Orson Welles: deuk in de Amerikaanse droom Twintigjarig bestaan Hilversum 3 Schepper van 'Citizen Kane' KIJK UIT VRIJDAG II OKTOBER t!l8j RADIO-TV-KUNST PAGINA 23 Disc-jockeys van "t eerste uur blikken terug HILVERSUM (GPD) - Hilversum 3 viert vandaag zijn twintigste ver jaardag. De grens der volwassen heid is nog niet bereikt, maar de pubeijaren zijn duidelijk voorbij. De programma's zijn inmiddels ook op FM te beluisteren in stereo, en de zendtijd is aanzienlijk uitge breid. Twee disc-jockeys die hun sporen in het radiowezen verdiend hebben, blikken terug. Neem Herman Stok. Hij begon al in 1950 bij de VARA met zijn eerste radioprogramma en mag derhalve een van Hilversums eerste DJ's ge noemd worden. Van 1956 tot 1965 presenteerde hij het popprogram ma 'Tijd voor teenagers', dat een unicum was doordat de platen voor het eerst in de geschiedenis van de radio door iemand werden aangekondigd. Met de komst van Hilversum 3 leek het een uitgemaakte zaak dat Stok een dergelijk popprogramma op de nieuwe zender zou presente ren, wat ook gebeurde. Stok: „Ik heb me nooit beziggehouden met het singletjeswerk, alleen maar met lp's. Gewoon, omdat ik die singles geld-uit-de-zak-klopperij vind. Het is toch doodzonde om vijf gulden neer te tellen voor een plaat die je een week later op een verzamelelpee van een tientje kunt kopen. Ik propageer altijd lp's. Dat heb ik meer dan tien jaar gedaan in de LP-toptien, het latere program ma Mix". In 1975 stopte Herman Stok met de presentatie op Hilversum 3, om dat hij zichzelf, naar eigen zeggen, te oud vond voor dat station. Stok: „Weet je, die zender is toch voor jongere mensen, met een brede in teresse in popmuziek. Ik had het gevoel dat ik als oude rot op den duur zo kritisch werd dat ik niet meer openstond voor nieuwe in vloeden en stromingen. Dan krijg je al snel datje als een kritische ou we lui negatief oordeelt, en dat is verkeerd. Nu ben ik een van de eer sten die de nieuwe stromingen wil oppakken en op de radio wil heb ben. Bij de VARA gebeurt dat heel duidelijk in de Popkrant en bij de Verrukkelijke Vijftien. Jong Ne derlands talent krijgt daar een kans en dat vind ik heel belang rijk". „In de beginjaren van Hilversum 3 was de VARA veel commerciëler dan tegenwoordig. We draaiden al les, als het maar populair was. In 1980 en 1982 hebben we een duide lijke en bewuste keuze gemaakt voor de minder bekende groepen en hits, waardoor het luistercijfer bij de VARA gedaald is. Dat is dan de prijs, maar kwaliteit staat voor op". Hilversum 3 begon zijn uitzen dingen in mono. De DJ werkte al tijd met een technicus die de plaat op de draaitafel legde. Zelf mocht hij alleen maar aankondigen. Nu is daar enige verandering in geko men, mede door de DJ's die eerst bij de piratenzenders (Veronica, Caroline, Noordzee) hadden ge werkt en daarna bij Hilversum 3 in dienst kwamen. Deze 'vrije jon gens' onder de DJ's vormden een andere generatie programmama kers, die zelfstandig met de tech niek bezig was. Jingles De man die hierbij zeer roldoor- brekend heeft gewerkt is Willem van Kooten, beter bekend onder zijn pseudoniem Joost den Draayer. Deze op zijn minst eigen zinnige DJ startte zijn carrière bij de zeezender Veronica, waar hij in 1961 binnenkwam als copywriter. Dat vak hing hij al gauw aan de wilgen en in 1963 werd hij pro grammaleider bij Veronica, waar hij vervolgens in 1969 vertrok om bij Hilversum 3 te gaan werken. Zijn uurtje tussen zes en zeven 's avonds zal menigeen vers in het ge heugen liggen. Terwijl Nederland aan tafel zat, mocht 'Joost niet eten'. Van Kooten: „Nou zeg, dat was nog al wat hoor. Elke dag radio, op hetzelfde uur, door dezelfde per soon. Dat hadden ze in Hilversum nog nooit meegemaakt. Ik vond het niets bijzonders. Een DJ moet draaien. Goed, ze wisten van niks in Hilversum, nog niet trouwens. Zelf platen opleggen: deden ze niet. Koptelefoons: werkten ze niet mee. Jingles: nooit van gehoord. Terwijl ik die dingen al in 1964 bij Veronica had bedacht. Ik werkte al jaren met zo'n jingle-machine. Toen ik die op Hilversum 3 ben gaan gebruiken, vonden ze dat in eens prachtig". „De commercials, nog zo'n ver haal. 'Nee', zeiden ze in Hilversum, 'dat kan niet. Reclame is vies'. Tot ze zagen dat Veronica geld bleek te verdienen aan die spotjes. Prompt komt in 1967 de STER op de radio. Ik had dat op een gegeven moment wel gezien hoor". „In Hilversum gebeurt alleen maar wat onder druk van buitenaf. Hilversum toont geen initiatief, dat zie je nu ook weer met de opkomst van satelliettelevisie. Zonder dat zaten we nu nog steeds om half elf al zonder tv. Door die satelliet wil len ze nog wel eens doorgaan tot half een". Al met al mag men concluderen dat het verdwijnen van de zeezen ders het muziekgebeuren op de Nederlandse radio enorm heeft beïnvloed. Hilversum 3, dat daar voor een duchtige concurrent aan de piraten had, kwam erdoor tot bloei. De commercie deed zijn in trede op de Hilversumse zenders en het fenomeen pluggen werd ook op Hilversum 3 een bekend ver schijnsel. Herman Stok is tevreden over de ontwikkelingen op de pop zender. Willem van Kooten daaren tegen wil er niets meer mee maken hebben: „Hilversum 3 is een voort zetting van Hilversum 1 en Hilver sum 2. Allemaal geleuter". 'Ik Jan Cremer' wellicht in tent Sterrenshow HILVERSUM (GPD) - Bij de NOS wordt onderzocht of het technisch mogelijk is de roek-opera Ik Jan Cremer tegen het eind van het jaar onder te brengen in de circustent van waaruit de Willem Ruys Ster renshow zal worden uitgezonden. De VARA heeft geen beswaren tegen het gebruik van de tent, om dat tussen de uitzenddata van de Sterrenshows steeds drie weken liggen. Gedurende de tweede week van die periode zou de rockopera dan zes maal kunnen worden opge voerd. Tot eind november draait Ik Jan Cremer overigens door in achtereenvolgens Nijmegen, Gro ningen, Heerlen en Eindhoven. Daarna komt eventueel de Sterren show-tent aan de orde. H. DE BEAUFORTPRIJS - De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft een prijs inge steld voor literair-historische bio grafieën of autobiografieën. De prijs van drieduizend gulden, die eens in de driejaar zal worden toe gekend, krijgt de naam 'Henriëtte de Beaufort-prijs'. Jonkvrouwe A.H.M. Laman Trip-De Beaufort heeft bij haar overlijden de Maat schappij een som gelds nagelaten, waarvan de prijs kan worden toe gekend. (GPD) - Orson Welles, schep per en 'alter ego' van 'Citizen Kane' die al decennia lang tot 'de beste films aller tijden' ge rekend wordt, is gisteren in zijn huis in Hollywood overle den. Op 6 mei van dit jaar had hij als een vaderlandse groot heid zijn zeventigste verjaar dag mogen vieren. Dat lag helemaal niet zo voor de hand, want al was het dan 45 jaar geleden, Welles had met 'Citizen Kane' geweldig tegen 'de Ameri kaanse droom' geschopt en was daarin één van de eersten geweest. Zijn knarsend ironische voorstel ling van Amerikaanse onderne mersgeest in de door hemzelf ge speelde figuur van de machtige krantenmagnaat Charles Foster Kane kwam met name hard aan bij het Hearst-concern. De kranten William Randolph Hearst gin- (foto AP) gen voorop in het jarenlang dood zwijgen van Amerika's meest ei genzinnige theaterkunstenaar. Het eerherstel kwam pas in 1975 met de grote prijs van het Ameri can Film Institute, hem toegekend wegens zijn onweerlegbare ver diensten als film- en toneelacteur, als regisseur, scenarioschrijver en als producent. De naam Orson Welles: dat is niet alleen de van zichzelf ver vreemde geweldenaar Kane die op het sterfbed zijn gefrustreerde jeugdliefde belijdt met het zwakjes fluisteren van de naam 'Rozeknop- je', dat is ook de kindermoorde naar Harry Lime (The Third Man) tussen de puinhopen van Wenen in 1949. En in beide films ligt het zelf beklag besloten van „de man die nooit volwassen werd. De wereld om hem heen werd volwassen, en smoorde hem". In 'The Third Man' van Carol Reed wordt eens te meer duidelijk hoe Orson Welles zijn voorliefde voor sinistere uitstraling met bolle, kwaad zoekende ogen heeft gecul tiveerd. En heel dikwijls zag men hem in zijn favoriete zwarte cape verschijnen. In de loop van zijn ruim veertigjarige carrière als ac teur en televisie-verschijning (on der meer bij de presentatie van een serie griezelverhalen), zou hij steeds meer gaan lijken op een kruising tussen Macbeth, Mefisto en Blauwbaard. Mars George Orson Welles, op 6 mei 1915 geboren ip Kenosha in de staat Wisconsin, was de zoon van een welgestelde uitvinder en een beeldschone concertpianiste. Op een leeftijd dat andere kinderen pas leren lezen declameerde de jonge Orson al Shakespeare en ensceneerde eigen toneelstukken. Als jongen bereisde hij de hele we reld en op 16-jarige leeftijd stond hy in Dublin al op de planken. In 1936 werd hij regisseur bij het Ne gro People's Theatre in New York waar hij zijn beroemde neger-ver sie van Macbeth uitbracht (twaalf jaar later volgde zijn film van dit stuk van Shakespeare). Toen al bleek dat Orson voor zichzelf niet de gemakkelijkste wegen zou kie- Op een keer werd hem de voet dwars gezet door een theaterdirec teur die de opera 'The craddle will rock' te links vond. Vlak voor de voorstelling kreeg de groep geen toestemming op te treden. Welles verzamelde daarop zijn. publiek en voerde de circa 2000 mensen in een historische mars door de stad naar een andere schouwburg, waar de voorstelling alsnog door kon gaan. Paniek Hoezeer Orson Welles streefde naar ongewone vormen van thea ter bleek pas goed in 1938, toen hij als 23-jarige radio-medewerker heel Amerika de stuipen op het lijf joeg met zogenaamde 'nieuwsflit sen' over de landing van marsman netjes. De berichten maakten deel uit van een zeer geraffineerde hoorspel-bewerking van 'War of the Worlds', van H. G. Wells. Het effect was zo griezelig dat duizen den mensen hun huis uit vlucht ten. De ware bevestiging van Welles' roem kwam in 1940 met zijn de buut als filmregisseur, filmacteur en filmscenarioschrijver: 'Citizen Kane'. Overrompelend waren vooral de ongewone vormgeving met niet-chronologische vertel trant en de verrassende scherpte van de fotografie in de diepte. Door die bijdrage van cameraman Gregg Toland konden de beelden meer la ten zien dan het oog tegelijk kan waarnemen, net als buiten de bio scoop. Ondanks de woedende reac ties kreeg Welles een Oscar voor het script en twee nominaties voor spel en regie. In de loop van de ja ren is Citizen Kane steeds meer on derwerp van studie geworden. Bij zijn tweede film in 1942, 'The Magnificent Ambersons', (de enige film van hemzelf waarin hij niet meespeelde) kwamen de eerste moeilijkheden. Welles was er de man niet naar zich te voegen naar de eisen van de grote studio's in Hollywood, zeker niet nadat hij aanvankelijk bij RKO een onge kende vrijheid genoten had voor het maken van zijn dierbare eerste ling. Zijn latere films zouden dik wijls onder chaotische omstandig heden tot stand komen en van wis selende kwaliteit zijn, soms mede doordat er genadeloos in gesneden was. Toch kreeg de cineast nog waardering voor bijvoorbeeld 'Othello' (1951), 'Touch of Evil' (1958), 'The Trial' (1962, naar 'Het proces' van Kafka) en 'The Immor tal Story' (1968). King Lear Na afwisselend in Amerika en Europa (veel in Spanje) gewoond te hebben, keerde Orson Welles in de jaren zeventig voorgoed naar zijn geboorteland terug met zijn in tussen derde echtgenote, een Ita liaanse gravin. Eerder was hij ge trouwd geweest met de filmster Ri ta Hayworth uit zijn huwelijken zijn twee dochters geboren. De laatste jaren werkte hij aan zijn ei gen filmversie van Shakespeare's 'King Lear'. Exposities De Wasnar-groep exposeert van 15 t/m 23 oktober in de Wasse- naarse galerie van Henk de Greef uiteenlopend werk (schilderyen en plastieken) met als thema bal let/beweging. Ieder lid van deze groep beeldende kunstenaars uit Wassenaar heeft op dat thema, naar eigen inzicht maar wel geza menlijk werkend met dezelfde materialen, zijn of haar visie op gegeven. Aan deze tentoonstel ling nemen deel: Eliseo Bala- guer, Gerda Edelaar, Coksje Gautier, Daatje Gemke, Theo de Haan, Frieda Kortekaas, Reini Poppema, Ingrid Unger en Lo- retta Whitcomb. De opening van de expostie heeft morgenmiddag plaats. Het natuurgebied De Peel vormt de voedingsbodem voor de schilderkunst van Pieter Ver stappen. In aquarel en olieverf geeft hij het natuurleven in dit gebied weer. Deze jacht- en na- tuurschilder exposeert tot en met 7 november in Auberge De Kieviet. Men kan op deze exposi tie, die zondagmiddag wordt ge opend, dagelijks, behalve op maandag, terecht van 9.00 tot 12.00 en van 15.00 tot 19.00 uur. LEIDEN De Lakenhal - 'MSG 200 jaar', t/m 3/ 11; t/m 27/10 Eigen collectie moderne kunst, di t/m za van 10-17 uur, zo van 13-17 uur. Ars Aemula Naturae - Ben Haver, aquarellen, t/m 13/10; di t/m do van 10-12 en 19.30-22 uur. Prentenkabinet - portretten en straat foto's van Herman Berssenbrugge, tl m 15/10; di t/m vr van 14-17 uur. Galerie Denise Stephan - Bakker- steeg, Hans Beuning, kleuretsen en Peter Kortekaas, plastieken, 14/10 t/m 17/11; vr t/m zo van 13.30-17.30 uur. Art tea house De Oude Ryn - Stille Mare, Annie Gordijn, etsen en teke ningen, t/m 10/11; ma 12-18 uur, di t/m za 10-21 uur, zo van 11-21 uur. Het Leids Beleg - Hooigracht, foto's van Frans Rombout, t/m 16/10; ma t/m za van 9-18 uur. Universiteitsbibliotheek - 'David en Felix Lopez de Haro 1627-1694, boek verkopers op het Rapenburg over de Academie', t/m 27/10; ma t/m vr van 8-17 uur. De Galerie Le Pigeon - gouaches van Ans Wortel, tot 30/10; woe t/m za van 12-16.30 uur. Trommelaar (Apothekersdijk) - Schil deryen Margriet v.d. Poel dag. beh. zo. van 17.30-20.30 uur. Piggelmee (Jan Vossensteeg) - Schil derijen Lidie Bossen, t/m 1/10, ma t/m za 9-18 uur (do tot 21 uur). Museum Boerhaave - 'Balans van een eeuw', t/m 31/12; di t/m za 10-17 uur, zo 13-17 uur. Ars - Pieterskerkgracht, aquarellen Ben Haver, t/m 13/10; di t/m do 10-12 uur en van 19.30-22 uur, za en zo van 13-16 uur. Leythenrode - Romantische schilde ryen van Henny A. Rotteveel-Ver- straate 'Harv', tot 1/11; dag. 10-20 uur. landsen, aquarellen en olieverf, t/m 6/ 11; di t/m vr van 14-18 uur, za van 9- 12.30 uur. Het Oude Raadhuis - Hetty Geursen, collages, pen- en potloodtekeningen, tot 24/10; woe, do, zo 14-16 uur, di 19- 21 uur, za van 10-16 uur. Galerie De Pomp - Anneloes Groot, schetsen rond platbodems, Wiytze en Inine Kylstra, keramiek, tot 17/10; woe. 10-12 en 14-16 uur, do, za, zo, van 14-16 uur, di van 19-21 uur. NOORDWIJKERHOUDT Leeuwenhorst Congrescentrum - Frank Gude, werken in olieverf met als thema beweging in de sport, tot jaar geleden op. Wouter van Bemmel (Trompet), Willem van Manen (trom bone) en Rutger van Otterloo (alt- en baritonsax) zijn de overige blazers. Jan Kuiper speelt gitaar en Eric Cal- mes (bas) en Don Mumford (drums) vormen het ritmeduo. Future Shock brengt moderne jazz met latin-fun- kritmen. Hot House houdt tegen woordig huis in het LAK, Cleveringa- plaats 1 in Leiden. Aanvang 21.00 uur. Een optreden van Laissez Faire, een uit acht leden bestaande swingforma tie uit Amsterdam, luidt het begir het r t in r Jazz on Sunday. Met drie saxofonisten, een trombonist en trompettist wordt een mengeling van jazzrock, Latin, mainstream en swingmuziek ge speeld. Jazz on Sunday is gevestigd Leiden ALPHEN Galerie Alba - wandkleden van And- rée le Coultre, Janna Doebele .en Bet ty Hubers; porselein van Leen Quist, t/m 20/10; vr, za en zo van 10-20 t OEGSTGEEST Huys Dever - Overzichtsexpositie Joop van Bommel (aquarel en pastel) t/m 20/10, di t/m zo van 14.00-17.00 Concerten KLASSIEK Het eerste koffieconcert van K&O in het nieuwe seizoen wordt zondagoch tend verzorgd door een Leids trio. De uitvoerenden zijn Henk Briër (piano), Henny Ravestein (viool) en Hans tasiestücke op.73, klarinet en piano), Clara Schumann-Wieck (Zwei Ro manzen op.22, viool en piano), Grieg (Sonate in c kl.t., op.45), Poulenc (So nate voor klarinet en piano) en Khat- chatoerian (Trio voor klarinet, viool en piano). Het concert begint om half twaalf, maar de koffie staat vanaf elf uur klaar, klassiek café van de Stichting Burcht een recital: Hy zal werken vertolken van o.a. Mozart en Telemann. Dit zon dagmiddagconcert begint om vier door. Engelse groepen als en Aswad. De groep speelt vrijdag avond in het Leids Vrijetijds Cen trum. Aanvang 23.00 uur. thers komt steelgitarist 'Sneeky' Pete Kleinow samen met o.a. Skip Battin morgenavond naar het Lido De Canyon Drive t voorprogramma. The Original Talkatives werden vorig jaar vierde in de Grote Prys van Ne derland. Ze maken opgewekte, dans bare muziek en hadden al enig succes met hun eerste single 'Pickin Up'. De opvolger 'Waiting by the telephone' is inmiddels verschenen. De groep van zeven personen, waaronder drie Van Dongens, speelt zaterdag in Het Kas teel in Alphen aan den Ryn. Aanvang 21.00 uur. Hot House opent het seizoen met Fu ture Shock. Tenorsaxofonist Marten van Norden richtte deze groep een Schouwburg vr 11, 20.15 uur. Jan Blaaser solo in 'Klapstoel'. za 12, 20.15 uur, Henk van Ulsen en Rick Nicolet in 'Het beest uit de jungle'. di 15, 14.30 en 20.15 uur, Schaduw- poppentheater uit 'China: Tang Shan. woe 16, 14.30 uur, Dolle Domme Da metjes, voor kinderen van 4-8 jaar. LAKtheater vr 11, za 12, 20.30 uur, Dansproduktie 'Vertigo'. zo 13,15 uur, Cees Brandt: 'Keetje Ba ba en de tijdrovers', voor kinderen van 6-12 jaar. woe 16, do 17, 20.30 uur, Dansgroep Klim met 'Beeld in bedrog' en 'In du- bio'. Microtheater za 12, première, 20.30 uur, Imperium speelt 'Een avond uit' van Pinter. again, Louder' 'Want wij weten niet wat wy doen'. woe 16,14 uur, do 17, 20 uur, De Hof stad Operette met 'La Perichole' van Offenbach, m.m.v. Het Amsterdams Promenade Orkest o.l.v. Hans van den Hombergh. Koninklijke Schouwburg za 12 t/m do 17,20.15 uur, Haagse Co rned ie met 'De bruiloft van Figaro' van Beaumarchais. Nederlands Congresgebouw zo 13, 20.15 uur, Balletgala -van het jaar, sterren van het Bolshoi en Kirov Ballet met o.a. Nadezjda Pawlowa. vr 18, 20.15 uur, Residentie Orkest. theater uit China: Tang Shan. woe 16, 20.15 uur, Residentie Orkest met kamermuziek. Amsterdam Carré vr 11, za 12, zo 13, 20.15 uur, Ballet de Györ. ma 14, 20.15 uur, Astor Piazzolla. vanaf di 15,20.15 uur, zo alleen 14 uur, beh. ma, 'Mimicrimi' van Guus Vleu gel, Ruud Bos, Barrie Stevens. Concertgebouw za 12, gr. zaal, 20.15 uur, Nederlands Philharmonisch Orkest o.l.v. Antoni Ros-Marba. vr 11, kl. zaal, 20.15 uur, Asko Ensem- bo o.l.v. Lucas Vis en Dennis Cohen, za 12, kl. zaal, 20.15 uur, Lani Poulson, mezzosopraan, Susan Winckes, pia- zo 13, kl. zaal, 20.15 uur, Margarita en Olga Malinova, piano. Cultureel Centrum Amstelveen vr 11, za 12, 20.15 uur, Sjoukje Hooy- maayer en Manfred de Graaf in 'Het hemelbed' van Jan de Hartog. di 15,20.15 uur, Brasil Tropical 'Ama- moeder' van Marsha Norman. Nieuwe De La Mar Theater vr 11, za 12, 20.15 uur, zo 13, 14 uur, 'Veel succes, mevrouw' van Ted Wil lis, met o.a. Kitty Janssen en André v.d. Heuvel. di 15 t/m zo 20, 20.15 uur, zo alleen 14 uur, 'Gekortwiekt' van Lezley Ha- vard. Stadsschouwburg di 15,19.30 uur. De Nederlandse Ope rastichting met 'Pique dame' van Tsjaikowsky. Rotterdam Den Haag Circustheater za 12,19.30 uur, De Nederlandse Ope- rastichting met 'Pique Dame' van Tsjaikowski, m.m.v. Het Nederlands Philharmonisch Orkest o.l.v. Edo de Waart. zo 13,20.15 uur, Djazzex, Modern Jazz Dance Company. ma 14,20.15 uur, Het Nationale Ballet 'Adagio Hammerklavier' 'Say it Adèle Bloemendaal: 15 en 17 ok tober in het Rotterdamse Luxor- theater. De Doelen vr 11, za 12, alle zalen, Pandora's Mu sic Box. do 17, gr. zaal, 20.15 uur, Brasil Tropi cal 'Amazones'. do 17, kl. zaal, 19.30 uur, sprookjes en vertellingen met muziek: 'De Nachtegaal' en 'L'histoire du soldat', verteller: Lieuwe Visser, muzieken- semble Nederland o.l.v. David Porce- lijn. Theater Zuidnlein vr 11,20.15 uur, Rick Nicolet en Henk van Ulsen 'Het beest uit de jungle', di 15, 20.15 uur, 'Nacht, moeder', Lin da van Dyck'en Ann Hasekamp. woe 16, 20.15 uur, Djazzex, Modern Jaxx Dance Company, do 17, vr 18, 20.15 uur, Haagse Come- die 'In wankel evenwicht' van Albee. Luxor Theater zo 13, 20.15 uur, 'Gekortwiekt' van Lezley Havard. ma 14, 20.15 uur, Scapino Ballet, di 15, do 17, 20.15 uur, Adèle Bloe mendaal met haar nieuwe show 'In korte broek'.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 23