Het 'domineeskind' een uitstervend ras
'Wat goed was behoud je, de rest gaat als ballast overboord'
ZATERDAG 27 JULI 1985
GEESTELIJK LEVEN
Zet een stel volwassen domineeskin
deren bij elkaar, vraag hen naar hun
afkomst, jeugdervaringen en eventue
le trauma's en je krijgt, mits ze zich
bloot geven, de meest uiteenlopende
verhalen, van rancuneus tot dankbaar,
van triest tot vrolijk en alle mogelijke
variaties daartussen.
Zo heeft de schrijfster Annie M. G. Schmidt (73)
een 'vreseljk negatieve kijk' - om haar eigen
woorden te gebruiken - op het geloof en op domi
nees. Voor een goed deel is dat te verklaren uit
haar jeugd, die bepaald niet erg gelukkig en
vrolijk was. Ze kijkt er niet graag op terug.
'Zwart' is het, wat ze dan ziet.
Haar vader-de hervormde predikant dr. J. D.
Schmidt - en moeder hadden een heel ongeluk
kig huwelijk. Haar moeder - die graag de 'me
vrouw' wilde uithangen - minachtte hem eigen
lijk. Ze stak de draak met hem. En daarbij be
trok ze Annie als kind. Van een echt gemeende
godsdienst thuis was niets te merken. Dat kwam
vooral door die spotlust.
Dominee Schmidt was meer een studeerkamer
geleerde. Hij leefde tussen zijn boeken en preken,
las de filosofen Hegel en Kant, maar ook Nietz
sche, Darwin en Freud. Gaandeweg werd het he
le Oude Testament voor hem één grote mythe.
Dat zei hij natuurlijk niet in 't openbaar, want
dan zou hij de hele kerkeraad over zich heen heb
ben gekregen.
Toch stond hij op de preekstoel niet hypocriet
ver boven z'n eigen geloof uit te preken. Nog het
langst is hij in de geest van het Nieuwe Testa
ment blijven geloven. Op zijn sterfbed, 80 jaar
oud, had hij helemaal geen boodschap meer aan
de collega die hem kwam bezoeken.
Toen haar vader in het Zeeuwse Kapelle
stond, had Annie het hart niet dat ze op zondag
voor het raam ging zitten handwerken. Immers,
dat vonden 'de mensen' niet goed. Dan maar
naar de gesloten achterkamer. En haar broer
mocht zondags in het dorp beslist niet tennissen.
Daarom ging hij, zijn racket onder de jas ver
stopt, naar Goes, met medeweten van zijn ou
ders. Aan zulke dingen heeft Annie Schmidt
haar haat tegen hypocrisie overgehouden. Men
vindt dat in haar werk telkens terug.
Zeker eens in de veertien dagen moest ze mee
naar de kerk. Het liefst elke zondag. Maar pre
ken vond ze iets vreselijks. Lang en saai. Ze
haatte het naar de kerk gaan, ook al omdat de
kerk lelijk was en het orgel en de organist slecht.
Al vroeg had ze veel gevoel voor mooie dingen.
En alles wat haar vanuit de godsdienst tegemoet
kwam was, naar haar smaak, lelijk. Ook de gro
te platen van Jezus in de consistorie. Jezus in een
blauwe japon, met een goudblonde baard en met
die rare engeltjes eromheen.
Annie Schmidt gelooft, dat de lelijkheid in de
kerk haar nog het meest van het geloof heeft af
gehouden, naast dan die 'malle dingen' die je
bijvoorbeeld op de zondagsschool te horen kreeg
van zo'n onderwijzer: "je moet je hartje aan Je
zus geven, want als je dat niét doet ben je voor
eeuwig verloren". Daar heeft ze als kind heel
wat over afgetobd. Haar vader en moeder lach
ten er maar om. Trek je er maar niks van aan,
was hun antwoord.
Annie heeft, naar haar zeggen, nog nooit een
goede, aardige, eerlijke dominee ontmoet. "Ze
zijn er waarschijnlijk wel, maar ik ben ze nooit
tegengekomen". Dat beroep zou eigenlijk niet
moeten bestaan, "want het is een vak dat sowie
so het enorme gevaar van hypocrisie met zich
brengt". En dan moet je nog maar niet denken
aan het 'beroep van de paus'. Daar kan ze hele
maal niet bij. "Dat iemand zich plaatsbekleder
van God noemt, dat ligt volstrekt buiten elk be
grip".
Het is een van de veertien verha
len van domineeskinderen in het
bij Bosch en Keuning (Baarn)
verschenen boek 'Het glazen
huis'. De journalisten Cisca
Dresselhuys (41) en Kees de
Leeuw (39) hebben ze opgete
kend. Zelf zijn ze ook dominees
kind. Cisca is een van de drie
dochters van de gereformeerde
predikant Frans Dresselhuys
(overleden in 1955), Kees een van
de vijf zonen van de hervormde
predikant Arie de Leeuw
(Maarn), die nog regelmatig voor
gaat in kerkdiensten. De broer
van Cisca is ook predikant. En
Kees heeft maar liefst drie broers
die voor het beroep van hun va
der hebben gekozen.
Met dit boek hebben de twee
interviewers willen vastleggen,
wat het betekent om dominees
kind te zijn. Hun voorzichtige
conclusie is, dat deze kinderen
over het algemeen toch minder
hebben 'geleden' dan de buiten
wereld soms denkt Niet ieder
een die hiervoor werd benaderd
was tot medewerking bereid.
Wie wél zijn of haar ervaringen
wilde prijsgeven, deed dat zo
vrij, dat het de lezer zeker kan
boeien.
Geen ziekte
Harmen Siezen (43), nieuwsle
zer bij het NOS-journaal, heeft
aan zijn opvoeding geen trau
ma's overgehouden. Hij is de
oudste zoon van een hervormd
predikant.
Nee, voetballen op zondag was
er in Peize niet bij. Wel fietsen.
"M'n vader was geen fanatieke
ling. In de kerkgang werd je vrij
gelaten, maar dat dééd je ge
woon. Het kwam als kind niet in
je op, je daartegen te verzetten.
Had m'n vader een uitwedstrijd -
preken in Roden, Vries of Norg
dan fietsten we daar samen
heen. Hij met z'n koffertje
achterop en ik op de fiets er
naast. Voor zo'n buitenpreek
kreeg hij 25 gulden".
De nare dingen vergeet Har-
men. "De fijne hou je bij je, zoals
dat fietsen door het Drentse land
en bij het uitgaan van de kerk het
tellen van de mensen. Vader kon
goed preken. Tenminste, dat zei
den ze altijd. Zelf snapte ik er
niet veel van".
Langzamerhand zijn het geloof
en het naar-de-kerk-gaan bij deze
domineeszoon helemaal versle
ten. "Een geleidelijk proces van
vervaging en vervreemding".
Wat hem in de kerk nog aantrekt
zijn de liederen. "De oude psal
men en gezangen dan, zoals ze
vroeger werden gezongen". Men
selijkheid vindt Harmen belang
rijker dan geloof. Toch blijft hij
dankbaar voor zijn opvoeding.
"Het is geen last of besmettelijke
ziekte waar je maar heel moeilijk
van afkomt".
"De dominees zijn intussen
wel van hun troon afgedaald.
Vooral op een dorp hadden zij
een hoge status. En met de domi
nee die verandert verandert ook
het domineeskind. Het zal mét
de oude pastorie ook wel ver
dwijnen. Een uitstervend ras".
Totaal vernieuwd
De schrijfster Annie de Moor-
Ringnalda (78), nu getrouwd met
Hinne Feenstra, zou ieder mens
op aarde net zo'n fijne jeugd gun
nen als zij zelf heeft gehad. Een
van de negen kinderen van do
minee Dirk Ringnalda. "Poepge-
reformeerd, zoals m'n eigen kin
deren dat noemen, maar toch
door
S. J. de Groot
niet saai. Als we een dagje uitgin
gen, riep hij: kinderen, een ieder
doet maar wat goed is in eigen
oog. Mijn moeder was een gezel
ligheidsmens. Ze waren samen
erg gelukkig. Een vrolijke boel
was het, zonder hel en verdoeme
nis, hoewel goed-gereformeer-
den toch wel in de hel, het eeu
wig brandend vuur, moesten ge
loven".
Annie de Moor heeft het geloof
behouden, maar heel anders dan
vroeger. "Totaal vernieuwd. In
De Bilt heb ik nu meegedaan aan
een eucharistieviering samen
met de rooms-katholieken. Ik
stond naast de pastoor. Hij met
het brood, ik met de beker. Ik
dacht nóg: als mijn vader vanuit
de hemel zou toekijken, zou hij
vast zeggen: Annetje, waar ben je
noü toch mee bezig. Maar ik vind
het prachtig dat zulke dingen
kunnen. Het goede van je opvoe
ding behoud je, de rest gaat als
ballast overboord".
Opruiming
Echt los van je opvoeding en
achtergrond kom je niet, is Dieks
Vissers (39) ervaring. Hij is een
van de acht kinderen van de be
kende Amsterdamse predikant
Hennie Visser en musicus van
beroep. Zijn vader, sinds 1976
met emeritaat, presenteert nog
steeds het programma 'Onder de
Hoogtezon' voor de NCRV-radio.
Op zekere dag gooide Dieks al
zijn boeken en foto's weg om uit
te kruipen onder de 'enorme bal
last van het verleden'. Hij had
daar later wel spijt van - z'n va
der wilde ze ook niet hebben -,
maar toén was dat nodig "omdat
ik eraan vastzat". "Je moet soms
opruiming houden om iets
De 'oude pastorie' is nog niet helemaal verdwenen. Zoals hier in Woubrugge. Ze is wel minder 'glazen
huis' geworden. (foto Wim Dijkman»
de ruimte te geven". Als
domineeszoon heeft hij erg veel
moeite gehad met het vinden van
zijn eigen identiteit. Z'n school
tijd was voor hem één grote er
gernis. Hij begon pas te leven
toen hij op het conservatorium
zat.
Het wel en wee van de kerk
gaat Dieks nog wel ter harte,
maar het is een soort haat-liefde
verhouding, niet echt agressief.
Kerkgang en geloof zijn de kin
deren Visser niet met dwang op
gelegd. "In feite vind ik de kerk
vreselijk. Zó ouderwets en in-en-
in-burgerlijk, dat ik me er nau
welijks meer thuis voel. Ik ga er
af en toe nog wel heen, maar als
ik weer buiten sta, ben ik toch
vaak teleurgesteld".
Dieks Visser is wel gelovig.
"Dat wil zeggen: ik geloof in
God, niét in de hervormde kerk,
hoewel ik mij door mijn opvoe
ding altijd heel sterk ermee ver
bonden heb gevoeld".
Naar het oordeel van de jonge
Visser kan een dominee beter
niet getrouwd zijn, tenzij hij een
vrouw treft die het gezin in haar
eentje aan kan. Zijn vader was
bijna nooit thuis. "Het is zelfs zo,
dat als ik op dit moment mijn va
der nodig zou hebben, ik de
NCRV moet bellen. Je kunt hem
bijna alleen te pakken krijgen als
er iets ernstigs aan de hand is".
Bert Berkhof (37), een van de
vier kinderen van de Leidse
hoogleraar theologie H. Berkhof,
wou eerst de appel ver van de
boom laten vallen, maar twee da
gen voordat hij moest beslissen
koos hij toch voor de theologie.
"Ik kon die keuze niet ontlopen".
Toen hij opgroeide, was zijn
vader rector van het theologisch
seminarium in Driebergen. Zijn
opdracht was, in een half jaar tijd
aanstaande dominees van alle fa
culteiten en richtingen klaar te
stomen. "Zo'n baan geeft je als
opgroeiende jongen wel een tik
mee of bepaalt in ieder geval de
sfeer in huis. De ene keer zie je er
zwarte pakken rondlopen en de
andere keer grijze. Of lichte,
want spijkerbroeken bestonden
toen nog niet. Dat kwam alle
maal regelmatig bij ons over tie
vloer".
Ook zat rector Berkhof in die
tijd bij de Wereldraad van Ker
ken. "Van over de hele wereld
kreeg je ansichtkaarten en sou
venirs. Geregeld kwamen men
sen van die Wereldraad bü ons
op bezoek. Een van m'n zusjes is
er nog altijd trots op, dat ze eens
bij Karl Barth op schoot heeft ge
zeten. Je kwam er zo wel achter,
dat de kerk niet alleen een ge
meenschap rond de dorpspomp
is, maar ook de grootste multina
tional ter wereld".
"Die ruimte bij ons thuis stond
haaks op de verkrampte pastorie
als glazen huis met alle geboden
en verboden van dien. Een open
huis met altijd bezoek en altijd
telefoon. Voor ons als kind had
God van meet af aan iets te ma
ken met gemeenschap. Dóór was
Hij aanwezig. Hij was niet dege
ne die je op je vingers tikte als je
uit de koektrommel had ge
snoept. Met dót persoonlijke
godsbeeld zijn we niet opge
groeid".
Overigens hebben de jonge
Berkhofs hun vader er lange tijd
van verdacht, onder de afwas te
willen uitkomen. Het was zijn
taak af te drogen, maar door al
dat getelefoneer schoot dat er
bijna altijd bij in. De kinderen
hielden het erop, dat hij een aan
tal mensen had ingehuurd om
hem uitgerekend om vijf over zes
op te bellen. Was hij eenmaal uit
gepraat, dan was het keuken
werk gedaan.
Bert Berkhof (nu dominee in
Hoogland) kan niet zeggen, dat
hij bepaalde dingen die hij van
huis uit meekreeg inmiddels ra
dicaal heeft afgezworen. Dat was
ook niet nodig. Eerder het omge
keerde. "Wij dronken vroeger
nooit koffie en er werd ook niet
gerookt. Dat zijn we allemaal
gaan doen". Maar uit eten gaan
of benzine tanken op zondag
doet Bert Berkhof,nog steeds
niet, "hoewel dat niet echt uit de
theologie valt af te leiden".
Toch heeft hij het gevoel, een
eigen weg te gaan. "Natuurlijk
wordt mij vaak gevraagd, of ik
een zoon ben vanEcht last
heb ik daar nooit van gehad. Als
ze vragen of dat familie van me
is, zeg ik weieens: ja, dat is de
schoonvader van mijn vrouw.
Dan moetje ze zien denken"......
Hels giftig
Andere vertellers in 'Het gla
zen huis' zijn:
Liselore Gerritsen (46): "Voor
mij zijn alle religies in principe
gelijk";
de Leidse kerkelijke hoogle
raar ethiek Bert ter Schegget (57):
"Dat je niet zou mogen vrijen,
vond mijn moeder zo beneden al
le peil";
de radio- en tv-presentator
Wim Bosboom (56): "Ik werd hels
giftig als ik telkens moest horen:
is dat nou een zoon van de domi-
de schrijfster Diet Verschoor
(38): "Pas veel later heb ik ge
leerd hoe prettig weekeinden
kunnen zijn; dat leer je bepaald
niet in een pastorie";
Job Jager (20), enige zoon van
dr. Okke Jager: "Wie weet word
ik ooit nog eens een gevierd kun
stenaar en zeggen de mensen als
ze mijn vader zien: kijk, daar
gaat de vader van Job Jager";
de organist-dirigent Charles de
Wolff (55, vrijgemaakt-gerefor-
meerd): "Van 'Scheepje onder
Jezus' hoede' zul je van mij geen
noot horen; ik hou niet van senti
mentaliteit". (Z'n vader, bekend
kanselredenaar, vond het 'Ere zij
God' maar een draaiorgeldeun.
Als de gemeente na de dienst
nog met het 'amen' van dit lied
bezig was, zat hij al aan de kof
fie);
het CDA-kamerlid Jeltien
Kraaijeveld-Wouters (53): "Er
waren nogal eens gevechten tus
sen ons en de kinderen van de
openbare school; elkaar uitschel
den in de trant van "De dominee
van Takkebos, die wist niet waar
die kakken mos, dus kakte hij in
zjjn onderbroek een hele dikke
oliekoek", waarop wij met een
even verheffend vers antwoord
den".
'Het glazen huis' (223 bladzij
den, f29,50), met een inleidend
verhaal van de Bijlmermeer-pre
dikant Spijkerboer, is een boek,
dat je, als het je interesse heeft,
in één ruk uitleest. Omdat het zo
levensecht is én 'nieuwsgierig'
maakt. Je wilt weieens weten,
wat zich achter de schermen van
al die glazen huizen zoal heeft af
gespeeld. En de vertellers heb
ben het niet mooier of lelijker
willen maken dan het was.
Eén ding is zonneklaar: wat zij
aan hun thuis en opvoeding heb
ben overgehouden, hangt sterk
af van de aard en de echtheid van
hun ouders. Maar dat is niet al
leen met domineeskinderen het
geval. Wat dat betreft hebben die
niets uitzonderlijks en is er nau
welijks reden er een boek aan te
wijden.
Feit is wel, dat de eertijds nota
bele dominee meer mens-onder-
de-mensen is gewonden.
Het domineeszoontje mag zon
dags best weieens aan een ijsje
likken of tegen een voetbal trap
pen (uitzonderingen daargela
ten!).
En de gereformeerde dominee
se van het dorp doet haar bood
schappen gewoon bij de her
vormde kruidenier zonder dat de
toorn van de huisgenoten des ge-
loofs haar treft.
Als dót allemaal geen vooruit
gang is
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Pannekoek, 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. Aarents,
Katwijk-Rijn; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 dr. v.d. Zwaan; Oecumenische
geloofsgem. Regenboog (Merenwijk)
9.30 ds. Nauta; Bethlehemk. (Driftstr.)
10 ds. Rietveld, gez. dienst; Bevrij-
dingsk. (Montgomerystr.) 10 ds. Jansen;
Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds. Schou-
Waalse kerk (tijdelijk Rapenburg 6)
geen dienst; wijk 'Stevenshof zie na ge-
ref. kerk; Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst,
10.15 ds. v. Beinum; Diakonessenhuis
10.30 ds. Hemmes, elke zat. 10.30 rk.
dienst; Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) gez. dienst in
Bethl.kerk; Oude Vest 10 drs. P. de
Bruijn, O.geest; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. 10 ds. Jansen, 5 ds.
Rietveld; bejaardenhuis Groenhoven 10
ds. Eringa, Den Haag; Merenwyk zie
herv. gem.; wijk Stevenshof, gebouwtje
'Dijkhof (Rijndijk) 10 kand. De Roest.
Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds.
Houtman. Chr. Geref. K. (Steenschuur)
9.30 en 5 ds. Den Hertog. Geref. Gem.
(N. Rijn) 10 en 4.30 ds. Boogaard.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10 ds.
De Clercq. Baptistengem. (O. Rijn 3) 10
ds. Bosveld. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 10 evang. Dikkes.
Evang. gem. Merenwijk (Flevoweg 5)
7.45 nam. avondmaal. Zendingswerk
Middernachtsroep (Zoeterw.singel 21)5
hr. W. Roos. Evangeliecentrum (Zijlsin
gel 2) zo. 10, wo. 8. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 hr. Eikerbout. Leger des
Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10
en 5. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24):
9.30 en 4, wo. 8. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d.
Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,
10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw-
.singel) 10.
RK Kerk Haagweg zat 7, zo. 9 en 10.45;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11; Rijn
dijk (Leiden-V.schoten) zat 7, zo. 9.30
en 11.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,10,
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7,
zo. 10 (miv 18 aug. weer 9.30 en 11);
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijn
dijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Berg-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. zie
geref. kerk. Geref. Kerk 10 en 6.30 ds.
Modderaar. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3
ds. Kok, Baarn. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Adventskerk 9.30 ds. v.d. Broeck, Bode
graven, 6.30 kand. N. Noorlander;
Kruiskerk 9.30 ds. Bogers; Opstan-
dingskerk 9.30 dr. v. Vliet; G. Herder
kerk 9 drs. Brombacher, 6.30 dr. v. Vliet;
De Bron 10.30 drs. Brombacher, 6.30 ds.
Hoogendijk; Oudshoornse kerk 10 ds.
Ter Bals; Sionskerk (Planetensingel)
9.30 kand. Prins, Waarder, 6.30 kand.
Den Besten, Katwijk. Geref. Kerk Mar-
.kerk 9.30 dienst, 6.30 kand. De Haan,
Drogeham; Salv.kerk 9.30 dienst, 6.30
ds. Bogers. Geref. K. Vrijg. (aula chr.
techn. school) 9.30 en 5. Ned. Geref.
Kerk (school Willemstr.) 9 ds. Janse,
6.30 br. Scholma. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 4.30. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240)
9.30 en 4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 evang. J.
Bol, 6.30 ds. J. v.d. Zeeuw. Bapt.gem.
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 hr. W.
Veenstra. Volle-evang.gem. ('De Ark',
Pr. Hendrikstr. 54) 10. Pinkstergem.
(school Batenstein 16) 10. Leger des H.
(Com. de Vlamingstr.) 10 en 6.30. Rk
Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Smelt, Randwijk, 6 ds. Quist, Middel-
harnis. GerefJHerv. Gem. (dorpshuis
'De Tas') 10 ds. Pera. Geref. Gem. 9.30
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. v.d. Hoef, 6.30 kand. Stam,
Barendrecht; Salv.kerk 9.30 kand. Doel
man, Utrecht, 6.30 kand. Boer, Nieuw-
veen; Bethl.kerk 9.30 ds. Wieman, 6.30
ds. v.d. Hoef. Geref. Kerk 9.30 ds. v. Se-
venter, Ede, 6.30 dienst Geref. K. Vrijg.
(Ichthusk.) 9.30 en 4.30. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6.30 ds. Bac.
Evang.-Luth. Gem. 9 mevr. Muller,
A.dam.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
dr. Haitsma, 6.30 zie geref. k.; De Stek
9.30. Geref. Kerk 9.30 ds. Bolwijn, Rijs
wijk, 6.30 ds. De Leeuw, Maam. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. v. Langevelde,
Vendal and. Geref. Gem. 9.30 leesd., 3.30
ds. v.d. Heiden, Woerden.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30
kand. De Reuver, Nieuwerkerk a.d. IJs-
sel, 6.30 ds. G. van Doom, Hilversum.
Geref. Kerk 9.30 ds. Huisman, 5 ds. Oe-
11.15; Rijndijk z
Anker zat. 7, zo. 8.45 e
7, z
10.
HILLEGOM: Herv. Gem. zie geref. k.
Geref. Kerk 9.30 en 7 ds. Rothfusz. Chr.
Geref. Kerk 10 en 7 kand. Steensma,
Hierden. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en
11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 9.30 ds. Driebergen, 6 ds.
Wagter; Ontm.kerk 10 dr. v.d. Bank,
Ede, 6.30 ds. Romein, R.dam. Herv.
Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 ds. v.
Breevoort, 6.30 hr. M. de Ridder,
S.heim. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds. Hovius; O.
Kerk 8.30 en 10 ds. v.d. End. Kampen, 6
ds. Schuurman; Ichthusk. 10 kand. W.
Meijer, 5 ds. Hagen, Zwolle; Pniëlk. 9.30
ds. Hagen, 6 ds. De Jong; aula Beste-
vaer-mavo (Rijnsoever) 10 ds. De Jong;
Overduin 2.15 dienst; De Hoeksteen,
Burgersdijkstr. 10 dovendienst, hr. J. L.
v. Kempen, ook om 10 u. Duitse dienst.
Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-
college Pr. Frederikdreef 15) 9.30 ds.
v.d. Lagemaat, Den Haag.
Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds. Janssens,
R.dam, 5 ds. v.d. Horst; Triumfatork.
9.30 ds. v.d. Horst. Geref. K. Vrijg. 9.30
en 5.30. Ned. Geref. K. 11 en 7 ds. Janse
(in Vredesk.) Chr. Geref. K. 10 en 5 lees-
dienst. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal)
10 ds. v.d. Belt, 5 hr. T. Kroon. Geref.
Gem. (Remisestr.) 10 en 5. Geref. Gem.
in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang
.gem. ('Tripodia') 9.45. Onafh. baptisten
gem. (Ambachtsweg 2) 10 br. H. Bakker.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth;
Hoofdstr. 10.30 ds. Stegeman; Schep-
pingsk. 9 ds. Stegeman. Elis.ziekenhuis
10 rector Vijftigschild. Bapt.gem. (wyk-
geb. Zijlkw.) 10 br. De Vries. Rk Kerk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d.
Kamp. Camping 'De Drecht' 10.30. Ge
ref. Kerk 9.30 hr. L. Broek, O.geest, 7 hr.
C. Voogt, Holl. Rading. Rk Kerk zat. 7.
zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10.30 ds.
De Gelder; Pauluskerk 9 en 7 ds. De
Gelder. Geref. Kerk 10 ds. v. Arkel,
Bloemendaal, 7 hr. Vercouteren, Voor
burg. Geref. K. Vryg. 10.30 en 4.30 ds.
Kamer. Ned. Geref. Kerk (Salvatori)
10.45 en 7 student J. Mudde, gez. met
chr. geref. k. Chr. Geref. Kerk 10.45 en 7
student Mudde. Geref. Gem. 10 en 4.
Evangeliegem. (Vivaldistr. 69) 9.45 hr. J.
v.d. Bergh. Rk Kerk: Agathakerk zat. 7,
zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 9 en
11.30; Mariakerk zat. 7, zo. 8.30 en 10;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 hr.
Goedhart, 6.30 ds. Kielder, Vianen. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Scholten, Woerden.
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesd., 2.15 ds. P.
Roos. Evang. gem. (Kruispunt, Kenne-
dylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en
10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. Molenaar, Puttershoek.
Geref. Kerk 9.30 hr. C. Voogt, Holl. Ra
ding. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
ref. Kerk 9.30 ds. Wijngaarden, 6.30 ds.
Boersma, Badhoevedorp. Chr. Geref.
Kerk 9.30 leesd., 3 ds. Buys, Naarden.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Zoutendijk, Groningen. Geref. Kerk (W.
Verlaat) 9.30 ds. Hoogenraad, Zeist, 7 hr.
Wolf, Alphen.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Broek,
R.dam, 5 ds. A. Goyert, 't Harde, 7 ds.
Keuning; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Keu
ning; Sole Mio 9 ds. Keuning; De Rank
(Golfbaan) 10 ds. Goyert, 8 nam. Duitse
dienst. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofd
str.) 10 en 7 ds. Korenhoff; Vinkenl.
(Binnen) 10 prof. dr. J. Verkuyl; Stich-
tingskerk 11 hr. M. de Ridder, S.heim.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 dr.
L Siemonsma, Voorburg. Rk Kerk Zee
zat. 7, zo. 10.30 (in juli en aug. 7 nam.
Duitse dienst); Binnen zat. 7, zo. 8,10 en
11.30.
NOORDWIJKERHOUT. Dorpsk. 10
mevr. ds. v.d.Mey, ha. Rk Kerk Victork.
zat 7, zo. 9.30 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 9
en 10.30; De Zilk zat 7, zo. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk 10 ds. Nortier; Pauluskerk
geen dienst; Gemeentecentrum (Lytw.)
10.30 ds. A. Noorman, 7 ds. Friederich.
Geref. Kerk 10 hr. W. J. Schot. Geref.
Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilderschool)
8.45 ds. Kamer, Groningen, 4.30 lees-
dienst. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum)
8.45 stud. J. Mudde, 4 ds. v.d. Berg,
Utrecht. Van Wyckerslooth 4 dr. Jansen
Schoonhoven. Endegeest 10 ds. Friede
rich. Volle-evangeliegem. (Gem.cen
trum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 en 6.30 hr. J. Blom (nam. in 'De
Spreng'). Remonstr. Gem. geen dienst
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Groenendijk, Scheveningen, 7 ds.
v.d. Kamp, zat. 3 aug. 5 nam. korte kerk
dienst ivm 'Kerkepad'. Chr. Geref. K.
9.30 leesdienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. v. Niel; Be-
thelkerk 9.30 ds. v. Niel. Camping 'Ko
ningshof 10 dienst. Geref. Kerk Petrak.
9.30 hr. M. de Ridder. S.heim, 5 ds. De
Waard, Schiedam; Imm.kerk 9.30 ds.
Ferwerda, S.heim, 7 ds. Gesink; Mar-
.kerk 9.30 ds. De Waard, 5 ds. Baayen.
Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15. Chr. Geref.
K. 9.30 ds. v. Sorge, 5 ds. Kok, Baarn.
Evang. Christengem. (aula mavo) 10. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9.30 ds.
Barnhoom, Stryen, 7 ds. Ferwerda. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Baayen, Rijnsburg.
Chr. Geref. K. 10 en 7 kand. v. Dolderen,
Nunspeet. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. 'Bate
laan, Voorschoten, 6.30 ds. v.d. Pol, Bos
koop. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. War
ner, Utrecht, ha. Rk Kerk Aardam zat. 7,
zo. 9 en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30
en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds.
Vermeulen, 6.30 hr. Hoffenaar, Voor
hout, gez. zangdienst. Geref. Kerk 9.30
ds. v.d. Werff, Voorhout, 6.30 zie herv.
gem. Geref. K. Vryg. 9.30 en 4 ds. v.d.
Haar.
VOORHOUT: Herv. Gem. 10 ds. v.d.
Schoot, Voorschoten. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Do:
kerk 10 ds. Lentz, 7 ds. v.d.
Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds. De
Zeeuw; Hulp en Heil (Schakenbosch) 10
ds. v. Leusden. Herv. evang. op geref.
grondslag (Lucas-college, Beeth.laan)
9.30 ds. Westland, Scherpenzeel, 4.30 ds.
Stoutjesdijk, Oud-Beyerland. Geref.
Kerk 9.30 prof. dr. Berkouwer. Geref. K.
Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds. Blokland.
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M.
Godskerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van Enge
land (British school in The Netherlands,
J. v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse
dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Roetman, 5 ds. Marchand;
Hoeksteen 9.30 ds. Goossen, 6.30 ds.
Roetman; Bethelk. 9.30 ds. Marchand, 5
ds. Goossen; Imm.kerk 9.30 ds. F. Bos,
Moordrecht. Geref. Kerk Kruisk. 9 ds.
De Moor, 5 ds. Vüegenthart; Ontm.kerk
10.15 ds. De Moor. Remonstr. Gem. 10
ds. Hooykaas, Den Haag.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. J. E. van Veen, 4.30 ds. Wolters; Kie-
vietk. 10 dr. Vlym; Messiask. zie Zyl-
laankerk; Dorpscentrum 9.30 prof. dr.
Graafland, Gouda. Geref. Kerk Zyllaan
10 ds. Los, Pijnacker, 7 ds. Hanenburg,
Voorburg; Zuid zie herv. Kievietkerk.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds. H.
J. Bos, Schiedam.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d.
Pol, Boskoop, 6.30 ds. Vermeulen, Val
kenburg. Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders,
6.30 ds. Buikema. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 kand.
Markus, Wadd.veen, 7 zie geref. kerk.
Geref. Kerk 9.30 hr. Karstens, Leiden, 7
hr. J. de Haan, gez. dienst.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. v.
Achterberg, Leiden. Rk Kerk St Jan
zat. 7.30, zo. 9.30; Chr. Dienaark. zat. 7,
zo. 10; Meerburgkerk H. Ryndyk zat. 7,
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 en
6.30 ds. Eysenga. Geref. Kerk 9.30 ds.
Buikema. 6.30 ds. Aalders.
