Kanaalverbinding: 'n
sensationeel idee of
een bodemloze put?
Jonkvrouwe doet
boekje open over
taal van adel
Stellingen tegen raketten en onrecht bij deur van paleis
Plannen voor Kanaaltunnel stammen al uit elfde eeuw
Achtergrond
VRIJDAG 1 NOVEMBER 1985
PAGINA 17
Nog even en dan zal worden beslist op welke wjjze het
vasteland van Europa, zoals de Britten met karakteris
tiek gevoel voor eigenwaarde zeggen, uit zijn isolement
wordt verlost. De Kanaalverbinding is nu dichterbij
dan ooit.
Vier consortia hebben inmiddels hun plannen bij de
Britse en Franse regeringen ingediend, en die hebben
zich verplicht uiterlijk half januari de gelukkige aan te
wijzen. Op z'n laatst in 1987 kan dan met de aanleg
worden begonnen.
Het lijkt nu dus eindelijk te gebeuren. Al sinds eeu
wen zijn er mensen geweest met het volstrekt voor de
hand liggende plan om de 32 kilometer zeewater tussen
Engeland en Frankrijk te overbruggen. Nooit is het er
van gekomen.
In de elfde eeuw bestond er in Engeland een wet die
luidde: „Hij die een vaste verbinding wil aanleggen tus
sen ons eiland en het buitenland, wordt veroordeeld tot
de doodstraf. Hij of zij zal worden gevierendeeld, en het
lijk zal tot viermaal toe worden vastgespijkerd aan de
poorten van de hoofdsteden van het Britse land".
Het zijn steeds de Britten ge
weest die als gevolg van arrogan-
tieteilanditis, financiën of dood
gewoon angst besloten: „Nee,
toch maar niet". Pas in 1955 liet
het Britse ministerie van defen
sie weten, dat er in ieder geval uit
militair oogpunt geen bezwaren
meer bestonden tegen een tun
nel.
door
Henk Dam
Dat alles is voltooid verleden
tijd. De Britse en Franse regering
willen nu geen oude koeien meer
uit de sloot halen, maar houden
de blik ferm op de toekomst ge
richt. Dat de Kanaalverbinding
er komt, die beslissing is al geno
men. Het is nu alleen nog de
vraag wat voor een.
Alle plannen voldoen aan een
essentiële voorwaarde: ze wor
den allemaal met particulier ka
pitaal gefinancierd. Het is vooral
onder druk van de Britse pre
mier mevrouw Thatcher geweest
dat de twee overheden hebben
verklaard zelf geen cent in het
project te zullen stoppen.
Dat er grote financiële risico's
verbonden zijn aan de aanleg van
•een Kanaalverbinding zal, als
men zich realiseert flat de goed
koopste oplossing al gauw 20
miljard gulden gaat kosten, dui
delijk zijn.
Goedkoopste
De goedkoopste oplossing is
het plan van de Kanaal Tunnel
Groep, een consortium waaraan
wordt meegedaan door een aan
tal grote Britse en Franse bouw
bedrijven en banken. Ook de Ne
derlandse firma Ballast Nedam
heeft zich bij deze groep aange
sloten.
De Kanaal Tunnel Groep wil
twee treintunnels onder de zee
bodem boren met een kleine ser
vice-tunnel in het midden. De
tunnels moeten elk 50 kilometer
lang worden, een diameter van
7,3 meter hebben en gemiddeld
40 meter onder de zeebodem lo
pen.
Auto's zullen in dubbeldek
wagons, bussen en vrachtwa
gens in gewone wagons in 30 mi
nuten door de tunnel worden ge
reden. Het ligt in de bedoeling el
ke 5 minuten een trein te laten
vertrekken. De capaciteit van de
ze verbinding is zo 4300 voertui-
Het plan van de Kanaal Tunnel Groep.
gen per uur in elk van de twee
richtingen.
Naast deze rij-op rij-af treinen
zullen directe treinen van de tun
nel gebruik maken. De verbin
ding van het centrum van Lon
den naar het centrum naar Parijs
gaat zo 4 uur en een kwartier du
ren, en Londen-Brussel 4 uur.
Vliegen (met de reis naar en van
het vliegveld erbij gerekend)
neemt ongeveer even veel tijd in
beslag.
De Kanaal Tunnel Groep
wordt beschouwd als een zeer se
rieuze gegadigde. Twee andere
projecten worden door de insi
ders minder serieus genomen.
Een van die twee is het Euro-
brug-project, dat zonder veel
twijfel wél het meest ambitieuze
plan is dat is ingediend.
Eurobrug wil een 35 kilometer
lange hang-brug bouwen waarbij
de afstand tussen de dragers niet
minder dan 5 kilometer moet be
dragen. Weliswaar is de grootst
bekende afstand nu 1,5 kilome
ter maar Eurobrug wil gebruik
maken van een nieuwe kunst
stof, parafil, dat even sterk is als
staal maar zes keer zo weinig
weegt.
Er is weinig bekend over de
voorgestelde financiering van de
brug, die ten minste 40 miljard
gulden moet kosten. Maar de
bankiers zullen zeker terughou
dend zijn, al was het alleen maar
omdat er wordt uitgegaan van
een nieuwe, nog onbeproefde
techniek.
Tunnels
Ook het project dat bekend
staat als „Channel Expressway",
en dat in oktober nog op het al
lerlaatste moment is ingediend,
gooit geen hoge ogen. De groep
achter dit voorstel wil, net als de
Kanaal Tunnel Groep, tunnels
boren in de makkelijk bewerkba
re kalkgrond onder het Kanaal.
In die tunnels zou dan een
tweebaansweg moeten komen
plus treinrails. Het pikante aan
dit voorstel is, dat de grote firma
erachter Sea Containers is, de
maatschappij die ook eigenaar is
van de grootste veerbootmaat
schappij die tussen Engeland en
het continent vaart, Sealink.
Er is nog een vierde plan, dat
weer wel zeer serieus moet wor
den genomen. Het is het plan van
een consortium grote banken,
bouwers, staal- en constructiebe
drijven en scheepsbouwers on
der de naam „Euroroute".
Euroroute wil Engeland en
Frankrijk middels een brug-tun-
nel combinatie (in de wandeling
„brunnel" genoemd) met elkaar
verbinden. Het is een sensatio
neel plan dat ook sensationeel
veel geld zal gaan kosten - een
kleine 40 miljard gulden maxi
maal (inclusief inflatie, rente en
een post „onvoorziene kosten".)
Het plan gaat zo: vanaf de En
gelse kust zal een 8,5 kilometer
lange brug, bedoeld voor auto's,
komen te lopen. Die eindigt bij
een kunstmatig eilandje waar de
weg spiraalgewijs naar beneden
voert en uitkomt in een 21 kilo
meter lange verzonken tunnel.
Zeven kilometer van de Franse
kust komt de tunnel uit bij een
tweede kunstmatig eiland, dat
weer het begin is van een brug
naar het land der Galliërs. Het is
de bedoeling in een latere fase
ook nog een treintunnel te leg
gen, zoveel mogelijk parallel aan
de autotunnel.
Het staat wel vast dat half ja
nuari óf dit Euroroute-plan, óf
het voorstel van de Kanaal Tun
nel Groep zal worden gekozen.
Hoe liggen de kansen van elk?
De Kanaal Tunnel Groep heeft
als voornaamste voordeel, ver
houdingsgewijs goedkoop te
zijn.
Kapitaal
Het plan van Euroroute: een combinatie
eilandjes.
Want stel nu eens, dat halver
wege de bouw van een Kanaal-
verbinding er toch onvoldoende
particulier kapitaal blijkt te zijn?
Moet het project dan maar ge
stopt worden? Of zal de politieke
druk dan zodanig groot zijn dat
de regeringen van Frankrijk en
Engeland er niet aan ontkomen
geld ter beschikking te stellen?
Dat is de grote angst van premier
Thatcher.
Daar komt bij dat het de popu
list in de Britse premier niet zal
zijn ontgaan dat de publieke opi
nie veel liever een auto- dan een
treinverbinding over het Kanaal
ziet. Volgens een MORI-enquête
kiezen zes keer zoveel Britten
voor de eerste optie.
Tenslotte is er een werkgele
genheidsaspect dat gunstig voor
Euroroute uitvalt. De Kanaal
Tunnel Groep belooft 50.000 tot
60.000 mensen werk gedurende
de aanleg van de treintunnel, die
tot 1992 zal duren. Euroroute
zegt tot 1993 100.000 man werk te
kunnen bieden.
Terzijde zij opgemerkt dat Ne
derlandse bedrijven van beide
plannen kunnen profiteren. Bal
last Nedam zit, zoals al gezegd, in
de Kanaal Tunnel Groep, maar
Euroroute zal met z'n verzonken
tunnel baggeraars nodig hebben.
Er valt voor 650 miljoen gulden
baggerwerk te vergeven, en waar
is nu meer ervaring op dat ge
bied dan in ons land?
Euroroute maakt, alles afwe
gend, wellicht iets meer kans
dan de Kanaal Tunnel Groep. De
doorgaans goed ingelichte zon
dagskrant The Observer wist on
langs te melden, dat de brunnel
het vrijwel zeker zal worden. Dat
project heeft niettemin één groot
bezwaar: het financiële risico.
In dat verband laat zich een
aardig rekensommetje maken.
Stel dat het Euroroute-project
z'n maximale bedrag van 40 mil
jard gulden kost. Dan is dat dus
het bedrag dat geinvesteerd
moet worden. Het rendement
van die investeringen zal, aldus
de prognoses van Euroroute, 17
tot 20 procent moeten zijn.
Probleem
Met andere woorden: de
„brunnel" zal jaarlijks 6,8 tot 8
miljard gulden moeten opleve
ren. Wie dan weet dat de totale
opbrengsten voor de veerbazen
die de Kanaalroute onderhou
den, nu ongeveer 3,5 miljard gul
den groot zijn, ziet het probleem
zich aftekenen.
De brunnel zal, uitgaande van
tarieven die even hoog zijn als
die van de veerdiensten, niet ge
noeg hebben aan het inpikken
van die passagiers die tot dan toe
per boot gingen. Ook zal een om
vangrijk deel van de reizigers die
nu nog vliegen, voor de vaste
verbinding moeten worden ge-
Dat is nóg niet genoeg. Het ver
keer tussen Engeland en het Eu
ropese vasteland zal werkelijk gi
gantisch moeten toenemen wil
len de kosten er uit komen. Euro-
route gaat in z'n prognoses ook
van een dergelijke groei uit,
maar het probleem met progno
ses is nu eenmaal altijd dat het
eh, nou ja, prognoses zijn.
Bij al het begrijpelijke en te
rechte enthousiasme voor „het
bouwproject van de eeuw" valt
er in de wereld-van-het-grote-
geld daarom ook één kritische
vraag te beluisteren: beginnen
Engeland en Frankrijk straks
niet vooral aan de aanleg van een
bodemloze put?
Alle nivellering ten spijt, verschil
tussen de adel en de gewone bur
gerij is er nog steeds. Dat bleek de
ze week maar weer eens in het sta
tige, door de dorpsbewoners 'kas
teel' genoemde, Huis te Heukelum
in Heukelum.
Jonkvrouwe Pauw van Wiel-
drecht presenteerde daar haar
boekje over het zeer eigen en met
uitsterven bedreigde taalgebruik
van de Nederlandse aristocratie.
Het eerste exemplaar werd in een
passende omgeving uitgereikt.
Als blijk van waardering kreeg
de jonkvrouwe van haar uitgever
een cadeautje overhandigd. Een
doosje bonbons, zei hij. Licht ge
mompel steeg op uit de rijen van
de veelal in krijtstreep en degelijk
chique gehulde aanwezigen. Wat
krijgt de jonkvrouwe nu geschon
ken? Een feestelijk verpakte set
chocoladerepen? Een doosje bon
bons kan het niet zijn, die heten
onder jonkheer en graaf, baronesse
en douarière immers 'choco
laatjes'.
door
Rian van Kuppenveld
Ongewild verried de uitgever
door zijn woordkeus dat hij niet
van het 'rooie boekje' is (van adel,
zo genoemd naar het in rood uitge
voerde Nederlands Adelsboek
waarin sinds 1902 alle 9000 telgen
uit de 300 adellijke families zijn op
genomen).
Dialect
De adel heeft altijd een eigen taal
gehad, 'het dialect van de adel' zo
als de titel luidt van het boekje van
Agnies Pauw van Wieldrecht, in
het dagelijks leven echtgenote van
de Nederlandse ambassadeur bij
de Heilige Stoel (Het Vaticaan)
Jonkheer Beelaerdts van Blok
land.
Langdurig verblijf in het buiten
land maakte dat de jonkvrouwe tij
dens vakanties in Nederland
steeds vaker merkte dat uitdruk
kingen, die onder haar grootouders
en ouders volstrekt normaal wa
ren, geheel in onbruik raakten. Als
een soort grap begon zij specifieke
woorden en uitdrukkingen op te
schrijven. Zij nam daarvoor de pe
riode 1918 tot 1968.
Na de Eerste Wereldoorlog ver
dween het Frans als tweede taal
van de aristocratie, daarvoor in de
plaats kwam een soort standstaai
van op z'n Frans uitgesproken Ne
derlandse woorden, dan wel op z'n
Nederlands uitgesproken Franse
woorden die steeds meer hun ei
genlijke betekenis gingen verlie
zen. Dit 'hagois' doet weliswaar
zeer deftig aan, maar is - terecht -
vaak het mikpunt van grapjes door
die hun Frans wèl beheer-
Na de Tweede Wereldoorlog
raakte de taal steeds meer in on
bruik om in de jaren zestig eigen
lijk nagenoeg helemaal te verdwij
nen. Maar ook in de jaren vijftig
stond de edelman die deftige beto
gen hield op de 'canapé' voor de
'calorifère' voor de wat oudere adel
al behoorlijk 'in z'n chemise'. De
jongeren kunnen hebben gedacht
dat de baron in zijn hemd stond
met zijn betoog op de strakke witte
bank voor de verwarmingsradia-
tor, ze zullen waarschijnlijk heb
ben gezegd dat meneer "faliekant
verkeerd" bezig was. Daarmee de
arme baron wel erg hard vallend,
want twee keer verkeerd is nu ook
weer niet nodig.
Grap
Wat voor Agnies Pauw van Wiel
drecht als een grap begon, werd
ernst toen de Utrechtse hoogleraar
in algemene taalwetenschap, dr. H.
Schultink, haar aanspoorde om
haar naspeuringen toch vooral te
publiceren. Een hele klus: "Je
moet overal rekening mee houden,
ik had weieens korte verhaaltjes
geschreven voor Elegance, maar
dan ben je tenminste vrij", aldus
de jonkvrouwe.
Zo drong de uitgever erop aan
dat in ieder geval alle Franse (of
Hagois) uitdrukkingen werden
verklaard. Bij typisch Nederlandse
adellijke uitdrukkingen heeft de
jonkvrouwe dat echter categorisch
geweigerd. Er moet toch iets te ra
den blijven en niet alles hoeft te
worden onthuld. Tenslotte is het
niet denkbeeldig dat dit boekje
met name onder de wat oudere
adel lichte verontwaardiging zal
veroorzaken. Uit de school klap
pen is nog steeds 'not done'. Wel is
ze bereid geweest sommige 'adel
lijke' termen te zetten naast meer
algemenere uitdrukkingen. En dan
blijkt het oude taalgebruik heel
verrassend.
Als een wervelwind kwam de
jonkvrouwe deze week voor het
begin van de presentatie de uit
1730 daterende adellijke woonves-
te Huis te Heukelum binnenstui
ven. "Ik ben véél te vroeg, maar ik
moet zó nodig myn handen was
sen". Zonder een spier te vertrek
ken zei eigenaar baron De Bos van
Steenwyk: "Laatste deur links me
vrouw".
Later deelde de jonkvrouw mij
mee dat zij onder vrienden ge
vraagd zou hebben naar de 'ple'
dan wel de 'hum'. Dit adellijke taal
gebruik staat ook in haar boekje,
ook al schreef je zulke woorden
nooit. Dat blijkt, want plee is bij de
jonkvrouwe ple.
Uit het boekje blijkt ook dat adel
soms doodgewoon plat praat. De
jonkvrouwe had geen 'schouwer-
tas' bij zich en was met de auto 'ge-
kommen', want het was haar 'ge-
raaie' op tijd te zijn. En met de
trein kun je 'geen abstechertje ne
men', hoewel die kortere weg dank
zij verschillende files heel wat
'vrinden' en vrindinnen' van de
jonkvrouwe toch behoorlijke pro
blemen bezorgde.
'Blijf van m'n lijf -huizen
in actie tegen decentralisatie
UTRECHT (GPD) - Kort na elkaar
lieten de Blijf van m'n Lijf-opvang
huizen in Eindhoven en Groningen
weten dat zij op 1 januari 1986 slui
ten. Tientallen mishandelde vrou
wen en hun kinderen komen daar
door in de kou te staan. Dat besef
fen de medewerksters van beide
instellingen terdege, maar ze kun
nen heel wat argumenten voor hun
'principe-besluit' geven.
De Stichting Blijf van m'n Lijf,
gevormd door 21 opvanghuizen
door het hele land, is het niet eens
met de voorgenomen decentralisa
tie die maakt dat niet langer de
overheid de financiële en beleids
matige verantwóórdelijkheid heeft
voor de opvanghuizen, maar deze
overhevelt naar de provincies en
gemeenten.
Maandag houden de Blijf van
m'n Lijf-huizen een actiedag en
gaan gezamenlijk in Den Haag pro
testeren.
Want als de decentralisatieplan
nen worden uitgevoerd, zal een
aantal huizen definitief sluiten, zo
schrijft de Stichting in een persbe
richt.
Met een groep gelijkgezinden
heeft de gereformeerde predi
kant A. C. Grandia (37) van de
Keizersgrachtkerk in Amster
dam gisteren 95 stellingen vast
gespijkerd op een schot bij de
deur van het paleis op de Dam.
Deze handeling herinnerde
aan de daad van de kerkhervor
mer Maarten Luther, die op 31
oktober 1517 zijn 95 stellingen
aansloeg op de deur van de slot
kapel in Wittenberg. Maar de
stellingen van dominee Grandia
en zijn medestanders gingen niet
zozeer over godsdienstige als wel
over politieke zaken. Aanleiding
was het kabinetsbesluit van van
daag over de plaatsing van kern-
raketten in ons land. Een aantal
stellingen richtte zich tegen deze
plaatsing. Andere gingen over
onderdrukking en achteruitstel
ling van homofielen, leegstand
van woningen, werkloosheid en
racisme.
De stellingen waren ook be
doeld als een oproep tot inkeer
aan iedereen, maar in het bijzon
der aan president Reagan, partij
leider Gorbatsjow, minister-pre
sident Lubbers en het CDA.
Voor de omstanders gaf ds.
Grandia bij het aanbrengen van
de stellingen een toelichting. Hij
zei, dat het een laatste poging
was om te voorkomen dat het ka
binet zou instemmen met de
plaatsing van kruisraketten. De
actie was een initiatief van de
kerngroep Amsterdam van het
Interkerkelijk Vredesberaad en
van de vredesbeweging 'Kerk en
Vrede'. Van deze laatste is ds.
Grandia voorzitter.
- In een advertentie vandaag in
een ochtendblad laten de studen
ten van de theologische hoge
school van de Gereformeerde
Kerken in Kampen weten, dat zij
vrijdag 1 november 'niet zonder
protest of speciale aandacht'-zul-
len laten voorbijgaan, "in de
hoop dat de Nederlandse rege
ring op deze dag zal besluiten de
48 kruisraketten niet te plaat-
Priesterraad. De priester
raad van het bisdom Rotterdam
sprak uitvoerig over het rapport
n de Nederlandse bisschoppen
voor de komende bisschoppen
synode in Rome. In dat rapport
wordt beschreven, wat het Twee
de Vaticaans Concilie hier heeft
uitgewerkt.
De priesters vinden, dat er
meer openheid en overleg moet
komen tussen Rome en Neder
land, ook bij benoemingen. Op
de komende synode moet niet de
nadruk vallen op wat hier alle
maal fout zou gaan, maar moet
'Rome' een goed beeld krijgen
van wat er in Nederland leeft en
zich ontwikkelt.
Remonstranten. De Remon
strantse Broederschap houdt op
zaterdag 23 november een 'bui
tengewone algemene vergade
ring van beraad' waarin de voor
gestelde wijzigingen van de ker
korde over 'levensverbintenis
sen' aan de orde komen.
De gedachte daarachter is, dat
niet alleen een huwelijksverbin
tenis aanspraak mag maken op
inzegening maar ook andere rela
ties tussen mensen. "De gelijk
waardigheid van relaties zou
moeten worden uitgesproken
vastgelegd. Discriminatie is voor
de Broederschap onaanvaard
baar". Zegt de werkgroep ""Rela-
ties' in een conclusie.
Wijziging van de kerkorde zou
betekenen, dat ook inzegening
van een relatie tussen homofiele
partners mogelijk wordt. Het is
niet de bedoeling, dat met het
landelijke beraad van 23 novem
ber het gesprek in de gemeenten
over de voorgestelde wijzigingen
wordt afgesloten. De beslissing
over de wijzigingen ligt bij de al
gemene vergadering van be
stuur.
Geloven. Pastoor Harding en
de gereformeerde predikant Van
der Kooi van Leimuiden en de
hervormde predikant Van der
Kamp van Rijnsaterwoude wil
len op 21 november beginnen
met een kring voor belangstel
lenden van rond 25 tot 40 jaar
over de vraag waar 'geloven' nu
eigenlijk goed is. Zij hebben
daartoe een oproep geplaatst in
een huis-aan-huis-blad. De kring
eenmaal per maand bijeen
komen.
In deze gesprekken komen
vragen aan de orde als: waar ma
ken christenen zich druk over.
wat heefl die bijbel te zeggen, je
kunt toch evengoed zonder gods
dienst leven, of toch niet. Dit
aanbod is niet bedoeld om men
sen aan een kerk te binden, maar
"om samen te zoeken naar zin
voor ons leven en hoop voor de
wereld".
Ma re kerk. De restauratie
van de Marekerk in Leiden - in
twee fasen uitgevoerd - is vol
tooid. De eerste restauratie be
trof voornamelijk de koepel, de
laatste het muurwerk aan de bui
tenkant en het interieur. In de
dienst van zondagmorgen 10 uur,
waarin dr. S. Meijers voorgaat,
zal de kerk officieel weer aan de
wijkgemeente 'Marewijk' wor
den overgedragen.
Ds. L. W. van der Meij
(Zaamslag) hoopt op woensdag
18 december intrede te doen in
de christelijke gereformeerde
kerk van Alphen aan den Rijn.
Op 3 december neemt hij af
scheid van Zaamslag.
Ds. D. A. Werner van de Ne
derlandse Protestantenbond in
Wassenaar heeft laten weten, in
april volgend jaar met emeritaat
(vut) te willen gaan. Hij is 22 jaar
voorganger in Wassenaar ge
weest
Jordaan. De franciscanen
kregen voor het eerst na de 'zes
daagse oorlog' van 1967 van de
Israëlische autoriteiten toestem
ming om - naar oude gewoonte -
op 31 oktober een openluchtmis
op te dragen op de plek waar vol
gens de overlevering Johannes
de Doper Jezus in de Jordaan liet
afdalen om hem te dopen.
Niet ver van Jericho waren gis
teren ongeveer driehonderd
mensen samengekomen om deze
mis mee te vieren. De plek ligt
binnen de veiligheidsgordel van
versperringen en bunkers op de
grens van Jordanië. Naar wordt
aangenomen, is de toestemming
het resultaat van het bezoek dat
premier Peres in februari aan het
Vaticaan heeft gebracht.
Prijs. De Robert Kennedy-
prijs (f150.000) voor mensen
rechten zal op 20 november wor
den uitgereikt aan de voorzitter
van de Wereldbond van Her
vormde en Gereformeerde Ker
ken. dr. Allan Boesak, de secreta
ris-generaal van de Zuidafri-
kaansc Raad van Kerken, dr. C.
Beyers Naudé, en de echtgenote
van de gevangen Nelson Mande-
la, leider van de Zuidafnkaanse
bevrijdingsbeweging African
National Congress. De drie zijn
felle tegenstanders van de apart
heid.
