Vechten om de stoel van de burgemeester Tsjechoslowaakse Franciscanen in het nauw Oud speelgoed vaak op veiling veel waard Achtergrond Chaos gaat vaak benoeming vooraf PAGINA 13 VRIJDAG 12 JULI 1985 DEN HAAG - Den Haag heeft vorige week vrijdag een nieuwe burgemeester gekregen: mr. Adrie Havermans, nu nog burgemeester van Doetinchem. „Hij wordt het", zei de oud-commissaris van de koningin in Gel derland Geertsema twee dagen van te voren al, „Daar durf ik een goeie fles wijn om te verwedden". Geertse ma kreeg gelijk. De gemoedelijkheid van een burgemeestersambt contrasteert vaak met de chaos die er aan voorafgaat. Havermans is een van de 740 Ne derlandse burgemeesters die bij Koninklijk Besluit zijn benoemd door de koningin op voordracht van de minister van binnenland se zaken. Formeel lijkt de benoe mingsprocedure heel overzichte lijk. Maar in de praktijk is het vaak een complete chaos waarbij vele betrokkenen hun invloed la ten gelden: de vertrouwenscom missies uit de gemeenteraad, de commissarissen van de konin gin, de toppen van de politieke partijen en het kabinet. door Erik van Venetië en Ben Rogmans Hoe zo'n benoeming in de praktijk verloopt blijft geheim zinnig. Het staat wel vast dat er soms een keiharde machtsstrijd moet worden uitgevochten. In een enkel geval zelfs tot bij de koningin. Wat moet je doen om burge meester te worden? Iemand die daar alles van weet is oud-ge meenteraadslid, oud-burgemees ter, oud-ambtenaar, oud-Twee de-Kamerlid, oud-minister van binnenlandse zaken en oud-com missaris der koningin mr. Wil lem Jacob 'MoUy' Geertsema (WD). „Ik had toevallig onlangs een jongeman hier op bezoek die me dezelfde vraag stelde. Hij stu deert rechten in Leiden en zit een half jaar voor zijn doctoraal. Hij vroeg me: ik voel wel wat voor het burgemeesterschap; kunt u mij nou adviseren wat ik moet doen om mijn kansen zo groot mogelijk te maken?" „Nou, ik zou beginnen een po litieke richting te kiezen, want die had hij nog niet. Bij de WD maak je de meeste kans, want die liggen het verst achter in de ver deling van de burgemeesterspos ten. Er is nu nog een overmaat aan CDA'ers. Je hebt de beste kansen om ergens eerste burger te worden via de ambtelijkelijn (je wordt gemeentesecretaris of zo) of via de politieke lijn (volks vertegenwoordiger). Het mooiste is als je kans ziet om wethouder te worden". „Je moet in ieder geval actief zijn binnen je partij, het maakt niet uit waarmee. Ten slotte moetje solliciteren en dan geloof ik dat je een hele aardige kans maakt". Warffum Geertsema heeft zelf op die manier ook succes gehad. Uit ei gen ervaring puttend verhaalt hij van zijn benoeming als twintiger in het Noordgroningse Warffum. Hij studeerde rechten, was raadslid, oud-voorzitter van de JOVD en actief in de WD. „Ik had gesolliciteerd naar de gemeente Scheemda. Dat ging niet door. Op zekere avond werd ik opgebeld door de commissaris van de koningin in Groningen: de burgemeester van Warffum is vanmorgen overleden; voel je daar wat voor?. Nadat ik hem enige bijzonderheden had ge vraagd over Warffum, waar het lag en zo, zei ik: da's best, ik zal solliciteren. En daarmee was de zaak in feite beklonken. Hij wachtte nauwelijks op andere sollicitanten". De benoeming van Geertsema in Warffum in de jaren vijftig liep niet helemaal volgens de regels die daarvoor zijn vastgesteld. Normaal gesproken is de proce dure als volgt. Zodra er in een ge meente een vacature is ver schijnt er een advertentie in de Staatscourant. Met intens genoe gen constateert Geertsema: „Daar staan verder geen eisen bij, want voor het ambt van.bur gemeester zijn geen diploma's vereist. Mijn voorganger in Warf fum was timmermansknecht. Die is zo vanuit de werkplaats burgemeester geworden". Geïnteresseerden schrijven een brief, gericht aan Hare Ma jesteit, maar geadresseerd aan de commissaris van de provincie. Die maakt een eerste selectie en stuurt wat kandidaten door naai de vertrouwenscommissie uit de gemeenteraad, die, om geheim houding te waarborgen, de solli citanten buiten de gemeente grenzen moet ontvangen. De ver trouwenscommissie adviseert over één of meer kandidaten aan de commissaris. Die maakt - ge heel naar eigen goeddunken, maar rekening houdend met de wensen van de gemeenteraad een lijstje van drie of vier perso- Dat lijstje heet 'De aanbeve ling' en gaat naar de minister van binnenlandse zaken. In plaatsen tot 50.000 inwoners kiest deze minister zijn favoriet en draagt deze voor bij de koningin voor benoeming. Bij de grotere ge meenten doet het kabinet de voordracht. Een handtekening van het staatshoofd onder die voordracht bekrachtigt ten slotte jde benoeming. Lobbyen Tot zover de formele procedu re. In werkelijkheid is het proces heel wat ingewikkelder. Van oudsher is de rol van de politieke partijen groot. In de Tweede-Ka merfracties van de drie grote par tijen zijn er 'specialisten' die zich bezighouden met de burgemees tersbenoemingen. Zij schuiven kandidaten naar voren en ze 'lob byen' bij de commissaris der ko ningin en de minister van bin nenlandse zaken. Geertsema: „In zekere zin zijn die fractielobbyis ten veredelde kaartenbakken. Zij weten welke geschikte kandi daten er binnen hun partij zijn voor eventuele vacatures". Geertsema deed in de tijd dat hij fractievoorzitter van de WD was het lobbywerk zelf. Een CDA-lobbyist was Sytze Faber, nu burgemeester van Hoogeveen. Faber: „Als lobbyist heb je de taak om te proberen partijgenoten in allerlei functies te krijgen: de Raad van State, de Algemene Rekenkamer, de com missarissen der koningin en na tuurlijk ook de burgemeester sposten. Bij ons staat steeds voorop dat het een CDA'er moet worden. Daarna probeer je na tuurlijk bepaalde personen te 'pousseren". Naarmate de inzet hoger is. wordt het gevecht harder. Is de inzet Den Haag, Rotterdam of Amsterdam, dan gaan, naarmate de procedure voortduurt, steeds meer namen 'rondzingen' in de fractietop, in de partijtop en in het kabinet. Neem bijvoorbeeld Den Haag, waar nu de CDA'er Havermans is benoemd. Twee jaar geleden circuleerde al de naam van oud-premier en nu commissaris in Noord-Brabant Van Agt. Begin dit jaar kwamen daarbij de ministers Brinkman (WVC) en De Koning (sociale za ken en werkgelegenheid). In juni dook opeens de naam van staats secretaris Brokx op. Verder hoorden we de namen van Bee- laerts van Blokland (burgemees ter van Apeldoorn) en Reijnen (Heerlen). Ook de vertrouwenscommis sies storten zich energiek in de strijd. Hoe meer mensen erbij be trokken raken, hoe groter de kans is dat de naam van een kan didaat in de krant komt. Waarop allerlei anderen zich weer geroe pen voelen een reactie te geven. Vaak betekent dat het einde van de kandidaat: Brokx bijvoor beeld. Hoogtepunt Volgens CDA'er Faber wordt het wapen van de publiciteit ech ter ook wel gebruikt om de kan sen te vergroten: „Dat mobili seert weer allerlei krachten. Vooral als de vertrouwenscom missie op verlies staat, zoeken ze de publiciteit om te redden wat er te redden valt". Soms kan zo'n gevecht om een gemeente lang duren. De strijd werkt zich langzaam naar een hoogtepunt toe, totdat het kabi net op zeker ogenblik de knoop doorhakt en een voordracht doet aan het staatshoofd. Wie denkt dat hiermee alle hor des in de procedure zijn geno men, heeft niet altijd gelijk. Ge bruikelijk is dat de minister voor-overleg voert met de konin gin. Geertsema over zijn eigen periode als minister: „In een aan tal gevallen vroeg koningin Juliana mij informatie over de bewuste kandidaat voordat ze haar handtekening zette. Ze oe fende een zekere invloed uit op de benoeming. Dat is niet hele maal ten onrechte, want neem nou bijvoorbeeld een burge meester van Den Haag. Je kan het Hare Majesteit niet aandoen om iemand te benoemen van wie ze denkt als ze 's ochtends op staat: moet ik vandaag al weer een uur met die kwal aanzitten. Dat kan toch niet", aldus Geert- De gemeenten die aanmerking lijken te komen voor persoonlij ke bemoeienis van het staats hoofd zijn: Den Haag (residen tie), Amsterdam (hoofdstad), Soest (paleis Soestdijk), Apel doorn (Het Loo) en Baarn (Dra- kensteyn). Geertsema weigert te zeggen wat hij toen met Juliana heeft besproken: dat is het Ge heim van (toen nog) Soestdijk. Kortom, het blijft gissen naar de invloed van de koningin op 's lands bestuur. Volgens de letter van de wet is een dergelijke beïn vloeding door het staatshoofd in elk geval absoluut onbestaan baar. Elitevorming Bij benoemingen die politiek gevoelig liggen, speelt vooral de partijtop een grote rol. Oud-lob byist Faber heeft het allemaal van nabij meegemaakt. Hij con stateert een opmerkelijk verschil tussen de gang van zaken in zijn eigen partij (CDA) en die binnen de PvdA. „Bij de PvdA verloopt de zaak dirigistisch. Bij Amster dam heeft de partijtop gekozen voor Van Thijn. Zo zie je een nieuwe manier van elitevorming, waarbij een select groepje be paalt wie er in een wereldstad burgemeester wordt. Partijpoli tieke affecties spelen daarbij de grootste rol en niet wie de mees te kwaliteiten heeft". „Bij het CDA gaat dat anders. Daar wordt de benoeming over gelaten aan de commissaris en de vertrouwenscommissie. Veel minder dan bij de PvdA wordt een bepaalde kandidaat gepro moot. Het lijkt soms een chaos en het proces is minder ge stroomlijnd, zoals nu in Den Haag, als er veel namen de ronde doen", zegt Faber. Om aan de chaos een einde te maken is een aantal partijen in de Tweede Kamer (D'66, maar ook de PvdA) voorstander van een gekozen burgemeester. Maar een voorstel om de benoeming van de burgemeester uit de grondwet te halen, heeft nooit de vereiste tweederde meerderheid in de volksvertegenwoordiging gehaald. Zowel Geertsema als Faber is tegenstander van de gekozen burgemeester. Geertsema: „Ik zou het een verschrikking vin den. Want wat krijg je dan? Zes mensen gaan allerlei beloften doen in de verkiezingsstrijd die er dan komt. Wie is de grootste kanshebber? De plaatselijke ca féhouder. Die tapt. Die tapt alle potentiële kiezers bij elkaar. Maar zo'n man kun je toch geen burgemeester en hoofd van poli tie en brandweer laten worden? Zo iemand zou je alle bevoegd heden als handhaver van de openbare orde moeten afnemen. Dan krijg je een burgemeester naar Engels model: een lintjesk nipper zonder enige bevoegd heid", voorspelt Geertsema. Lesbische BOM-moe- der Zolang de gekozen burgemees ter een illusie is, blijft er de be noeming zoals die nu is: volgens de wet redelijk overzichtelijk, in de praktijk in veel gevallen een duistere machtsstrijd. Geertse ma en Faber zijn al met al toch heel tevreden met de benoe mingsprocedure. Beiden beoor delen de invloed van de vertrou wenscommissies positief. „Hoewel", zegt Geertsema „de vertrouwenscommissies niet te veeleisend moeten zijn. Het komt nogal eens voor dat ze in hun profiel een schaap met vijf ■poten schetsen: een lesbische BOM-moeder of zoiets. In mijn tijd als commissaris in Gelder land heb ik altijd tegen de ver- trouwenscommssies gezegd: 100 procent is er in het leven nooit bij. Als je 75 procent van me krijgt, mag je je in de handen wrijven". AMSTERDAM - „Een polych room gelakte blikken Bing loco motief met tender, drie wagons, vierspanningspalen, twee trein- richtingaanduidingspalen, een spoorbrug met twee seinpalen en een kraan, een doosje met diverse rails - nog geheel intact en een Marklin instructieboek uit 1900. Beginnen we te bieden bij 800 gul den. Wie biedt meer?" „Achthonderd gulden voor die meneer, daar. Achthonderdvijftig links, negenhonderd, duizend, elf honderd, twaalfhonderd, dertien honderd VIER-EN-TWINTIG- honderd gulden? Verkocht!" Met een harde tik wordt de zojuist ge dane „koop" bekrachtigd door de veilingmeester. De nieuwe eigenaar kan een vol dane glimlach maar nauwelijks on derdrukken. Hij mag zich de nieu we eigenaar noemen van een bijna compleet treinstel met rails en al les wat daarbij hoort. Hoe oud het speelgoed precies is, is niet met ze kerheid te zeggen. Maar rond 1900 moeten hier kinderen mee hebben gespeeld. Een speelgoedveiling bij het Am sterdamse veilinghuis Sotheby's Mak Van Waay. Eén van de oudste veilinghuizen in Nederland waar, volgens taxateur Willem de Winter, in principe „alles wordt geveild, als er maar een redelijke markt voor is". door Annalaura Moducci De speelgoedmarkt is eigenlijk nog onontgonnen gebied. In Lon den werd dit jaar ook een speel goedveiling gehouden, maar daar zijn meer verzamelaars van oud speelgoed. De veilingprijzen voor oud speelgoed lagen dan ook be duidend hoger. Daar werd voor een teddybeer van ongeveer tach tig jaar oud het absolute topbedrag betaald van maar liefst 9000 gul den. Het veilingrecord voor een pop ligt op 77.400 gulden. Vorig jaar mei werd er bij Sotheby's Londen voor een Engelse pop met oor spronkelijke kleding uit 1690 dit gigantische bedrag betaald. Een oude speelgoedauto van rond 1900 ging voor 31.000 gulden onder de hamer. Een oude speelgoedtrein van Bing uit 1902 bracht maar liefst 17.000 gulden op. Volgens De Winger hangt het veilingbedrag af van hoe graag ver zamelaars een bepaald object wil len hebben. „Je ziet vaak dat een echte verzamelaar of handelaar nog net dat ene kleine wagonnetje of seinhuisje mist. Als er dan meer mensen zijn die allemaal graag dat ene seinhuisje willen hebben, kan zoiets voor een gigantisch bedrag worden geveild". Dat blijkt ook het geval bij de speelgoedveiling in Amsterdam. „Twee diverse stoffen en houten conducteurs", staat in de catalo- Teddyberen zijn op de Amster damse speelgoedveiling heel ge wild. (fotoGPD) gus. De conducteurs zien er welis waar oud uit, maar meer dan een tientje zou je er niet voor betalen. De waarde is door de taxateur ge schat tussen de 50 en 150 gulden. De Winter verwacht echter dat de ze poppetjes nog wel eens voor een verrassing zouden kunnen zorgen. „Als er twee personen zijn die ze allebei graag willen hebben, bie den ze gewoon tegen elkaar op". Het uiteindelijke veilingbedrag is dan ook 900 gulden. Dezelfde heer, waarschijnlijk een particulier vol gens De Winter, die 2400 gulden betaalde voor de Bing locomotief, is nieuwe eigenaar van de pop petjes. Het veilinghuis is een bemidde laar. Zij bieden het te veilen goed aan de geïnteresseerden aan. „Als de hamer valt, heeft de oude eige naar zijn rechten op het geveilde verloren. Maar tot voor de hamer valt, blijft degene die het object ter veiling heeft aangeboden, de eige naar. Ongeveer 10 procent van de goederen wordt niet verkocht. Dat betekent dat er niet hoog genoeg geboden wordt. We kunnen het dan nog een keer ter veiling aan bieden of als blijkt dat er in Neder land geen interesse is, het naar ons veilinghuis in Londen brengen". Zo wordt een deel van het speel goed ook overgebracht naar Lon den omdat het daar meer opbrengt. In een zolderkamer in het oude vei linghuis, liggen de verschillende poppen, teddyberen, oude tinnen soldaatjes en een oud treinstel te wachten op transport naar Enge land. De waarde van het speelgoed heeft ook alles te maken met de staat waarin het verkeert. Een ou de teddybeer die nog intact is en geen ogen mist, brengt veel op vol gens De Winter. Teddyberen wer den door kinderen intensief als knuffeldier gebruikt. Als dat speel goed de kinderhanden heeft over leefd, is het ongelooflijk veel waard omdat er nog maar zo wéi nig oude teddyberen bestaan. Op deze veiling worden maar liefst dertig oude en minder oude teddyberen geveild. De teddybeer heeft in de loop der jaren een ware gedaanteverwisseling ondergaan. Omdat niet precies is te zeggen wanneer een bepaalde teddybeer is gemaakt, wordt naar het uiterlijk van de knuffelaar gekeken. Als de beer een spitse snuit, lange armen, uitzonderlijk grote voeten en een bochel op de rug heeft, mag hij zeer oud worden genoemd. Vol gens De Winter stamt hij dan onge veer uit het begin van deze eeuw. Op de veiling is één zeer oude beer aanwezig. Hij is niet helemaal gaaf meer dus hij brengt „slechts" 150 gulden op. Wat natuurlijk ook niet ont breekt op de speelgoedveiling zijn de poppen. Hoe ouder de pop met de originele kleding, hoe meer ze opbrengt. Een ongeveer tachtig jaar oud „Armand Marseille" popje uit Duitsland met porseleinen kop je, glazen ogen, open mond en blonde lange haren en gekleed in blauw jurkje, met witte stippen brengt ruim 1000 gulden op. Een soortgenote, eveneens uit Duits land, en geheel gekleed in de kle ding uit 1890, wordt voor 1300 gul den geveild. „Als wordt gestreden voor de rech ten van zwarten, waarom dan ook niet voor de eenvoudigste mensen rechten van de Franciscanen in Tsjechoslo wakije?" Deze hartekreet komt voor in een, het land uitgesmokkelde brief die was bestemd voor de ordebroe ders in het Westen. Daarin wordt ook uitgebreid verhaald van her nieuwde huiszoekingen waaraan Franciscaanse leefgemeenschap pen in Kosice, Poprad en Praag- Kunratice opnieuw worden onder worpen. In Kosice zijn twee, door Fran ciscanen bewoonde, woningen doorzocht. Liturgische boeken en gewaden werden in beslag geno men; geheime politie arresteerde broeder Bystrik Janik. Ook in Po prad doorzocht de geheime politie twee woningen. In Praag-Kunrati- ce werd zelfs een negen man sterke politiemacht ingezet, onder wie twee fotografen. Van 's morgens vroeg tot in de middag duurde de ze actie voort. Geconfisceerd wer den liturgische boeken, een beeld van Sint Franciscus, de ordekleren van de broeders en een doos met hosties. De leider van deze actie, kapitein Zasada, bood de aanwezigen de hosties aan met de woorden: „Neem er toch wat van, ze smaken echt lekker". Van de Franciscanen en de in beslag genomen voorwer pen werden kleurenfoto's ge maakt. De broeders werden daarna twee uur lang op een politiebureau verhoord en tenslotte heengezon den. De Tsjechoslowaakse Francis caanse orde schrijft dat dit al de tweede keer in twee jaar is dat de geheime politie het de ordeleden moeilijk maakt. Reeds 35 jaar duurt de strijd tegen de religieuze orden voort, nadat in 1950 alle kloosters waren geplunderd. Des tijds werden ook broeders en zus ters in werkkampen opgesloten of verdwenen gewoon achter de tra lies. Een orde mag officieel geen novicen opnemen. De Francisca nen vragen dringend om voorbede en om het indienen van protesten bij de Tsjechoslowaakse regering. Joodse gemeenten in DDR ver dwijnen Het religieuze leven in de joodse gemeenten van de DDR lijdt onder de voortdurende afname van het aantal meelevende leden. In 1946 woonden in de toenmalige Russi sche bezettingszone nog 3.100 praktiserende joden. Thans zijn er nog maar 450, van wie er 240 in Oost-Berlijn wonen. In de Bonds republiek Duitsland wonen 28.000 leden van joodse gemeenten, van wie 6.000 in West-Berlijn. De gemeenten in de DDR profi teren ook niet van emigratie van jo den uit de Sowjet-Unie, terwijl ze tevens de dienst moeten missen van een rabbijn. Directeur theologisch tijd schrift weggepromoveerd. De Jezuïet Bartolomeo Sorge (55) gaat aan het eind van de maand weg als directeur van het Italiaanse theologische tijdschrift 'Civilta Cattolica' dat door de Je zuïeten wordt uitgegeven. De Ita liaanse provincie der Jezuïeten heeft meegedeeld dat Sorge, sinds 1973 werkzaam bij het blad, direc teur wordt van het centrum voor sociale opvoeding in de Siciliaanse stad Palermo. Dit centrum wordt door de orde der Jezuïeten be heerd. Tot opvolger van Sorge bij 'Civilta Cattolica' is de Jezuïet Gian Paolo Salvini (49) benoemd. Waarnemers menen dat de ver andering in de leiding van het blad samenhangt met kritische uitlatin gen van Sorge over de Italiaanse katholieke kerk. Religieus congres in China na 40 jaar. Voor 't eerst in veertig jaar zal in China weer een religieus congres worden gehouden. Van 14 tot 27 ju li zullen in Nanking ongeveer 100 Amerikaanse theologen, zendings mensen, evangelisten en leken spreken met een evengroot aantal vertegenwoordigers van de Pa triottische Kerk van China, waarin de protestanten van het land ver enigd zijn. Het congres is georgani seerd door de Amerikaans-Chinese Onderwij sstichting en de Vereni ging van Wereldwijde Samenwer king, waarbij het theologisch semi narie van Nanking als centraal punt fungeert. Het congresthema is „Getuige van Christus zijn in China". Zuidafrikaanse Anglicanen en de dienstplicht Om de indruk weg te nemen dat de Anglicaanse Kerk van Zuid- Afrika het eens zou zijn met de op vatting van de regering, dat alleen pacifisten op godsdienstige gron den in aanmerking komen voor vervangende dienst van zes jaar, heeft de synode besloten haar ver tegenwoordiger John Daines in de overheidscommissie voor dienst plichtzaken terug te trekken. De Anglicaanse Kerk heeft steeds de opvatting gehuldigd dat dienstwei gering op zuiver ethische gronden ook mogelijk moet zijn.' De synode van de Anglicaanse Kerk van zuidelijk Afrika schrok er voorts niet voor terug een motie te aanvaarden, waarin de rol die het Zuidafrikaanse leger speelt in zwarte nederzettingen ter discus sie wordt gesteld. De motie ver klaart dat het leger meer en meer wordt gebruikt om apartheid te steunen. Daarom dient de Kerk ou ders en hun zonen pastorale lei ding te geven met betrekking tot militaire dienst en „gewetensnood die ontstaat door te vechten voor een onrechtvaardigde zaak". BEROEPINGSBERICHTEN Nederlands Hervormde Kerk Beroepen te Ter Apel (buitenge wone wijkgemeente De Kapel): L. Hoekstra, kandidaat teLoos- drecht. Aangenomen naar Lands meer, part-time: J. Doelman, kan didaat te Utrecht. Beroepen te Geleen-Oost: D.W. Koelman te Terneuzen. Beroepen te Parrega-Hieslum: G. Muilwijk, kandidaat te Austerlitz. Aangeno men naar Hattem: D.M. van de Lin de te Oudewater. Toegelaten tot evangeliebediening en beroep baar: O. G. Haasnoot, Langstraat 4 in Schore; L. Hoekstra, Oud-Loos- drechtsewijk 95 in Loosdrecht; J. G. van Hoven, Kurenpolderweg 5 in Hank; G. Meulwjjk, Gramser- weg 105 in Austerlitz. Gereformeerde kerken vrijge maakt Beroepen te Dronten: P. Nie- meijer te Zuidwolde en Groningen. Gereformeerde gemeenten Bedankt voor 's-Gravenhage- Zuid: R. Boogaard te Leiden. Be dankt voor Bameveld: J. Karens te Opheusden. Baptistengemeenten Beroepen te Ede: H.G. Boskamp te Vrieschelo die dit beroep heeft aangenomen. Bedankt voor IJmui- den: H.G. Boskamp te Vrieschelo.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 13