Vreemde noten: pijnpit en ginkgo
HOBBY
Oud-scheepsbouwer Hakvoort
werkt nu op mini-formaat
Wie beslist over inzet kruisraketten?
'Ruzie' Van den Broek en De Ruiter 'om niets'
Onrust Baskenland
na Franse moorden
Lekkende goot nat repareren
VRIJE TIJD
VRIJDAG 27 SEPTEMBER 1985
PAGINA 19
DEN HAAG - „Het gaat eigenlijk
om niks". Zo kwalificeerde goed
ingelichte defensiebronnen het
verschil van mening tussen minis
ter De Ruiter en zijn collega van
buitenlandse zaken Van den Broek
over de presentatie aan de Tweede
Kamer van het met de VS af te slui
ten verdrag, waarin de plaatsing
van Amerikaanse kruisraketten op
Woensdrecht wordt geregeld. Over
de inhoud van dat verdrag zijn bei
de bewindslieden het eens; de
twee landen hebben na maanden
lange voorbereiding in mei al over
eenstemming bereikt over de tekst
door
Hans Geleijnse
De Ruiter wil echter dat het kabi
net in de voor 1 november aan de
Kamer te sturen brief met de
hoofdlijnen van het verdrag tevens
uiteen zet dat Nederland tegen de
bondgenoten tot op het laatste mo
ment nee kan blijven zeggen tegen
de eventuele inzet van de hier ge
plaatste kruisraketten. Van den
Broek is daartegen. Hij meent dat
deze wijze van presentatie door de
Amerikanen kan worden opgevat
als een nieuw Nederlands voorbe
houd tegen de kruisraket. De Rui
ter echter zegt dat deze presentatie
geheel in overeenstemming is met
de geldende NAVO-procedures
voor de inzet van kernwapens.
Interview
Een en ander werd gisteren in
details duidelijk door onhandige
manoeuvres van Defensie met een
interview dat De Ruiter heeft afge
geven aan het PvdA-partijblad
Voorwaarts. Uit de mond van de
bewindsman werd opgetekend:
„Ik zou graag zien dat Nederland
in de eindfase bij een conflict, als
het laatste stadium in de bespre
king in Brussel aan de orde komt,
bij fase drie, 'general alert', nee kan
zeggen tegen het inzetten van de
Nederlandse kruisvluchtwapens
en dat noem ik geen veto-recht", zo
citeert Voorwaarts De Ruiter.
Het blad zou bij andere defensie-
bronnen vergaarde informatie ten
onrechte aan De Ruiter hebben
toegeschreven. Gisteravond liat de
voorlichting van defensie weten,
dat De Ruiter dit niet tegen Voor
waarts had gezegd. Maar eerder al
had de woordvoerder tegenover
journalisten De Ruiter's uitlatin
gen in Voorwaarts becommenta
rieerd. Gisteravond werd dan ook
door defensie toegegeven, dat het
gewraakte citaat wel de mening
van De Ruiter weergaf, maar dat
hij het niet zelf gezegd wilde heb
ben en ook niet gezegd had.
Minister Van den Broek toonde
zich, in de wandelgangen van de
Verenigde Naties in New York om
commentaar gevraagd, dan ook
verrast. Hij zei zich niet over de uit
spraken van De Ruiter te willen
uitlaten totdat hij de letterlijke
tekst ervan had gezien. Hij bena
drukte wel dat de regering al in de
adviesaanvraag bij de Raad van
State heeft opgemerkt, geen poli
tiek veto te willen op het gebruik
van de kruisvluchtwapens.
Van den Broek vroeg zich af wat
minister De Ruiter wil met de mo
gelijkheid voor Nederland om nee
te zeggen tijdens de laatste over
legfase in Brussel, wanneer de be
sluitvorming bij consensus, die de
Navo in normale omstandigheden
hanteert, vanwege oorlogshande
lingen toch al tamelijk illusoir lijkt.
Van den Broeks bezwaren tegen
De Ruiters aanpak zijn (naast het
mogelijke irritatie-effect" «rvan op
de Amerikanen), dat in het parle
ment en erbuiten een discussie on
tstaat over de deels geheime en in
elk geval ingewikkelde NAVO-pro
cedures die vooraf gaan aan de be
slissing tot inzet van kernwapens.
De Ruiter echter, gesteund door
premier Lubbers en naar verluidt
een deel van de CDA-fractie,
meent dat aangetoond moet wor
den dat Nederland geen soeverei
niteit verliest door in te stemmen
met plaatsing van Amerikaanse
kruisraketten. Een argument tegen
is ook dat ruimte voor een Neder
lands "nee" de op de afschrik
kingsgedachte gebaseerde defen
sie van de NAVO ondergraaft.
Tegenstanders van de statione
ring betogen dat die ongrondwet
tig is, omdat Nederland dan beslis
singsbevoegdheid (de soevereini
teit) overdraagt aan een buiten
landse macht, in casu de Verenig
de Staten. De PvdA voert aan, dat
dit in strijd is met de grondwet en
het verdrag daarom met tweederde
meerderheid door het parlement
moet worden aangenomen.
Benadrukken
Kabinet en regeringspartijen, ge
steund door een advies van de
Raad van State, menen echter dat
geen sprake is van soevereiniteits-
verlies en derhalve geen tweederde
meerderheid (die de regeringscoa
litie plus klein-rechts overigens
niet halen in de Tweede Kamer)
nodig is. Om de tegenstanders die
zich beroepen op de Grondwet de
wind uit de zeilen te nemen en het
CDA bijeen te houden, zo weten
welingelichte bronnen in Den
Haag, wensen Lubbers en De Rui
Van den Broek en De Ruiter: wel eens over verdrag.
ter de mogelijkheden tot zelfstan
dige beslissingsbevoegdheid voor
Nederland, die de NAVO-procedu
res bieden, aan de Kamer te bena
drukken. Van den Broek daarente
gen redeneert dat zo'n handelwijze
onnodige en contra-produktieve
discussies uitlokt en dus kan wor
den volstaan met een simpele ver
wijzing naar die NAVO-overleg-
structuur.
Inhoudelijk past het Nederland
se nee tegen de inzet van kruisra
ketten, dat De Ruiter zo graag aan
parlement en publieke opinie kwijt
wil, „loepzuiver in de gangbare
NAVO-consultaties", zoals pre
mier Lubbers het vorige week vrij
dag uitdrukte. Volgens de Atheen-
se richtlijnen die in 1962 door het
bondgenootschap zijn overeenge
komen, kan een NAVÖ-lidstaat
zich tegen het gebruik van kernwa
pens uitspreken. Dat wil echter
niet zeggen, zo beklemtoonden mi
litaire experts, dat een dergelijke
afwijzing ook wordt gehonoreerd.
Conflict
Het zijn de drie opperbevelheb
bers van de NAVO, die bij een uit
brekend conflict het defensieplan-
ningcomité van het bondgenoot
schap (de NAVO-ambassadeurs in
Brussel) om inzet van kernwapens
kunnen vragen. Er is dan sprake
van het door De Ruiter geschetste
„algemene alarm". Dat verzoek
wordt in het WPC besproken, geen
van de lidstaten heeft een veto
recht. De secretaris-generaal van
de NAVO brengt vervolgens ver
slag uit aan de Amerikaanse presi
dent. Die beslist of de kernwapens
voor gebruik aan de NAVO kun
nen worden vrijgegeven. Dat be
sluit wordt weer aan de NAVO-be-
velhebbers meegedeeld, die ver
volgens de lidstaten inlichten of en
zo ja welke kernwapens van waar
worden ingezet.
In deze procedure wordt „spe
ciaal gewicht" toegekend aan de
niet-kernwapenlanden van het
bondgenootschap waar kernwa
pens zijn opgeslagen of op wiens
grondgebied ze zullen worden in
gezet. Deze apartè positie betekent
dat de NAVO-bevelhebbers bij een
beslissing tot het inzetten van
kernwapens bijzonder rekening
zullen houden met de opvatting
van die landen erover. „Als West-
Duitsland bijvoorbeeld afwijzend
reageert, legt dat zeker gewicht in
de schaal", aldus een goedingelich-
te bron, die verscheidene oefenin
gen van de NAVO, waarbij „op pa
pier" een kernwapenconflict wordt
nagespeeld, heeft meegemaakt.
„Het blijft echter wel theorie", zo
zegt deze bron. „In die general
alarm-situatie zijn alle krijgsmach
ten van de NAVO-landen reeds on
der commando van de drie NAVO-
opperbevelhebbers gebracht. Voor
de landstrijdkrachten in Europa is
dat traditioneel een Amerikaan,
momenteel generaal Rogers. Hij,
en alleen hij, beslist na het vrijge
ven van de kernwapens door de
Amerikaanse president welke er
van worden ingezet. Een land dat
werkelijk nee wil zeggen dient al in
de voorafgaande alarmfase te wei
geren zijn strijdkrachten onder
NAVO-commando te stellen", zo
licht hij toe.
Bij die papieren NAVO-oefenin-
gen, zoals Wintex, komt deze laat
ste fase van beslissend overleg vrij
wel nooit aan de orde. „Als, na het
opvoeren van de spanning en het
uitbreken van een conventioneel
conflict, gevraagd wordt om de in
zet van kerriwapens, gaan we
meestal naar huis. Wat valt er daar
na nog te voorspellen of na te spe
len?", aldus een ingewijde.
MADRID - De moord op vier
Basken, leden van de afschei
dingsbeweging ETA-militar, in
het Franse Bayonne. heeft geleid
tot een golf van verontwaardi
ging en onrust in Spaans Bas
kenland. In diverse plaatsen in
door
Gerrit-Jan Hoek
Baskenland, zoals Renteria en
Hernani, werden barricades op
geworpen.
Voor vandaag heeft de radi-
kaal-nationalistische organisatie
Herri Batasuna tot een algemene
staking opgeroepen uit protest
tegen de bloedige aanslag. Het
anti-terreurcommando GAL eis
te gisteren via enkele telefoon
tjes naar Baskische kranten en
radiostations de verantwoorde
lijkheid voor het bloedbad op.
De aanslag werd woensdag
avond gepleegd in de bar Mon
Bar in het hartje van Bayonne.
Terwijl de cliënten, onder wie
een deel van de Baskische kolo
nie in Zuidwest-Frankrijk, de te
levisiebeelden van de voetbal
wedstrijd Spanje-IJsland volg
den, drong een gewapend com
mando de bar binnen, dat in het
wilde weg begon te schieten.
Drie ETA-leden werden op
slag gedood, een vierde werd in
het hoofd getroffen en overleed
op de operatietafel. Twee van de
slachtoffers staan te boek als lei
ders van de ETA. Jose Maria Et-
xaniz zou verantwoordelijk zijn
voor de organisatiestructuur in
Vitoria, terwijl Agustin Irazusta-
barrena belast zou zijn met het
clandestien transporteren van
Etarra's over de Spaans-Franse
grens.
Eerder dit jaar waren twee an
dere bars in dezelfde straat in
Bayonne, eveneens drukbezocht
door Baskische cliënten, het to
neel van aanslagen van het GAL
met de balans van een dode en
een gewonde. De aanslag van
woensdagavond in Bayonne is
de 17e sinds het anti-terreurcom
mando GAL in december 1983
voor het eerst in actie kwam. Tot
dusverre kwamen bij die aansla
gen twaalf Basken om het leven,
terwijl vier Fransen al dan niet
bij vergissing omkwamen.
De operatie van het anti-ter
reurcommando roept opnieuw
vraagtekens op over de ware
identiteit van het GAL. De arres
tatie van twee van de daders van
de laatste aanslag, die door getui
gen van de aanslag in de kraag
werden gevat, werpt enig licht
op de duistere achtergronden
van het GAL. De twee arrestan
ten, Pierre Frigulie en Lucien
Mattei, hebben de Franse natio
naliteit en behoren tot de onder
wereld van Marseille.
Die omstandigheid bevestigt
de indruk, die al gedurende eni
ge tijd door de Spaanse pers
wordt gedeeld, dat het GAL een
verkapt huurlingenleger is, dat
tegen betaling tegen Basken in
Frankrijk opereert. Wie het GAL
vanachter de schermen manipu
leert, blijft echter een mysterie.
Waarom het GAL juist nu weer
in actie is gekomen is onduide
lijk.
Tot dusverre opereerde het
GAL als een soort wraakcom-
mando, uit represaille voor het
doodschieten van militairen, po
litieagenten of Guardia Civiles.
Maar omdat de laatste maand de
ETA zich opmerkelijk koest
hield, moet er dit keer een ande
re verklaring voor zijn, dat de
moordmachine van het GAL
weer in werking is getreden.
Een mogelijkheid is, dat deze
nieuwe aanslag een reactie is op
de publikaties deze week, dat de
ETA bereid zou zijn om met de
regering in Madrid te onderhan
delen over een wapenstilstand.
Een eventueel vredesakkoord,
haalbaar of niet, past echter niet
in het straatje van de schimmige
leiders van het GAL, die meer
gebaat lijken bij het brandend
houden van het vuurtje in Bas
kenland.
De waarschuwing van GAL
aan het adres van de inwoners
van Zuidwest-Frankrijk, om bars
of gelegenheden te mijden, die
bezocht worden door Spaanse
Basken, wettigt het vermoeden,
dat de aanslag van woensdag
slechts het voorspel is van een
verhevigd GAL-offensief. Met
onvoorspelbare gevolgen. De
president van Baskenland, Ar-
danza, sprak al zijn vrees uit, dat
de laatste aanslag opnieuw de ge
vreesde spiraal van geweld in
werking doet treden.
Vanuit de huiskamer van
Klaas Hakvoort heeft men een
In 1976, toén de oliecrisis zich
innmiddels had aangediend, stopte
krijgt men toch een indruk
hoe die Zuiderzeeboten er hebben
uitgezien. Ik ontwerp en teken zelf.
magnifiek uitzicht op het water K^as Hakvoort, toen zestig jaar
van het IJsselmeer. „Ja, dit is °ud' met zyn bedrijfsactiviteiten,
een heel mooi plekje. Ik hoop
dan ook dat ik van hieruit be
graven mag worden". Klaas
Hakvoort is een van de weini- schaal maken. Tot
gen in Urk die geen visser is.
Hij heeft beroepshalve nooit de
netten uitgegooid. Momenteel
leeft nog ongeveer 90 procent
van de werkende bevolking Maar ik maak de bootjes ook
van dit voormalige eiland van - -
de visvangst op het IJsselmeer
en de zee aan de andere kant
van de Afsluitdijk.
De vader van Klaas bad destijds
een scheepswerfje. „Ik was dertien
jaar toen ik mijn vader moest hel
pen". In totaal waren er drie kleine
werven op Urk. Toen sprak men
nog van 'op Urk', want het was in
die dagen nog een eiland. Daar
kwam een eind aan toen de Afsluit
dijk in de beginjaren '30 een feit
werd.
Na de oorlog zette Klaas een
scheepsbetimmeringsbedrijf op.
Hij werd eigen baas. De zaken gin
gen goed. In totaal had hij 32 men
sen in dienst. „Toen de kotters
kwamen, was er veel werk voor
ons te doen. In die kotters moesten
koel- en vriesruimen worden aan
gebracht. En we bouwden er hou
ten stuurhutten op".
Bad met plint
en paneel
Vervanging van een oude badkuip
geeft vaak problemen, zoals bij de
aanpassing van het tegelwerk
waarmee de nieuwe badkuip
wordt omkleed. Dat is handig op
gelost door de verschoning van
een nieuw type badkuip, de 'Bette-
set'. Die heeft een vaste ommante-
ling van geëmailleerd plaatstaal, in
dezelfde kleur als de kuip zelf. De
lange voorzijde van het bad bestaat
uit twee delen, een vaste mantel en
een makkelijk te verwijderen losse
plint. Die springt iets naar binnen,
zodat er een 'voethol' ontstaat, het
geen een comfortabele sta-houding
vóór de kuip oplevert. Handig bij
het in bad helpen van kleine kinde-
Mantel en plint worden beves
tigd op een stalen frame, dat tevens
de badkuip draagt.
Leverancier voor Nederland is
Van Staveren Agenturen in Krim
pen a d. IJssel, tel. 01807-17155.
tenslotte heb ik
ten".
Hakvoort heeft nog niet alle hou
ten Zuiderzeeboten kunnen bou
wen, maar dat zijn er ook heel veel.
Hakvoort ging na het opdoeken De Gooise, Bunschoter, Huizer
dat vak geze- werkt. Voor de Staverense jol had
hij drie maanden nodig. „Maar dan
moet je wel intensief doorwerken,
van de vroege ochtend tot de late
avond.".
zijn bedrijf niet bij de pakken Kamper botters, allemaal verschil-
neerzitten; hij ging boten op kleine lende types, de Volendammer
Hakvoort maakt gebruik van ei-
kenhout, waar vroeger ook de ech-
de precisie kwak, de Hardenvyker pluten, de te boten van werden gemaakt. De
bouwt hij schepen na, die te maken schokkers, de Hindeloper en Sta-
hebben met de voormalige verense jollen en de Wieringer
Urker kunstenaar, want zo mag je
Klaas best nóemen, komt wel op
Lemster aken. En niet te vergeten een heel gemakkelijke manier aan
de botters van Urk. „Ik heb zelf zijn materiaal. „Het hout is afkom-
nog één zo'n houten botter ge
maakt. Die ging de Noordzee op
om te vissen, na het afsluiten van
stigv
oude eiken meubels die de
kwijt willen. Ik gebruik
hout". Armleuningen en
de Zuiderzee. Ik hoop in elk geval, houten stoelpoten verzamelt hij
zijn, dan is er nog altijd mijn collec- voordat ik voorgoed de ogen sluit, dan ook graag. Als het grof vuil
dat ik de hele serie af heb".
Er zijn schepen bij
ker wel twee jaar a
Urk
„jhaald, maakt Klaas
de Ur- zijn rondje door het «dorp. "Je
heeft ge- bouwt zo'n klein scheepje precies
op dezelfde wijze als je een groot
schip bouwt. Van ieder schip heb
je een spantenplan. Van daaruit ga
je te werk. En uit mijn jongenstijd
weet ik nog exact hoe die
Zuiderzeeboten eruit zagen".
Het bouwen van de kleine scheepjes verschilt maar heel weinig van het bouwen van de grote.
De vruchten van de ginkgo hangen als pruimpjes tussen de
eigenaardige bladeren. Pijnpitten zijn de zaden van mediterrane
denneappels. (tekening gpdi
In de meeste noten- en kaaswinkel
tjes zijn ze niet te koop, maar de
zaden van de parasol- of tafelden
(Pinus pinea) zijn eetbaar en spe
len van oudsher een belangrijke rol
in de keukens rond de Middelland
se Zee. Echte noten zijn het niet
natuurlijk, maar dat geldt ook voor
die meest populaire pinda.
De boom, met zijn karakteristie
ke parapluvormige kroon, valt niet
weg te denken uit romantische Ita
liaanse landschappen. Bij ons is
deze den niet winterhard, maar van
Portugal tot aan de Zwarte Zee ge
niet men van zijn aanblik, zijn
schaduw en zijn aromatische za
den. In feite zijn alle dennezaden
eetbaar, ook de Nederlandse. Maar
bij de meeste soorten smaken ze
penetrant naar terpetijn. De Ro-
De natte zomer van '85 heeft al heel
wat goot-lekproblemen veroor
zaakt. Dat blijkt ook uit een stapel
tje vragen van lezers die met dit eu
vel kampen. In de meeste gevallen
werd ons de vraag gesteld of het
mogelijk is die lekkage te repare
ren terwijl de gootbak nog nat is.
de boel voor de komende herfst
nog eens goed opdroogt.
Het kan inderdaad, maar dan moet
er een reparatiepasta gebruikt wor
den die 'in 't nat' verwerkbaar is,
zoals die van Bison of Alabastine.
Beide merken hebben een type
voor zowel droge als natte toepas
sing, dus let erop dat u de juiste
neemt. Na reparatie in 't nat moet
de plek na verloop van tijd wel
even gecontroleerd worden, en
wellicht nabewerkt, want het ma
teriaal houdt tijdelijk stand.
Acute lekkages, zoals rond afvoer
naar regenpijp of bij vergaarbak
ken, kunnen er echter voor een sei
zoen mee bestreden worden. Daar
mee worden nog erger problemen
in de winter (kapot vriezen van met
vocht verzadigde muren e.d.) voor
komen.
dan ook al de zaden
uit eigen land mee op hun tochten
naar het noorden. In de zuidelijke
staten van Noord-Amerika verza
melden de Indianen al eeuwen ge
leden soortgelijke zaden, die van
een verwante boom afkomstig zijn.
In de wintermaanden worden de
denneappels verzameld. Tot de zo
mer blijven ze liggen, en pas dan
droogt men ze in de zon. Daarna is
het heel makkelijk om de pitten er
uit te schudden. Tegenwoordig ge
beurt dat op grote schaal machi
naal. De grote, witte zaden zijn wat
zachter dan de noten die wij ge
wend zijn. Zoiets als cashew-no-
ten, maar wat kleiner, en meer in
de vorm van amandelen. De smaak
is heel aangenaam, 'n beetje hars
achtig. die geur- en smaakstoffen
komen nog beter tot hun recht als
de,pitten kort worden geroosterd.
Één van de beroemdste Italiaan
se sauzen is pesto alla genovese.
Ideaal bij spaghetti. Fijngestampte
pijnpitten en knoflookteentjes, ge
raspte kaas en basilicum. Er zijn
varianten waardoor bovendien
ansjovis gaat, of olijven, of kapper
tjes en wat azijn. Iets heel bijzon
ders is sanquinaccio: varkens-
bloed, gekandeerde citroenrasp,
rozijnen, suiker en soms zelfs cho
colade.
Ook in Spanje combineert men
de pitten vaak met zoet en zout:
wat te denken van kabeljauw met
rozijnen en pijnpitten; een pasta
van de pitten met suiker: of kip
met ui, tomaat, m^joraan en pijn
pit. In Turkije en Griekenland vult
men gevogelte en groenten met
rijst en pijnpitten. In de bossen van
de Franse landstreek Les Landes
groeit ook nog wat van deze den.
Een speciale omelet uit die streek,
de omelette landaise, is gemaakt
met geroosterde pignons, zoals de
Fransen zeggen. In Amerika bak
ken ze er koekjes mee, en die heten
dan op z'n Spaans pinones.
Ginkgo
Een andere vreemde snuiter in
de notenfamilie is de ginkgo, de Ja
panse notenboom. Eigenlijk een
voorhistorische boom, die - lang
vóór de Ijstijden een grote ver
spreiding had. Nu groeit hij alleen
nog maar op enkele plaatsen in
China, en in Japan. Hoewel de
vruchten geweldig stinken, zijn de
zaden daar binnenin (de noten dus)
overheerlijk. In de Japanse keuken
zyn ze heel populair. Gedroogde
ginkgo-noten zijn in ons land bij
Chinese winkels te koop. De boom,
die in sommige parken voorkomt,
draagt in dit klimaat nimmer
vrucht. Een Japans eiergerecht,
odamaki, is een soort gestoomde
omelet. Er worden groenten in ver
werkt, garnaal, de onvermijdelijke
sojasaus en geroosterde ginkgo-no
ten. Een stoofschotel, toban-yaki,
combineert de ginkgo met het har
sachtige smaakje van de pijnboom.
Een vis wordt met paddestoelen en
ginkgo's gaar gemaakt boven den-
nenaalden. Kip kan ook op die ma
nier worden toebereid.
Uit Denemarken afkomstige één-
hendelmengkranen voor badka
mer en keuken, met een bijzonder
fraaie vormgeving, werken volgens
een nieuw technisch principe. Er
zit geen 'leertje' in, maar een roest-
vaststalen kogel, die in een zitting
van teflon vrijelijk kan bewegen,
regelt zowel de gewenste tempera
tuur (menging van warme en kou
de aanvoer) als de hoeveelheid.
Deze nieuwe constructie maakt
de kraan zo goed als onderhouds
vrij (lekken is uitgesloten) en krygt
geen last van kalkaanslag en ande
re storende stoffen uit hard water.
Importeur is Daxima Nederland
.in Nijverdal, tel. 05486 - 11555.
