Te veel vragen te weinig
vuur in twee operatoppers
Overrompelende uitvoering
van Stravinsky bij het RO
'Cavalleria Rusticana' en 'I Pagliacci'
Shusaku:
lijfelijker
dan ooit
Leiderdorps Kamerkoor: homogeen in The Messiah
Voorstelling
'Olifantman'
blijft steken
in vaagheid
Opzij-prijzen Eva Besnyo
en Maviye Karaman
Fugitive Cinema in gevaar
Kostbaar ongelukje
Glass-opera afgelast
MAANDAG 18 NOVEMBER 1985
KUNST
PAGINA 11
'Cavalleria Rusticana' en 'I Pagliac
ci' bij de Nederlandse Opera Stich
ting. Gezien op 16 november in het
Circustheater in Scheveningen. Nog
te zien op 19, 21, 24 en 25 november
alsmede op 2 december in de Stads
schouwburg in Amsterdam.
SCHEVENINGEN - Na driejaar
een reprise van twee succesnum
mers uit de Italiaanse operage
schiedenis: 'Cavalleria Rustica
na' van Mascagni en 'I Pagliacci'
van Leoncavallo. Twee korte
opera's, beide typische voorbeel
den van de met 'verisme' aange
duide stroming, die op een realis
tische manier 'gewone' mensen
uit het leven van alledag ten to
nele voert - dit in tegenstelling
tot bijvoorbeeld de meer heroï
sche onderwerpen van de eerder
in de negentiende eeuw in zwang
zijnde muziekspektakels en bei
de nog steeds onafscheidelijk
van elkaar op de planken gezet.
Geweld en hartstocht, geen
schilderachtige sentimentaliteit
dus, in de lagere sociale milieus
voeren zowel bij Mascagni als bij
Leoncavallo de boventoon. De
uitvoering bij de Nederlandse
Opera Stichting, in de regie van
Niocolas Joel met een toneel
beeld van Pet Halmen, bleek, af
gezien van enkele rolwijzigin-
gen, vrijwel gelijk aan de pro-
duktie uit 1982. En die riep nogal
wat vragen op. Vragen, die ook
bij de première van deze tweede
serie voorstellingen niet zijn
weggenomen.
Wat betreft de 'Cavalleria Rus
ticana', niet verheeld mag wor
den dat de enscenering, nog
steeds in een wat flets decor,.dit
maal wat minder rommelig over
kwam en wat evenwichtiger aan
deed destijds. Hier en daar ech
ter verdronk de voorstelling toch
nog in een teveel aan religieuze
pathetiek, zeker als men er van
uitgaat, dat de handeling plaats
heeft op de eerste paasdag en
niet op goede vrijdag, waardoor
bijvoorbeeld de zelfkastijdingss
cène overkwam als een anachro
nisme. In muzikaal opzicht bleef
er gelukkig nog wel wat te genie
ten over. De koren met name le
verden mooie klankkleuren op
en ook de Bulgaarse sopraan Ga-
lina Savova wist met haar rijkge
schakeerde en vérdragende stem
een aanvaardbare Santuzza, hoe
toneelmatig ook, neer te zetten.
Aanvaardbaar waren zeker ook
de vocale prestaties van Adriaan
van Limpt als de ontrouwe Tirid-
du, terwijl de Finse mezzoso
praan Leena Killunen een verlei
delijk elegante Lola wist te cree-
Hoger nog dan in Mascagni's
werk laaien de vlammen van de
hartstocht op in Leoncavallo's 'I
Pagliacci', welke laatste opera in
muziekdramatisch opzicht toch
al veel sterker in elkaar zit dan
eerstgenoemde. Veel vocaal
vuurwerk leverde de uitvoering
er van echter niet op, hoewel het
Nederlands Philharmonisch Or
kest onder leiding van Bruce
Ferden, die plaats van de door
ziekte gevelde dirigent Bohumil
Gregor in de orkestbak innam, er
alles aan deed om de spannings
bogen in dit muzikale drama zo
effectief mogelijk op te bouwen.
Jan Derksen, eens een succes
volle bariton, heeft zich enkele
jaren geleden omgeschoold tot
tenor, maar in deze voor een hel
dentenor geschreven Paljas-rol,
hoe ingeleefd ook, bleek zijn
stem niet voldoende glans te
hebben. Thea v.d. Putten, een
wat ingetogen lyrische sopraan,
was een welluidende Nedda,
heel fraai vooral in het liefdes
duet met de jeugdige Luxem
burgse bariton Louis Landuyt
als haar minnaar Silvio. De (ver
raders) rol van de sluwe, eerder
Jan Derksen (midden) in Leoncavallo's 'I Pagliacci' (foto Jaap Pieper»
door Nedda afgewezen schurk
Tonio was de Amerikaanse bari
ton David Pittman-Jennings te
recht toevertrouwd, een voor
treffelijke keuze.
Waarom de enscenering van
deze Paljas, hoe levendig ook,
naar deze eeuw moest worden
getransponeerd, dit in tegenstel
ling tot de wel in de vorige eeuw
gesitueerde 'Cavalleria Rustica
na', blijft een raadsel, evenals
sommige toevoegingen, zoals het
bruidspaar temidden van het kij
kersvolk voor Paljas' reizend
theater - moest dat de hunkering
van Nedda naar meer geluk en
geborgenheid accentueren?
aan het podiumbeeld dat zyn. In
dit concept leek Silvio trouwens
meer op een schuchtere, jonge
student dan op een verliefde jon
ge boer.
Maar ondanks al deze beden
kingen, de tragedie zelf ontwik
kelde zich gelukkig volgens de
wetten van de dramatische logi
ca. En zo bleef er toch nog vol
doende te genieten over in het
tot en met de laatste plaats bezet
te Circustheater.
PI ETER C. ROSIER.
'Noon of the plant' door Shusaku
Donnu Dance Theater. Choreogra
fie: alle dansers; muziek: Tommy
Bachmann, Gerard Stokkink; decor:
Shusaku Takeuchi. Gezien op 15 no
vember in de Leidse Schouwburg.
LEIDEN - 'Noon of the plant' is
een voorstelling die aan een zij
den draadje bungelt. Er is steeds
een wankel evenwicht tussen
kitsch en oprechtheid, tussen
spanning en effectbejag, zowel in
de dans als in de muziek. Voor de
pauze mondt die evenwichts
kunst in adembenemende tafere
len uit, na de pauze gaat het
draadje rafelen en wordt de voor
stelling vaak door symboliek
overwoekerd.
Voor wie het werk van de Ja
panner Shusaku Takeuchi kent,
is 'Noon of the plant' een verras
sing. Hij heeft een geheel nieuwe
groep van louter mannelijke dan
sers om zich heen verzameld (zo
als in het Japanse traditionele
theater) en met hen een produk-
tie gemaakt, die lijfelijker en mo-
numentaler is dan ooit tevoren.
De dansers hebben een onder
ling nogal verschillende uitstra
ling. Het bezwaar daarvan wordt
minder naarmate de voorstelling
vordert.
'Noon of the plant' bestaat uit
twee delen, die vrijwel eikaars te
genpolen zijn. Het eerste deel
heeft een traag, bezwerend tem
po. De vijf mannen zijn naakt, op
een tangabroekje na. Op hun li
chamen zijn met blauwe verf
strepen aangebracht. Het eerste
beeld is van een overrompelende
schoonheid. Een verbazend we
zen staat midden op het podium.
Alle delen ervan zijn menselijk,
een ge-
'Noon of the plant' door Shusaku's dansgezelschap, (foto Marco Bakken
drocht. Dan valt het uiteen in
vier lichamen, die een rituele
dans beginnen, die soms gevaar
lijk scheert langs al te directe
verwijzingen naar homo-erotiek
of body building, maar nooit
werkelijk de platgebaande we
gen betreedt. De bewegingen
verenigen het mannelijke en het
vrouwelijke in zich. Er is een
vrijwel klassieke pas de deux,
maar ook' een onderdeel 'head
bangen'.
Volgesn de programmatoelich
ting moet er een verbeelding van
het leven van een mens in al zijn
facetten in worden gezien. Dat is
heel wel mogelijk, maar je kunt
het met evenveel recht beschou
wen als een uitbeelding van de
wisseling der seizoenen of van
een titanenstrijd, dat maakt het
genoegen niet minder. Juist
daarom toont dit eerste deel van
'Noon of the plant' een verras
sende ontwikkeling bij Shusaku:
hij schrijft hier geen dwingende
symbolische interpretatie voor,
maar geeft de ruimte om de dans
als een abstract i.ets op te vatten.
De verwijzing naar het werk van
de Engelse schilder Francis Ba
con komt mij dan ook veel zinni
ger voor.
De trage spanning komt na de
pauze niet meer terug. Dan vol
gen de scenes en tempowisselin
gen elkaar snel op. De dansers
dragen gewone kleren en de
voorstelling krijgt trekjes van va
riété. De dans wordt anecdo-
tisch: volks- en showdans zijn te
herkennen en mimische elemen
ten worden belangrijker. Een
aantal van de taferelen heeft nog
een sterke zeggingskracht, maar
de schakels die hen verbinden
zijn te zwak. De life uitgevoerde
muziek overschrijdt hier ook de
grenzen van de bombast.
De bezwaren tegen dit tweede
deel leggen het wat mij betreft af
tegen de indringende kracht van
het begin, waarin Shusaku met
zijn groep een vorm van bewe
gingstheater beoefent, die in ons
land enig in zijn soort is.
ARIEJAN KORTEWEG
Residentie Orkest o.l.v. Hans Vonk.
Werken van Haydn, Mozart en Stra
vinsky. Solisten: Herman Jeurissen,
hoorn en Jaring Walta, viool. Ge
hoord in de Stadsgehoorzaal op 16
november.
LEIDEN - Een concert op eigen
kracht, zo zou men dit optreden
van het Residentie Orkest kun
nen kenschetsen: beide solisten
maken deel uit van het orkest, en
de leiding berustte bij de eigen
vaste dirigent, Hans Vonk. Eens
te meer werd bewezen dat wat
van ver komt niet per definitie
beter is dan wat dichtbij, van ei
gen bodem verkregen kan wor
den: het orkest, dat trouwens net
een zeer succesvolle tournee met
lovende kritieken naar o.m. We
nen achter de rug heeft, bracht
een avond van musiceren op
kwalitatief hoog niveau.
Geopend werd met Haydn's
symfonie no. 94 'mit dem Pau-
kenschlag' in een zeer onbekom
merde en levendige vertolking,
met een menuet dat meer asso
ciaties met een boerenkapel dan
met een elegant hoforkest op
riep. Even onbekommerd werd
gemusiceerd in Mozart's Hoorn-
cocnert no 2 K.V. 417 door de
eerste solist van deze avond, Her
man Jeurissen, solo-hoornist van
het orkest. De lyrische en humo
ristische kanten van Mozart's
concert, die hij in zijn program
ma-toelichting signaleerde, buit
te hij ten volle uit waardoor het
muzikanteske karakter van het
werk werkelijk waar gemaakt
werd.
Na dit klassieke gedeelte vóór
de pauze twee werken van Stra
vinsky uit diens neo-klassieke
periode na de pauze. Zoals al eer
der in deze krant werd geschre
ven, grijpt Stravinsky met name
in zijn vioolconcert nog verder in
de tijd terug dan in de periode
van Haydn en Mozart, en wel op
de barok. De namen van de delen
(Toccata, Aria, en Capriccio) dui
den daar al op, maar ook bij het
horen dringt zich de associatie
met die periode zeer sterk op. Ja-
ring Walta, concertmeester van
het Residentie Orkest, gaf in een
evenwichtige dialoog met het
voortreffelijk spelende orkest op
bewonderenswaardige wyze ge
stalte aan dit werk, zij het dat het
geheel iets minder ingetogen en
iets warmbloediger had mogen
zijn. Terecht oogstte hij bij pu
bliek en collega's zeer veel bijval.
In Stravinsky's symfonie in
drie delen, geschreven onder de
schaduwen van de tweede we
reldoorlog, treedt Stravinsky's
neerst en doorzichtig en houdt voldoende spankracht om te blijven
boeien.
De solisten hebben in de Messiah geen makkelijke, maar wel een
uiterst dankbare taak. De compositie is rijk aan vele prachtige aria's en
recitatieven. Waarschijnlijk om het geheel wat in te korten heeft men
gemeend een aantal gedeelten te moeten schrappen, waaronder ook
twee aria's voor de sopraan. Hierdoor kwam de sopraan Lenie van den
Heuvel wat te weinig aan bod; graag had ik haar prettige, onopge
smukte stem vaker willen horen. Volledig anders van karakter was het
geluid van de alt-mezzo Gaudia Geysen: in de laagte had ze soms net te
weinig volume in verhouding tot koor en orkest, maar haar stem heeft
een prachtige diepte en warmte. De tenor Frank Fritschy zong zijn
partij helder en gedecideerd, met een duidelijk gevoel voor dramatiek,
de vierde solist, Peter Dijkstra, bereikte met zijn warmbloedig stemge
luid momenten van grote intensiteit.
Het applaus klonk lang en uitbundig, als dank voor een groot werk
en een grote prestatie.
FRANCIEN HOMMES.
LEIDERDORP - In een afgeladen Dorpskerk klonk zaterdagavond
The Messiah van Georg Friedrich Handel. Dit befaamde twee en een
half uur durende oratorium heeft Handel in de luttele tijd var 24 dagen
op papier gezet; een vak aangehaald voorbeeld van de razende ijver en
bezetenheid van een genie. Dat de uitvoerders wat meer tijd genomen
hebben voor het instuderen van dit gigantische werk behoeft geen
betoog. De resultaten waren er dan ook naar. Het Leiderdorps Kamer
koor vormt een mooie homogene eenheid. Nergens overheerste de ene
stemgroep de andere en als totaliteit wist het koor het gewenste barok
ke karakter goed te behouden. Viel by het koor tevens de duidelijke
articulatie op, by het Leids Kamerorkest mag de zorgvuldige frasering
genoemd worden. Alles blijft onder Wim van Meeuwens leiding be-
voorkeur voor blazers en slag
werk duidelijk naar voren, met
uitzondering van het tweede deel
waarin koper en slagwerk zwij
gen. Het motorische is zeer dwin
gend in dit werk en roept herin
neringen aan de Sacre du Prin-
temps op. Hans Vonk en de zij
nen hebben een zo gedreven en
overrompelende uitvoering van
dit ongemeen boeiende werk ge
geven, dat het Leidse publiek
zich geheel gewonnen heeft ge
geven: in het zeer langdurige ap
plaus liet Hans Vonk terecht Jan
van der Meer delen, die de veelei
sende pianopartij in dit werk
voor zijn rekening had genomen.
MIES ALBARDA.
Naschrift: In tegenstelling tot
het programma-boekje van het
Residentie Orkest hebben wij ge
kozen voor de spelling van zijn
naam met een v in plaats van een
w: Stravinsky. De componist zelf
prefereerde deze spelling, zoals
blijkt uit een foto in het bezit van
Cornelis van Zwol, waarin Stra
vinsky gefotografeerd is met een
papier in de hand met zijn hand
tekening. Ook op de grafsteen
van Stravinsky's graf op het
kerkhof San Michele in Venetië
staat zijn naam aldus gespeld.
'De Olifantman' van Bernard Pome-
rance door de Alphense toneelgroep
'Per Expres'. Regie: Bert de Bruijn.
Gezien op 16 november In het Waag-
theater in Leiden.
LEIDEN - Met 'De Olifantman'
wil het Alphense gezelschap 'Per
Expres' geen verhaaltje over de
lotgevallen van een mismaakt
mens op het toneel uitbeelden.
Men ziet het stuk eerder als een
'rollenspel', waarin tegenover de
uiterlijke mismaaktheid van de
olifantman de innerlijke misvor
ming van de hem omringende
mensen duidelijk naar voren
moet komen. We krijgen mensen
te zien, die de leiding menen te
hebben; maar ze zyn echter als
marionetten in hun eigen touw
tjes verstrikt geraakt.
Dat belooft althans de pro
grammatoelichting, die nogal
zweverig is geformuleerd. Wat
moet je bijvoorbeeld met de for
mulering, dat mensen van nu
zich inleven in de situatie van
toen, 'toen ellende er nog echt
rampzalig uitzag met alle gevol
gen vandien, en toen stereotypen
nog prototypen waren?!'
Deze vaagheid kenmerkt ook
de voorstelling. Wat men er mee
wil, komt op het toneel niet goed
uit de verf. De olifantman wordt
zonder trucage ten tonele ge
voerd. Dat past in het concept
van het rollenspel. In zyn spel
geeft Gerard Nederend de ernsti
ge invaliditeit en mismaaktheid
slechts summier aan. Goed ge
daan, maar er treedt ook een Sia
mese tweeling op. die weer wèl
toneelmatig is uitgedost
Met enkele middelen worden
de verschillende lokaties gesug
gereerd. Spelen zich al deze scè
nes op hetzelfde niveau van de
handeling af, of is er sprake van
een driedeling; commentaarscè
nes, en als reëel en als droom be
doelde scènes. Dit eventuele ver
schil wordt niet duidelijk zicht
baar. De regie volstaat met het
weinig vindingrijke licht-aan-
licht-uit. Daarbij liet ook de ti
ming vaak te wensen over. De
spelers stonden al lang klaar en
wachtten noodgedwongen op
het licht. Op zichzelf zijn dat
maar slordigheidsfoutjes. Bij een
regieconcept, dat soberheid tot
uitgangspunt genomen heeft,
valt dat eens te meer op en on
derstreept op hinderlijke wijze
de fragmentarische structuur
van het geheel.
Helaas waren ook niet alle
spelprestaties van dien aard, dat
ze voor de onduidelijke visie op
het geheel in de vorm van puur
speelplezier voldoende compen
satie konden bieden. Nu zat het
deze Alphense toneelgroep ook
niet mee. Om voor slechts een
tiental toeschouwers in een kil
aandoend Waagtheater te moe
ten spelen, is natuurlijk niet be
paald inspirerend.
Wie de opvoering van "De Oli
fantman", uitgevoerd door de Al
phense toneelvereniging 'Per ex
pres' zaterdag in de Waag, gemist
heeft kan dinsdag 19 november
alsnog dit toneelstuk gaan zien.
De groep speelt het stuk dan
voor het laatst in de grote zaal
van het ontspanningsgebouw
van Endegeest.
WIJNAND ZEILSTRA
AMSTERDAM (ANP) - De door het blad Opzij ingestelde pry zen, de
jaarlijks uit te reiken Harriët-Freezerring en de tweejaarlijkse Annie-Ro-
meinprijs, zijn toegekend aan de mede-oprichtster van de Turkse vrou
wenbeweging in Nederland Maviye Karaman en de fotografe Eva Be
snyo. Beide prijzen zullen op vrijdag 13 december in Amsterdam worden
uitgereikt.
Eva Besnyö (75) heeft de Annie-Romeinprys - waaraan een bedrag van
vijfduizend gulden is verbonden - gekregen voor haar gehele oeuvre,
maar vooral voor het werk dat zij als fotografe heeft verricht ten dienste
van de vrouwenbeweging. Mevrouw Besnyö maakte veel foto's van acties
en activiteiten van de vrouwenbeweging tydens de „tweede feministi
sche golf' in de jaren zeventig.
GRONINGEN (GPD) - De Stichting Fugitive Cinema in Amsterdam, één
van de belangrijkste importeurs-distributeurs van de niet-commerciële
film in Nederland, wordt met de ondergang bedreigd. Het ministerie van
WVC heeft besloten de subsidiëring (thans twee ton per jaar) stop te
zetten.
Rob Langestraat van de 14 jaar geleden opgerichte Fugitive Cinema:
„Het belangrijkste argument is het niet totstandkomen van de fusie met
Film International. We zyn al drie jaar bezig te fuseren, maar het nieuwe
bestuur van Film International wil niet fuseren, het wil een overname van
Fugitive".
„Een anaer argument van WVC is de geringe activiteit van Fugitive de
laatste jaren, maar die hangt voor een deel natuurlijk samen met onze
onzekere positie door de fusie-kwestie. Hoe het nu verder moet? Mis
schien vinden we een oplossing in gesprekken met andere distributeurs,
misschien beginnen we een AROB-procedure (Administratieve Recht
spraak Overheids Beslissingen)".
Een eventuele opheffing van Fugitive zal betekenen, dat alle buiten
landse producties van onze 400 films het land uit gaan, aldus Rob Lange
straat.
LONDEN (Rtr) - Een werkman in het Victoria and Albert Museum van
Londen heeft vrijdag een kostbare buste omgestoten en zwaar bescha
digd.
Het borstbeeld in terracotta van de Italiaanse kardinaal Paolo Emilio
Zacchia dat in 1650 werd gemaakt door de beeldhouwer Alessandro Al-
gardi uit Bologna, was volgens deskundigen minstens vier miljoen gul
den waard. Herstel is blijkens een eerste onderzoek mogelijk, maar zal
zeer lang duren.
De werkman was bezig aan het plafond, toen hy of zyn ladder - dat was
nog niet duidelijk - viel en de buste meesleepte, naar de marmeren vloer
toe.
AMSTERDAM (ANP) - De Nederlandse Operastichting heeft zich ge
noodzaakt gezien de voorstellingen van de opera 'De vertegenwoordiger
van planeet 81' van Philip Glass te schrappen. Volgens een mededeling
van de operastichting konden de decors en kostuums niet op tijd worden
ontworpen. De première van de opera zou op 31 maart in het Circusthea
ter in Scheveningen plaats hebben.
Aanvankelijk had de operastichting de opdracht hiervoor aan de Brit
David Hockney gegeven maar hij moest enkele maanden geleden wegens
ziekte verstek laten gaan. Na veel moeite werd een Japanse bereid gevon
den Hockney te vervangen.
De afgelopen weken is volgens de Nederlandse Operastichting echter
duidelijk geworden dat ook zy de ontwerpen niet op tijd kon presenteren.
De Operastichting is nu op zoek naar een vervanging van 'De vertegen
woordiger van planeet 81'.
FILMPRIJZEN - De film .Pervola' van de Nederlandse filmer Orlow
Seunke heeft op de Internationale filmdagen van Orléans de publiek
sprijs gekregen. De prijs bestaat uit een medaille, aldus de organisatie.
Eerder viel ook ,De Illusionist' van Jos Stelling op het filmfestival in de
prijzen.
De Nederlandse documentaire ,Ter beschikking gesteld' van regisseur
Olivier Koning is dit weekeinde bekroond op het Internationale Film en
Televisie Festival in New York. .Ter beschikking gesteld' ontving de
bronzen medaille, aldus zondag een woordvoerder van de productie
maatschappij. De documentaire gaat over mensen die een tbr-maatregel
kregen opgelegd.
AMSTERDAM - In aanwezigheid van koningin Beatrix werd in de Amsterdamse Stadsschouwburg een
galavoorstelling gegeven ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van het Scapino Ballet. Voor het eerst
waren er bij dit gezelschap voor de jeugd balletten te zien van Rudi van Dantzig, Toer van Schayk en Jiri
Kylian. Op de foto koningin Beatrix in gesprek met de Scapino-danseres Marijke Schulte, terwijl artistiek
directeur Armando Navarro toekijkt. (foto anp».
