'Van alle pathetiek
en bombast ontdaan'
Danton in bloedbad om zeep geholpen
Feestelijk spektakel
rond 'Rembrandtiana'
in de Pieterskerk
'Elckerlyc' met koor en orkest in Pieterskerk
Nieuwe initiatieven als
vervolg op 'Live Aid'
DINSDAG 16 JULI 1985
RADIO-TV-KUNST
Regisseur Mieke
Lelyveldt,
regie-assistent
Piet van der Pas
en hoofdrolspeler
Wim Sluys
(v.l.n.r.)van de
Leidse 'Elckerlyc'.
(foto Holvast)
dat ben je uiteindelijk zelf. In de
tekst staat werkelijk geen letter te
veel. Ik ben nog nooit zo snel tekst-
vrij geweest".
Rolls Royce
De oorspronkelijke tekst wordt
gecombineerd met een eigentijdse
interpretatie, waarin ook ruimte is
voor spektakel. Zo zullen er enge
len van tussen de hanebalken tot
de stervelingen nederdalen en
wordt "t Goet' gesymboliseerd
door een open sportwagen. De re
gisseur heeft haar oog laten vallen
op een rood met gouden Rolls Roy
ce, maar of die kan worden geleend
is nog maar de vraag.
Als deze eerste Leidse 'Elcker
lyc' een succes wordt, wil men er
een jaarlijks terugkerend evene
ment van maken.
De Elckerlyc wordt dagelijks
opgevoerd van woensdag 17 t/m
zaterdag 21 juli in de Pieterskerk
in Leiden door dertig acteurs, de
Hagacantare en het Toonkunstor
kest o.l.v. René Verhoeff. Het or
gel wordt bespeeld door Jan
Schmitz. Aanvang 22.30 uur.
door
Ariejan Korteweg
Inmiddels zijn we een reformatie
en vele kerkhervormingen verder.
De grote middeleeuwse kerken
zijn niet meer met gelovigen te vul
len. Morgenavond wordt de Elc--
kerlyc in de Pieterskerk opge
voerd. En dan nog een Elckerlyc
die deels ontdaan is van de reli
gieuze inhoud. De kerkvloer tus
sen de vier dikke pilaren voor het
koor zal het podium vormen. Aap
weerszijden daarvan worden voor
het publiek tribunes opgericht.
Meer dan dertig amateursp^ers
zullen de allegorische personages
gestalte geven. De Hagacantare en
het Toonkunstorkest voeren onder
leiding van René Verhoeff de mu
ziek van Marius Monnikendam uit.
In feite betreft het hier een po
ging een Delftse traditie nieuw le
ven in te blazen. Daar werd de Elc
kerlyc tot in de jaren zeventig jaar
lijks uitgevoerd door een groep
van zowel amateurs als beroeps
spelers. De Leidse uitvoering heeft
plaats in het kader van de Laken-
feesten en is tot stand gekomen op
initiatief van het organiserend co
mité daarvan.
In Leiden zijn twee maal audities
gehouden voor spelers. Toen dat
niet voldoende reacties opleverde,
is in bredere kring geworven. Met
als resultaat dat zich onder de uit
voerenden opvallend veel Delfte
naren bevinden, een stad met een
bloeiend amateurtoneelleven.
Delft en Elckerlyc zijn nauw met
elkaar verbonden want de oudst
bekende uitgave van het stuk, die
uit 1496 stamt, is in Delft gedrukt.
In 'Den spyegel der salicheyt van
Elckerlyc' wordt het verhaal ver
teld van Elckerlyc - wij zouden zeg
gen: alleman - die zijn dood krijgt
aangezegd. Hij weet een kort uit
stel te verkrijgen en gaat zoeken
naar iemand die hem wil vergezel
len. Vrienden en familie laten hem
echter in de steek, zijn bezit is nut
teloos want een doodshemd heeft
geen zakken en als zijn laatste uur
heeft geslagen heeft hij ook aan
zijn natuurlijke vermogens niets.
Slechts zijn 'Deught' blijft hem
trouw tot in de dood. Die deugd is
echter zwak en moet met biechten,
boetedoening, gebed en sacramen
ten worden gesterkt. Dankzij het
goede dat Elckerlyc op aarde heeft
gedaan wordt hem een plaatsje in
het hiernamaals bereid. De enge
len zingen van vreugde.
Eénvoud
Mieke Lelyveldt is de regisseur
van de Leidse Elckerlyc. Ze heeft
de regie gedaan van een aantal gro
te amateurprodukties en werkte
mee aan hoorspelen in het middel-
Nederlands. In de Leidse Elcker
lyc wordt de oorspronkelijke tekst
bijna in zijn geheel gebruikt, en
dus niet de vertaling in heden
daags Nederlands, die Jan Engel
man van deze moraliteit maakte.
Lelyveldt verwacht dat het pu
bliek weinig moeite zal hebben de
middel-Nederlandse tekst te vol
gen. "Die tekst is zeker zo duidelijk
is als die van Engelman. Ik ver
wacht zelfs dat er gelachen zal wor
den. Er is ook zoveel klankgenoe
gen aan te beleven".
"Dit is de meest perfecte Elcker
lyc", verzekert zij. "We hebben het
stuk van alle pathetiek en bombast
ontdaan. Het verhaal is tot al zijn
eenvoud teruggebracht: een man
die in het aangezicht van de dood
vereenzaamt en steun zoekt. Maar
ook van een man die niet alleen
lijdt, maar tot de laatste seconde
wil leven. Elckerlyc is ook nu nog
actueel. Het is heel herkenbaar als
zijn vrienden tegen hem zeggen:
'Het spijt me, je moet nu ophouden
met zeuren. Ik kan er niet meer te
gen"'.
Wim Sluys,-die de titelrol speelt:
"Ik ben niet kerkelijk opgevoed,
maar deze versié ontroert me. Het
is een kaal stervensproces, waarbij
iemand voelt hoe hem geleidelijk
alle waarden ontvallen. Elckerlyc.
Rembrandt-festival m.m.v. Henk
van Ulsen, de Koninklijke Zangver
eniging Rotte's Mannenkoor, het
Noord-Hollands Blazersensemble,
Ben Fey orgel, o.l.v. dirigent René
Verhoeff, het Schuttersgilde Nuland
en troubadour Jan van Reenen. Met
ondermeer de wereldpremière van
Herman Strategiers cantate 'Rem-
brandtiana'. Gehoord op 15 juli in de
Pieterskerk in Leiden.
LEIDEN - De eerste in de serie
Leidse Lakenfeesten welke gis
teravond geheel stond in het te
ken van de in de sleutelstad ge
boren kunstenaar Rembrandt
Harmensz. van Rhijn liep gister
avond uit in een ware happening.
Feest was dan ook zeker op z'n
plaats gezien het feit dat Rem
brandt juist op 15 juli in deze
stad het levenslicht aanschouw
de. Precies 379 jaar na dato kwa
men de burgerij en muzikanten
daarom naar het onbetwiste his
torische middelpunt van de stad
(de Pieterskerk) om dit heuglijke
feit te vieren met ondermeer: een
wereldpremière van Herman
Strategiers cantate 'Rem-
brandtiana', een voordracht in
een door Gary Schwartz bewerk
te tekst van Constantijn Huy-
gens over 'Vriend Rembrandt' en
een gesproken zelfportret van de
oudere kunstenaar door Henk
van Ulsen. Het Schuttersgilde
Nuland, muziek, troubadours en
wijn zorgden daarnaast voor een
heerlijk informeel festijn.
Zoals er maar één Rembrandt
is bestaat er voor mij niemand in
Nederland met zo'n indringende
voordrachttechniek als Henk
van Ulsen. Alleen die stem al en
dan nog dat schitterende spre
kende koppetje. Groot was dan
ook zijn creatie waarin hij in au
thentieke kledij de jonge vriend
Rembrandt gestalte gaf in de
ogen van Constantijn Huygens
op tekst van Gary Swartz. Het
ontroerende zelfportret waarin
later de oudere Rembrandt mop
perend, doorspekt met bittere
humor, pruttelend aan het woord
is over zijn vriend de dichter Je-
remia Dekker. Over het schilde
ren van God: 'Die vang je niet
met perspectieven en kwadra
ten, alleen met elke vezel die in je
is'. Over de vreugde van zijn
schilderijen, 'Vleesgeworden
ogenblikken van mijn diepste
voldoening'. En dat door die
stem van Van Ulsen, om koud
van te worden.
Een ander hoogtepunt in dit
festijn betekende de première
van Herman Strategiers cantate
'Rembrandtiana'. Hoewel Strate-
gier zeker niet behoort tot de gro
te muziekvernieuwers van deze
tijd getuigt zijn werk van een
grote muzikaliteit, is schitterend
getoonzet met een prachtig ge
voel voor detail. Onder de geïn
spireerde leiding van René Ver
hoeff op voortreffelijke wijze
tentoongesteld door de Konink
lijke Zangvereniging Rotte's
Mannenkoor, het Noord-Hol
lands Blazersensemble, de orga
nist Ben Fey, met een gesproken
tekst door Henk van Ulsen. De
finale met een gezamenlijke
toast van burgemeester en bur
gerij op Rembrandts meester
schap, met muziek, troubadours,
speciale Rembrandtwijn en bier
maakten tenslotte deze première
in de serie Leidse Lakenfeesten
tot een waar spektakel.
ANNEKE VAN VLIET.
LEIDSE
LAKENFEESTEN
15 JULI T/M 3 AUGUSTUS 1985
LEIDEN - In vijfhonderd
jaar tijd heeft een vreemde
omkering plaatsgevonden.
De 'Elckerlyc' is een morali
teit, een preek in de vorm
van een toneelstuk, uit de
vijftiende eeuw. Ondanks
de strikt godsdienstige oog
merken van het stuk mocht
het in de late middeleeuwen
niet in kerken worden opge
voerd. De moraliteiten wer
den gespeeld op de pleinen
van steden en dorpen. Het
is best mogelijk dat een
rondreizend toneelgezel
schap ooit de 'Elckerlyc' op
het plein voor de Pieters
kerk heeft gespeeld. De ac
teurs met borden om de
hals met de naam van hun
rol er op: 'Goet', Ghesels-
cap', 'Die Doodt', 'Vijf Sin-
nen, 'Deught'. Anders kon
den de middeleeuwers hen
niet uit elkaar houden.
Goedkope effecten overwoekeren theater La Luna
WEST-BERLIJN - Dit is het tot voor kort aan Rembrandt toegeschreven
schilderij 'Man met de gouden helm'.
Kunstexperts betwijfelen echter of het schilderij, dat zich in het Dah-
lem-museum in West-Berlijn bevindt, door de Hollandse meester is ge
maakt. Minutieus onderzoek met behulp van de modernste technieken
zouden de twijfels over de echtheid hebben versterkt, het doek zou vol
gens de experts door één van Rembrandts leerlingen kunnen zijn geschil
derd.
Bij de restauratie van het schilderij is men zoals reeds eerder gemeld
wel tot de conclusie gekomen dat het doek uit de periode rond 1650
dateert. (fotoAP)
LONDEN/PHILADELPHIA (Rtr/ goede zaak dat de op één na mach-
AFP) - De opbrengst van het ,Live tigste natie ter wereld niets doet',
Aid'-concert is gisteren opgelopen aldus Geldof.
tot bijna zo'n 250 miljoen gulden, In Philadelphia heeft Ken Kra-
zo als gisteren al werd verwacht. gen, één van de organisatoren van
Bob Geldof, de initiatiefnemer .USA for Africa', gisteren meege-
tot het grootste pop-concert aller deeld dat in de komende weken
tijden, heeft in een vraaggesprek nieuwe initiatieven zullen worden
met het Britse persbureau Press ontwikkeld. Bijzonderheden kon
Association bevestigd dat hij be- hij nog niet geven,
reid is de Nobelprijs voor de vrede Vast staat wel dat op 23 augustus
in ontvangst te nemen. De aan de m Detroit een grote bijeenkomst
onderscheiding gekoppelde geld- wordt gehouden waaraan wordt
prijs van bijna een miljoen gulden- deelgenomen door onder anderen
zal ten goede komen aan de slacht- Harry Belafonte en Mohammed
offers van de hongersnood in Afri- Ali. De Beach Boys hebben aangeT
ka, aldus Geldof. kondigd begin september enkele
De Britse rockmusicus oefende concerten in Calfornië te houden
in het vraaggesprek felle kritiek uit waarvan de opbrengst ten goede
op regeringen, met name op die komt aan de slachtoffers van de
van de Sovjetunie. ,Het is geen hongersnood in Afrika.
Theater La Luna met 'Danton', geba
seerd op 'Dantons dood' van Georg
Büchner. Regie: Canci Geraedts; de
cor: Arnold Hoevers, Wilfred Kel-
ting, Mark Verlaat; muziek: Rokus
v.d. Heuvel, Femke Bergsma. Gezien
op 14 juli in het Oostelijk Zwembad,
Gerdesiaweg 480 in Rotterdam. Al
daar nog t/m 14 augustus.
ROTTERDAM - La Luna, de
theatergroep van Canci Ge
raedts, mag zich sinds de Mac-
Beth in de haven van Almere in
een grote belangstelling verheu
gen. Toen kwam het NOS-jour-
naal na enkele voorstellingen om
opnamen te maken. Nu wordt
een groteske 'Danton' opgevoerd
in een leeg Oostelijk Zwembad
in Rotterdam en was het journaal
al voor de première aanwezig. Op
zoek naar komkommers natuur
lijk, maar ook omdat Geraedts al
tijd voor opwinding zorgt. Ze wil
het publiek versteld doen staan
door in het theater de uitersten te
zoeken.
De entourage maakt een over
weldigende indruk. Een he-
renkleedhokje geeft toegang tot
de badruimte, met een leeg bas
sin dat door de ongewoonheid
onheilspellend aandoet. De te
gelvloer van het diepe bad loopt
schuin op van 3.50 naar twee me
ter. Boven het diepste deel is de
tribune voor het publiek ge
bouwd. Onder die tribune kab
belt bloedrood water, de tol van
de revolutie. Spelers die op- en
afkomen waden daar doorheen.
Ook kunnen ze op de vloer van
het aan de linkerzijde gelegen
kikkerbad springen, dat een me
ter hoger ligt. Daar staan enorme
torso's opgesteld, zonder benen,
armen en hoofd.
Het heeft er veel van weg dat
•Canci Geraedts zich zo heeft la
ten meeslepen door de mogelijk
heden van deze fascinerende lo
catie, dat ze uit het oog heeft ver
loren dat er ook nog publiek bij
aanwezig is. De techniek heeft
deze keer een loopje met haar ge
nomen en overwoekert het thea
ter zodanig, dat daar vaak weinig
Na de pauze wordt het publiek
zelfs letterlijk het zicht ontno
men. Eerste scène is een gesprek
tussen vier mannen, die zich op
een platform hoog boven het pu
bliek bevinden en dus zo goed
als onzichtbaar zijn. Dan worden
vanaf de startblokken links mo
nologen afgestoken. Maar op dat
zelfde moment worden de vele
tientallen poppen, die de hele
tijd aan de zoldering hingen, ter
gend langzaam naar beneden ge
laten. Dat gaat gepaard met een
hels geratel van kettingen, zodat
de monologen niet te volgen zijn.
De poppen blijven vervolgens
hangen op ooghoogte van de
voorste rijen, die zodoende het
slot van de voorstelling niet kun
nen zien. Ze missen de slotmono
loog van Danton, die onderwijl
als laatste marionet onderstebo
ven uit het dak wordt neergela
ten. Theater dat tegelijk niet te
zien en niet te verstaan is, dat
maak je zelden mee.
Daar komt bij dat voor wie is
aangewezen op op de middelba
re school geleerd Frans de tek
sten niet te volgen zijn. De op de
achterwand geprojecteerde licht
krant brengt geen verheldering,
maar geeft globale informatie die
alleen maar afleidt van de actie.
Danton was samen met Robe
spierre en Marat éen van de lei
ders van Frankrijk in de eerste
dagen van de revolutie. Hij ver
zette zich tegen de pogingen van
Robespierre om de absolute
macht ververwerven en moest
dat met de dood bekopen. De
'Danton' van La Luna is een zeer
vrije bewerking van 'Dantons
Tod' uit de vorige eeuw van de
Duitse schrijver Büchner.
La Luna maakt van hem een
romantische revolutionair, een
Che Guevara van de achttiende
eeuw. Hij drinkt de alcohol met
liters tegelijk, wordt steeds door
naakte of halfnaakte vrouwen
omringd en spreekt met donde
rend hese stem teksten waaruit
blijkt dat hij eigenlijk het goede
voorheeft met het volk. Hij is in
de voorstelling de enige die enig
reliëf krijgt, dat van een vulkaan
in de polder. De andere rollen lij
ken niet meer dan aanleidingen
om de theatermachinerie in wer
king te kunnen zetten.
La Luna spiegelt het begin van
de Franse revolutie voor als een
beestenbende: Rugbyspelers
gooien elkaar een heiligenbeeld
toe, poppen zeilen als ontzielde
lichamen door de ruimte, er is
een aaneenschakeling van lieder
lijkheid, geweld en brallerig^
taal, van geweeklaag en gewring
van handen. Ongetwijfeld leefde
Danton in een bewogen tijd,
maar La Luna dient hem een ab
solute overdosis toe, waarin voor
details geen enkele ruimte is.
Het is heel jammer dat een zo
veelbelovend project is ontaard
in een voorstelling die het peil
van een goedkope griezelfilm
heeft. Na de aanvankelijke over
rompeling krijgt de irritatie al
snel de overhand. Als aan het
eind een bloedrode zondvloed
over de tegelvloer stroomt, is het
te laat om nog door het drama te
worden meegesleurd. Ziel en za
ligheid zijn dan al lang op het
droge gebracht.
ARIEJAN KORTEWEG-
