'Pinochet is het symbool
van alle onderdrukking'
Ruzies verlammen
Westduitse SPD
IMMM
IIfl
2495,-
1995,-
1395,-
1899,-
1199,-
279.-
249.-
498,-
1498,-
PAGINA 22
BUITENLAND
WOENSDAG 11 SEPTEMBER 1985
DEN HAAG - Vandaag, 11 september, is het twaalf jaar geleden
dat generaal Pinochet in Chili een bloedig einde maakte aan de
democratisch gekozen socialistische regering van Salvador Al-
lende. Die gebeurtenis wordt niet alleen in Chili herdacht,
maar ook in Nederland. Vanmiddag was er op het Leidseplein
in Amsterdam een openluchtmanifestatie: vanavond begint
rond zeven uur vanaf het Beursplein een tocht naar Paradiso,
waar vanaf acht uur het woord wordt gevoerd door Ina Brou
wer, fractieleider van de CPN in de Tweede Kamer en haar
ondergrondse Chileense collega Maria Manuenda.
De herdenking staat dit jaar in het teken van het verzet van
vrouwen in Chili. Vandaar de komst van Maria Manuenda naar
Nederland. Ze is G5 jaar en van huis uit actrice. In 1965 werd ze
namens de communistische partij voor het district Santiago in
het parlement gekozen. De rcgering-Allende vertegenwoordig
de ze als ambassadeur in Hanoi, totdat ze vlak voor de septem
berdagen van '73 "het gevoel kreeg dat het thuis mis ging" en ze
naar Chili terugkeerde.
Haar zoon José werd dit voorjaar dood aangetroffen bij het
vliegveld van Santiago. Vermoord door de militaire politie,
zoals onderzoek van rechter Canovos een paar maanden later
leerde. Zijn moordenaars werden aangehouden en hoewel ze in
de militaire gevangenis een voorkeursbehandeling genieten, is
hun arrestatie voor Chileense begrippen al heel wal. Want met
de leiding van Allende mocht dan niet iedere Chileen instem
men, over één ding zijn de meeste Chilenen het nu wel eens:
Pinochet heeft van het land een puinhoop gemaakt.
Met terreur, verdwijningen, verbanningen en martelpraktij
ken probeert de dictator zich staande te houden. Van de econo
mie is niets meer over. Huizenhoge buitenlandse schulden, een
werkloosheidspercentage van 35 procent, in twaalf jaar tijd
gehalveerde lonen en een in een jaar tijd met 12 procent ver
minderd nationaal inkomen.
Politiek is Chili inmiddels vrijwel volledig alleen komen te
staan. De buurlanden op het Zuidamerikaanse continent, Ar
gentinië, Brazilië, Uruquay en Peru, keerden de afgelopen jaren
terug naar de democratie. Dat het zover in Chili nog niet is, is
niet in de laatste plaats te wijten aan de opstelling van de
Verenigde Staten. President Reagan voert ten opzichte van
Chili een beleid van "constructieve betrokkenheid" zoals hij
dat tot voor kort eveneens jegens Zuid-Afrika deed.
Toch heeft Maria Manuenda de hoop niet verloren. Het ver
lies van haar zoon probeert ze in haar dagelijkse leven te com
penseren met de wetenschap dat de Chileense dictators nu geï
soleerder zijn dan ooit en dat het bewind van Pinochet niet nog
eens twaalf jaar zal duren.
Maria Manuenda: het zal niet nog eens twaalf jaar duren
Manuenda: „Het Chileense volk
protesteert krachtiger dan ooit. De
eensgezindheid in de oppositie
neemt toe. Natuurlijk, wij hebben
als enige politieke partij het ak
koord van de oppositie niet mede-
ondertekend. Dat komt hier mis
schien vreemd over. Maar wij zijn
het wel met alle geformuleerde ei
sen eens. Meningsverschillen zijn
er alleen over de manier waarop we
hét herstel van de democratie en
van de mensenrechten moeten be
reiken. Voor ons en voor mij per
soonlijk ook, kan dat alleen als Pi
nochet verdwijnt. Het is ondenk
baar dat hij die dit alles heeft e
Maria Manuenda en het vrouwenverzet in Chili
door
Tori van Brussel
gericht, die angst in de Chileense
huizen heeft gebracht, dat die man
in een nieuwe situatie kan blijven.
Die conclusie heeft de communis
tische partij getrokken en die heeft
ze niet willen prijsgeven omwille
van de eenheid in de oppositie.
Maar overigens is iedereen het met
elkaar eens".
Lange traditie
In Chili, dat ooit kon bogen op de
langste democratische traditie van
Zuid-Amerika, krijgt het georgani
seerde verzet het meest opvallend
vorm in nationale protestdagen.
Vrouwen spelen daarin een hoofd
rol omdat, zoals de weduwe van
Salvador Allende deze zomer tij
dens de vrouwenconferentie in
Nairobi nog vertelde, vrouwen in
Chili misschien wel het allermeest
te verliezen hebben.
Manuenda daarover: „Vrouwen
vonden in Allende een leider die
voor het eerst iets aan hun achter
stelling deed. Dat is door Pinochet
allemaal teruggedraaid. Vrouwen
verliezen nu hun kinderen. Ze we
ten niet eens of ze vermoord zijn of
niet. Ze zijn gewoon verdwenen en
niemand kent hun lot. Vrouwen
worden in hun huishoudens ge
confronteerd met prijsstijgingen
en loonsverlagingen. Voor ons is
het bewind van Pinochet symbool
geworden van alle onderdruk
king".
Vrouwen zijn een belangrijke
spil in het verzet. Aanvankelijk on
opvallend voor de autoriteiten or
ganiseerden zij de protesten. Dat
ging door, ook nadat ze zelf het
slachtoffer werden van massa-ar
restaties, van verkrachtingen en
martelingen door hun ondervra
gers.
„Voor de meeste
geen keuze", zegt Maria Manuen
da. „Zo velen hebben familieleden
verloren, niets doen is onmogelijk
geworden. Natuurlijk zijn er perio
den dat niemand nog in verbete
ring gelooft. Maar juist nu in Zuid-
Amerika zoveel landen de weg te
rug zyn ingeslagen, is er nieuwe
hoop. Pinochet moet het nu alleen
doen. Aan de samenwerking tus
sen militairen en politie in bijvoor
beeld Chili en Argentinië is een
einde gekomen. Zuid-Afrika, een
belangrijke steunpilaar van zijn be
wind, staat nu ook voor een beslis
sende periode".
Hoopvol
Hoopvol is de communiste te
meer na de jongste berichten over
een gezamenlijk initiatief van de
Zuidamerikaanse landen om de
oppositie in Chili te gaan steunen
en druk op de Verenigde Staten uit
te oefenen om de banden met Chili
te verbreken. Naar het voorbeeld
van de groep Contadora-landen,
die in het Middenamerikaanse con
flict bemiddelen, moet het ook
rond Chili tot een initiatief komen.
Over het hoe en wat daarvan tast
Manuenda nog in het duister.
„Het is allemaal nog heel pril en
erg binnenskamers, maar het staat
vast dat wij de veranderde politie
ke situatie in de buurlanden voor
onze strijd moeten gebruiken".
Manuenda bestrijdt berichten in
Amerikaanse kranten dat de oppo
sitiegroeperingen in toenemende
mate voor geweld kiezen. „Het is
juist zo, dat wij een voorbeeld wil
len blijven stellen. Van georgani
seerd geweld is in Chili alleen maar
sprake van de kant van de militai
ren. Natuurlijk zijn er incidenten.
Burgers willen zich beschermen
tegen de agressie van de dictatuur.
Dat is onvermijdelijk. Maar onze
acties en protestdagen zijn princi-
pieel geweldloos. Juist om Pino
chet te laten zien dat wij in onze
oude democratische waarden gelo-
"Het is zo jammer dat de Ameri
kaanse bevolking niet beseft wat
hier gaande is. Reagan is wat Zuid-
Afrika betreft alleen maar ge
zwicht vanwege de druk van pu
blieke opinie. Als de Amerikanen
beter wisten wat hier gebeurde,
zouden ze zeker voor ons demon
streren. Daarom reizen we ook
naar Amerika om met de mensen
te praten en ze in te lichten. De
Amerikaanse bevolking is niet te
gen ons. Het is deze regering, die
blijft denken dat het socialisme in
Chili de oorzaak van alle kwaad is.
De Chilenen weten wel beter, het
land is er nog nooit zo erg aan toe
geweest als nu".
BONN - Voor de tweede keer
binnen enkele dagen heeft de
SPD van Willy Brandt en Hans-
Jochen Vogel de politieke tegen
standers een voorzet voor open
doel gegeven. Eerst leidde de so
cialistische schatbewaarder
Hans-Jürgen Wischnewski met
zijn ontslagname en openlijke
kritiek op Vogel de aandacht af
van de blunderende CSU-minis-
ter Zimmermann in het geval-
Tiedge, nu lekt een uiterst explo
sief stuk over vrede en veiligheid
uit.
Oud-staatssecretaris Von Bü-
low bracht dit weekeinde zonder
dat een en ander actueel was, een
discussie op gang over de vre-
des- en veiligheidspolitiek. En
net als in het geval Wischnewski
is de vraag: waarom nu?
Het antwoord zou moeten ko
men van de gedoodverfde SPD-
kanselierskandidaat voor 1987,
Johannes Rau. Maar die man is
net zo moeilijk te vatten als een
stuk zeep in een bad. De succes
volle minister-president van
Noordrijn-Westfalen ontwijkt
keer op keer een duidelijk ant
woord. Niet alleen op de vraag of
hij in het strijdperk wil treden te
gen Kohl, maar ook op elk ander
partij-politiek gebied. Van Rau,
nu op bezoek in Moskou om er
zijn image als buitenland-expert
wat op te poetsen, is op politiek
terrein slechts bekend dat hij
geen coalitie met de liberale FDP
wil, méér voor het milieu zal
doen en de Groenen zal dulden.
De linkervleugel ziet het met
hem niet zo zitten, maar centrum
en rechts in de partij willen in
geen geval de verkiezingen in
met de zéér linkse, kersverse mi
nister-president van Saarland,
Oscar La Fontaine. De partij
wacht af en de spanning groeit.
Spanningen
In dat spanningsveld is, zoals
nu wel weer is gebleken, alles
hoogst explosief. Von Bülow zelf
stelt dat de Duitsers 40 jaar na de
oorlog best eens mogen naden
ken over een toekomstige verde
diging van Europa. „Ik eis geen
terugtrekking van de Amerika
nen, ik wil slechts dat de Euro
peanen zich proberen voor te
stellen ooit hun eigen verdedi
ging - in ieder geval conventio
neel - op zich te nemen. Ik ga er
van uit dat de Russen zich eens
zullen terugtrekken achter de ei
gen grenzen".
Alleen deze opmerkingen, die
slechts dienen als aanzet tot een
discussie, zijn voldoende om niet
alleen Von Bülow, maar de hele
SPD als „veiligheidsrisico" te
brandmerken. De CDU/CSU
heeft dat al gedaan, maar ook
binnen de SPD zijn gedachten
als die van Von Bülow zeer ver
dacht. Want, zo denken partij
strategen, hoe kritischer wij ons
tegenover de VS opstellen, hoe
harder Helmut Kohl terug slaat
en zijn enge verbondenheid met
de VS benadrukt. Zoeken naar
nieuwe ideeën is al bijna land
verraad. Ook binnen de eigen
partij. Het stuk van Von Bülow is
dan ook vrijwel zeker naar bui
ten gebracht door „partijgeno
ten".
Stromingen
Een voor Nederlandse begrip
pen bijna onvoorstelbare manier
van handelen. Maar in West-
Duitsland zit de politiek nu een
maal iets anders in elkaar. Bin
nen een grote fractie als die van
de SPD zijn stromingen verza
meld van PSP, PPR tot D'66, ter
wijl menig SPD'er zich ook best
thuis zou voelen in de WD. Af
scheiding is er niet bij, omdat el
ke partij minstens vijf procent
van de stemmen moet halen om
in de Bondsdag te komen. Van
daar ook dat er binnen zo'n grote
partij allerlei splinters zijn.
De partijleiding, vroeger de
troika Brandt, Schmidt en Weh-
ner, nu Brandt en Vogel, heeft er
bijna dagwerk aan om alle moge
lijke tegenstellingen te bezwe
ren. Zo ook in het geval-Bülow.
De SPD-top zag de politieke ge
varen van het denkwerk van Von
Bülow in en probeerde een en
ander af te doen als een stuk pri-
vé-arbeid. Het was geen partij
stuk, zo heette het. Maar nie
mand gelooft dat Von Sülow,
voorzitter van de socialistische
defensiecommissie, in zijn eentje
op een zolderkamertje zo'n stuk
heeft zitten uitbroeden.
De meerderheid van de com
missie was wel degelijk op de
hoogte van zijn werk en heeft
door het lekken proberen te
voorkomen dat er al te veel heisa
over zou ontstaan. Aanvaarding
van Von Bülows ideeën zou op
langere termijn immers het los
koppelen van West-Duitsland
van de VS betekenen. Met zo'n
stellingname wint de pragmati
cus Johannes' Rau natuurlijk
nooit de verkiezingen van Hel
mut Kohl.
De CDU en CSU zijn uiteraard
boven op dit buitenkansje ge
sprongen en buiten de 21 vellen
aantekeningen van de visionair
Von Bülow uit om de hele SPD
weer als veiligheidsrisico te
door
Hans Hoogendijk
brandmerken. De gedachten van
een man als Von Bülow zijn op
zichzelf helemaal niet zo verwer
pelijk. Per slot van rekening
praat de man over een toekomst
die zich uitstrekt tot in de vol
gende eeuw. Maar de manier
waarop de regeringspartijen
CDU, CSU èn zijn eigen partij de
SPD over hem heen vallen, be
wijst eens te meer dat de speel
ruimte voor nieuwe ideeën in
Duitsland nog bijzonder klein is.
Dat is vooral voor een zichzelf so
cialistisch noemende partü als
de SPD soms ietwat frustrerend.
Pragmatisch
Dat gebrek aan een eigen iden
titeit geldt ook voor de sociaal-
economische politiek, zoals vori
ge week bij de begrotingsdebat
ten is gebleken. De SPD voert
ook op sociaal-economisch ter
rein een politiek die noch het so
cialistische, noch het monetaris-
tische heil op aarde verwacht.
Pragmatisch proberen de so
ciaal-democraten de tering naar
de nering te zetten. De werkge
vers aanmoedigen tot investerin-
personeel en bescheiden werk
gelegenheidsprogramma's door
de overheid. Geen socialistische
heilstaat en slechts marginale
verschillen met de rechts-libera-
le coalitie van Kohl en Genscher.
De SPD, die juist in de opposi
tie nieuw elan had moeten op
doen, zwabbert al weer ietwat
links van de burgerlijke coalitie
van CDU/CSU en FDP. Voor
nieuwe gedachten, zoals nu ver
woord door Von Bülow, is uit
angst voor stemmenverlies in
1987 nog steeds geen plaats. De
partij schijnt verkiezingen alleen
te kunnen winnen als de lijst
trekker het kiezersvolk vertrou
wen inboezemt. Met welk pro
gram zijn partij hem opzadelt is
bijzaak. De partij mag bedenken
wat ze wil, de kiezers kijken
slechts naar de eerste man. Of hij
nu Willy Brandt, Helmut
Schmidt, Hans-Jochen Vogel of
Johannes Rau heet.
- 'Ouder worden, actief blijven' door
Laura Mitchell, is gebaseerd op een Brit
se televisieserie. Daarin werden advie*
zen gegeven voor het behouden van een
goed functionerend lichaam om tot het
einde toe een goed actief leven te kun
nen leiden. De Driehoek, prijs 25,-.
- !Zonale voetmassage' door Clara
Bianca Erede. De bedoeling van het
boek is de voeten als 'bewakers' van on
ze gezondheid te leren kennen en de le
zer te helpen bij het opsporen van de
voetzpnes, die dienen te worden gemas
seerd. De Driehoek, prijs 20,-.
- 'Optimumreeks' is een nieuwe serie
van populair-psychologische boeken
over zelfontplooiing. Verschenen bij
Luitingh. Voorlopig drie delen: 'Ener
zijds, anderzijds' door dr: Theodore
Isaac Rubin over het nemen van beslis
singen 22,90), 'Waarom mannen zich
niet kunnen uiten' door Steven Naifeh
en Gregory W.Smith 24,50) en 'Aan
trekkingskracht' door Julius Fast en
Meredith Bernstein, waarom de een het
wel heeft en de andere niet 24,50).
- 'Pure klasse'waarin de geschiede
nis van de eerste, ruimtevluchten, de op
leiding van testpiloot tot astronaut en
het leven op de vliegbasis wordt be
schreven door Tom Wolfe. Hij heeft zes
jaar over het schrijven van dit epos ge
daan. Bert Bakker, prijs 24,90.
- 'Lekkerboeken' is een 'budgetvrien-
delijke' kookboekenreeks van Zomer
en Keuning. Er zijn vier nieuwe titels
bijgekomen: Cecile Thijssen schreef
over 'Soepen' en 'Inmaken/wecken',
Hans Belterman over 'Verse groenten'
en Wiebe Andringa over 'Snelkoken'.
Prijs 9,90 per deel.
- 'Ijzerkruid' door William Kennedy
heeft vorig jaar in Amerika onder meer
de Pulitzer Prijs voor fictie gekregen.
Het verhaal van Francis Phelon, ex-
monteur, dronkelap, moordenaar, die
na 22 jaar terugkomt in zijn woonplaats
Albany en zich daiar als doodgraver
staande houdt, maar door de doden
sterk wordt herinnerd aan het verleden.
Bert Bakker, prijs ƒ29,90.
- 'Zelfportret met witte muts'geheel
herschreven novelle van H.C.tën Berge.
Het verhaal maakte in zyn eerste versie
deel uit van 'Een geval van verbeelding'
(1970). Meulenhoff, prys 19,50.
- 'Augurken met slagroom' van Sté-
phanie is het authentieke dagboek van
een dertienjarig Frans meisje, dat vol
strekt anoniem wenst te blijven. In
Frankrijk een bestseller door zyn literai
re kwaliteiten. Lemniscaat, prys 17,50.
- 'De gouden stad', een spannend
jeugdboek door Gillian Cross over een
expeditie naar Zuid-Amerika. Lemnis
caat, prys 25,50.
FM. MW en LW. lOx
feather-touch bedie-
Complete set bestaande uit:
SONY ST-JX4I0 tuner
Quartz gestuurde digitale synthesizer t
voorkeuze.
SONY TA-AX-410 versterker
2 x 50 Watt continu FTC, zeer lage verve
.ning, accoustic memory voor 2x voorkeurinstellingen,
sony TCTX 510R cassettedeck
Automatic reverse, Dolby B en C ruisonderdrukkmg,
auto bandsoortselector en real-time bandteller.
SONY PS-rL 7 draaitafel
voltautomatische. quartz gestuurde draaitafel direct-drive, tangen-
tiale toonarm en uitstekend MD-element.
SONY RM-S410 remote control unit met met uitneembare draadloze
afstandbediening.
Uitvoering zilver
Adviesprijs 3765,-
iO^
SONY PRECISE V5
volautomatische, microprocessor-gestuurde schakelfuncties, direct
drive, tangentiale arm met MD-element.
SONY ST-V5 tuner
quartz locked digitale synthesizer tuner met TM, MW en LW, pre-set
geheugen voor 8 stations.
SONY TA-V5 versterker
continu vermogen van 2 x 50 Watt, subsonic filter, led's vermogenin
dicator. microprocessor-gestuurde omschakeling van platenspeler,
compact disc-speler, tuner, aux en recorder.
SONY TC-V7 cassettedeck
voorlaadsysteem, full-logic bediening, closed loop dual capstan, au
tomatic. reverse Dolby B en C ruisonderdrukking. auto play, automa
tic music sensor met programmeringsmogelijkheid voor 9 selecties.
Adviesprijs 3055,-
AKAI VS-20I EO VHS
VIDEORECORDER
frontlaoder, plat model, interaktief monitor systeem. 4 motoren, ge
ruisloze bediening, timer voor 28 dagen 1 programma. 16 voorkeuze-
toetsen, zenderzoeksysteem, met quartz synthesizer S-tuner.
Auto-rewind, quick finder voor het snel opzoeken van een passage,
beeld scherpte regeling, sleep t:
Uitvoering zwart..
Adviesprijs 1888.-
TEIEFUNKEN
M
PRIJSKLAPPER^^-^
TELEFUNKEN
1440 STEREO
KLEURENTELEVISIE
MET TELETEKST
fraaie 56 c
o kleurentelevisie met 39 voorkeurtoesten, c
HUUIK OO Gill 5ICJCU MCUICUracvJOlc
dienbaar via draadloze afstandbediening, S-band t
len, ingebouwde teletekst decorder, 2 x 8 Watt ster
luid, 2 breedband frontluidsprekers, ruimte klank.
Uitvoering noten, bruin, metallic of wit.
Adviesprijs 2149,-
GRUNDIG P 51-140
bvik KLEURENTELEVISIE
voortreffelijke 51 cm kleurentelevisie met
ning, 30 voorkeuzetoetsen, S-band tuner m
luidskwaliteit dankzij de frontluidspreker.
Afm.: 57 x 41 x 46 cm.
Uitvoering noten.
Adviesprijs 1698,-
SONY
Afm.: 43 6 x 29
SONY ST-JX 210L
Tuner met FM (stereo) AM e
en afstemming d.m.i
Afm.: 43 x 5,5 x 31 ci
Adviesprijs 350,-
SET PRIJS OVERGAAUW
i analoge uitvoering, muting
|VC HRD-150E VHS VIDEORECORDER
Frontloader, slim-line, digitale tijdsaanduiding, 32 voorkeurtoetsen.
Auto-rewind, back space editing. Programma! timer in 2 weken. In
stant recording, picture search. Inclusief draadloze afstandbedie-
Adviesprijs 2350,-
AKAI CD-M 88 COMPACT DISC SPELER
uniek programmeersysteem. 3 straals aftasting. Fl-di9play, skip-
play, auto-play, programmeerbare funkties, draadloze afstandbedie-,
ning.
Adviesprijs 1888,-
LEIDEN 071-126862 BREESTRAAT 146-148
