actief in
vrije tijd
Uit haar voegen barstende veste
Verontreiniging valt mee
in en rond Vestestraat
Kantoor ziekenfonds wellicht in Leiden
ONDER D/\K
Notabelen ijveren voor betere huisvesting Leidenaar
DONDERDAG 18 JULI 1985
Leiden en zijn
onvermijdelijke
kroegentocht
LEIDEN Leiden lijkt het patent
te hebben op dit soort manifesta
ties: de jazzkroegentocht is een
jaarlijks terugkerend spektakel
met in de schaduw daarvan de
folkkroegentocht, gisteravond voor
het eerst in het kader van de Laken-
feesten.
Folk?
Wie het programma van het fes
tijn bestudeerde kwam alras tot de
slotsom dat men hier ter stede
waarschijnlijk niet echt weet wat
folk is. In de Hut van Ome Henne
speelde het Tilt Team - geen folk. In
De Kruik musiceerde Hans Dulfer -
ook geen folk. En zo zijn er nog wel
een paar voorbeelden.
Nu is het natuurlijk helemaal
niet erg dat men bijvoorbeeld een
jazzmuzikant laat spelen op een
folkavond, maar spreek dan ook
niet over een folkkroegentocht,
want voor je het weet heb je een op
stand van fanatieke folkliefheb-
bers.
Deze tocht liet zich overigens in
geen enkel opzicht vergelijken met
de avond waarop de jazz-avond
plaats heeft: zo werden er bijvoor
beeld geen bussen ingeschakeld om
de liefhebbers te verplaatsen.
Onderzoek: concentraties zeer laag
Het Tilt Team in de Hut van Ome Henne. Folk? (foto Holvast).
De bezoeker kwam gewoon op ei- ten zitten en liet de muziek over weer aangenaam is èn de cafés
gen gelegenheid haar het dranklo- zich heen komen. Blues, pop, folk, open zijn tot twee uur?
kaal, ging - als het even kon - bui- jazz, pop: wat geeft het. zo lang het WIM BRANDS.
LEIDEN - De verontreinigingen
met trichloorethyleen en perch-
loorethyleen die zijn gevonden in
het grondwater van het gebied tus
sen Uiterstegracht, Nieuwe Rijn,
Vestestraat en Groenesteeg is ab
soluut ongevaarlijk voor de ge
zondheid van de bewoners. Het ge
hele gebied is weliswaar verontrei
nigd maar de concentraties zijn ui
termate laag. In het ergste geval
gaat het om eenzestigste van de
hoeveelheid die schadelijk is voor
de gezondheid van de bewoners.
Of zware metalen zijn niet in ge
vaarlijke hoeveelheden in de bo-
VERNIELINGEN - Op verscheide-
ne plaatsen zijn gisteren ruiten ver
nield. Rond half twaalf werd een
ruit van de Boddaertstichting inge
gooid. Gisteravond om half twaalf
sneuvelde een winkelruit in de
Diefsteeg raak. Om half twee van
nacht vloog een baksteen door de
ruit van een pand aan de Stille Ma
re. Een half uur later gebeurde het
zelfde bij een pand aan de Apothe-
kersdijk.
Voorkeur voor Lammenschansweg boven Leiderdorp
LEIDEN/ALPHEN - Het Regio
naal Ziekenfonds Leiden en Al
phen (RZLA) bouwt mogelijk een
nieuw hoofdkantoor aan de Lam
menschansweg in Leiden. Dat is
tenminste een voorstel van de di
rectie en het algemeen bestuur van
het regionale ziekenfonds. De Al
gemene Vergadering, het hoogste
beslissingsorgaan van het zieken
fonds, buigt zich op 28 augustus
over deze zaak.
Volgens J.C.H. Kool, een van de
INBRAAK - In de nacht van dins
dag op woensdag zijn bij een in
braak aan de Ambonstraat een vi
deorecorder, een ouderwetse pla
tenspeler, een gouden bedelarm
band en een geldbedrag van twee
duizend gulden gestolen. De die
ven hebben zich via een open
staand schuifraam aan de achter
kant toegang tot het huis verschaft.
twee directeuren van RZLA, gaat
de voorkeur uit naar de plaats van
de voormalige wolfabriek aan de
Lammenschansweg, nabij de Ka-
naalweg. Het kantoor zou in eerste
instantie 4500 vierkante meter
groot moeten worden. Het zou la
ter eventueel kunnen worden uit
gebreid tot 6000 en mogelijk zelfs
6500 vierkante meter.
Hoeveel de nieuwbouw gaat kos
ten en hoe het pand eruit gaat zien,
is op dit moment nog niet te zeg
gen, aldus Kool. Het huidige kan
toor van RZLA in Alphen zal ook
na het gereedkomen van het nieu
we hoofdgebouw van het zieken
fonds blijven bestaan. Hij legt uit
dat het Alphense kantoor dan een
'versterkte baliefunctie' krijgt. Mo
gelijk blijft ook het kantoor in
Voorschoten bestaan. Het zou dan
wel een veel kleinere opzet krijgen.
Het is de bedoeling dat het
RZLA het nieuwe hoofdgebouw
aan de Lammenschansweg tegen 1
januari 1988 gaat betrekken, als de
plannen tenminste worden goed
gekeurd. In het hoofdkantoor
wordt de centrale ledenadministra
tie en de centrale administratie
voor de verstrekking van medicij
nen gevestigd. In het pand zullen
in eerste aanleg ongeveer 200 men
sen komen te werken.
Meubelboulevard
Het ziekenfonds voelde er aan
vankelijk niet zo veel voor om in
Leiden te bouwen als het geen
grond kon kopen maar in erfpacht
moest nemen. Burgemeester en
wethouders van Leiden stellen
echter voor om de grond aan dé
Lammenschansweg te verkopen
aan het RZLA. Dit lean omdat het
ziekenfonds een overheidsinstel
ling is en geen onderneming. Be
drijven moeten grond in principe
in erfpacht nemen. De gemeente
raad moet overigens nog een be
sluit nemen over het B en W-voor-
stel.
Overigens kan de Algemene Ver
gadering ook nog kiezen uit andere
plaatsen waar het hoofdkantoor
kan worden gebouwd: bij de meu
belboulevard of anders het indus
trieterrein aan de Zijlsingel in Lei
derdorp. De directie zal de Alge
mene Vergadering echter laten'we
ten dat zij voor deze beide plaatsen
bijzonder weinig voelt.
Kool hoopt dat eind volgend jaar
kan worden begonnen met bou
wen in Leiden. Hij schat dat met
het voorbereiden van plannen on
geveer anderhalf jaar gemoeid is.
Ook sluit hij niet uit dat onderzoek
zal worden verricht naar de even
tuele aanwezigheid van verontrei
nigingen in de bodem aangezien
dem aangetroffen, meldt G. in 't
Veld, hoofd van de gemeentelijke
directie milieu, verder aan de be
woners van het gebied. De ge
meente zal overleg met de provin
cie en de inspectie volksgezond
heid plegen of verder onderzoek
noodzakelijk is, dat zou moeten lei
den tot het opruimen van de
verontreiniging, een zogenaamd
saneringsonderzoek. Op grond van
de onderzoeksresultaten tot dus
ver kan worden vastgesteld dat een
mogelijke sanering hoogstwaar
schijnlijk zal bestaan uit reiniging
van het grondwater.
Volgens In 't Veld is in drie wo
ningen, aan de Vestestraat en Ui
terstegracht, de lucht in de kruip-
ruimte en de woonruimte onder
zocht. Aromaten (tolueen, benzeen
en dergelijke) werden wel aange
troffen, maar in hoeveelheden ver
gelijkbaar met die in de buiten
lucht. Van de aanwezigheid van
gechloreerde koolwaterstoffen (tri
en perchloorethyleen) valt hetzelf
de te zeggen.
Een uitzondering op deze resul
taten is de woning van Vestestraat-
bewoner Van der Stelt, waar al eer
der in de tuin trichloorethyleen
('tri') was gevonden. Hier zou een
verband kunnen zijn tussen de bo
demverontreiniging, maar de aan
getroffen hoeveelheid tri is nog
minder dan eenzestigste van de
concentratie die gevaar oplevert
voor de gezondheid.
De resultaten van het grondwa-
teronderzoek in het gebied zijn
eveneens verre van alarmerend.
Door het gehele gebied verspreid
op zes plaatsen zijn monsters ge
nomen - is tri- en perchloorethy
leen en tetrachloorkoolstof gevon
den. De concentraties lopen op tot
enkele tientallen miljoenste gram
men per liter grondwater.
In een enkel geval wordt de
norm voor saneringsonderzoek,
vastgelegd in de interimwet bo
demsanering, overschreden. Dat is
een aanleiding om nader onder
zoek uit te voeren. De oorzaak van
de verontreiniging is niet duidelijk
aanwijsbaar. "Van deze concentra
ties is geen reëel voor de volksge
zondheid te verwachten, tenzij er
liters grondwater zouden worden
gedronken", aldus In 't Veld.
Man gewond
LEIDEN - Een 61-jarige man is gis
teren met nekklachten naar het zie
kenhuis gebracht na een aanrij
ding op de kruising van de Zwarte-
meerlaan en de Passiebloem. Hij
zat in een auto, die werd bestuurd
door een 27-jarige Leidenaar. Bij
het naderen van de kruising ver
loor de man de macht over het
stuur verloor, botste tegen een lan
taarnpaal-en kwam uiteindelijk in
de middenberm tussen de struiken
tot stilstand.
Het Regionaal Ziekenfonds Lei
den Alphen is begin dit jaar ont
staan na fusie van de ziekenfond
sen in Leiden en Alphen. De kans
bestaat trouwens dat in de toe
komst het RZLA een verregaande
vorm van samenwerking aangaat
met het Centrale Ziekenfonds
Haarlemmermeer. De directies v^n
beide ziekenfondsen voeren ten
minste verkennende gesprekken
hiervoor. Of deze samenwerking
ook inderdaad gestalte krijgt, is
volgens Kool nog lang niet met ze
kerheid te zeggen. De besturen van
de ziekenfondsen zijn nog niet ge
kend in de plannen, laat staan dat
zij die hebben goedgekeurd. Ook is
nu nog met geen mogelijkheid te
zeggen of de eventuele samenwer
king later uitmondt in een fusie
tussen de beide ziekenfondsen.
Hengelsport
1. W. de Roode 1390 gram/21
stuks; Van Weizen 1875117M.
Bergman 1025/10l. v. Deventer
75017Th v. Daalen 675/5; Th.
Voskuil 40015; J. Niuewenburg sr.
350/2; A. Sinteur 200/2; M. Rie-
mens 175/2.
Muziek
In café Scarabee speelt zater
dagavond het Tilt Team. De pop
groep wórdt bijgestaan door de
vroegere Livin' Blues-muzikant
Nico Christiaanse. De aanvang
is om 22.00 uur.
K&G
Muziekvereniging K&G gaat
zondag 28 juli andermaal naar
Kerkrade. De laatste deelnemers
aan het wereldmuziekconcours
verzorgen die dag een optreden
en daarna kan K&G te weten ko
men welke positie de band op de
wereldranglijst in neemt. Er is
nog plaats in de bus die K&G
naar Kerkrade vervoert. Daar
over kan contact worden opgeno
men met Ron Favier (76533).
door Raymond Peil
'Woningnood, nog steeds volksvijand nummer één', schreef een wo-
ningbouwbestuurder in de twintiger jaren van deze eeuw. In Leiden
zijn vanaf het eind van de negentiende eeuw woningbouwverenigingen
in de slag gegaan met die vijand. Deze zomer wordt in een serie artike
len de geschiedenis van de volkhuisvesting in Leiden en van de wo-
ningbouverenigingen belicht.
Het verhaal van bestuurders, koning in hun eigen koninkrijk, hun
verworvenheden in de woningwetbouw en anno 1985 de opheffing van
de bouwverenigingen. De ftisie van vier van hen is immers vrijwel
rond, terwijl ook de overige vijf volop bezig zijn met een samensmel
ting, een reden te meer om eens in de oude doos te kijken. Vandaag de
eerste aflevering, met een terugblik op de huisvesting van de talrijke
Leidse arbeiders, binnen de stadsveste samengeperst, geteisterd door
ruimtegebrek.
De huisvesting van haar bevol
king heeft Leiden al vroeg in
haar bestaan veel hoofdbrekens
bezorgd. Zo blijkt uit een publi
catie van H. Meeter en H. Wijfjes
in het regionaal-historisch tijd
schrift 'Holland' dat de proble
men zich na de middeleeuwen al
ras opstapelden. Beide auteurs
maken er onder de titel 'Bouwen
en wonen in De Kooi en Noor
derkwartier' gev/ag van hoe de
huisvesting van de snel groeien
de massa textielarbeiders slechts
door steeds nieuwe stadsuitleg-
gingen mogelijk bleek.
Vooral in de topperiode van de
textielnijverheid, de zeventiende
eeuw, kampt Leiden met een
ernstig ruimtegebrek. Om de ar
beiders te kunnen huisvesten is
woekeren met de beperkte ruim
te in de stad onontkoombaar. Zo
ziet de Leidse overheid zich ge
dwongen ook de bebouwing van
de grond achter huizen toe te
staan. De enige eis hierbij is een
verbinding tussen de huizen,
desnoods door middel van een
poort, met de straat. Aldus ont
staan talloze sloppen, poorten en
hofjes.
Als na 1700 de economie stag
neert belandt de Leidse textielin
dustrie in een stevige malaise. In
hoog tempo pakt een deel van de
stadsbevolking haar biezen. Het
aantal inwoners keldert van
70.000 in 1690 tot 30.000 in 1809.
Geenszins is er meer sprake van
ruimtegebrek. Veel huizen staan
leeg tot de textiel zich na 1800
langzaam herstelt. Vanaf 1850, de
industrialisatie in Nederland,
schiet de werkgelegenheid ech
ter weer de hoogte in.
Ook de metaal- en conserven-
industrie en de gas- en lichtfa
briek vestigen zich of gaan over
tot een sterke uitbreiding. De
hiervoor benodigde ruimte ont
staat voor een belangrijk deel
door de sloop van woningen, het
merendeel sterk verkrot. Derhal
ve ontstaat rond 1870 ontstaat
opnieuw dringende ruimtenood.
Pleinen en zelfs delen van de
openbare weg worden volge
bouwd. Binnen de singels, de
toenmalige stadsgrenzen, is zelfs
geen plaats voor een begraaf
plaats.
Epidemieën
Problemen als gevolg van dit
ruimtegebrek dienen zich onver
mijdelijk aan. De inderhaast op
getrokken woningen zijn vaak
verstoken van elk comfort. Rio
lering is onbekend en uitwerpse
len en afval deponeert men in
sloten of achter de huisjes. Bo
vendien blijken de drukke krot
tenwijken haarden van epide
mieën, hinderlijk ook voor de an
dere Leidenaars want deze stop
pen niet bij de grenzen met buur
ten waar de meer gegoede bur
gers wonen.
Rond 1880 is de ruimtenood zo
groot dat zich langs de singels en
de invalswegen bebouwing ont
staat waar zich op Leiden gerich
te bevolking vestigt, een spon
taan begin van stadsuitbreiding.
Na lang zeuren bij de regering
mag de gemeente de eerste
stadsuitleg volvoeren. In 1896
moeten Oegstgeest, Leiderdorp
en vooral Zoeterwoude een flin
ke veer laten. Leiden kan einde
lijk legaal buiten de singels ver
der bouwen. Uit deze tijd date
ren de Zoeterwoudse Singel,
Witte Singel (Vreewijk), het be
gin van het Noorderkwartier, de
Transvaalbuurt en Groenoord.
De rol van het stadsbestuur in
Professor Greven, medeoprichter
de strijd tegen 4de woningnood
wordt in deze tijd vooral geken
merkt door passiviteit. De hoog
leraren H.L. Drucker en H.B.
Greven (die tevens zitting heeft
gehad dn de gemeenteraad) ko
men echter in 1891 al tot de con
clusie dat de huisvesting van een
groot aantal Leidse arbeiders
onthutsend slecht is. De arbei
derswoningen zijn meestal te
vinden in de nauwe stegen, poor
ten en sloppen, overvloedig aan
wezig in de oude binnenstad. De
krottenwijken moeten hoog no
dig worden opgeruimd, luidt de
conclusie.
Nutsrapport
Het hoofdbestuur van de Maat
schappij tot het Nut van't Alge
meen verzoekt mede daarom in
1894 de Leidse hoogleraren mr.
H.L. Drucker en mr. H.B Greven
(wier namen nog immer in het
Leidse straatbeeld figureren) een
rapport samen te stellen over "de
tegenwoordige stand van het wo
ningvraagstuk en in het bijzon
der over de middelen tot verbete
ring ervan". Dit rapport, dat in
1896 verschijnt is beter bekend
als 'Het Nutsrapport'. Als voor
naamste conclusie over de oorza
ken van de slechte woontoestan
den wijzen de samenstellers op
het feit dat de meeste Nederland
se steden merendeels vestingste
den zijn, door wallen en poorten
omgeven.
In die tijd is Leiden een uit
haar voegen barstende vestings
tad: omstreeks de eeuwwisse
ling, vlak voor het ontstaan van
een aantal woningbouwvereni
gingen is de oude binnenstad ge-
heel volgebouwd, de singels vor
men de grens van de stad. Het
buiten de singels liggende ge
bied behoort tot de omliggende
dorpen. Grenswijziging is dus
een eerste vereiste om tot nieuw
bouw te kunnen komen.
Binnen deze veste moet de
steeds aangroeiende bevolking
worden gehuisvest. De minst
draagkrachtigen, die dus niet zo
veel te kiezen hebben als het om
een woning gaat, worden hier
door gedwongen tot het aanvaar
den van slecht gebouwde huisjes
in sloppen en steegjes, met on
voldoende licht en lucht, vaak ei
gendom van huisjesmelkers, die
geen cent uitgeven voor het on
derhoud van de krotten maar
desondanks vaak schandalige
huurprijzen in rekening bren
gen. In het rapport wordt vervol
gens vastgesteld dat "een goede
woning tot de allereerste vereis
ten behoort om de werkmans
stand te verheffen en voor de ar
beider de eerste voorwaarde uit
maakt voor een gelukkig
huiselijk leven".
Baanbrekend
Het nutsrapport heeft in ons
land baanbrekend werk verricht
voor de totstandkoming van de
woningwet 1901. Meer belang
stelling voor het lot van de
werkende bevolking heeft ertoe
bijgedragen dat men overtuigd
raakt van het belang van verbete
ring van de volkshuisvesting.
Onder aanvoering van beide pro
fessoren richt een club van Leid
se notabelen 'De vereeniging tot
bevordering van den bouw van
Werkmanswoningen' op. We
schrijven 29 juni 1891.
Het bestuur bestaat uit welge-
stelden en aanzienlijken, profes
soren, raadsleden, advocaten,
wethouders, bankdirecteuren en
architecten. Uit eerste aanbeve
lingsbrief bij ontwerpstatuten
een citaat: "sedert enigen tijd
zijn een veertigtal werklieden
hier ter stede bezig kapitaal te
vormen om te geraken tot de op
richting ener vereniging die zich
ten doel stelt het verschaffen van
goede wöningen aan haar leden
(Eigen Haard)".
"Ondergetekenden hebben
zich tot een commissie verenigd
teneinde aan deze werklieden
vereniging en aan andere derge
lijke welke later mogen worden
opgericht, financiëlen steun te
verschaffen voor het voorschie
ten van het deel der bouwkosten
dat niet op eerste hypotheek kan
worden opgenomen".
De kersverse vereniging hoopt
een aandelenkapitaal van 60.000
gulden bijeen te brengen om fi
nanciële steun te verlenen aan
arbeiders, die door het oprichten
van een woningbouwvereniging
in het bezit van een eigen huis
willen komen. Een tweede oog
merk van de club, kortweg
'Werkmanswoningen', is het op
kopen van voor de gezondheid
schadelijk huizen voor renovatie
of een opknapbeurt.
Professor Drucker trok zich de huisvesting van de Leidse arbeiders
De vereniging krijgt de volledi
ge steun van de gemeente. Bur
gemeester Was, die ook een be
stuurszetel bekleedt, onderte
kent zelfs mede de oproep aan
industriëlen en vooraanstaande
Leidenaars om voor het goede
doel aandelen te kopen. De ge
meente stelt zich tevens garant
voor een dividend van 3V2 pro
cent per jaar. In ruil voor de ga
rantstelling houdt zij echter de
vinger nauw aan de pols en oe
fent controle uit, zowel bouw
kundig als financieel.
Dit kan echter niet verhelen
dat het stadsbestuur op uiterst
halfslachtige wijze het huisves
tingsprobleem probeert aan te
pakken, via de notabelen die zelf
financieel niet slechter worden
van de sociale woningbouw. De
arme huurders moeten immers
in principe het dividend opbren
gen. Toch wordt met grote voort
varendheid de krotopruiming ter
hand genomen. In 1893 koopt
Werkmanswoningen de eerste
krotten op en laat ze opknappen.
Tevens krijgt de arbeiderswo
ningbouwvereniging Eigen
Haard financiële ondersteuning.
Al in 1894, drie jaar na de op
richting, blijkt echter dat de
Leidse bourgeoisie niet zo be
gaan is met het lot van de arbei
ders. De verkoop van de aande
len van de vereniging verloopt
moeizaam en Werkmanswonin
gen raakt in geldmoeilijkheden.
Erger is nog dat de huisjesmel
(foto Leids gemeentearchief)
kers snel doorhebben dat Werk
manswoningen interesse heeft in
hun krotten. Pogingen om de
prijzen op te drijven zijn daarvan
het gevolg.
Nieuwbouw
Om zijn doel toch te bereiken
besluit het bestuur op een ande
re manier de krotopruiming te
bevorderen. Door nieuwbouw
van goede en goedkope arbei
derswoningen hoopt Werkmans
woningen de Leidse krotten leeg
te krijgen. Zodra in 1896 de
grensuitbreiding een feit is
koopt de vereniging ten noord
oosten van de stad een stuk
grond, een deel van het landelijk
gebied.
Hier was in 1845 het voor de
Duitse graaf en plantkundige
Von Sieboldt een landhuis ge
bouwd en een veelbezochte een
denkooi, hoogstwaarschijnlijk
ook de oorsprong van de naam
De Kooi. Het plan om op dit ter
rein 149 woningen te bouwen on
dervindt in 1899 nauwelijks
weerstand in de gemeenteraad.
Desondanks kunnen slechts
twintig woningen worden ge
bouwd. Een tweede obligatiele
ning vindt namelijk onder de
Leidse kapitaalkrachtigen wei
nig aftrek. In 1902 volgt een uit
breiding van het bouwplan met
nog eens twintig woningen, maar
daarna nekken geldproblemen
verdere bebouwing.
