Na acht jaar terug uit Argentinië
Kees en Marianne Vermeiden laten levendige gemeente achter
ZATERDAG 19 OKTOBER 1985
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 19
moeilijke tijd doorgemaakt. Na
de tweede regeerperiode en de
dood van Juan Peron volgden de
verwaifende jaren onder Perons
tweede vrouw, Isabel. Van rege
ren was geen sprake. Het land
was een speelbal tussen links en
rechts geweld. De democratie
was al ver te zoeken. Wat dat be
treft was de militaire machts
greep geen verandering, maar
slechts een volgend stadium in
de politieke ontwikkeling van
het land.
Kees Vermeiden: "Econo
misch hebben de militairen de
samenleving volledig laten vast
lopen. De buitenlandse schulden
zijn enorm toegenomen. De na
tionale industrie is grotendeels
om zeep geholpen. Maar ook op
andere fronten waren het magere
jaren. Sociaal en cultureel. Nu de
militairen weg zijn, leeft het land
geweldig op. Muziek, theater,
kunst, het bruist allemaal van le-
Toch heeft Argentinië nog een
lange weg te gaan vóór het echt
vrij is. Politiek staat president
Alfonsin nog steeds voor de drei
ging van nieuwe militaire ingre
pen. Hij moet diplomatiek ma
noeuvreren. Dat heeft hij tot nu
toe goed gedaan.
Een veel dieper liggend pro
bleem is het autoritaire karakter
van de Argentijnse samenleving.
Het onderwijs is nog helemaal op
oude leest geschoeid. Kinderen
wordt niet geleerd, zelfstandig
na te denken. Ze hoeven alleen
maar in te stampen. Onderwij
zers houden slechts monologen.
Die mentaliteit tref je in alle
geledingen aan. Ook in de kerk.
Echte democratie is altijd ver te
zoeken geweest. Daarom klinkt
ook zo vaak de roep om een 'ster
ke man'. Kerken die een aanspre
kende leidersfiguur naar voren
weten te schuiven kunnen verze
kerd zijn van een grote toeloop.
"Dat staat ons tegen", zegt Ver
meiden. "Wij vinden, dat je zo'n
offer niet kunt brengen als je
naar het evangelie wilt leven".
Ongeduld
Een ander kenmerk van de Ar
gentijnse samenleving is het on
geduld. "Er heerst veel conserva
tisme, maar als er iets moet ver
anderen moet het ook meteen ge
beuren. Men heeft er geen benul
van, hoe lang een ontwikkelings
proces kan duren. Dat zie je nu
ook bij de berechting van de mi
litairen. Er is geen begrip voor de
moeilijke positie van Alfonsin.
Hij heeft tijd nodig om orde op
zaken te stellen. Als hij te hard
optreedt, loopt de democratie
opnieuw gevaar".
De kerken hebben erop aange
drongen, dat de militairen een
open en eerlijk proces krijgen.
"We moeten niet toegeven aan
overhaaste wraakgevoelens.
Daar is deze samenleving niet
mee gebaat. Anderzijds moeten
de misdaden uit de periode van
de vuile oorlog ook niet worden
toegedekt. De berechting moet
vooral ten doel hebben, dat wij
als natie tot berouw komen over
wat er al die jaren is misgegaan".
(Van een verslaggever)
BUENOS AIRES (GPD) - "Tijdens de oorlog om de
Malvinas en by de eerste demonstraties tegen de mili
tairen werd ons duidelijk, dat we nooit helemaal Argen
tijnen met de Argentijnen zouden worden. En dat werd
ons ook zonder omwegen gezegd. Over de Malvinas
mochten we ons als buitenlanders geen oordeel aanma
tigen, en toen Kees als een van de eersten van onze
kerk meeliep met een demonstratie van de mensen-
rechten-beweging, werd dat in de gemeente niet begre
pen".
kerkverband zelfstandig van de
hulpverlenende kerken in Ne
derland (Gereformeerde Kerken)
en Noord-Amerika (Christian
Reformed Church). De kerk telt
elf gemeenten en negen evange-
lisatieposten.
Hoewel er itl alle gemeenten
nog een kern is van Nederlands
sprekende leden (meestal twee
de of derde generatie emigran
ten), is de IRA volop bezig een
Argentijnse kerk te worden. Al
leen in Tres Arroyes, waar Ne
derlanders negentig procent van
de kerkelijke gemeente uitma
ken, worden nog iedere week
Nederlandse diensten gehouden.
Op andere plaatsen gebeurt dat
nog maar incidenteel. Quilmes,
met slechts tien procent leden
van Nederlandse komaf, is het
meest 'verargentijnst'.
Kees: "Ons kerkverband is het
best te typeren als een voormali
ge emigrantenkerk, die door
evangelisatie is opengebroken
en nu meer en meer in de Argen
tijnse samenleving geworteld
raakt. Tussen de gemeenten be
staan nogal verschillen. Je kunt
in een bepaalde gemeente nog de
sfeer proeven van de Nederland
se gereformeerden zo rond
1950".
Evangelisatie
De gereformeerde zending
vroeg Kees Vermeiden naar
Quilmes te gaan om die gemeen
te in een periode van consolida
tie bij te staan en tegelijk iets te
doen aan evangelisatie.
Quilmes is voor de 37-jarige
dominee de tweede gemeente.
Hij had drie jaar in het Gelderse
dorp Geesteren gewerkt, toen hij
een brief van het Zuid-Amerika-
orgaan van de gereformeerde
zending onder ogen kreeg. Daar
uit bleek, hoe moeilijk het was,
predikanten te krijgen voor mis
sionaire dienst in Zuid-Amerika.
Kees en Marianne Vermeiden -
al jaren bijzonder geïnteresseerd
in zendingswerk - voelden zich
meteen aangesproken.
Na de gebruikelijke opleiding
aan het Zendingshuis in Oegst-
geest vertrok het gezin Vermei
den in 1978 naar Argentinië.
Kees: "Wij voelden ons snel
thuis. Cultureel gezien staat het
land dichtbij de Europese tradi
tie. Er is enorm veel invloed uit
gegaan van landen als Spanje en
Italië. De culturele schok waar
van je wel hoort van mensen die
naar Afrika of Indonesië gaan,
hebben wij niet gehad".
Wat wél een schok gaf, was de
confrontatie met de militaire die-
Kees en Marianne Vermeiden
sluiten eind dit jaar een verblijf
van acht jaren in Argentinië af.
Uitgezonden door de zending
van de Gereformeerde Kerken in
Nederland (zendende gemeente:
Sint Annaparochie, Friesland),
hebben zij in dienst van de klei
ne 'Iglesias Reformadas de Ar
gentina' (IRA) inhoud gegeven
aan het begrip 'missionaire assis
tentie' tussen kerken van twee
totaal verschillende continen
ten.
Marianne: "We hebben veel ge
leerd en gelukkig ook zelf iets
kunnen geven. Het fijnste is wel,
dat we ons werk kunnen over
dragen aan een Argentijnse col
lega. Het zou een slecht teken
zijn geweest, al§ de gemeente op
nieuw een beroep op Nederland
had moeten doen".
Quilmes, de gemeente die
Kees en Marianna hebben ge
diend, is een zuidelijke voorstad
van Buenos Aires. Het bestaat
uit een aaneenschakeling van on
derling sterk verschillende wijk
jes. Sommige tamelijk riant, an
dere troosteloos arm, vol met
houten en aluminium bouwsels,
die grote families herbergen op
een oppervlakte van misschien
tien of twintig meter. De wegen
van beton of asfalt houden daar
op en gaan over in modderpa
den.
Veel mensen zijn er eigenaar
van de grond waar ze wonen.
Hoé de woning er uitziet, zegt
niet zoveel in dit land. De meeste
mensen bouwen zelf, en als er te
weinig geld is, wordt de bouw
gewoon stilgelegd.
Dominee Kees Vermeiden:
"Aan de buitenkant kun je in Ar
gentinië meestal niet zien hoe
mensen het hebben. Een Argen
tijn kan heel arm zijn en toch
voor de omgeving de schijn op-,
houden dat het hem voor de
wind gaat". Een stad als Buenos
Aires is voor de oppervlakkige
bezoeker dan ook moeilijk te
doorgronden. Het Europese ka
rakter, de aanhoudende drukte
24 uur lang en de goed gevulde
etalages zeggen nog niets over de
kwaliteit van leven van de door
snee bewoners.
Emigratie
De gereformeerde kerk is
voortgekomen uit de emigratie-
golven van Nederlanders en
Zuidafrikanen aan het eind van
de vorige en het begin en midden
van deze eeuw.
De eerste gemeente werd in
1893 gesticht en in 1950 werd het
Je hoeft dus geen ambtsdrager te
zijn om je verantwoordelijk te
weten voor het reilen en zeilen
van gemeentewerk".
"Als het goed is, wordt er in
een gemeente nooit over dé kerk
gesproken. Want de kerk, dat
zijn we zélf'.
Een voorbeeld. Om financiële
zorgen te boven te komen, kwa
men een paar mensen op het idee
om het terrein rond het kerkge
bouw als voetbalveld te verhu
ren. De huur maakt nu een derde
van de inkomsten uit... "Dat ini
tiatief is tekenend voor onze ge
meente. Men wil niet financieel
van anderen afhankelijk zijn. Ie
dereen draagt naar vermogen
bij".
Beslag
De missionaire uitstraling van
de gereformeerden in Quilmes is
tegelijk de kracht én de zwakte
van deze kleine kerk. Kracht om
dat er een wervende invloed van
uitgaat op de omgeving. Zwakte
omdat het in de Argentijnse sa
menleving niet gewoon is, mee
levend lid van de kerk te zijn.
"Argentijnen zijn nominaal
rooms-katholiek. Ze willen wel
bij de mystieke sfeer van de kerk
horen, maar hebben er verder
niets voor over. Ze zijn heel fun
damentalistisch, maar dan zó,
dat het kerk-zijn volledig is los
gemaakt van het maatschappe
lijk leven. Onze manier van kerk-
zijn schrikt mensen af. Wij leg
gen te veel beslag op elkaar. De
kerk neemt in ons leven een te
grote plaats in, vindt men".
Toch is de gemeente van Quil
mes in velerlei opzicht door en
door Argentijns. Buitenstaan
ders zien het 'gereformeerde' er
beslist niet vanaf. De gitaar heeft
het orgel verdrongen. De tradi
tionele psalmen en gezangen
hebben veelal een Argentijns rit
me gekregen of zijn vervangen
door andere, in het gehoor lig
gende melodieën. De gemeente
leden omhelzen elkaar voor en
na de dienst op de bekende har
telijke manier die je alleen in La
tijnse landen vindt.
De gereformeerden staan in
een 'bufferpositie' tussen de au
thentieke Argentijnse protes
tantse kerken en de nog altijd
sterk op Europa of Noord-Ameri
ka gerichte lutheranen, baptisten
en andere emigranten- en zen
dingskerken. Ondanks hun ge
ringe aantal nemen ze in de oecu
menische verhoudingen sleutel
posities in.
Vermeiden kan goede vruch
ten daarvan tonen. Zoals de zeer
actieve uitgeverij 'Aurora', de ge
meenschappelijke theologische
faculteit 'Isidet' in Buenos Aires
en de organisatie voor mensen
rechten 'MEDH'. Gereformeerde
predikanten vervulden ook een
voortrekkersrol in de 'marsen
voor het leven', die in samen
hang met de oorlog om de Malvi
nas uiteindelijk het militaire be
wind deden wankelen en ten on
der gaan.
Lange weg
Argentinië heeft een heel
tatuur. Die kreeg een gruwelijk
hoogtepunt in de periode van
maart 1976 tot halverwege 1977.
Wat er toen allemaal is gebeurd,
begon bij de meeste Argentijnen
pas door te dringen toen in 1982
de eerste marsen voor de men
senrechten werden gehouden.
Eerst nog aarzelend, maar vooral
onder invloed van de Dwaze
Moeders steeds massaler.
Kees: "De Argentijnen ston
den in het begin vrij neutraal te
genover de militairen. Iedereen
was het geweld van de stads-
guerrilla beu. Het land verkeerde
in een volslagen impasse. Toen
de militairen met harde hand be
gonnen op te treden, was de eer-,
ste reactie van velen: het zal wel
nodig zijn. De excessen werden
gebagatelliseerd. Als de brand
weer uitrukt, let je toch niet op
het gras dat wordt vertrapt, zo
werd gezegd. Pas later is men
gaan zien, hoe grof het militaire
geweld uit de hand was gelopen.
Ik denk, dat jullie in Europa veel
beter geïnformeerd zijn geweest
over de situatie dan de meeste
Argentijnen".
Open
De gereformeerde kerk van
Quilmes is een kleine maar hech
te gemeenschap van zo'n 25 ge
zinnen. Het merendeel behoort
economisch gezien tot de mid
denklasse. Allerarmsten zal men
er niet aantreffen.
Kees Vermeiden typeert haar
als een 'erg open' gemeente. "De
mensen zijn flexibel. Ze zijn niet
bang om mee te doen aan ver
nieuwing of om naar buiten te
treden. Het nieuwe zendingsbe
wustzijn, dat zegt dat kerken er
niet voor zichzelf zijn maar voor
hun omgeving, slaat hier goed
aan. Het evangelie wordt ver
taald in maatschappelijke be
trokkenheid zónder dat de kern
van het geloof er minder accent
door krijgt".
De meelevendheid is sterk.
Dat gaat zo als je klein bent. "Ei
genlijk moet ieder gemeentelid
op een of andere manier een be
paalde verantwoordelijkheid op
Het gezin
Vermeiden, bij
hun huis in
Quilmes
(Argentinië). Drie
van de zes
kinderen zijn in
Argentinië
geboren
adoptiekinderen.
zich nehien. Door die voorwaar
de te stellen, hebben wij ook wel
mensen verloren. Maar we heb
ben toch ook gemerkt, dat dit
zuiverend werkt. Aan papieren
leden heeft niemand iets. De be
trokkenen zelf ook niet".
Het kerkelijke werk in Quil
mes kent vier takken: getuigenis
en dienst, onderwijs en ere
dienst, pastoraat en diakonaat en
onderhoud en administratie.
Voor elk van die vier onderde
len is een werkgroep verant
woordelijk. De voorzitters van
deze vier groepen vormen samen
met de predikant de kerkeraad.
Zelfs voor Nederlandse begrip
pen een uiterst vooruitstrevend
model, want een rapport waarin
een dergelijke gemeentevorm
voor de gereformeerde kerken in
eigen land werd aanbevolen,
heeft nauwelijks ingang gevon
den.
Kees Vermeiden: "De kerke
raad coördineert het werk en ver
tegenwoordigt de gemeente naar
buiten. Het eigenlijke werk ge
beurt door de vier commissies.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 dr.
M. de Jonge, 11.45 oec. studentendienst;
Marekerk 10 ds. S. Meiers, 5 ds. v.d.
Hoef (Bodegraven):
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Kool-
Oecumenische geloofsgemeenschap De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 dr. Dirk-
sen, 11.15 dr. Dirksen en pastoor Van
Well;
Bethlehemk. (Driftstr.) 10 ds. Dronkers;
Bevriidingsk. (Montgomerystr.) 10 ds.
K.J. Jansen H. Doop;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Schou
ten, 14.30 dr. Van Gennep bevestigd
kand. J. Mooij;
Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6)
10.30 pasteur D. Ribs;
jeugdkapel Vredeskerk 10;
jeugdkapel Bevrijdingskerk 10 A. Faas;
Wijk 'Stevenshof zie na geref. kerk.
Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst,
Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk.
dienst, morgen 10.30
Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 dr. v.d.
Zwaan;
Oude Vest 10 ds. Keijser (Utrecht);
Maranathak. zie herv. gem.;
Bevrijdingsk. 10 ds. Jansen, 5 ds.
Schouten;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds Ver
doorn;
Merenwijk zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 kand. Middelkoop;
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 dienst de
Woord, 5 ds. P. Houtman;
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds.
Den Hertog;
Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 lees-
dienst;
Geref. Gem. in Ned. (Bethl.kerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 pastor Delemarre;
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Koek;
Baptistengem. (O. Rijn 3) 10 ds. G. Bos
veld, 20 filmvertoning The Prodigal;
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
10 br. Dikkes;
Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5)
7.45 nam.
Zendingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21) 10 hr. v.d. Keur;
Evangeliecentrum-Pinksterbew. J.
Maasbach-Wereldzending (aula
Noachstr. 2) 10 evangelist Zijlstra;
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr. L. de
Haan;
Leger des Heils (hoek Vestestr./Groe-
nesteeg) 10 en 7;
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30
en 4, wo. 8.
Zevendedag-adventisten (Ontmoetings-
kerk Voorschoten) elke zat. 9.45 bijbel
studie, 10.45 predikdienst.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6)
10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Da
gen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en 11.20.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel)
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 9 en
10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat 7, zo.
9.30 en 11.30;
Steenschuur zat 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11);
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15;
Merenwijk zie herv. gem.;
H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
Raad van Kerken: elke di.av. 7-7.30 oe-
cum. avondgebed in oud-kath. k. Zoe
terw.singel.
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
Geref. Kerk
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. G. de
Vries;
Rk Kerk zat 7, zo. 10.30.
HA;
Kruiskerk 10 ds. Bogers;
Opstandingskerk 10 ds. Heijmans, 18.30
ds. Bogers;
G. Herderkerk 10 ds. Nieuwenhuis, 6.30
ds. Moei;
De Bron 9.15 ds. Moei, 10.15 ds. Tase-
laar, 6.30 ds. Mulder;
Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mulder;
Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Planetensingel) 9.30 ds. Ou-
wendijk, 6.30 ds. Dekker (R'dam);
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Wilschut,
6.30 opendeurdienst;
Salv.kerk 10 ds. R. v.d. Berg (Zeist), 6.30
ds. Verdoorn (Waddinxveen);
Geref. K. Vrijg. (aula chr. techn. school)
9.30 en 5 ds. Room;
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 hr. Buurman, 16.30 hr. Mollema;
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 16.30 ds. Van
Heteren;
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en
4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 evang.
Ramaker, 18.30 ds. W. Hessels;
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 hr. Strietman, 6.30 hr. Zuidam;
Volle-evang.gem('De Ark', Pr. Hen-
drikstr. 54) 10 hr. Van Steenis;
Pinkstergem. (school Batestein 16) 10.
Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7. laat
ste zondag van de maand 5 u. gezins-
dienst.
Remonstr. Kring (Van Mandersloostr.
Ka
11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Maasland (Waddinxveen), 18 ds. Goos-
sen (Waddinxveen);
Geret/Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas')
10.30 ds. Klijnsma;
Geref. Gem. 9.30 t
(Aagtekerke),
(Rotterdam).
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Molenaar (Zoetermeer), 6.30
ds. Wieman;
Salv.kerk en Bethl.kerk geen opgave;
Geref. Kerk 10 W.H. van den Berg, 6.30
ds. P. Huisman (Hazerswoude);
Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30
ds. Mouissie;
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30
leesdienst;
Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds. Kloek
(Soest);
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Vlasblom, 6.30 dr. Haitsma;
De Stek 9.30 ds. v. 't Hoff;
Geref. Kerk 9.30 ds. G. de Jong, 5 ds. v. 't
Hoff;
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Ribbers;
Geref. Gem. 9.30 leesdienst 15.30 ds. v.d.
Net;
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Z. de Graaf, 18.30 kand. De Reuver
(Nieuwerkerk a.d. IJssel);
Geref. Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds. W.A.
van den Berg (Bodegraven);
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 9.30 en 11.30;
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Roth-
fusz;
Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds. Wolt
huis (Heemstede), 5 kand. Abbink
(Hoofddorp);
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 kand. Van Mou-
rik (Goes);
Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boon
stra;
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 en 6 ds. Aarents HA;
Ontm.kerk 10 en 6.30 ds. Gebraad HA;
Hgrv. Gem. 'De Rank* (P. Groen-colle-
ge) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 9.30 drs. P. de Bruin (Oegst
geest), 5 ds. Kersten;
Rk Kerk zat 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. Vroegin-
dewij;
O. Kerk 10 ds. Van Sliedregt, 6 ds. Sjol-
lema:
Ichthusk. 10 ds. S. de Jong, 5 ds.. L. Ro
mein (Rotterdam);
Pniëlk. 9.30 ds. Sjollema, 6 ds. Van Slie-
rendrecht;
aula Bestevaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds.
Hovius;
Overduin 2.15 ds. H. van den Beid;
Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-
college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds. Nau-
ta (Leiden);
Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds. Kersten, 5
hr. P.C. v.d. Bos;
Triumfatork. 9.30 ds. Damsma (Rijns
burg), 5 ds. Heule (Wassenaar);
Geref. K. Vrijg. 9.30 en 5.30 ds. Heida;
Ned. Geref. K. 11 en 7 ds. Janse;
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Slagboom;
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5
ds. Van den Beid;
Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5.
Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5.
Volle-evang.gem. ('Tripodia') 9.45.
Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ds. J.A. Visser, 19.30 ds. Visser zen
dingsavond;
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. 10 ds. Sybrandy (Den Haag), 7 dr.
VUjn (Voorschoten);
Geref. Kerk 10 dr. Bade, 7 dr. Vlijm
(Voorschoten);
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 ds. Knorth HA;
Hoofdstr. 10 ds. Stegeman HA;
Scheppingsk. 9 en 10.30 hr. G. Gere-
lings;
Leythenrode
Elis.ziekenhuis 10 rector Vijftigschild;
Baptgem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de
Vries;
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Weg-
eriff (Nieuwkoop);
Geref. Kerk 9.30 ds. Gesink (Noord-
wijk), 7 ds. Nieuwenhuis (Alphen);
"Rk Kerk zat. 7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
Oostinga (Sliedrecht);
Pauluskerk 10 ds. Van der Broek (Gha
na), 19 ds. De Gelder;
Geref. Kerk 10 ds. J. van Veert (Soest), 5
ds. R.E. van der Wal (Hillegom);
Geref. K. Vrijg. 10 30 ds. De Putter,
16.30 leesdienst;
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 ds. Vos,
17 prof. Troost (Amsterdam);
Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. Slofstra;
Geref. Gem. 10 en 16 leesdienst;
Evangeliegemeente (Ooievaarstr. 27a)
9.45 hr. Brands HA;
Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en
11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.45;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Kielder (Vianen), 18.30 ds. Van Leusden
(Leidschendam);
Geref. Kerk
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst des
Woords, 2.15 ds. Vlietstra (Zeist);
Remonstr. Gem. 10 ds. H.J.J. van Wave-
ren (Haarlem);
Evang. gem. (Kruispunt, Kennedylaan
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Geuzen (Noorden), 18.30 ds. Ouwendijk
(Oudshoorn-Ridderveld);
Geref. Kerk geen opgave;
Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 en
19 ds. Ten Voorde;
Geref. Kerk 9.30 ds. Rang, 16.30 ds.
Wijngaarden;
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Procee
(Opperdoes):
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Jansen
(Werkenhoven), 19 ds. v.d. Kamp (Bleis-
wijk);
Geref. Kerk (W. Verlaat)
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. Keuning HA,
5 ds. H. Visser;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Hemstede (Lei
derdorp) HA 5 ds. Van Bruggen (Wasse
naar) HA;
De Rank (Golfbaan) 10 kand. Van
Vreeswijk;
Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10
ds. Kuiper HA;
Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Roosjen, 19 ds.
Kuiper;
Stichtingskerk 11;
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30
drs. Uitenweerde (Naaldwijk);
Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30;
Binnen zat. 7, zo. 8,10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds.
v.d. Meij HA;
De Zilk 10 ds. Hemmes (Oegstgeest);
Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30;
De Zilk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. P. Sierat;
Pauluskerk 10 ds. Da Costa;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Sten-inga, 7 ds. Elgersma (Noordwijk);
Geref. Kerk 10 ds. F.L. v.d. Bom;
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 8.45 en 4.30 ds. De Putter;
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
ds. De Lange, 16 ds. Biewenga (Zoeter
meer);
Van Wijckerslooth 4 dr. D. Bakker;
Endegeest 10 ds. Friedrich;
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4;
Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
B.30 en
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. Geerling (Leeuwar
den);
Geref. K.
Remonstr. Gem. geen dienst;
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11;
Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
en 19 ds. Van de Kamp,
Chr. Geref. K. 9.30 dienst des Woords,
2.15 ds. Bouw;
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Van Niel, 5 ds. Wagter,
jeugddienst;
Bethelkerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. Christ;
Geref. Kerk Imm.kerk 9 en 10.30 ds. Czi-
ria, 5 ds. Damsma;
Mar. kerk 9 en 10.30 ds. Baayen, 5 ds.
Cziria;
Ger. Kerk. Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter;
Chr. Geref. K. 9.30 dienst des Woords, 4
ds. Van Sorge;
Evang. Christengem. (aula mavo) 10 hr.
Frinsel, 19.30 zendingsavond, Katwij-
kerweg 15;
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 ds. Van
Chr. Geref. K. 10 ds. Aarnoudse, 5 ds.
Peels (Zoetermeer),
Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) geen
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Batelaan
(Voorschoten), 18.30 ds. Meijers (Lei
den);
Geref. Kerk
Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen, 6.30 ds. Kattenberg (Den
Helder);
Geref. Kerk 9.30 ds. Oegema, i8.30 hr.
Kattenberg (Den Helder);
Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst, 4 ds.
Heida;
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. C.J. de
Jong;
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Zwart HA;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
Blanken HA;
Hulp en Heil (Schakenbosch) 10 ds. Ver-
heule;
Herv. evang. op geref. grondslag (Lucas-
college, Beeth.laan) 9.30 ds. Verduin
(Zeist), 16.30 ds. Schaap (Arnemuiden);
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Schoot HA, 19 ds.
Blanken;
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10.15 en 4.3(1
ds. Boxman;
Aulagemeenschap Noordhofland geen
dienst;
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30;
M. Godskerk. zat. 7, zo. 10.
Kerk van Engeland (British school iri
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15»
anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk,
9.30 ds. Jongerden (Veenëndaal), 5 ds.
Vermaat (Veenendaal);
Hoeksteen 9.30 ds. Schaap. 18.30 kand.
C. van Vrees;
Bethelk. 9.30 ds. Abma (Gouda), 6 ds.
Maasland;
Imm.kerk 10 ds. Verdoorn, 5 kand. uyt
de Willigern (Nieuwerkerk);
Geref. Kerk Kruisk. 10 en 5 ds. De moor;
Ontm.kerk 10 ds. Veldhuizen (Schoon
hoven):
Remonstr. Gem. 10 hr. Kakerke (Soest).'
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis
HA, 5 ds. Muis;
Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30,10 en 11.30.
(Vlaardingen);
Kievietk. 10 dr. Van Bruggen;
Messiask. 10 ds. AA.C. van Dorp (He-
verlee, België);
Dorpscentrum 9.30 dr. Van Trigt (Mid-
delharnis);
Geref. Kerk Zijllaan 10 drs. Lutmers
(Den Haag); 17 hr. Vreugdenhil (Koude
kerk a.d. Rijn);
Zuid (Bloemcamplaan) 10 dr. C.C. van
- de Kamp;
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 prof.
dr. Van Goudoever (Amstelveen);
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 hr.
Goedhart (Nieuwkoop), 6.30 drs. Blenk
(Amsterdam);
Geref. Kerk 9.30 ds. M.J. Aalders, 6.30
drs. Jaspers Focks (Oude Wetering);
Ned. Prot. Bond (De Wijk) 10.30 ds. De
Clerq;
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hulp-
pred. J. de Haan;
Geref. Kerk geen opgave.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 oe-
cum. dienst t.g.v. Casa Materna-week;
Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10;
Meerburgkerk H. Rijndijk zat 7, zo. 10
111.30;
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 kand.
Schippers (Papendrecht), 18.30 hr.
Noordmans (Benschop);
Geref. Kerk 10 ds. Van Wallinga (Leider
dorp), 6.30 dr. Fernhout (Alphen a.d.
