Fotografie: 'n vorm van
geluk voor Lartigue
Overzicht van Franse
kunstenaar in Haarlem
'Macbeth': samurai
onder kersebloesem
Restauratie beschadigde Rembrandt
1983 MAANDAG 5 AUGUSTUS 1985
RADIO-TV-KUNST
PAGINA 15
HAARLEM (GPD) - "Mijn vader tilde xne op onder het
zwarte doek, waardoor ik het portret kon zien dat hij op
het punt stond te maken. Een beeld dat - afgedrukt - een
fotografie zal zijn. Op dat ogenblik is het nog een klein
beeld op het matglas. Het is levendig! Bijna fascinerender
en hélderder dan de werkelijkheid, die ik om mij heen zie.
Ik po'seer voor papa: Beweeg je niet! Papa telt: één...twee-
...drie...klaar!"
door
Frans Keijsper
Een dagboekfragment van de toen nog kleine Jacques-Henri Lartigue
(geboren 1894), die als geen ander zijn hele leven gebiologeerd is geble
ven door het fenomeen fotografie. Lartigue, nu 91 jaar, fotografeert nog
steeds en maakt nog dagelijks aantekeningen over wat hij ziet en wat
hem beweegt. Van deze bijzondere man zijn in de Haarlemse Vishal (on
derdeel van het Frans Halsmuseum) tot en met 15 september 155 foto's te
zien afkomstig van de Association des Amis de Jacques-Henri Lartigue
uit Parijs, die de verzameling beheert waarover zij zich in 1979 heeft
ontfermd. Een schenking van de grootmeester van de camera aan de
Franse staat. De expositie was vóór Haarlem te zien in Turijn, hierna gaat
ze terug naar de Franse hoofdstad.
De tentoonstelling komt in Haar
lem niet zo maar uit de lucht val-
len. Zij is te danken aan het initia
tief van de kersverse Stichting Ne-
derlands Foto- en Grafisch Cen
trum in samenwerking met de ge
meente Haarlem, de provincie
Noord-Holland, het Frans Hals en
de Stichting Foto, Film en Video.
De eerst genoemde stichting
maakt zich sterk om in de toe
komst in het gebouwencomplex
van drukkerij Joh. Enschedé in
Haarlem in de toekomst een foto-
en grafisch centrum te vestigen.
Met Lartigue als blikvanger had ze
niet mooier kunnen starten want
deze fotograaf intrigeert niet alleen
de fijnproever, maar ook een zeer
breed publiek.
uit hout) dat groter is dan ikzelf. Er
zijn ook filmhouders bij om de gro
te platen in te steken. Ze zijn in
zwart papier verpakt. Ik mag ze
niet uithalen in het licht. En er zijn
nog veel dingen bij, die te groot
zijn, en te gecompliceerd voor een
jongetje van 1 m 20".
Is dat de reden dat het dan toch
nog tot 1902 duurde voor hij zijn
eerste foto's maakte? Het foto-ap
paraat waarmee zijn vader hem op
de gevoelige plaat, tezamen met
zijn moeder en grootmoeder, vast-
lg?t is eerder een box en zal dus
met zijn .eerste camera zijn ge
weest. Die "kiek" dateert uit 1903
en de kleine Lartigue had toen al
zijn eerste platen geschoten. Hij
ziet er uit als een blij kind en dat is
hij eigenlijk zijn hele leven geble
ven. En heel sensitief omschrijft
hij zijn plaatjes: "Foto's zijn geur
tjes, mysterieus, een beetje bizar,
waar men schrik van krijgt en ook
snel van gaat houden". Fotografe
ren is volgens hem ook iets ma
gisch, iets vreemds en beangsti
gend.
Was Lartigue in werkelijkheid
geen amateur-fotograaf, net als zijn
vader? Het beroep van fotograaf
heeft hij nooit uitgeoefend. Tot
1963 had niemand iets over zijn fo
to's gehoord, zo hij bekendheid ge
noot dan was het als kunstschilder.
Hij maakte veel portretten van fi
guren van het witte doek en expo
seerde geregeld in de Salon van de
Onafhankelijken in Parijs. Nu weet
niemand meer dat hij eigenlijk
kunstschilder is (was). Zijn foto
grafisch werk werd in dat jaar 1963
uitgestald in het Museum of Mo
dern Art in New York, het week
blad Life wijdde er uitgebreid aan
dacht aan en Lartigue was in één
klap beroemd. Een voorbije perio
de hing daar aan de wand gena-
'NORMAAL' - Waar hard rijden op
een motor toe kan leiden heeft
Brekken Jan Schampschot, drum
mer van de popgroep Normaal, gis
terochtend in Arnhem moeten on
dervinden. Tijdens filmopnamen
van de band op een crossterrein
kwam hij ten val. De zware motor
kwam daarbij op zijn rug terecht.
Met volgens de politie ,min of meer
ernstige verwondingen' is hij in het
ziekenhuis opgenomen.
Dame met hondje, foto van Jacques-Henri Lartigue, tot en met 15 september in Haarlem
In die paar zinnetjes waarin Lar
tigue beschrijft hoe hij onder het
zwarte laken van het fototoestel
van zijn vader kroop ligt zijn be
hept zijn met de fotografie beslo
ten. Je ziet het tafereeltje voor je,
een klein speels knaapje dat gehei
men aan zijn vader wil ontfutselen,
dat op het glas eigenlijk bewegen
de foto's ziet - daar niet meer van
kan loskomen. Dat pas zijn grote
voldoening kreeg toen hij van papa
- een verwoed amateurfotograaf -
zelf zijn eerste fototoestel kreeg.
Hij was toen zes of zeven jaar; de 13
x 18 camera was groot en moeilijk
hanteerbaar en moest op een sta
tief worden geplaatst. Dat prachti
ge cadeau heeft hij natuurlijk be
schreven: "Mijn toestel is van ge
boend hout, het heeft een balg van
groene Stof met rood afgebiesd en
geplooid als een accordeon. Het zit
in een grote kist met alle mogelijke
een statief (ook al
Geknutsel9
DUSSELDORF (DPA) - Een
uit beuketakken en staaldraad
bestaande plastiek die de 38-ja-
rige beeldhouwer Pierre Weber
uit Parijs de voorbije twee we
ken had opgericht op het ter
rein van het Europese Sculp
tuurpark in Willebadessen bij
Höxter in Noordrijn-Westfalen,
is door arbeiders van Publieke
Werken als 'geknutsel van kin
deren' uit elkaar getrokken en
met de vuilnisman meegege-
Volgens Johannes Saggel
van het bestuur van het Euro
pese Sculptuurpark had Weber
zijn 'bij het landschap betrok
ken' kunstwerk gemaakt in
verband met een ontmoeting
van beeldhouwers uit de
Bondsrepubliek, Frankrijk,
Luxemburg en Nederland.
geld. Elegant geklede
japonnen reikend tot de grond en
opgestoken kontjes. Zij lieten hun
hondje uit in het Bois de Boulogne
of op de Avenue des Acacias in Pa
rijs. Hij fotografeerde experimen
ten met de vroegste vliegtuigen
van hout en zeildoek en prille ren-
auto's waarin coureurs met grote
stofbrillen zaten. Inderdaad, het
begin van deze eeuw had nog zo
veel weg van de sfeer van de ne
gentiende, maar de "moderne tijd"
was reeds sterk aanwezig.
Het zijn zeker ook deze soort
beelden die hebben bijgedragen
tot Lartigue's roem, maar er is
meer. Lartigue wist beweging in
zijn foto's te suggereren en vast te
leggen. Hij fotografeerde zijn di
recte omgeving, zijn met vliegtoe
stellen in de weer zijnde broer Zis-
sou, zijn neefjes en nichten, ooms
en tantes. Want als knaapje, toen
hij zelf nog niet over een camera
beschikte, jutte hij zijn vader, een
welgestelde bankier, op al die fa
milieleden te fotograferen. Maar
daar had de.man de tijd niet voor.
Eenmaal in het bezit van een fo
totoestel kon Lartigue zijn gang
gaan, alles en iedereen registreren.
Hij schreef op waar iedereen heen
ging, wie er op bezoek kwam en
wat voor weer het was.
Op elke pagina van zijn dagboek
ook een tekening van een gefoto
grafeerde situatie. Stel dat de foto
mislukt was, dan was er altijd nog
de schets waardoor dat moment
was vastgelegd. Als kind keek hij
op tegen zijn broer Zissou die met
Concerten
LEIDEN - De organist Haite van
der Schaaf sluit vrijdagavond 9 au
gustus de serie zomerorgelóoncer-
ten van K&O af. Hij zal het orgel
van de Pieterskerk bespelen. Het
programma vermeldt werken van
Bach, Scarlatti en Handel, compo
nisten die driehonderd jaar gele
den werden geboren. Het concert
begint om kwart over acht.
Het wekelijkse lunchconcert in
de Hooglandse kerk wordt woens
dagmiddag verzorgd door Gonny
v.d. Maten. Deze orgelbespeling
duurt van half één tot kwart over
Amerikaanse
jazzpionier
Sam Wooding
(90) overleden
NEW YORK (Rtr) - Sam Wooding,
de Amerikaanse pionier-jazzband-
leider, die een unieke rol vervulde
door hot jazz naar de Sovjet-Unie
te brengen, waar deze muziek door
het Stalinistische bewind al snel
als decadent werd verboden, is op
90-jarige leeftijd overleden.
Woodings 'chocolate kiddies' big
band was een sensatie toen deze in
1926 in Moskou en Leningrad de
Russen kennis liet maken met de
hot jazz, een stijl waarin de impro-
yisatie hoofdzaak is en die dus vrij-
r wel uitsluitend op het ritme berust.
Er ontstond onmiddellijk een enor
me belangstelling voor jazz in de
Sovjet-Unie. Dat zinde het commu
nistische bewind niet en rond 1930
waren er wetten uitgevaardigd,
waarin met boetes en zelfs gevan
genisstraffen werden gedreigd
voor iedereen die jazz-platen speel
de. In de jaren 50 was de saxofoon
r, verboden, zaten honderden musici
achter de tralies en mocht het
woord 'djhaz' niet meer worden ge
bruikt.
De big band van Wooding maak-
t .te uitgebreide tournees in Europa
en Latijns-Amerika. De band werd
in 1931 opgeheven en Sam Woo
ding is er daarna nooit meer in ge
slaagd een nieuwe big band te vor
men. Hij werd later muziekleraar.
zijn uitvindingen in zijn ogen
me'e'r was dan hijzelf. "Mijn broer
Zissou had een levendige intelli
gentie en hij vond veel dingen uit-
houten paarden, kisten op wielen,
zelfs een fiets maar ik was altijd
het jongetje, dat in een hoek zat en
zo graag mee wilde doen. Ik zat er
enorm mee tot ik op een dag tegen
mezelf zei: Nu zal ik de prachtige
dingen die zij doen vastleggen. En
ik vond mijn piége d'oeil uit, mijn
ogenval die bestond uit het openen
en dicht doen van mijn ogen, heel
snel, drie keer achter elkaar".
Al rap kwam hij er echter achter
dat die beelden toch vervaagden,
dat de herinnering ze niet genoeg
vasthield. En zo bracht de camera
uitkomst om al die betrapte ogen
blikken vast te leggen.
Fotograferen is op zich een sim
pele handeling. Om te spreken met
de Nederlandse schrijver (en ama
teur-fotograaf) W. F. Hermans:
"Fotograferen is alleen maar op
een knopje drukken, wat iedereen
kan, maar dit wonderkind deed het
op de juiste plaats en het juiste
ogenblik. Dat toestel gaf Lartigue
ook een zekere macht, als ging het
om een passie, een ongeneeslijke
ziekte, iedereen om zich heen wil
de hij vastleggen...".
Fotografie is voor Lartigue een
kinderlijk plezier, een vorm van
geluk. Hij geniet ervan komend uit
het zonlicht in de donkere kamer
te duiken en zijn platen te ontwik
kelen, de foto's te zien verschijnen
die hij zojuist genomen heeft.
In zijn boek Wilde Fotografie
spreekt de Vlaamse fotograaf en
docent aan de academies van Ant
werpen en St. Niklaas Johan de
Vos van "een familiealbum met
250.000 opnamen". Dat hij op de
Haarlemse tentoonstelling geci
teerd wordt is wel begrijpelijk,
want hij pleit voor foto's waaraan
mensen nog plezier kunnen bele
ven. En dat kunnen ze aan Larti
gue. Een onvoorstelbare hoeveel
heid foto's die alle ontwikkelings
fasen van de fotografie van het be
gin van déze eeuw omvatten. De
Parijse Association bezit nu zo'n
200.000 documenten, waaronder
tienduizenden negatieven. Ook al
zijn de tijden veranderd, voor Lar
tigue geldt wellicht nog steeds het
geen hij al in 1910 noteerde: "Ik
wacht op haar, de goed geklede,
modieuze, excentrieke, elegante
lachwekkende of mooie vrouw. Je
kan haar al van verre onderschei
den, zoals je meteen een goudfa
zant tussen de kippen ontdekt".
En misschien wordt door Larti-
gue's camera een gewone kip wel
een goudfazant.
Jacques-Henri Lartigue. Vishal, Gro
te Markt, Haarlem. Open maandag tot
en met zaterdag van 11 tot 17 uur, zon
dag 13 tot 17 uur. Tot en met 15 septem
ber. Toegang gratis.
ANTIEKBEURS - In de Doelen in
Rotterdam wordt van 31 augustus
tót en met 8 september de twaalfde
Kunst- en Antiekbeurs gehouden.
De beurs staat dit keer in het teken
van het Europese jaar van de mu
ziek. Als attractie zal een drietal in
strumentenbouwers blijk van zijn
kunnen geven. De Rotterdammer
Hans Vaatstra zal een luit vervaar
digen en Robert Walters maakt een
viool. Ivo van Dael ten slotte uit
Breda zal zich bezig houden met
het maken van eën clavecimbel.
Aan de beurs nemen 42 anti
quairs deel, waarvan één uit Bel
gië. Het aanbod bestrijkt de perio
de van de 16de tot en met de vroeg
19de eeuw.
Italiaanse
dirigent
Previtali
overleden
ROME (AP) - Fernando Previtali,
die 20 jaar lang dirigent was van
het orkest van de Nationale Acade
mie van Santa Cecilie in Rome, op
78-jarige leeftijd overleden.
Previtali, die het belangrijkste
orkest van Rome leidde van 1953'
tot 1973, werd vooral bekend door
zijn vertolkingen van Strawinsky.
Bela Bartok en andere moderne
componisten. De doodsoorzaak
werd niet bekendgemaakt.
Pianofestival
voor kinderen
Het Reder European Junior Piano
Festival wordt op vrijdagavond 9
augustus afgesloten met een slot-
concert. Dit concert, waaraan on
geveer 15 kinderen in de leeftijd
van 8 tot en met 15 jaar mee zullen
doen, heeft plaats in het Casino in
Den Bosch. De KRO zal hierbij
aanwezig zijn voor een tv-registra-
tie van 50 minuten. De presentatie
van dit concert ligt in handen van
Marie-Cecile Moerdijk. Deze be
faamde muziekpedagoge, vindt het
een goed idee om de kinderen de
gelegenheid te geven op te treden
zonder dat er een competitie ele
ment aan het optreden verbonden
is. De hele week kunnen deze kin
deren naar hartelust oefenen tij
dens de sessies. Deze sessies wor
den gehouden onder léiding van
vooraanstaande muziekpedagogen
van internationale conservatoria.
In totaal nemen er 40 kinderen deel
aan het festival. Zowel de sessies
als het slotconert zijn voor het pu
bliek toegankelijk.
Tragedie van Shakespeare in
fascinerende Japanse bewerking
Ninagawa Macbeth', door de Toho
Company. Regie: Yukio Ninagawa;
artistiek directeur: Jusaburo Tsuji-
mura; producent: Tadao Nakane;
hoofdrollen: Mikijiro Hira (Mac
beth) en Komaki Kurihara (Lady
Macbeth). Gezien op 4 augustus in de
Stadsschouwburg, Amsterdam. Al
daar dagelijks t/m 17 -augustus.
AMSTERDAM - 'Banzai', dat is
het enige woord dat ik in de Mac
beth van de Japanner Yukio Ni
nagawa heb verstaan. Toch heb
ik de tweeënhalf uur dat deze
voorstelling duurt ademloos ge
noten. En niet alleen door de
spectaculaire toneelwisselingen
en de suggestieve belichting,
maar vooral ook door de acteurs,
hun weloverwogen bewegingen
en exaltatische tekstbehande
ling. Er was geen woord van te
verstaan, en toch was wat ze zeg
gen volstrekt duidelijk.
Japan is in de laatste tientallen
jaren sterk door de Westerse cul
tuur beïnvloed. Op theaterge-
bied kan het echter steunen op
een eigen grote en sterke traditie.
De No- en Kabuki-gezelschap-
pen die hier de laatste jaren zijn
geweest hebben dat getoond.
Met deze verbluffende Macbeth
is voor het eerst modern Japans
repertqire-toneel in ons land te
zien. Tenminste, als je de rock-
Kabuki versie van Macbeth door
de groep Super Ichiza, die eerder
dit jaar in ons land was, even niet
meerekent.
Yukio Ninagawa is in Japan
een zeer succesvol theatermaker.
Hij regisseert niet alleen werken
van Japanse auteurs, maar heeft
ook veel klassiek Europees to
neel bewerkt. Na 'Romeo en Ju
lia' (1974), 'King Lear' (1975) en
'Hamlet' (1978) is deze 'Macbeth'
zijn vierde Shakespeare. Zijn
'Medea' werd twee jaar geleden
met veel succes in Athene en Ro
me gespeeld.
Ninagawa gebruikte de tekst
van Macbeth integraal, maar
heeft het drama verplaatst naar
het zestiende eeuwse Japan van
de Azuchi-Momoyama période.
De Schotse edelen zijn samurai
krijgers geworden, koning Dun
can is een vorst uit de Japanse
late middeleeuwen. De namen
zijn veijapanst: Macbeth heet
hier Makubesu en Malcolm is
Marukomo geworden.
Ook het decor is typisch Ja
pans. Het is een reusachtige uit
vergroting van de 'butsu-dan',
het Boeddhistische altaar dat in
de meeste Japanse huizen staat
opgesteld. Belichting en rekwi
sieten maken er echter naar be
lieven een burchtzaal of een
slaapkamer van. Twee oude
vrouwtjes schuiven aan het be
gin het toneel open en zetten zich
aan weerskanten van de toneelo
pening. Daar zullen ze de gehele
voorstelling bijven. Ze eten en
drinken wat met trage gebaren,
ze breien en tonen nauwelijks
belangstelling voor de tragedie
die zich voor hun ogen afspeelt.
Een ingebouwde relativering,
die pas aan het eind wordt door
broken. Dan willen ze, nog voor
Macbeth dodelijk is getroffen, de
schermen sluiten, als het ware
om zijn dood te verhinderen. De
loop der dingen trekt zich echter
niets aan van oude vrouwen.
Macbeth sterft, ineengekrompen
als een foetus, want wie niet wil
leren is gedoemd zich eeuwig te
herhalen.
Ook het scherm waarachter
sommige cruciale scènes zich af
spelen doet Japans aan, een
doorzichtig kamerscherm dat de
gehele toneelopening afsluit.
Achter de mist van dat scherm
doemen na de veldslag de drie
heksen op die Macbeth een grote
toekomst voorspellen, daarach
ter ook wordt in opdracht van
Macbeth de sluipmoord op zijn
krijgsbroeder Banquo gepleegd.
Het zijn taferelen uit een nacht-
In die scènes bekroont een gro
te kerseboom het toneel en
strooit duizenden bloesemblaad
jes in het rond. In Japan is de
kersebloesem zowel symbool
van het edele als van de waanzin
en de dood. De bloei is door de
harde winden in het voorjaar he
vig maar kort en daarmee een
treffend zinnebeeld voor Mac
beth.
Dat alles maakt deze Macbeth
visueel zeer aantrekkelijk. Daar
komt bij het tempo steeds zeer
hoog ligt. De scènes wisselen
vaak met de snelheid van een
diavoorstelling. De boodschap
pers die aan het begin van het
stuk de Schotse koning melden
dat lijn troepen aan de winnende
hand zijn, spreken zelfs zo rad,
dat het de kortste Macbeth aller
tijden beloofde te worden.
Het spel doet wel wat aan dat
van Kabuki theater denken. De
spelers bewandelen voortdurend
toppen van emoties. Ze branden
van woede, kronkelen van angst
en worden verteerd door wroe
ging. Het is steeds weer verba
zend te horen wat Japanse ac
teurs met hun stem kunnén
doen. In één ademtocht kunnen
ze van lispelend vleien overgaan
in een hese roep om wraak. Die
gemoedsaandoeningen worden
zeer zorgvuldig met bewegingen
en gezichtsuitdrukkingen onder
steund. Dat geldt niet alleen voor
de acteurs die Macbeth en diens
vrouw spelen, maar ook voor de
vele bijrollen. Zo weten de huur
moordenaars van Banquo tjdens
hun onderhandelingen met Mac
beth prachtig tegelijk angst en
afkeer te suggereren. Door die
universele theatertaal is voor ie
dereen die de plot van het ver
haal enigszins kent het drama
moeiteloos te volgen.
Als Lady Macbeth opkomt
voor haar waanzin-scène, zie je al
van verre het lichtje van haar
kaars door de kieren van een
achterwand schijnen. Zo is alles
aan deze voorstelling tot in de
kleinste details doordacht. Het
zou me niets verbazen als de dui
zenden blaadjes van de kerse
bloesem na afloop van elke voor
stelling exact hetzelfde patroon
zouden vertonen.
ARIEJAN KORTEWEG
Macbeth (Mikijiro Hira) knielt op de grond nadat hij de Schotse
koning heeft vermoord. Naast hem zijn vrouw (Komaki Kurihara
(foto p.r.)
Te zijner tijd terug naar Hermitage
Aartsbisschop Simonis (links) heeft gisteren een bezoek gebracht aan de Passiespelen in Tegelen.
In de pauze onderhield hij zich met v.l.n.rSef Houba (Pilatus), Theo Joosten (Jezus)-en Frans Lommen (Judas).
(foto ANP)
MOSKOU (AP) - Het Portret van
Danae, het schilderij van Rem
brandt dat in juni werd beschadigd
met zwavelzuur, is gered en kan
worden gerestaureerd, om uitein
delijk terug te keren naar het Her
mitage museum in Leningrad. Dat
heeft het dagblad Prawda gemeld.
Het uit 1636 stammende doek
werd op 15 juni vernield door een
volgens de autoriteiten geestelijk
gestoorde man. Het is een van de
belangrijkste stukken in de collec
tie 17de-eeuwse Nederlandse
kunst
Boris Pjotrovski, de directeur
van de Hermitage, verklaarde te-
In eerste instantie, aldus de genover de Prawda dat intussen
Prawda, werd gevreesd dat het aan de restauratie van het doek is
doek voorgoed was vernield, maar begonnen. De identiteit van de
uiteindelijk werd ontdekt dat een man die het doek beschadigde is
laklaag op het canvas veel van het nooit bekendgemaakt.
