
Pinkstergem. (school Batestein 16) 10.
Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7. Rk
Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11. Raad van Ker
ken: 5 nam. in remonstr. kerk Van Man-
dersloostr. 36, pastoor A. Haket.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
Gorssel, Gouda, 6 ds. Exalto. Geref./
Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas') 10.30
ds. v.d. Linden, Zoetermeer. Geref.
Gem. 9.30 en 6 ds. C. Sonnevelt van
Abakaliki.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 en 6.30 ds. v.d. Hoef, ha; Salv
.kerk 10 ds. Heymans, Alphen, ha, 6.30
ds. Klein Kranenburg. Ter Aar, ha;
Bethl.kerk 10 en 6.30 ds. Wieman, ha.
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Berg, 6.30 ds. Jas
pers Focks, O. Wetering. Geref. K. Vrijg.
(Ichthusk.) 9.30 en 4.30. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6.30 leesdienst.
Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds. Allan,
Heerlen.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 ds. v.d. Pol; De Stek
9.30 ds. v. 't Hoff. Geref. Kerk 9.30 ds. G.
de Jong, 5 ds. v. 't Hoff. Chr. Geref. Kerk
'.30 en 5 prof. Versteeg, Apeldoorn. Ge-
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
De Graaf, 6.30 dr. Haitsma, Boskoop.
Geref. Kerk 10 ds. Welbedacht, Niawier,
5 ds. v.d. Woude, Wassenaar. Rk Kerk:
dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30; Anker zat.
7, zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7. zo. 10.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz, jeugddienst, mmv Exoduskoor.
Jozefkerk 5 adventsvesper, pastoor Wa-
nink en ds. Krispijn. Geref. Kerk
('Hoeksteen') 10 hr. Brouwer, Katwijk
aan Zee. Chr. Geref. Kerk 11 ds. v. Mulli-
gen, A dam, 7 ds. v. Dijken, Lisse. Rk
Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30 en 11; Jozefk.
zat. 7, zo. 10 en 11.30, 5 oecum. advents
vesper.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Vermeulen, Val
kenburg, 6 ds. v. Niel; Ontm.kerk 10 ds.
Gebraad, 6.30 dr. Meijers, Leiden. Otto
Baronschool 10 ds. Verseput, opendeur-
dienst. Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-
college) zie Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 10 ds. v. Breevoort, 5 ds. Kersten.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. Vroegin-
dewey; O. Kerk 10 kand. Hiensch, 5.45
zang, 6 ds. Sjollema, jeugddienst; Ich
thusk. 10 ds. De Jong, 5 ds. Schuurman;
Pnièlk. 9.30 ds. Sjollema, 6 ds. v. Slie-
dregt; aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever)
10 ds. Hovius; wijkgeb. 'De Hoeksteen'
(Burgersdijkstr.) 10 dovendienst. hr. B.
R. Steenbergen; Overduin 2.15 ds. v.d.
Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Fredenkdreef 15) 10
ds. Westera-Franke, Leiden. Geref.
Kerk Vr.kerk 9.30 ds. Kersten, 5 ds. v.d.
Horst; Triumfatork. 9.30 ds. v.d. Horst, 5
ds. v. Breevoort. Geref. K. Vrijg. 9.30
leesdienst, 5.30 ds. Heida. Ned. Geref. K.
11 ds. Troost, A.dam, 7 ds. De Lange (in
Vredeskerk). Chr. Geref. K. 10 en 5 ds.
Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem.
(Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned.
(Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
('Tripodia') 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 ds. Reihng, A.dam,
7.30 ds. J. A. Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gom. 10 ds. Lapré, 7 dr. Bade, jeugd
dienst. Geref. Kerk 10 dr. Bade, 7 zie
herv. gem.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Stegeman, 6.30 ds.
Westera-Franke; Hoofdslr. 10 ds. Does
burg; Scheppingsk. 9 en 10.30 ds. v.d.
Born. Leythenrode 10 ds. De Leeuw.
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de
Vries. Rk Kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 kfltid. J.
Schild. Utrecht. Geref. Kerk 9.30 en 7
ds. v.d. Kooi, ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30,
9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 hr.
Drijver, Voorschoten; Pauluskerk 10 ds.
't Hooft, 7 ds. Kramer (vlootpredikant),
Oosterbeek, jeugddienst. Geref. Kerk 10
ds. Boswijk, 7 zie herv. gem. Geref. K.
Vrijg. 10.30 ds. De Putter, 4.30 lees
dienst. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10
en 5 ds. Overeem, Dieren. Chr. Geref.
Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken. Geref.
Gem. 10 en 4 leesdienst. Evangeliege
meente (Ooievaarstr. 27a) 9.45 hr. J.
Spaargaren, ha. Rk Kerk: Agathakerk
zat. 7, zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7.
zo. 9 en 11.30; Mariakerk zat. 7, zo. 8.30,
10 en 11.45; Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 2.30 inge
bruikneming kerkgebouw na restaura
tie, ds. Wegerif. Geref. Kerk 9.30 ds.
Stroes, Nieuwerkerk a.d. IJssel, 5
avondgebed. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds. v.d. Meij, Alphen. Remonstr.
Gem. 10 kerstviering jeugd en zondags
school. Evang. gem. (Kruispunt, Kenne-
dylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en
10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. v. Roon, Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk 9.30 ds. Snel. Rijns
burg, 7 ds. Den Heeten, Hoofddorp. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 dr.
Schram. Abcoude, 7 ds. Ten Voorde.
Geref. Kerk 9.30 ds. Wijngaarden. 4.30
ds. Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30
ds. Visser. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 en 7
hr. Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee. ha. 5
ds. J. Nap. Huizen; Hoofdstr. (Zee) 10
ds. De Gelder, Lisse, ha, 5 ds. Lapré,
Koudekerk, ha. De Rank (Golfbaan) 10
ds. De Jong. Leiden; Sole Mio 9 ds. v.d.
Lee. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.)
10 ds. Kuiper, ha; Vinkenl. (Binnen) 10
ds. B. J. Roosjen. 7 ds. Kuiper; Stich-
tingskerk 11 ds. C. de Jong. A.dam. Ned.
Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds. Wa
genvoorde, Bennebroek. Rk Kerk Zee
zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7, zo. 8,10 en
11.30.
burg. Rk Kerk Victork. zat. 7. zo. 9.30 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Kooman. oecum. dienst;
Pauluskerk 10 ds. Da Costa; Gemeente-
centrum (Lijtw.) 10.30 dr. Barnouw. 7
dr. D. Bakker. Geref. Kerk 10 ds. Oege-
ma. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schil
derschool) 8.45 en 4.30 ds. De Putter.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 en
4 ds. De Lange. Van Wijckerslooth 4 ds.
Damsma, Rijnsburg. Endegeest 10
dienst. Volle-evangeliegem. (Gem.cen
trum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30. 'Radiogemeente' Bloemen-
daal: 7.30 nam. advent-zangdienst in
Pauluskerk. ds. v. Gent, mmv Teke
Bijlsma. orgel. Reinata Heemskerk, alt,
en geref. kerkkoor Katwijk.
7, j
8.30 c
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. Kielder, Vianen. Ge
ref. K. 9.30 ds. Jaspers Focks, 5 ds.
Broer. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATEKWOUDE Herv. Gem. 9.30
ds. v.d. Kamp. 7 ds. Moll, Alphen. Chr.
Geref. K. 9.30 leesdienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 dr. v.d. Bank. Ede. jeugd
dienst. 5 ds. Wagter; Bethelkerk 9.30 ds.
Wagter. Geref. Kerk Imm.kerk 9 en
10.30 ds. Cziria, 5 ds. Snel. mmv koor;
Mar.kerk 9 en 10.30 ds. Ribberink, 5 ds.
Baayen. Vrijdag 20 dcc. 8 heropening
Petrakerk. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15
ds. Jac. v. Nieuwkoop. Chr. Geref. K.
9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christen-
gem. (aula mavo) 10 ds. De Jong, Dene
kamp. Rk Kerk zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30
ds. Hemmes. O.geest, 7 ds. Germans.
Geref. Kerk 10 ds Baas. 7 zie herv. gem.
Chr. Geref. K. 10 ds. Aarnoudse. 5 ds.
v.d. Heijden, Zaandam. Rk Kerk zat. 7.
zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 prof. dr.
Graafland, Gouda. 6.30 ds. Gebraad,
Katwijk a.d. Rijn. Geref. Kerk 9.30 ds.
Broer, 6.30 ds. v.d. Berg, Bodegraven.
Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12, kerk
Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Aarents. 6.30 ds. Vermeulen. Geref.
Kerk 9.30 ds. Damsma. 6.30 drs. L. J.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Meijering; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. De Zwart. Hulp
en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Honig.
Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-
college, Beeth.laan) 9.30 ds. v.d. Kamp,
Bleiswijk, 7 ds. Schaap, Hasselt. Geref.
Kerk 10 ds. De Zeeuw. 7 ds. Blanken.
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10.15 en 4.30
ds. Boxman. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7,
zo. 11.30; M. Godskerk. zat. 7. zo. 10.
Kerk van Engeland (British school in
The Netherlands. J. v. Hooflaan 3) 10.15
anglicaanse dienst
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Goossen. 5 ds. Maasland, Hoek
steen 9.30 ds. Maasland, 6.30 ds. Roet-
man; Bethelk. 9.30 ds. v. Laar. Reeu-
wijk, 5 ds. Goossen; Imm.kerk 10 ds.
Hulst, 5 ds. J. v. Vliet, R.dam. Geref.
Kerk Kruisk. 10 en 5 ds. De Moor; Ont
m.kerk 10 ds. Breugel, Scherpenzeel.
Remonstr. Gem. 10 ds. Laforet. R.dam,
in 'Schaapskooi' achter Brugkerk.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Colijn,
Druten. dond 19 dec. 7 kerstzangdienst
chr. school. Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30, 10
en 11.30.
WASSENAAR Herv. Gem. Dorpsk 10
ds. Steenstra. 4.30 ds. Visser. Wouden
berg; Kievietk. 10 ds. Nortier. Den
.Haag; Messiask. 10 ds. v. Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 kand A. C. Verwey.
Leiden. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. v d.
Woude, 5 ds. Huisman, H.woude; Zuid
(Bloemcamplaan) 10 dr. v.d. Kamp.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9 30 en 6.30
ds. Koelewijn. Geref. Kerk 9 30 en 6.30
ds. Aalders. Ned. Prot Bond (De Wijk)
10.30 dr. Meijering. O.geest. Rk Kerk
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J.
de Haan. 7 ds. Molenaar. Puttershoek.
Geref. Kerk 9 en 7 ds. Dronkert. Gouda,
ha.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. 5 adventsvesper in Chr. Die-
naarkerk. Rk Kerk St. Jan zat. 7 30. zo.
9.30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10. 5 oe
cum. adventsvesper; Meerburgkerk H.
Rijndijk zat 7, zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds
Eijsenga. 6.30 ds. Muller. Sluipwijk. Ge
ref. Kerk 10 dr. Fernhout, 6.30 kand v
Wallinga. Leiderdorp.
