'Multatuli geeft de lezer veel te dragen'
DIGROS
Jubileumviering van een genootschap
L'Esquisse: schok der herkenning
Fluitconcours van hoog niveau
Stillevens in Lakenhal
B"jJM
Kleurrijk concert
van Madrigalesco
Sprekersfestival in
Leidse Schouwburg
MAANDAG 11 NOVEMBER 1985
PAGINA 11
AMSTERDAM - "Ons kindje stierf, maar we laten 't er
niet bij", schreef Multatuli. Alsof je het noodlot kunt be
vechten. Volgens Karei van het Reve, 'de beroemde ex-
Leidse geleerde', bewijst deze zin dat Multatuli een zeer
groot schrijver is. Van het Reve was de feestredenaar
tijdens de viering van het 75-jarig jubileum van het Mul
tatuli Genootschap, zaterdagmiddag in de Koepelzaal
van het Sonestahotel.
De redevoering van de voormalige
Leidse hoogleraar mag opmerke
lijk worden genoemd: hij prees
Multatuli eerst de hemel in, om
hem vervolgens ten grave te dra
gen omdat tweederde van zijn
werk onleesbaar zou zijn. Multatuli
betekent: ik heb veel gedragen,
maar klaarblijkelijk heeft hij zich
nooit gerealiseerd hoeveel hij zijn
lezers te dragen heeft gegeven, al
dus Van het Reve.
Met schroom had hij de aanbie
ding om een lezing te houden aan
genomen, vertelde Van het Reve.
Ik ben immers geen Multatuli-ken-
ner, zei hij, heb maar een derde van
zyn werk gelezen. En toch was hij
een groot bewonderaar van de
schrijver. Waarna de slavist vertel
de datje de bewonderaar altijd her
kent aan het feit dat hij zich ver
maakt met de krankzinnigheden
en waandenkbeelden van de gelief
de schrijver. De bewondering is,
hoe gek de schrijver ook mag zijn,
niet stuk te krijgen.
En dat Multatuli in bepaalde op
zichten totaal krankjorum was, is
bekend. Gaf iemand geld aan het
gezin - Multatuli was bepaald arm
lastig - dan wilde de schrijver dat
geld zelf hebben om het over de
balk te kunnen gooien, aldus Van
het Reve. Kwam het by een ander
door
Wim Brands
familielid terecht, dan werd hij
woedend.
De grootheid van Multatuli is bo
ven alle twijfel verheven. "Ik denk
dat op zee alle dingen wel even
lang zullen zijn als op het land" -
iemand die dat schrijft is geniaal,
aldus Van het Reve, zoals volgens
hem ook 'Het pak van Sjaalman'
van genialiteit getuigt. Maar door
welke eigenschappen van Multatu
li komt het dan toch, dat hij, een
groot bewonderaar, in een deel van
het werk altijd weer blijft steken?
En toen begon de ex-hoogleraar
aan een opsomming: Multatuli
schrijft soms slecht proza, slaat re
gelmatig een pedante toon aan, is
regelmatig pretentieus, en verkeert
nogal eens in de veronderstelling
dat een alledaagse inval een diepe
wijsheid is. De roeping van de
mens is mens te zijn, bedacht Mul
tatuli.
Ja, wat moest Van het Reve daar
nou mee! "Je kunt ook wel zeggen
dat de roeping van Joop den Uyl is
Joop den Uyl te zyn". Later op de
middag wees iemand de feestrede
naar er op dat die uitspraak van
Multatuli zo gek nog niet is. Maar
Volgelingen
Multatuli-hulde in beeld gebracht.
Van het Reve bleef er by: zo kende
hij er ook nog wel een paar.
Veel zwakke punten in het werk
van Multatuli vallen onder één
noemer volgens Van het Reve: ge
zeur. Gezeur over hemzelf, om pre
cies te zijn. En dan had Multatuli
ook nog de slechte gewoonte om
nitwits aan te vallen, meende de
slavist. By gelegenheid zal hij wel
(fotopr)
eens zeggen waarom bijvoorbeeld
het werk van Goethe hem niet be
valt, "maar we wachten nog steeds
op die uitleg".
Had Multatuli geen succes, dan
wilde hij stoppen met schrijven.
Maar had hij succes, dan was hele
maal de boot aan. Die tweeslachti
ge houding, besloot Van het Reve,
verleent een grote mate van zuiver-
Volgelingen heeft Multatuli al
tijd gehad, maar kun je de exem
plaren van wat men in potjeslatijn
de 'homo multatulianus' zou kun
nen noemen in een groep samen
brengen? Nee, is het antwoord als
je 'De multatulianen' van Atte
Jongstra hebt gelezen. Zijn boek,
over 125 jaar Multatuli-verering,
werd zaterdagmiddag gepresen
teerd nadat Van het Reve zijn rede
voering had gehouden.
Jongstra schreef het boek in op
dracht van het Multatuli Genoot
schap, maar het is maar de vraag of
alle leden van dat genootschap wel
zo blij zullen zijn met zijn boek.
Wat Van het Reve zo knap deed,
doet Jongstra namelijk ook: de
schaduwzijden belichten. Jongstra
schreef geen boek waarin de ver
eerders kritiekloos in het zonnetje
worden gezet; in zijn feitenrijke
werk schrijft hij ook over de gekte
waaraan sommige multatulianen
leden. Over de volgelingen dus die
Multatuli als een nieuwe Jezus
Christus zagen.
En wat te denken van de man die
knielend werd aangetroffen op de
stoep van Multatuli's geboortehuis
in de Korsjespoortsteeg in Amster
dam, de ogen geheven naar de
steen die ter nagedachtenis van
zijn meester in de gevel is gemet
seld?
Tot 1940 treden de multatulianen
krachtig en regelmatig tevoor
schijn, schrijft Jongstra. "Met Mul
tatuli in het vaandel blijven ze zich
aarzelloos en strijdbaar inzetten op
sociaal-maatschappelijk gebied".
Na de Tweede Wereldoorlog wer
den ze steeds zeldzamer, de multa-
Compagnie L'Esquisse met Terre Battue' (Joelle Bou-
in het LAK-theater, Leiden.
LEIDEN - Alle bewegingen van het menselijk li
chaam die mogelijk zijn, kun je samen als 'taal' op
vatten. Een aantal van die bewegingen zijn daar in
de loop der tijden in de dans uitgelicht en tot
'spraak' gemaakt. Soms wordt dat vocabulaire ver
anderd of uitgebreid; niet vaak, want het is slechts
weinigen gegeven iets nieuws te vertellen, of min
stens het oude op een nieuwe manier te 'verwoor
den'. Naar mijn idee is de groep L'Esquisse zo'n
spraakvernieuwer in de danskunst.
Deze Franse groep, waarvan sinds een paar
maanden ook de van het Leidse Pancras Oost be
kende Lex Bohlmeijer deel uitmaakt, gaf de afgelo
pen weken een aantal optredens in ons land. Vrij
dag werd 'Vertée' uitgevoerd, dat eerder tijdens het
Spring Dance Festival te zien was; de avond daarna
stonden twee oudere choreografieën van Joèlle
Bouvier en Regis Obadia, de leiders van de groep,
op het programma.
L'Esquisse staat als een Kaspar Hauser in de
dans wereld; de banden met het verleden zijn heel
dun. Het is de dans nadat de bom is gevallen; de
'verworvenheden' van de beschaving zijn achte
loos terzijde geschoven, nieuwe uitdrukkingsvor
men worden gezocht, waarbij voor tradities geen
ontzag is. De bewegingen lijken onbeholpen, als
die van Neanderthalers of jonge kinderen. Maar dat
is slechts schijn; het vocabulaire van Bouvier en
Obadia heeft een sterke innerlijke samenhang en
vereist een grote lichaamsbeheersing en strakke ti
ming. Muziek en kostuums sluiten daar prachtig
bij aan.
d'argile' (letterlijk: de lemen brui
loften), een duet van Bouvier en Obadia, overheerst
het kinderlijke. Hier wordt het oudste thema in de
danskunst op een haast onherkenbare manier ge
toond. De ontdekking van de ander, de neiging om
de ander te koesteren, wordt getoond zonder ge
bruik te maken van de door de eeuwen heen daar
voor ontwikkelde cliché's. Het roept herinneringen
op aan het schoolfeestje, als je met trillende han
den op zeven minuten 'Hey Jude' je eerste ontdek
kingsreis over het lichaam van een ander mocht
maken.
L'Esquisse relativeert die sfeer niet, drijft er niet
de spot mee, maar voert deze tot in zijn uiterste
consequentie door. Tederheid is het met de wan
gen tegen elkaar klappen, vertrouwen is je blind
achterover storten in de armen van de ander. De
dansers struikelen soms bijna barstend van hart
stocht over het podium. Het zijn de meest directe
metaforen, die vaak een glimlach van herkenning
oproepen.
'Terre Battue' (letterlijk: geteisterde, geslagen
aarde) is grimmiger van sfeer. Hier valt de nadruk
op de dreiging die kan uitgaan van een grote, lege
ruimte. De muziek van ruwbesnaarde strijkers ver
sterkt de eenzaamheid. De drie dansers dwarrelen
als verdwaalde atomen over de dansvloer, en wor
den gaandeweg meer tot elkaar aangetrokken. Ook
hier speelt het onderling vertrouwen een grote rol,
maar het gaat gepaard aan agressie. Opvallend is de
rolwisseling: de tengere danseres moet vaak het
zware lichaam van één van de dansers torsen. Als
een moeder met een kind dat weigert volwassen te
worden.
Het dansvocabulaire van L'Esquisse laat zich
heel goed verstaan. Dat bleek wel uit de enthou
siaste reactie van een zowat uitverkocht LAK-thea-
ter.
ARIEJAN KORTEWEG
LEIDEN - Het Nationaal Fluitcon-
cours 1985, dat op de zaterdagen 2 en
9 november met medewerking van
de Streekmuziekschool in het ge
bouw aan het Rapenburg werd ge
houden, zit er weer op. Ook dit jaar
waren er twee categorieën: de leef
tijdsgroep tot en met 15 jaar en de
groep vanaf 16 jaar.
Nieuw was de mogelijkheid tot
deelneming voor fluit-ensem-
bles. Nieuw was ook dat de deel
nemers verplicht waren twee
werken te kiezen uit een lijst van
zes werken voor beide leeftijds
categorieën, waardoor een eerlij
ker vergelijking mogelijk werd.
De jeugdcategorie kon kiezen uit
een Sonate van Handel in F, het
eerste deel van het Concert in G
van Gluck, het Andante in C van
Mozart, Kleine Suite van Hen
drik Andriessen en Souvenir van
Adriaan Bonsel voor fluitsolo.
Op de lijst voor de andere catego
rie stond het eerste deel van het
Concert in D van Mozart, deel 1
en II van de Sonate in Es van
Bach, de Fantasie op. 79 van Fau-
ré, de eerste van de Landelijke
miniaturen van B. v.d. Sigten-
horst Meyer, deel I en II van de
Sonate van Poulenc en het eerste
deel van de Sonatine van Jaap
Geraedts.
In totaal hebben 52 fluitisten
deelgenomen en hadden 9 en
sembles ingeschreven. In de laat
ste groep was het optreden van
het maar liefst twaalf leden tel
lende ensemble o.l.v. Adriaan
Bonsel het meest spectaculaire;
de prijs werd hier behaald door
een fluitkwartet o.l.v. Hendrik
Agter uit Dordrecht. In het dag
klassement van 2 november ein
digde in categorie a C.J. de Ligt
uit Lepelstraat als eerste; in cate
gorie b behaalde Liesbeth Nies
ten uit Hulst de meeste punten.
In het dagklassement van de
tweede dag eindigde Liselotte
Kuling uit Woerden als eerste in
categorie a en Berta v.d. Kolk uit
Leiden werd dit in categorie b.
Liesbeth Niesten, die de vorige
twee jaren als tweede geëindigd
was werd nu de prijswinnares
van het totale concours, met
Maurice Heugen uit Vlissingen,
de eerste prijswinnaar van de vo
rige twee concoursen, op de
tweede plaats. Derde werd Alwin
de Vries uit Hierden. De Buma-
trofee ging naar Marie Louise
Hekman uit Maarssenbroek.
Naar de mening van de jury on
der voorzitterschap van Dick Al
ma was ook dit jaar het niveau
van de jonge deelnemende ama
teur-fluitisten bijzonder hoog.
ADVERTENTIE
LEIDEN - 'Een stuckie stilleggend
goet'. Zo luidt de titel van een ten
toonstelling van Nederlandse stil
levens uit de zeventiende eeuw, die
van 16 november tot en met 5 ja
nuari in de Leidse Lakenhal wordt
gehouden.
Lr zyn ruim dertig stillevens uit
het bezit van de Rijksdienst Beel
dende Kunst te zien, aangevuld
met enkele belangrijke bruiklenen
uit binnenlandse en buitenlandse
openbare en particuliere verzame
lingen. Ook worden kostbare gla
zen en zilveren voorwerpen ten
toongesteld, die op enkele schilde
rijen staan afgebeeld. De expositie
omvat schilderijen van o.a. Abra
ham van Beyen, Pieter Claesz., Wil
lem Heda, Jan Davidsz., De Heem,
Abraham Mignon, Melchior de
Hondecoeter en Willem Kalf
Aanleiding tot de expositie is het
verschijnen van een door mr.dr. O.
ter Kuile bewerkte catalogus,
waarin alle oude stillevens uit het
bezit van genoemde dienst zijn op
genomen.
In dezelfde periode wordt in de
Lakenhal de tentoonstelling 'Het
aanzien van de kunstenaar' gehou
den. Er zullen zelfportretten en
kunstenaarsportretten te zien zijn
van de zestiende eeuw af tot heden,
voornamelijk afkomstig uit de ver
zamelingen van de Lakenhal zelf
en het Prentenkabinet. Tot de zelf
portretten behoren die van Isaac
van Swanenburgh, David Bailly.
Gerrit Honthorst, Rembrandt, Jan
Steen, Ferdinand Bol, Frans van
Mieris de Jonge, J.L. Cornet, Floris
Verster, Paul Citroen en Marinus
Boezem.
geldig t/m a.s. zaterdag
GESNEDEN GROENTEN VOORDEEL
BOERENKOOL of
HUTSPOT of
KOOLRAAP of
GROENE KOOL
per zak500 GRAM
MMMmtiiMHM mmmm
Leids Kamerkoor
LEIDEN - Het Leids Kamerkoor
geeft zijn concert in de Lutherse
kerk niet op woensdagavond zoals
abusievelijk in deze krant vermeld
heeft gestaan maar op vrijdag
avond 15 november. Er zullen
werken worden uitgevoerd van o.a.
Monteverdi, Des Prez, Schütz en
J.S. Bach. De leiding berust by
Ton Beckres. Aanvang 20.15 uur
JEANNE-OOSTINGPRIJS De
JeanneOostingprijs voor de figura
tieve schilderkunst is dit jaar toe
gekend aan Marianne Plug uit Hil
versum en Constant Nieuwenhuys
uit Amsterdam. Dit heeft de Stich
ting 'Jeanne Oosting Prijs' gisteren
bekendgemaakt. De prijs bestaat
uit twee bedragen van elk 3000 gul
den. Plug kreeg het geld voor het
beste olieverfschilderij. De prijs
voor de beste aquarel was voor
Nieuwenhuys.
tulianen. Niet zonder spijt schryft
Jongstra dan ook: "De laatste der
multatulianen zal binnenkort zyn
overleden".
Men moet overigens niet denken
dat men na lezing van Jongstra's
boek de nog in het wild loslopende
multatulianen makkelijk zal her
kennen. Dat is namelijk altijd
moeilijk geweest, zoals Jongstra zo
mooi aantoont in het begin van zijn
boek. Hij haalt Piet Bakker, de
schrijver van 'Ciske de Rat', aan.
Deze wandelde in de jaren vijftig
eens door Amsterdam en had toen
de pech dat één van zijn schoenve
ters brak. Fluks gaat hij naar de
schoenmaker. Die schoenmaker
heeft een prachtig hoofd. Zo moe
ten de apostelen er uit hebben ge-
Urn van Multatuli.
%zien, denkt Bakker. Helemaal ly-
%risch wordt hij als blykt dat op de
werktafel van de ambachtsman
'Der Einzige und sein Eigentum'
van Max Stirner ligt, een profe
tisch werk voor vele anarchisten.
Hier zit een multatuliaan van de
oude stempel, denkt Bakker.
En dan komt er een andere klant
binnen die vraagt om schoenspij
kertjes. "De schoenmaker weegt
zorgvuldig een half pond af, slaat
'Der Einzige und sein Eigentum'
open, scheurt er een bladzijde uit,
giet de schoenspijkertjes er op,
maakt er een knoedeltje van en
overhandigt het aan de klant".
Perfectioneren
De jubileumviering werd zater
dagmiddag besloten door VPRO's
'Welingelichte kringen'. De leden
van dit discussie-genootschap
spraken met elkaar over leven en
werk van Multatuli. Interessant
werd het vooral toen de zaal zich
mocht bemoeien met het program
ma. Eén van de aanwezigen merkte
op dat er toch veel naars over de
grote meester was gezegd. Was het
niet veel beter om Multatuli te per
fectioneren? Hoezo perfectione
ren, vroeg Van het Reve zich af, be
doelde meneer dat een schrijvers
collectief de slechte pagina's van
Multatuli moest herschrijven?
Nee, dat bedoelde hij niet; men
moest proberen om een zo perfect
mogelijk beeld van de schrijver te
krijgen. Domme opmerking, want
als er zaterdagmiddag door Van
het Reve één ding werd gedaan -
maar ook door Jongstra in zyn
boek - dan is het dat wel: proberen
het beeld aan te vullen.
('De multatulianen, geschreven door
Atte Jongstra, uitgegeven door Joost
Nijsen, kost 49,90 gulden.)
Concert door het Kamerorkest Ma
drigalesco o.l.v. Henk Briêr. Pro
gramma: L. Berio - Concertino voor
soli en strijkorkest, solisten: John
MacFarlane, klarinet; Henny Rave-
stein, viool; Nicolette Heerema, ce
lesta; Elaine van der Wart, harp. S.
Prokowjev - Visions Fugitives, J.S.
Bach Kantate 150 m.m.v. het Neder
lands Madrigaalkoor en Wieke
Ubels, sopraan; Erica van Oldeneel,
fagot; Arthur de Groodt, cello en Ni
colette Heerema, cembalo. W.A. Mo
zart Symfonie in A, KV 201. Ge
hoord op 9 november in de Lokhorst-
kerk.
LEIDEN - Luciano Berio is 24
oktober jl. 60 jaar geworden. Ter
gelegenheid hiervan besloot het
Kamerorkest Madrigalesco een
compositie van hem uit te voe-
i. De keus is gevallen op het
vroege werk Concertino voor
viool, klarinet, celesta, harp en
strijkorkest. Een kort en boeiend
stuk waarin de vier solo-instru
menten beurtelings contrasteren
met en opgaan in de klanken van
het strijkorkest. Met name de
klarinet komt, als enige blaasin
strument, het meest geprofileerd
naar voren. Prachtig zijn de
kleurmengingen tussen celesta
en violen en die tussen harp en
lage strijkers. Aan de viool is
geen grote solo-taak toebedeeld,
maar de momenten waarop zij
zich aan de orkestklank onttrekt
zijn van een verrassende schoon
heid. Het bleek een uitstekend
idee van dirigent Henk Brièr om
dit (ontoegankelijke) werk na de
pauze nog een keer uit te voeren.
Teleurstellend vond ik de Vi
sions Fugitives van Serge Pro
kowjev. Jammer genoeg stond
niet op het programma vermeld
dat de gespeelde stukken een be
werking voor strijkorkest zijn
van de hand van Rudolf Bar-
schai. Deze bewerking haalt niet
de kwaliteit van het origineel;
Prokowjev schreef de Visions
Fugitives voor piano-solo en als
zodanig zijn ze mijns inziens veel
mooier. De rijke kleurschakerin
gen en de karakter-verschillen
tussen de stukjes onderling kwa
men te weinig tot hun recht. Bo
vendien bevat het originele werk
een reeks van 20 miniaturen,
waarvan er zaterdagavond 9 wer
den uitgevoerd.
Met de uitvoering van Bachs
Kantate "Nach Dir, Herr, verlan-
get mich" viel vervolgens alles
weer op z'n plek. Een met elan
zingend Nederlands Madrigaal-
koor. overtuigende soli en een
eveneens gedreven spel van de
instrumentalisten maakten dit
programma-onderdeel tot een
hoogtepunt voor de pauze.
Na de pauze hoorden we. zoals
gezegd, nogmaals Berio en tot
slot klonk Mozarts symfonie nr.
29, KV 201. Dit prachtige werk,
in 1774 ontstaan en gecompo
neerd in Mozarts geliefde toon
soort A grote terts, laat de Ween-
se Symfonie in haar volle glorie
horen. Het Kamerorkest Madri
galesco speelde deze compositie
beheerst doch zeer sprankelend;
een waardige afsluiting van een
kleurrijk concert.
FRANCIEN HOMMES
Ook plannen voor chansonweek
LEIDEN - In de Leidse Schouw
burg wordt op Nieuwjaarsdag van
twaalf tot vier uur 's middags een
sprekers festival gehouden. Een ie
der die dat wil krijgt drie minuten
de gelegenheid om vanaf het po
dium zijn wensen kenbaar te ma
ken. De directie van de Schouw
burg stelt één voorwaarde: de
grenzen van het betamelijke mo
gen niet worden overschreden.
Een jury zal de nieuwjaarswen
sen beoordelen en aan de beste
sprekers prijzen toekennen. Koffie
en oliebollen worden gratis ver
strekt. De nieuwjaarswensen zul
len worden afgewisseld met optre
dens van artiesten. Wie mee wil
doen. moet zich wel even van te vo
ren by de Schouwburg aanmelden
en naam, adres en onderwerp van
de toespraak opgeven.
De Schouwburg heeft meer plan
nen: in de laatste week van mei
wordt een chansonfestival gehou
den. Dan zullen van dinsdag tot en
met zaterdag internationale sterren
hun liederen vertolken. Een deel
van de optredens zal mogelyk in de
middaguren worden gegeven.
Voor het nieuwe jaar heeft direc
teur Frans Boelen een aantal van
de bestlopende voorstellingen van
de afgelopen maanden opnieuw
geboekt. Dat ziin: Top Girls' (4 ja
nuari), 'Jan Rap en z'n maat' (6 ja
nuari), Jenny Arean (10 januari),
Jasperina de Jong (20 en 21 janua
ri), 'Kinderen van een mindere
God' (10 februari), Paul van Vliet
(11 februari), Tineke Schouten (21
februari), en Theater van de Lach
(14 maart). Andere toegevoegde
voorstellingen zijn: Conny Stuart
en Louis van Dyk (26 februari).
Frisse Jongens met 'Ons Lowietje
heeft een engel gezien'. Laurens
van Rooyen (4 aprillen Han Ebbe
laar en Alexandra Radius (29 april).
De Schouwburg heeft de termijn
van voorverkopen verlengd Voor
bovenstaande voorstellingen kun
nen vanaf 2 december kaartjes
worden gekocht. Voor alle andere
voorstellingen is de termijn veran
derd van één in twee weken voor
de datum van de uitvoering.
Met een aantal slagen om de
arm is door Boelen een première
voor het begin van het volgende
seizoen bekendgemaakt Dan
maakt het Engelse gezelschap New
Vic Theater een continentale tour
nee met 'Canterbury Tales geba
seerd op het gelijknamige midde
leeuwse boek van Geoffrey Chau
eer. De eerste voorstellingen op het
vasteland van deze Engelstalige
produktie worden mogelijk in de
Leidse Schouwburg gegeven
Joelle Bouvier in 'Les noces d'argile'
(foto Georges 1
