Belgisch
'strooigoed'
in Holland
Baarle, een grensgrap
ATERDAG 27 JULI 1985
EXTRA
PAGINA 19
door Gerard van Putten
Op het eerste gezicht is er aan het centrum van Baarle Nassau niets bijzonders te zien, alleen staan links van de weg de Nederlandse huizen terwijl het
pand rechts in België staat.
)e geschiedenis heeft hoogst op-
nerkelijke erfenissen nagelaten,
naar de meest bizarre heet Baarle
lat als gemeente met twee nationa-
iteiten ligt ingebed in het Brabant-
e land, op vijf kilometer afstand
ran de Belgische grens. Her en der
leergekwakt op het Nederlandse
rondgebied van Baarle-Nassau lig-
;en dertig stukjes grond te pronken
net hun Belgische nationaliteit on-
ler de naam Baarle-Hertog.
Iet is een grap met een eeuwenlange
>aard. maar voor de doorsnee bezoeker
'an het tweelingdorp schijnt het ook
hans nog een dijenkletser van de eerste
irde te zijn om staande voor de knippen-
Ie camera een spel met de grens te spe
en. Met de linker voet in het ene land en
iet de rechter in het andere. De plaatse-
jke bevolking haalt de schouders op
oor een dergelijk gevoel van daar op
traat liggende humor, is ermee opge
roeid om langs de ongemakken van
wee wetgevingen te leven en verdient
'eelal een redelijk belegde boterham
an de dorpse landscheiding. Legaal, en
ot afgrijzen van menig plichtsbeseffend
frenskommies, zeker in het verleden
>ok illegaal.
kronkel
De geografische kronkel is destijds
•verigens in alle ernst ontworpen door
wee voorname heren. In 1203 om pre-
ies te zijn. Door Godfried van Schoten,
:asteelheer van Breda, en door Hertog
lendrik I van Brabant met goedvinden
'an Dirk VII, graaf van Holland. Om het
tigendomsrecht van de landerijen die
fan Schoten bezuiden zijn kasteel be
leerde, hadden Dirk VII en Hertog Hen-
Irik I aan het eind van de twaalfde eeuw
nenig robbertje gevochten. Hertog Hen-
Irik I beriep zich erop dat één van zijn
oorgangers het bewuste stuk land als
rrijgoed had geschonken aan de VQorva-
ieren van Van Schoten. In 1190 stond de
Iredase kasteelheer het land aan Hen-
irik I af, een gebaar dat Van Schoten
•ermoedelijk onder dwang heeft moeten
naken en dat Dirk VII van al zijn aan-
praken deed afzien. De hertog beloon-
le die erkenning van zijn eigendoms-
echt ruimhartig. Hij gaf Van Schoten
iet-land in bruikleen terug, deed er nog
ïen paar bossen en vennen bij, maar be-
ïield zelf alle aanpalende bewoonde
joederen. Later zou al het onbewoonde
jebied vervallen aan de graven van Na-
;sau, de nakomelingen van Van Scho-
Van toen af bestond de tweedeling
fan Baarle, die talloze oorlogen en
grensverdragen tot op de dag van van
daag heeft overleefd.
„Deze situatie is in elk geval uniek in
Europa", weet Kees Neggers, als chef al
gemene zaken werkzaam op de gemeen
tesecretarie van Baarle-Nassau. „Ergens
in Argentinië of Brazilië, daar wil ik ef-
kes van af wezen, schijnt er ook zoiets te
bestaan. Een student van de VU heeft
daar een jaar of zes geleden een uitput-
tende studie aan gewijd".
Hij is import-Baarlenaar, maar na 13
jaar wonen en werken in de onmiddellij
ke nabijheid van het „Belgische strooi-
goed op Nederlands grondgebied" kijkt
Neggers in zijn dorp nergens meer van
op. Hooguit van de drommen vakantie
gangers en dagjesmensen die zich zelfs
vergapen aan de „dorpspomp die wij
hebben willen weghalen, omdat we die
een sta-in-de weg vonden". „Na al die ja
ren ben ik er nog steeds niet achter wat
Baarle als dagvullende trekpleister te
bieden heeft".
Smokkelnest
In vervlogen dagen wisten smokke
laars dat wel. Baarle, dat nu wordt be
volkt door 7800 zielen (Neggers: „Nas-
sau heeft 5700 inwoners, Hertog 2100"),
^vas een speeltuin voor het bedrijven
van „de smokkelsport". Een paar kilo
boter naar de overkant van de straat
brengen, kon heel veel geld besparen.
Het economische samenwerkingsver
band van de Benelux en later de EG
heeft het verschil in prijzen van de mees
te artikelen geslecht. Uitgezonderd het
douanekantoor bij de grensovergang
Baarle-Nassau/Weelde hindert nu in de
streek geen doorlaatpost nog de route
naar België.
„Maar dat wil niet zeggen dat er in
Baarle niks meer gebeurt. Als je alleen al
west-taferelen, die geheel in stijl met
schietpartijen gepaard gingen. „Maar
niemand maakt mij wijs dat er hier hele
maal niks meer gebeurt. Ik denk dat er
best nog zaken worden afgehandeld
waarbij vraagtekens moeten worden ge
zet".
Over smokkel praten doet de rechtge
aarde Baarlenaar niet. „Ik zou nie wéü-
ten", is de vriendelijkste reactie op een
poging om de sluikhandel als gespreks
thema aan te roeren. Doorgaans valt de
buitenstaander een diep stilzwijgen ten
deel, waarbij hij vanuit de ooghoeken
wantrouwend wordt aangemonsterd.
„In het dorp kun je over bepaalde zaken
niet praten, dat is een ongeschreven
wet", zegt B.J. Kerkhof in zijn kwaliteit
van onbezoldigd voorzitter van het
plaatselijke VW. Ook Neggers had te
voren al gewaarschuwd dat „geen mens
hier" de erecode zou verbreken. „Zelf
heb ik ooit geprobeerd om ernaar te hen
gelen. Maar als je vraagt wie hier dertig
jaar geleden smokkelde, kom je dat niet
te weten. Terwijl je het misschien vraagt
aan degene die dat toen deed. Ze zwij
gen erover als het graf, wat dat betreft is
Baarle één gemeenschap. Bels of Hol
lander".
Hoewel de grens zich dwars door hui
zen, café het Hoekske en families slin
gert, klitten „die van Nassau" en „die
van Hertog" aan elkaar onder het aloude
Brabantse devies „ons kent ons". Het
nummerbordje van de ene woning mag
dan zijn opgesierd met de Belgische
driekleur en het andere met het Neder
landse rood-wit-blauw, vóór alles zijn ze
inwoner van „Baol" en wordt aan het na
tionaal gevoel pas uiting gegeven op na
tionale feestdagen.
Knokken
„Vroeger, toen ik nog jongen was,
vochten wij Belse bokken nog wel tegen
den Ollandse keeskoppen", herinnert si
garenwinkelier Bax zich. „Maar na de
oorlog is dat er helemaal afgegaan, dat
knokken tegen mekaar". „Echt partij
wordt nu alleen nog gekozen", zegt
C.L.M. Kersemans, veldwachter van
Baarle-Hertog, „als België tegen Neder
land voetbalt".
Hij heeft opperwachtmeester D. Stolk
als Nederlandse collega, zoals nagenoeg
iedereen in Baarle eikaars vakgenoot is.
Het absurde resultaat van historisch ge
sjacher met de landsgrenzen („voor
ons dagelijkse kost") gebiedt de aan
wezigheid van twee burgemeesters. Die
van Baarle-Nassau heet drs. Y.C.Th.J.
Kortmann. Baarle-Hertog heeft overeen
komstig de Belgische wetgeving een ge
kozen burgemeester in de persoon van
J.C.M. van Leuven. De twee gemeente
huizen liggen op loopafstand van elkaar
verwijderd. De bestuurscolleges kunnen
elk hun eigen gemeenteverordeningen
uitvaardigen. Voorts hebben de beide
Baarles 'vanzelfsprekend' hun eigen ge
meenteraad, brandweer, postkantoor,
school, voetbalvereniging en parochie.
Van 1859 dateert die splitsing van de
Roomskatholieke kerk. „Maar er komen
hier ook Belgen, hoor", verzekert pastor
A.P.M. Dekkers vanuit zijn pastorie van
de Parochie O.L. Vrouw van Bijstand.
„Ik denk dat de Baarlenaar naar die kerk
gaat waar de mis het kortste duurt",
gniffelt de 'Nederlandse' gemeente
ambtenaar Neggers.
Even afgezien van de plaatselijke har
monie waarbinnen Belgen en Nederlan
ders in harmonie hun partijtje blazen,
mag Baarle dan alles dubbel hebben,
van langs elkaar heen werken houden ze
in het dorp niet. Al leest de een 'De
Stem' en de ander 'De Gazet van Ant
werpen', verder voorbijgaand aan el-
kaars identiteit staat het algemeen be
lang voorop. Zodoende konden de Bel
gen en Nederlanders het eens worden
over het gezamenlijke gebruik van de
N ederlandse drinkwatervoorziening,
terwijl het onder Nederlandse leiding
staande VW-kantoor „ook door België"
wordt gesubsidieerd.
Deining
Niet geheel naar tevredenheid van
VW-voorzitter Kerkhof en de 'Neder
landse' gemeenteraad overigens. Kerk
hof: „Op dit moment staan de subsidie
bedragen in een verhouding van 1 tot 30.
Die kleine Belgische uitkeringen heb
ben enige deining teweeggebracht in de
Nederlandse gemeenteraad. Poma, de
Belgische minister van cultuur, heeft
ons nu een eenmalige bijdrage toege
zegd. Maar het feit blijft bestaan dat de
Belgische normen voor het verlenen van
subsidie bepaald geen florissante zijn".
„De wetgevingen zijn niet op elkaar af
gestemd en dat geeft soms een hoop ad
ministratieve rompslomp", onderkent
ook gemeente-ambtenaar Neggers het
probleem van twee landen in een dorp.
„Gelukkig staat hier niemand op zijn
strepen en dat kan ook niet. Zou je dat
als ambtenaar wel doen, onherroepelijk
dat je gefrustreerd raakte. Hier moet je
als zakenman te werk gaan en op de
praktijk gerichte afspraken maken".
Zodat beide gemeentesecretarieën el-
kaars post dagelijks omruilen, in plaats
van de brieven een rondgang door het
'moederland' te laten maken. Df beide
brandweerkorpsen maken er geen pres-
tigezaak van om als het eerste bij de
brand te zijn. Die wordt gewoon geza
menlijk geblust. Zolang de hoge heren
van Den Haag en Brussel zich niet met
de zaken in Baarle bemoeien, komt het
allemaal best voor elkaar. Die opvatting,
valt in het hele dorp te beluisteren en'
wordt ook door Neggers vertolkt. „Eens
in de vier, vijf weken komen de gemeen
tebesturen bij elkaar voor overleg. Doel
van die besprekingen is om de plaatselij
ke regelingen zoveel mogelijk aan elkaar
aan te passen. Niet dat we maar een
loopje nemen met de wetten, maar de si
tuatie is er hier niet naar om te gaan rut-
tetutten", licht hij toe., „In Den Haag
weten ze echt niet wat hier gaande is. Ze
denken daar echt dat de grens precies in
het midden van het dorp loopt".
Kabelnet
Triomfantelijk neemt hij een praktijk
geval bij de kop om aan te geven dat een
klein dorp soms zó groot kan zijn, dat de
landelijke overheid uiteindelijk buigt.
„Wij mochten geen kabelnet aanleggen
vanuit oud-Turnhout. Grensoverschrij
dend verkeer was het argument. Het ge
volg van een weigering zou zijn geweest,
dat zowel Baarle-Nassau als Baarle-Her
tog aan aparte kabelnetten had moeten
beginnen. De kwestie is aangekaart bij
de vaste kamercommissie, uiteindelijk
volgde er overleg met Smit-Kroes die
twee topfunctionarissen hierheen heeft
gestuurd. Die gasten zagen hoe die Bel
gische enclaves kris-kras door het dorp
lagen en na een kwartier zeiden ze: Mij
ne heren, jullie gaan je gang maar".
„Eigenlijk", vindt D. Stolk, postcom-
mandant van de Rijkspolitie, „zou er in
de hele EG zo moeten worden gewerkt
als hier. Met mijn Belgische collega Ker
semans heb ik nooit problemen, het gaat
grandioos. Zo bestaat er de afspraak dat
ik een verdachte op Belgisch grondge
bied mag volgen, als-ie in het Neder
landse deel van Baarle een strafbaar feit
heeft gepleegd. Voorwaarde is wel dat
op dat vergrijp ten minste zes maanden
gevangenisstraf staat".
Zijn Belgische collega Kersemans laat
doorschemeren dat het voor een politie
man soms moeilijk werken is door „die
zotte toestand, hier". „Stel je voor, je ziet
een misdrijf voor je ogen afspelen op
pakweg een meter afstand. Op Neder
lands territorium. Dan moedde ge als
Belgische veldwachter daar wel de han
den van afhouen. Een kerel die in Olland
het een en ander op zijn kerfstok heeft,
maar in Hertog domicilie kiest, is voor
de Nederlandse politie niet te pakken.
De voordeur van een huis is bepalend
voor het land waarin die woning staat.
Dus wat moet er dan gebeuren om klaar
heid te brengen in dit soort situaties?
Dan moet de officier van justitie bij jul
lie een verzoek tot uitlevering doen aan
de procureur des Konings. Erg omslach
tig. Tja, en dan kan het gebeuren dat een
figuur als Rienk Kamer hier een bureau
vestigt in een woning met twee deuren,
zodat-ie de ene keer met zijn stoel in Ne
derland kan zitten en de andere keer in
België. We hebben hem uiteindelijk toch
kunnen vatten".
Voordelen
De grensgekte kan ook voordelen bie
den. Heel wat overtuigde dienstweige
raars en andere jeugdige Baarlenaars die
om de een of andere reden niet van zins
zijn de wapenen in handen te nemen,
pakken de denkbeeldige lijn door hun
dorp dankbaar op als bondgenoot in hun
gevecht met de militaire dienstplicht.
Het is de Belgen onder de dorpelingen
niet gegeven dat handigheidje toe te pas
sen. Waar ook wonend, Belgen worden
altijd onder des konings wapenrok ge
moffeld. Maar een Nederlander die in
België woont, glipt wel door de mazen
van de wet.
Eliza van Loon, uitbaatster van het ca
fé 'het Hoekske', weet er alles van. Bin:
nen haar gezin wemelt het van Belgen
en Nederlanders. Zelf bezit zij de Belgi
sche nationaliteit. Haar dochter heeft
daar onlangs ook voor gekozen, maar
haar echtgenoot en haar zoon zijn Ne
derlander. „Nou kan die jongen van ne
gentien voor z'n eenendertigste alsnog
kosteloos Belg worden, maar voorlopig
wacht-ie daar even mee. Want dan moet--
ie in Belgische krijgsdienst, terwijl hi|
als ingezetene van België vanuit Holland;
geen oproep krijgt. Hier in Baarle is hif
niet de enige die zo handelt".
Wat blijkt te kloppen, zoals navraag bij!
de in Kerkrade kantoor houdende afde-
ling dienstplichtzaken van het ministe»
rie van defensie leert. Woordvoerster-
Haas: „Inderdaad roepen wij in België
wonende Nederlandse jongemannerf
niet op".
Als neringdoende zit Eliza van Loon
met haar café letterlijk op de grens, maar
niet op die van het bestaansrecht. Het
tegendeel is waar, aan klandizie heeft
„de familie" nimmer gebrek. Niet alleep
besluiten in dat internationale drankloi
kaal notabelen al biljartend tot het afge^
ven van bouwvergunningen die nodig
zijn voor de bouw van een woning, waari
van de voorpui in België komt te staaij
en de achterkant in Nederland. „Maar
ook hebben we hier veel aanloop van
toeristen die zich bij het biljart op dè
kiek laten zetten. Van Agt was hier pa|
geleden nog, ook van hem is een foto gei
maakt".
Goedkoper
Als alle Baarlese middenstanders nief
gedwarsboomd door een winkelslui:
tingswet, beleeft H.J. Bax, sigarenwin:
keiier in het groot, vooral op zondag
hoogtijdagen. Het Belgahuis is een be
grip onder Nederlandse rokers, die ge
lokt door de nog steeds bestaande prijst
verschillen in drommen in zijn al honi
derd jaar bestaande winkel verschijnen.
Hoewel „Bels in hart en nieren" richt hij
zich met zijn op Belgisch grondgebied
opgeslagen handel in hoofdzaak op „01-
landers". Gemiddeld kost bij hem eeri
slof sigaretten vier gulden goedkopeü
dan bij zijn beroepsgenote aan de Neder-?
landse overzijde van de straat. Zij moet
de concurrentie met lede ogen aanzien,
maar van haar innerlijke roerselen wei
gert ze ook maar iets prijs te geven. „Ik
geef gien commentaor", klinkt het bits;
„omdat het me al eens is overkomen dat
in kranten juust het contraire werd ge--
schreven van wat ik had bedoeld".
Bij Bax schijnen de zaken trouwens
ook niet meer zo voorspoedig te gaan als
voorheen. Althans, dat beweert-ie zelf.
„Het loopt hard terug", klaagt Bax. „In
België hebben ze de sigaretten pas met
een kwartje per pakje opgeslagen en
binnenkort komt daar nog es een dub-:
beitje overheen. Aldus is er van enig
prijsverschil nauwelijks nog sprake. Bo
vendien kan ik goed merken dat het be
stedingspatroon krapper is geworden.
Dat is in België evengoed zo, maar Bel
gen geven het geld makkelijker uit. D'n
Ollander is nu weer bezig terüüg Ollan-
der te worden. De zaak staat hier elke
zondag wel vol, maar voor meer volk
krijgen we dezelfde omzet. Anders ge
zegd: eerst verkochten we aan de gemid
delde klant tien plakken chocola, nu
twee reepies".
Thermosflesbezoekers
Als voorzitter van het VW heeft ook
oud-beroepsmilitair Kerkhof de indruk
dat het aantal „thermosflesbezoekers"
aan Baarle groot is, vandaag de dag. Wat
al die mensen beweegt naar zijn woon
plaats te komen, gemeente-ambtenaar
Neggers zoekt nog altijd naar het ant
woord. Kerkhof: „Enquetes hebben uit
gewezen dat het de mensen vooral om
de winkels te doen is".
„Maar dat alles in Baarle goedkoper is,
is ook maar betrekkelijk", reageert Neg
gers. „Sigaretten en chocola, daar betaal
je hier inderdaad minder voor dan el
ders. Maar om daar nou een hele rit voor
te .maken. We hebben op een regenachti
ge zondag eens een verkeerstelling ge
houden. Tussen 10 uur en 18 uur werden
12.000 voertuigen geteld. En dat alle
maal voor een plaats die feitelijk geen
ene moer heeft. Want laten we wel zijn,
als die gekke geografische lijn niet zou
bestaan was Baarle toch gewoon een
doodgewoon Brabants dorp".
De bewoners van Baarle-Nassau en Baarle-Hertog:
zijn gewend bovenop de grens te leven. Voor hen is
het dagelijkse kost dat ze zich het ene ogenblik in
Nederland bevinden en het andere moment in
België. Het tweelingdorp dat eens faam genoot als
smokkelnest, leeft vandaag de dag voornamelijk
van de inkomsten van het toerisme. Dagelijks
vergapen vakantiegangers, dagjesmensen en
thermosflesbezoekers zich hoogst verbaasd aan de
plaatselijke situatie. Een verhaal over een dorp dat
gewend is te leven met de grillige nalatenschap van
drie voorname heren, die ooit in alle ernst een
eeuwenoude grap bedachten.
naar de reclames in het dorp kijkt, mag
je dat al aannemen. Niet voor niets hou
den we dan ook geregeld controles". Als
hooggeplaatst ambtenaar bij het doua
ne- en invoerrechtenkantoor in Tilburg
(„Ik ben best bereid toelichting te geven
op het gebeuren ter plaatse, maar mijn
naam wil ik niet in de krant terugzien")
heeft hij al jaren te maken met de handel
en wandel van de Baarlese gemeen
schap. „De Benelux-grens is een intra-
grens. Dat wil zeggen een open grens
met op daartoe aangewezen plaatsen
douaneposten. De consequentie daar
van is dat er tegenwoordig op veel grens
overgangen vrij verkeer bestaat. Maar
dat ontslaat niemand van de plicht om
die goederen bij het grenskantoor Baar
le-Nassau/Weelde aan te geven die bo
ven de als maximum gestelde hoeveel
heid uitgaan".
Strikt genomen mag de regiobewoner
die binnen een rechte lijn van vijftien ki
lometer van de Belgische grens woont
bijvoorbeeld niet meer dan één pakje si
garetten en één pakje shag van België
naar Nederland exporteren. Vertaald
naar Baarlese omstandigheden: de roker
uit Nassau die, gelokt door de lagere
prijzen, bij zijn Belgische buurman aan
de overkant van de straat in Hertog meer
dan twintig sigaretten inslaat, maakt
zich volgens de wet schuldig aan smok
kel. „Zoals ook", klinkt het streng uit de
mond van het bewuste sectiehoofd, „de
Nederlander van buiten de streek die
met meer dan driehonderd in Baarle-
Hertog gekochte sigaretten in z'n zak
naar huis rijdt".
Vergeten
Zqn Belgische collega aan de grens
post Weelde, die het al evenzeer verkiest
naamloos te blijven („Ik heb mijn supe
rieuren geen toelating gevraagd om vra
gen van een journalist te beantwoor
den"), laat het woord 'smokkel' voor
zichtigjes over de tong gaan. Alsof hij
proeft van iets waarvan de smaak al lang
was vergeten. „Misschien dat er nog wel
eens wat gebeurt, maar smokkelen is
een groot woord. Zeker en vast is er een
tijd geweest dat men het met de wet niet
zo nauw nam. Juust tot eind februari
1982. Tot dat tijdstip werden de mone
tair compenserende bedragen nogal
eens ontdoken. Dat was een heffing die
hier in België in het leven was geroepen
om de koersverschillen te minimalise
ren. Bij uitvoer van goederen moesten
die worden betaald".
De truc in die tijd was om de 'handel'
gelijk een jojo heen en weer te laten gaan
van België naar Nederland - zonder zich
ook maar iets te bekommeren om uit
voerrechten, monetair compenserende
bedragen en invoerrechten - en na de
'operatie' restitutie te vragen van die
niet betaalde 'tax'. „Er zijn er velen ge
pakt, maar in verhouding tot het aantal
gevallen vermoedelijk ook weer heel
weinig. Nu die heffingen tot het verle
den behoren en de prijzen van beide lan
den nagenoeg gelijk zijn, heb ik niet de
indruk dat er nog veel gesmokkeld
wordt".
Op gezette tijden voert de 'vliegende
brigade' van de Nederlandse douane
(„Vroeger hadden we in Baarle-Nassau
een post, maar die is in 1967 opgehe
ven") controles uit op de naleving van de
Nederlandse fiscale wetgeving. „Een
heksenjacht wordt er niet gehouden,
maar hier in het dorp lopen ze de boel
nog altijd in de géten te houden. Onop
vallend, in burger", weet Kees Neggers.
„En de uitvalswegen zetten ze ook wei
eens af. Zelf ben ik een paar maanden
geleden nog aangehouden. Hoeveel slof
fen sigaretten iemand bij zich heeft, daar
vooral zijn ze meestal benieuwd naar".
Erecode
De spectaculaire achtervolgingen op
gepantserde auto's, zoals Neggers die als
pas in Baarle-Nassau begonnen ambte
naar met eigen ogen vanuit het raam van
de gemeentesecretarie mocht aanschou
wen, behoren voorgoed tot het verleden.
„Begin 1970 speelde zich dat af. Nu is
dat vergane glorie", lijkt hij met enige
weemoed terug té kijken op die wild
Eliza van Loon wijst de Belgisch-Nederlandse grens aan die dwars door
haar café Het Hoekske loopt.
