Uit
in
eigen
land
Optelsom van oud en nieuw charme van Groningen
WOENSDAG 24 JULI 1985
PAGINA 13
't Peerd van Ome Loeks, Het
vrouwtje van Stavoren en
nog tal van ander populaire
(volks)liedjes zijn deze
zomer uw "dagtripgids"
door Nederland.
Dit is de zesde aflevering van 'Aan de wandel', een
wandelrubriek die gedurende de zomermaanden wekelijks in
deze krant zal terugkeren. De wandelingen zijn uitgezet door
Leidenaar Herman Amptmeijer en voeren de liefhebbers door de
mooiste plekjes in de Leidse regio. Vandaag gaan we richting
Warmond.
Deze wandeling bestaat uit drie delen:
een wandeling langs de monumenten
van Warmond-dorp en rondwandelin
gen op Koudenhoorn en in het bos van
Hugo te Warmont. De route begint twee
bushaltes voorbij Oud-Poelgeest en is
in feite een voortzetting van de wande
ling van vorige week. Duur van de
tocht: plm. 60 minuten zonder Kouden
hoorn en Bos van Krantz.
Oranje Nassaulaan
In de vorige aflevering van deze ru
briek beschreef ik hoe Warmond een
langgerekt dorp op een zandrug is, aan
weerszijden begrensd door plassen en
veenweidegebied. Die zandrug loopt
van de Rijn tot Haarlem maar wordt bij
Warmond onderbroken door een wa
terweg op de plaats waar onze wande
ling begint. Het Poelmeer en de Rijns-
burger Vliet aan de noordzijde van
Warmond stonden hier in verbinding
met de Warmonder Leede aan de zuid- j
zijde om gezamenlijk als Mare naar
Leiden te stromen. Door de Mare heen
is het begin van de Haarlemmer Trek
vaart gemaakt en een deel van de
Rijnsbuger Vliet is vergraven tot het
Oegstgeesterkanaal. Dat betekent dat
aan het begin van Warmond een groot
aantal brede vaarten bij elkaar komt,
vanaf de brug is dat goed te zien.
Neem bus 50 of 145 naar de Abtspoel-
weg, halte Kennedylaan en loop War
mond in. Onmiddellijk na de twee
bruggen (Oegstgeester kanaal en Haar
lemmer Trekvaart) staat het hek van
het Warmonder Tol. De oorsprong van
de tol ligt bij de veerpont die hier in de
middeleeuwen was; toen het water ver
breed werd voor de aanleg van de
Haarlemmer Trekvaart slaagde de ei
genaar van de tol erin de kosten van de
brug op Haarlem en Leiden af te wen
telen en toch het tolrecht te houden.
Pas ver na de Tweede Wereldoorlog
werd de tol opgeheven, maar het mooie
hek met de wapens van Stirum en War
mond staat er nog. De Oranje Nassau
laan is wat mij betreft een van de mooi
ste lanen van de omgeving; ondanks
het drukke sluipverkeer naar Sassen-
heim (ach, was de tol er nog maar...);
statige boerderijen en landhuizen met
mooi aangelegde tuinen. Het valt op
dat de oudere bebouwing en tuinaan
leg op de doorgaande weg georiënteerd
is, dit in tegenstelling tot de dorpen
aan de overzijde van de Kaag (Roelofa-
rendsveen. Oude- Nieuwe- en Rijpwe-
tering) die aan de vaart liggen.
Rechts van de weg hebt u regelmatig
doorkijkjes naar de Warmonder Leede;
het gebied links is dieper met een
structuur van lanen en sloten lood
recht op de Oranje Nassaulaan; wan
neer de huizenmarkt weer wat aantrekt
zullen daar koopwoningen gebouwd
worden en het bestemmingsplan voor
ziet in de aanleg van openbare wandel
paden langs het Poelmeer. Daarmee
verdwijnt dan in dit stukje Warmond
de laatste bollengrond. Voor een blik
op het Poelmeer gaat u links de Poel-
weg in, rechtsaf het fietspad op tegen
over huisnr. 4, na de brug linksaf voor
de huizen langs en daarna de Hyacin
tenstraat in. Deze volgt u tot vlakbij de
spoorlijn. Links van u ligt het Poel
meer en daarachter een veel grotere
zandwinplas, de Put van Menten. Als
het werk klaar is zal hier een mooi re
creatiegebied liggen, nu maakt de
nieuwbouwwijk Lommerlust nog een
maffe indruk.
Als u bij de spoorbaan bent aangeko
men het voetpad naar rechts tot de hui
zen en linksaf achter de huizen langs
tot u vlak bij het spoorviaduct weer op
de Oranje Nassaulaan komt. Loop even
terug langs de weg om huis en tuin nr.
22 te zien. Vanwege het drukke au
toverkeer wil de gemeente de vijver
dempen. Ga daarna onder het viaduct
door en de straat rechts van het Sta
tionskoffiehuis in (Sweilandstraat). Op
de Padoxlaan die u daarbij oversteekt
staat wat karakteristieke bebouwing
uit 1900. Het fietspad langs de Padox
laan loopt langs de spoorbaan naar Lei
den, het is 's nachts levensgevaarlijk,
want Warmond (een arme gemeente)
heeft tot nu toe geen geld voor straat
verlichting langs het fietspad gehad.
Het oude dorp
Ga op de Sweilandlaan na nr. 15 een
voetpad door tot de Norremeerstraat
en loop deze helemaal uit tot het bos
van Huijs te Warmont. Onderweg ver
andert de straatnaam een paar keer:
Jan Steenlaan, Dorpsstraat, Ketelaar
straat. De eerste paar minuten zijn saai,
maar na de Teijlingerkade (let op het
doorkijkje rechts naar de Groote Sloot)
verandert dat en wordt het zaak goed
op te letten op al het moois. De boerde
rij Jan Steenlaan 5 met koeie- en paar-
dekop en een plantsoentje omdat de
boerderij recht van uitzicht op de He
renweg heeft; daarna een mooi geres
taureerde boerderij uit 1717 en land
huizen. Aan de andere kant van de weg
ligt een groepje oude huizen, volgens
een gedenkplaat heeft de schilder Jan
Steen op nummer 36 gewoond.
Recht tegenover dit bijna vier eeu
wen oude huis ligt de spiksplinternieu
we brug naar het eiland Koudenhoorn.
Koudenhoorn was tot voor kort deel
van de Zwanburger Polder. Nadat wo
ningbouwplannen op Zwanburg door
de provincie en de Kroon verboden
waren, werd in het zuidelijk deel van
de polder de zandzuiger aan het werk
gezet zodat een nieuwe plas ft Joppe)
ontstond. Wat doorgangen in de over
gebleven rand van de polder en zo on
stonden de eilanden Koudenhoorn en
Strengen/Tengnagel. Verder naar het
noordoosten ligt de andere helft van
Zwanburg er als vanouds bij. Kouden
hoorn, dat ongeveer de vorm heeft van
een gespiegelde lompe letter J, wordt
voor het gedeelte vlakbij het dorp inge
richt als recreatiegebied. Het verder-
weg liggende stuk wordt moeilijker
toegangkelijk zodat het wat meer een
reservaatfunctie heeft. Hoewel het ei
land er nog kaal bij ligt is een rondwan-
delingetje toch heel leuk vanwege het
uitzicht op de waterkant van War
mond, de polder Zwanburg met molen,
het Joppe en in de verte de overkant
van de Kaag met Oud Ade, het schie
reiland Tengnagel en de Zijldijk. Er is
een surfstrandje gemaakt en een een
voudige toiletgelegenheid annex fris
drankenverkoop, de loopt zit er al dui
delijk in.
Vervolg na het ommetje Kouden
hoorn uw weg door de Dorpsstraat. De
naam van het merendeel van de zij
straatjes eindigt op "dam"; zo is het
boerendorp Warmond ontstaan, aan
plempingen vanaf de Herenweg rich
ting Leede. De bebouwing is een
mengsel van boerderijen, landhuizen,
dorpswoninkjes en huizen van notabe
len. Een bollenschuur op nr. 19, dok
tershuizen op de nrs. 45 en 68, de boer
derij Oudershoeve op nr. 89, het kleine
gevelsteentje van bakker Oudshoorn
op 69, de voormalige school en voor
malig gemeentehuis op het pleintje,
kortom een straat met veel grote en
kleine dingen die de moeite van het' kij
ken waard zijn.
In het verlengde van de Dorpsstraat
ligt de Burgemeester Ketelaarstraat.
Rechts ligt het landhuis Groot Leerust
met een openbaar parkje ernaast, met
een doorkijk tussen Koudenhoorn en
Zwanburg door naar 't Joppe. Tegen
over het landhuis staan wat houden
noodwoningen van na de eerste we
reldoorlog, zo te zien ondanks het
noodkarakter nog steeds in trek.
Bos van Krantz
Aan het eind van de Ketelaarstraat
ligt een houten ophaalbrug, naar het
landgoed Huijs te Warmont, ofwel het
bos van Krantz. Deze oorspronkelijke
hoofdingang is nu meestal 's zomers af
gesloten, dan moet de ingang op de He
renweg gebruikt worden. Die ingang
moet ook gebruikt worden als u niet in
het bezit bent van een toegangsbewijs
(dagkaart een gulden per persoon),
want dat moet u daar uit de automaat
halen. Maar u kunt veel beter meteen
donateur van het Het Zuidhollands
Landschap worden, dan hebt u toe
gang tot alle wandelterreinen van de
Stichting, waaronder Huijs te War
mont (Schiedamse Vest 44c, Rotter
dam. Minimumbijdrage 25,- per
jaar.). De boswachter controleert
streng, dus probeert u het maar niet
zonder kaartje of donateursbewijs.
Het is een mooi bos, veel soorten bo
men, sommige eeuwen oud en dat is
aan de omvang te zien, veel vogels
(waaronder reigers die een gruwelijk
lawaai kunnen maken) en zo aangelegd
dat er mooie doorkijkjes naar het kas
teel en de omliggende weiden zijn. Op
bijgaand kaartje doe ik een suggestie
voor een wandeling, misschien aan de
lange kant in combinatie met de rest
van de route, maar anders moet u maar
Huijs te Warmont.
een keer apart voor dit bos komen. Van
een grote taxus (ijf, venijnboom) ging
lange tijd het verhaal dat hij zo oud was
(vanwege zijn omvang) dat hij mis
schien wel uit de Germaanse tijd stam
de. Een vervelende wetenschapper
heeft dit sprookje verstoord: twee eeu
wen oud, meer niet. De ij ven in kwestie
staan in de buurt van het Kalkoenlaan
tje. Het kasteel en de bijgebouwen zjjn
niet toegankelijk.
De ruïne
Ga na het verlaten van Huijs te War
mont links de Herenweg op. Nadat u
de weide met ooievaarsnest (ook dit
jaar weer leeg) van het landgoed Oos
tergeest bent gepasseerd rechtsaf de
Laan van Oostergeest in. Aan het einde
ligt de ruïne van de Oude Kerk van
Warmond met de in goede staat verke
rende Oude Toren. Zowel rond als bin
nenin de ruïne is een kerkhof. In de
kerk zijn de oudste graven, veel adellij
ke maar bij het poortje tegen de muur
ook een roodstenen zerk met een ont
roerend onbeholpen tekst. Aan de to
ren is goed te zien hoe het gebouw er
tegenaan heeft gezeten. Na de ruïne
vervolgt u de weg vóór Mariënhave
langs en daarna naar links via de oprij
laan naar de Herenweg voor de bus
naar Leiden. De weg na Mariënhave
naar rechts loopt - na een hek met om-
trede en een klaphekje - dood in de
weilanden achter Warmond maar geeft
wel een aardig uitzicht op de achter
kant van het dorp.
Nogmaals schuitje varen
Naar aanleiding van aflevering nr. 4
van deze rubriek (een wandeling naar
de Wijde Aa, Leidsch Dagblad van 11
juli) heb ik een gesprek gehad met de
heer Kraan, molenaar van de Doesmo
len en toezichthouder op het zelfbedie-
ningsveerpontje. Hij heeft geen hoge
dunk van stadse mensen op het platte
land. "Zodra ze de stadspoort uit zijn
en de polder in doen ze domme dingen".
Als stadse jongen voel ik me daardoor
wel aangesproken, maar de heer
Kraan weet inderdaad frappante
voorbeelden te geven. Daarom nog het
volgende:
1. Het deel van de wandelroute tus
sen de Ruige Kade en de veerpont is
geen openbaar wandelpad; ook de
veerpont is privé-eigendom. Dat bete
kent dat het nog meer dan normaal be
langrijk is dat de privacy van de bewo
ners wordt gerespecteerd, geen dingen
T PEERD VAN OME LOEKS
't Peerd van Ome Loeks is dood,
Loeks is dood, Loeks is dood.
't Peerd van ome Loeks is dood
hailendaal dood.
Guster nog goud gezond
sluig hai mit steert in 't rond.
't Peerd van ome Loeks is dood,
hailendaal dood.
Groningen mag dan wel zeer
duidelijk in de schaduw van de
eeuwenoude Martinitoren
liggen, dat neemt niet weg dat
ook het heden een forse
stempel op de stad heeft
gedrukt. En juist die
twee-eenheid van oud en
nieuw maakt een bezoek aan
de belangrijkste plaats van het
Noorden zo aantrekkelijk.
Kuieren door de binnenstad is
derhalve kennis maken met oud en
verouderd, nieuw en vernieuwd.
De optélsom levert 1985 op. Reden
waarom iedere bezoeker er wat van
zijn of haar gading vindt en zich in
Groningen meteen thuis zal
voelen. Noorderlingen en dan met
name Groningers mogen dan,
terecht of niet bekend staan als de
Schotten van Nederland of liever,
als 'kniepstuvers' op het gebied
van verstrooiing is eerder de term
overdadig van toepassing.
Groningen is met ruim 500 bars en
kroegen na Valkenburg en
Oldenzaal de stad met de grootste
bardichtheid. Het 'savoir vivre'
wordt er met hoofdletters
geschreven, wat ongetwijfeld te
maken heeft met het feit dat de
stad een universiteit, een
kunstacademie en tal van andere
onderwijsinstellingen binnen haar
poorten heeft.
Voetgangers
De binnenstad is tegenwoordig het
domein van de voetgangers.
Jarenlang was het gebied, dat ook
in het Monopoly-spel is terug te
vinden (A-Kerkhof, Herestraat) in
dat opzicht een crime, maar na
jaren van puzzelen is er een
oplossing gevonden die er mag
zijn. De stad is in vier secties
onderverdeeld, er is
één-richtingsverkeer ingevoerd,
alleen de bussen mogen het
centrum nu nog dwars
doorkruisen. Het hart van
Groningen klopt weer als vanouds.
Wie een intensief dagje Groningen
wil doen, doet er goed aan om bij
de VW (tegenover de
Martinitoren) voor twee kwartjes
de brochure stadswandeling te
kopen. Aan de hand van deze gids
wordt een prima beeld
verkregen. Een van de aardigste
plekjes is het Pepergasthuis, dat
een schitterend hofje bevat. Wie
door de fraaie poort stapt lijkt in
één keer door een tijdmachine in
de vorige eeuw te zijn gezet.
Tempo Doeloe op z'n Gronings,
De Martinitoren, een centraal punt in een bruisende stad.
(foto GPD)
het mag er zijn, jammer alleen dat
de grafiti zo hun best op de
buitenmuren hebben gedaan.
Een andere fraaie plaats is het
achter de Martinikerk gelegen
parkje. Het in neo-renaissancesstijl
gebouwde provincie-huis past er
uitstekend bij; commissaris van de
koningin Henk Vonhoff, zal zich er
ngetwijfeld prima op z'n gemak
voelen.
Groningers zijn over het algemeen
weinig spraakzaam, of dat nu ook
iets met hun spreekwoordelijke
zuinigheid te maken heeft zal wel
altijd in nevelen blijven gehuld,
feit is wel dat ze van weinig dingen
hoog opgeven, ,,'t Kon minder"
zijn woorden die veelvuldig
worden gehoord als het om iets
fraais of groots gaat. Relativeren zit
de noorderlingen in het bloed,
maar dat heeft er wel toe geleid dat
de stad die uitstraling heeft die het
nu bezit. Groningen is een plaats
zonder bluf, alles is er even puur en
echt. Ook aan de traditie is niet
getornd. Vandaar ook dat het
verleden hier zo levend wordt
gehouden.
Musea
Op het gebied van musea is
Groningen van alle markten thuis.
De stad die tot 1877 een open
verbinding met de zee had en ooit
eens tot het machtige Hanzegilde
behoorde, kent bijvoorbeeld het
Noordelijk Scheepvaart Museum
annex het Niemeijer Nederlands
Tabacologisch Museum. In het
Groninger Museum bevindt zich
een prachtige verzameling van
zilver en Chinees porselein.
Bovendien worden hier
wisselexposities van moderne
kunst gehouden.
De grachten zijn eveneens een
bezoek waard. De Noorderhaven
moet in dat opzicht Worden
genoemd, evenals het Hode der A.
Dit laatste water is een
voortzetting van de Drentse A, die
zich verderop verenigt met de
Hunze, en die gezamenlijk als
Reitdiep naar de zee stromen. In de
middeleeuwen werd dit water
overigens gebruikt voor de
bereiding van het Groninger
kluinbier.
De wandeltocht zit er bijna op, na
nog een blik te hebben geworpen
op het betonnen Peerd van Ome
Loeks, het Groningse zinnebeeld
van zuinigheid (Loeks gaf het
paard steeds minder te eten totdat
het dier als gevolg van
ondervoeding de geest gaf) volgt
de dorstige teruggang naar de
Grote Markt. Hier geen kluinbier
maar hedendaags gerstnat dat in
kroegen als De drie Gezusters, de
Groote Griet, de Koningskelder,
uitstekend smaakt.
En wie z'n buik van Groningen nog
niet vol heeft, moet naar 'eterij
Duklus' gaan. De kok, Douglas,
vandaar, heeft in een zijstraatje van
de Grote Markt, Gelgingestraat 56,
een prima bistro waar je voor
weinig geld veel kwaliteit op je
bord krijgt.
worden kapotgemaakt, vee opgéjaagd,
of rommel in de weilanden of het water
gegooid.
2. Als het veerpontje in gebruik is
wordt de geleidekabel naar de opper
vlakte van het water getrokken. Krui
send waterverkeer - dat voorrang heeft
- kan dan niet passeren. Steek dus niet
te langzaam over, maar neem ook geen
risico's door te grote haast.
3. Bij gebruik van het pontje bent u
zelf verantwoordelijk en aansprakelijk
voor eventuele veroorzaakte schade. In
geval van moeilijkheden is de heer
Kraan altijd bereid met raad en zelfs
daad bij te staan, maar als iemand er
een potje van maakt op of bij de pont
houdt hij zich het recht voor om zo ie
mand weg te sturen. En geloof me
maar, hij doet 't ook!
4. Na telefonische afspraak
(01720-8114) is het mogelijk de 350
jaar oude Doesmolen te bezichtigen. Als
u belangstelling hebt voor oude tech
niek, houtverbindingen of molenge
schiedenis, een boeiende ervaring.
5. Tot slot een mindef prettige mede
deling. In september begint het werk
aan de omleidingsweg van Hoogmade.
Die weg wordt niet zoals een normaal
mens zou denken langs de autoweg
aangelegd maar door het polderland
schap van de Ruige Kade. Ook in de
omgeving van het veerpontje zal daar
door het nodige veranderen. Noteert u
even: een landelijk gebied in de regio
minder.
HERMAN AMPTMEIJER.
Wandelsuggestie voor het bos van Krantz. (Wandelgids Zuidhollands Landschap).
Theekoepel van Groot Leerust.
't Peerd van ome Loeks in beton, het Groningse zinnebeeld van zuinigheid.
(foto GPD)
