Kortewegs betere leven Vanyan in volle vaart B N Bukowski's karikatuur van hel op aarde O Verrassende illustraties wik J |Éfk IfPP Goedkope, maar goede detectives DE KEER zandvliet Slauerhoffs 'lekkere' literaire pelgrimages WOENSDAG 3 JULI 1985 BOEKEN PAGINA 15 Vanyan is het pseudoniem, waar onder een Nederlands journalist zich aan avonturenromans waagt. Een produktief man, want het is nog niet zó lang gele den dat ik zijn boek 'Wit wint' onder ogen had, waarin de solo zeiler Olivier Sternman de hoofdrol vertolkte. Deze stem man is een echte egotripper, die over zoveel middelen beschikt dat hij naar hartelust de wereld zeeën kan bevaren op zoek naar avontuur. In Vanyans nieuwe boek 'Kruisvaart' komen we de door tastende Olivier opnieuw tegen. En zowaar vaart hij weer het avontuur tegemoet als hij een ne ger uit de oceaan opvist, die zich drijvende heeft kunnen houden op een balk. Om die balk gaat het nu. Het blijkt het dwarshout van Christus' kruis te zijn, door de drenkeling in het Midden-Oos ten gestolen op aanraden van een kardinaal in Mauritius, die met dit in vele opzichten zwaar belast stuk hout in de R.K.Kerk meer respect voor donkere priesters wil afdwingen. Maar al spoedig blijkt dat{de balk niet alleen religieus, histo risch en emotioneel beladen is, maar ook politiek. Veiligheids diensten uit diverse landen dui ken op Sternman en zijn drenke ling. Hoe onwaarschijnlijk het ver haal op zichzelf ook is, Vanyan heeft het met kennis van zaken en oog voor details in elkaar ge draaid en de vele avontuurlijke gebeurtenissen vlot achter el kaar geplaatst. Was 'Wit wint' de aanloop, in 'Kruisvaart' is Van yan op volle snelheid. 'Kruisvaart', avonturenroman van Vanyan, verschenen bij Veen 19,90). De Amerikaanse negerschrij ver Hester Himes heeft vooral in eigen land naam gemaakt met misdaadromans, die zich afspe len in Harlem, de beruchte zwar te wijk van New York. Daar moet het donkere agentenduo Grave Digger Jones en Coffin Ed John son zich staande houden. Zij moeten in deze onherbergzame jungle, waarin het recht van de sterkste regeert, het eigenlijk nooit en nergens aanwezige ge zag handhaven. Zij doen dat op een zeer onorthodoxe manier. Maar in feite is het niet zo be langrijk dat de moord op een blanke ditmaal de aanleiding vormt voor een hernieuwd optre den van het markante duo. Het gaat meer om de achtergrond waartegen zij opereren. De hoofdrolspelers, die zich om hen heen groeperen. De figuranten, die zij tegenkomen. En vooral de rumoerige sfeer, waarin een en ander zich afspeelt. Het is geen leuk beeld, dat Chester Himes ophangt. Het kan ook niet met zo'n troosteloos grauw decor. Maar merkwaardig genoeg is het geheel toch door trokken van een vreemde, bijna bizarre en zeker onverwoestbare humor. Ondanks alle ellende blijft men niet met een kater zit ten. 'Koele killers', thriller van Ches ter Himes, verschenen bij Sijthoff 17,50). William Bayer kreeg drie jaar geleden de Edgar Award toege kend. De hoogste onderschei ding, die in de Verenigde Staten voor misdaadliteratuur wordt uitgereikt. Maar toen moest hij 'De ruil' nog schrijven. Waarmee hij heeft bewezen dat de toeken ning van die bekroning geen toe valstreffer is geweest. William Bayer laat de in dit genre vaak heel plat getreden pa den links liggen. Hij komt met iets echt origineels. Het gebeurt bepaald niet vaak dat in twee ver uiteenliggende wijken van een wereldstad (in dit geval New York) twee vrouwen vermoord worden gevonden, van wie de hoofden zijn verwisseld. De moordenaar is daarbij uiterst zorgvuldig, ja bijna kunstzinnig te werk gegaan. Rechercheur Frank Janek mag dat vooral psychologische raad sel oplossen. Het waarom is im mers noglmoeilijker te vatten dat het hoe. Natuurlijk is het geen oplegd pandoer, zitten de ge beurtenissen niet logisch in el kaar. Misdaad is zelden logisch. William Bayer graaft diep in ver krampt menselijk denken. Hij moet zijn lezers meenemen in de gedachtenwereld van een misda diger om de ontknoping van het drama begrijpelijk te maken. Dat hem dat lukt - en nog wel op een pakkende manier bewijst dat de Edgar Award niet ten onrech te bij Bayer terecht is gekomen. Luitingh 24,90). haal, waarin de voormalige ba jesklant Stick centraal staat, speelt zich in dat deel van Flori da, waar drugs, vuurwapens en vlotte jongens het beeld beheer sen. Stick wil zich in dat brute wereldje een plaats veroveren. Hij doet dat niet met moord en meer misdaad, maar met harde vuisten, snelle reacties, brutale bluf en mateloze moed. Het duurt een tijdje voor de schrijver op gang komt in zijn verhaal, maar als hij er eenmaal de vaart in heeft is hij niet meer te stuiten. Dan zet hij de ene na de andere vrolijke en verrassen de situatie in elkaar, waaruit on ze Stick uiteraard steeds zegevie rend tevoorschijn komt, al is dat niet altijd ongeschonden. Een gemakkelijk geschreven, vlot verhaaltje, dat nog met een sur prise eindigt ook. 'Stick', thriller van Elmore Leo nard, verschenen bij Elsevier 24,90). Charles Bukowski is de kroniek schrijver van het leven aan de zelfkant. Wie een stoet zuiplap pen en andere ontwortelden voorbij wil zien trekken, moet het werk van deze Amerikaan le- In een 'kale' stijl schildert hij taferelen die je in de werken van zijn meeste collega's niet tegen zult komen: mannen die vrou wen in liften verkrachten, vrou wen die geslachtsdelen afbijten, •enfin, voor elk wat wils zullen we maar zeggen. Bekend werd Bukowski vooral mét zijn boek over het werken op een postkantoor. En terecht, want het is een mooi boek. Zoals ook zijn jeugdherinneringen 'Kind onder kannibalen' zeer le zenswaardig zijn. Wie wil weten hoe Bukowski werd wie hij is, le ze dit boek. Onlangs verscheen er een nieu we verhalenbundel van de Ame rikaan op de Nederlandse markt. 'Warmwatermuziek' heet de bun del. Wederom gaat het van dik hout zaagt men planken. Al in het eerste verhaal is het raak. Twee schilders gaan uit eten met hun geliefdes. Als ze op straat worden aangeschoten door twee jongens die hen her kennen, begint het feest al: "Jorg haalde uit met zijn ivoren stok. Hij raakte de kleinste van de twee vol op de knie". In het restaurant vervolgen de twee schilders hun kruistocht te gen de hele wereld. "Dit bocht is niet te zuipen", schreeuwde Ser ge stampvoetend. "Ik zou het lef niet hebben om mensen voor dit soort troep te laten betalen! Hier, probeer die uilezeik zelf maar!" Amusant om te lezen, zo'n ver haal, dat wil zeggén: één keer. Maar in 'Warmwatermuziek' trekt Bukowski te vaak dezelfde registers open. Na verloop van tijd heb je het idee dat je voor de tiende keer zit te luisteren naar een ruzie tussen twee heerschap pen die erom bekend staan dat ze altijd ruzie met elkaar maken in het café en elkaar tijdens die ru zies bestoken met dezelfde woor den. Anton Kortewegs dichtenbundel 'Geen beter le ven' opent met een vers over een reiger "Die, sloot verlaten, in de hemel/uit vissen meende te moe ten gaan". In dat 'meende te moeten gaan' ligt de mislukking al besloten. En inderdaad, het dier had zich beter bij zijn sloot kunnen houden. Nog maar net van de grond wordt het geëlek- trokuteerd door een hoogspan ningskabel. In zijn pogingen te raken aan het hogere - wat dat dan ook mo ge zijn - voelt Korteweg een lots verbondenheid met die reiger, die heer onder de vogels. Het beeld verschaft hem troost. Im mers, elk gedicht, hoe geslaagd in wezen ook, is paradoxaal ge noeg toch telkens weer een mis lukking. De was tussen de 'vleu gelen van het gezang' smelt, houdt alleen voor de duur van -het vers. Men kan in de kunst het aardse slechts in gedachten ont stijgen, en dan nog maar 'tijde lijk. Zover als de reiger komt de dichter niet eens. Daarin zal hij moeten berusten: er is 'geen be ter leven' dan dit, hier beneden.. Het berusten in het onvermij delijke, het met gesmoorde stem 'ja' zeggen tegen het 'armelijke' leven, tegen de liefde die aan in flatie onderhevig is, dat is het al lesoverheersende thema in deze bundel. Kortom: het leren accep teren van het menselijk tekort. Dat tekort wordt treffend on der woorden gebracht in een ge dicht, waarin Korteweg een rela tie neerzet die nooit echt 'van de grond is gekomen'. Het is wat mij betreft een hoogtepunt in de bundel. INMIDDELS Inmiddels hadden we treinen ge bruikt om ons van elkaar te verwijderen, hadden elk voor zich ons door jaren tijd geslagen, waren in elkaar afwezig geworden. We voelden het wel aan ons af, stonden met oude handen om ons vreemd gebleven lijven. Wat vooral opvalt in deze col lectie gedichten, is de eerlijkheid waarmee er over liefdes- en hu welijksleven wordt geschreven, al moeten we dé lyrische 'ik' van de verzen natuurlijk niet verwar ren met Korteweg zelf. Die 'ik' is Anton Korteweg - daar lijkt Korteweg het patent op te hebben - nogal zwaar op de hand en voortdurend geneigd tot het opmaken van de balans. Tel kens weer luidt de uitkomst: "Is that aU there is?" Het niets verbloemende karak ter van Kortewegs verzen levert vaak ontroerende regels op, maar ook banale, zoals bijvoor beeld in het gedicht 'Goed', dat eindigt met een mededeling aan gaande de frequentie van de ge slachtsdaad ("niet meer dan éen keer per week."). Ja, denk ik dan bij mezelf, wat moet ik met zo'n confidentie? Het is het soort ver trouwelijkheid dat ik verwacht aan te treffen op een uit de hand gelopen verjaardagsfeestje, maar niet in de poëzie van Korteweg. Het is mij wat al te menselijk. Het klinkt te zielig uit zijn pen. (foto GPD) Geef mij maar dat 'unverfro ren' Kortewegiaanse cynisme, dat door je ziel heen snerpt als het geluid van een tandartsboor, een cynisme, zoals dat in deze bundel onder meer tot uiting komt in de laatste versregels van het titelgedicht: "Staat 't eten klaar? Is zij bereid?/Zo ja, heerse tevredenheid." Overdacht tot in de komma's. Niet 'het' eten, maar "t' eten - uitlokken, provo ceren, vooral niet teveel eer ge ven aan zo'n eenvoudige presta tie. Een kostelijke binnenkomer voor in het vrouwencafé. Een van de zaken die de ver houding tussen twee partners kunnen ondermijnen is de licha melijke gewenning aan elkaar. Korteweg heeft daar misschien een oplossing voor. LUXE Dat ik mij genoeg was. Ik zou niet worden aangeraakt dan door mij, leefde in en met mij. Wij waren elkaar. Twee moest niet moeten maar mogen voor wie eens wat anders dan zich. Dat ik me van je kon bedienen als van een sierlijk glas. Het hoeft niet maar draagt bij tot een gevoel van luxe. Het is een egocentrisch, maar te vens ontroerend gedicht, waarin duidelijk wordt hoezeer de ge voelens van de 'ik' hier elkaar in de weg zitten. Aan de ene kant de wens om onder de dwang van de 'tweezaamheid' uit te komen, aan de andere kant de wens de partner toch vooral maar niet te 'breken', van haar te genieten (geen beter leven dan een goed leven). Ik weet niet wat het is, maar telkens als ik dit gedicht herlees, zié ik iemand staan, die zijn ar men om zichzelf heen slaat, een toneelspeler die een omhelzing nabootst, daarbij de woorden uit sprekend: "There are three per sons I love: me, myself and I". Egoïsme, narcisme? Nee, het is geen stuitend tafereel. Het is het beeld van de mens zoals hij is, teruggeworpen op zichzelf, al leen in een oneindig groot heelal. Het klinkt allemaal erg ver drietig, maar Korteweg zou Kor teweg niet zijn als hij ook niet een snuifje humor in zijn verzen had gedaan, een ingrediënt dat veel Nederlandse dichters heden ten dage mijden (in dat opzicht lijken ze wel wat op Hollandse koks die geen knoflook durven te gebruiken). Hier een voor beeld van Kortewegs humor: ZELFHULP Heb je niemand, heb je nog jezelf. Kun je mee praten. Krijg je antwoord, verberg je dan. Leuk of niet? Ja, hoor eens, hele maal goed komt het natuurlijk nooit. U moet niet meteen het onmogelijke eisen van een dich- ter- CEES VAN HOORE Anton Korteweg, Geen beter le- ven, gedichten, Meulenhoff Am sterdam, 1985. ƒ22,50. In sommige verhalen voert Bu kowski een bekend personage ten tonele: Henry Chinaski, de schrijver. (Dat is dus Bukowski zelf.) Al drinkend tobt deze Hen ry er wat af. En 'en passant' ont vouwt hij ook nog gedachten over collega-schrijvers. "Camus schreef over angst en gruwelen en de miserabele con dition humaine maar dat deed hij op zo'n rustgevende en bloemrij ke manier...zijn taal...dat je het gevoel kreeg dat het allemaal geen effect had, niet op hem en ook niet op zijn manier van schrijven. Dus voor hetzelfde geld was alles kits geweest". Tsja. De reden waarom ik twee boe ken van Bukowski met plezier heb gelezen is omdat hij in die boeken over angst, gruwelen en de miserabele condition humai ne treffend weet te schrijven. Hij portretteert de hel op aarde. In 'Warmwatermuziek' scho telt Bukowski ons geen schets van de hel voor, maar een karika tuur. Een hel die je ook tegen komt in stripverhalen waarin al les zo is uitvergroot - een lucifer doosje een flatgebouw - dat het lijkt alsof de tekenaar alle gevoel voor verhoudingen is verloren. WIM BRANDS 'Warmwatermuziek', verhalen bundel van Charles Bukowski. Uit geverij: De Bezige Bij. Prijs 32,50. 'Meneer, dit is heilige grond' Wist u dat Slauerhoff, toch een Fries van geboorte, in zijn gehele oeuvre maar twee Friese woor den heeft gebruikt, nl. 'faam' (meisje) en 'tuutje' (zoentje). Het zijn toevallig wel twee zeer ele mentaire woorden, maar karig is het wel. Was u ervan op de hoogte dat dezelfde Slauerhoff de Friese aard 'benepen' vond en dat hij van het gedicht dat over Leeu warden moest gaan alleen de ti tel 'In Leeuwarden' aan het pa pier heeft toevertrouwd? Dit soort aardige wetenswaar digheden kunt u aantreffen in Adriaan van Dis' artikel 'Dan lie ver de rimboe' over Slau, dat op genomen is in 'Meneer, dit is hei lige grond', een door Martin van Amerongen geselecteerde bun del met literaire pelgrimages. In de inleiding schrijven de sa menstellers: "...vaak zijn dit soort speurtochten even dierbaar als nutteloos. In de meeste geval len vindt de pelgrim niets. Zo'n plek is niet zelden geasfalteerd, het graf door onkruid en verval besprongen. Het standbeeld ge niet slechts de belangstelling van de lokale vogelpopulatie, het fraaie landschap van weleer wil nogal eens door een revolutie zijn platgewalst." En verderop: "Nog nooit heeft een verslagge ver op zo'n queeste iets nieuws gevonden. Dat is zijn taak ook nietHij probeert met hart stocht en belezenheid de propa- gandatrommel te roeren voor de schrijver of schrijfster die voor hem zo veel betekend heeft." Een van de publicisten die de trom het vaardigst roert is wat mij betreft Joop Waasdorp, die al kaal kon schrijven voordat hij het werd. Hij ging naar de Engel se stad Wigan in Lancashire, de omgeving waarin het door hem vertaalde boek van George Or well, "The Road to Wigan Pier", speelt. Een pier treft hij in Wigan niet aan, "wel een verhoogd spoorlijntje dat in een revue- grapje pier werd' genoemd". Waasdorps laconieke en beheer ste stijl spreekt mij zeer aan. Hoewel de streek waar hij te recht komt ronduit naargeestig kan worden genoemd, kreeg ik toch zin om er naar toe te gaan. Maar - dit boek bevat veel le zenswaardigs. Zo is er bijvoor beeld ook nog het verhaal van Jan Spierdijk, die het Dublin van Brendan Behan bezocht. Hij be gint zijn artikel met het volgende lekkermakertje: "Er waren op het laatst nog maar vier kroegen waar hij getapt kreeg, en daar had hij het naar gemaakt, want in het voor mijn gevoel duizenden kroegen tellende Dublin had hij een spoor nagelaten van ravages, resultaat van ruzies en vuistge vechten, waarmee zijn burleske drinkgelagen plachten te eindi gen." U merkt het al, een lekker boek. Geschreven door mensen die niet op straat zijn gevonden. Ik zou het nog maar even aan schaffen voor u met vakantie Voor wie rondloopt met het plan zelf een 'literaire reis' te gaan maken, kan dit boekje een aardige gids zijn. Ik geef daarom hier nog even de namen van de 'heilige' schrijvers en hun hagio grafen: George Orwell (Joop Waasdorp), Mark Twain (Hans Keller), George Sand (Marinus Schroevers), Rainer Maria Rilke (Nel Noordzij), Brendan Behan (Jan Spierdijk), Anton Tsjechov (Lisette Lewin), J. Slauerhoff (Adriaan van Dis), Konstantinos Kafavis (Rudy Kousbroek), Bram Stoker (Martin van Ame rongen), Gustave Flaubert (Wil liam Rothuizen), Jack Kerouac (Hansmaarten Tromp), Goethe (B.Büch), Joyce (Wil Hansen), Stendhal (P.H. Dubois), Dickens (Michel van der Plas), Boris Pas ternak (Max Pam), George Or well (H.J.A. Hofland). CEES VAN HOORE 'Meneer, dit is heilige grond'..., Li teraire pelgrimages, samengesteld door Martin van Ameröngen en Wil liam Rothuizen. Van Gennep Am sterdam 1985. Ze blijven leuk, de boeken van illustrator/schrijver Janosch. On danks zijn enorme produktie. 'De wedloop tussen de haas en de egel' is weer zo'n kwaliteits boek voor kinderen vanaf 8 jaar. Een schitterend verteld verhaal over een buitengewone domme haas en een slimme egel. De haas wil een hardloopwed strijd met de egel houden en maakt een afspraak met zijn te genstander. De egel zegt toe, maar op weg naar huis om zijn gympies aan te trekken vergeet hij de hele wedstrijd. De rest van de dag brengt hij gezellig met zijn vrouw. door. Haas heeft de komst van de egel niet afgewacht maar is alvast van start gegaan. Dom dus, want het beest loopt zich uiteindelijk letterlijk dood. Mooi verhaal, mooi getekend, verder niets aan toe te voegen. De naam Janosch moet voldoen- 4 de zijn. uitg. Querido, f 16,50. Huisdier 'Vannacht als iedereen slaapt' is een verhaal van Rindert Krom hout over Björn die zo graag een huisdier wil hebben. Een tovenaar doet zijn wens in vervulling gaan: alle huiskamermeubelen veranderen »-!■ tj jp - Illustratie van Janosch in dieren. Vader en moeder mer ken niets, alleen Björn heeft in de gaten dat de leunstoel in werkelijkheid een beer is, de staande schemerlamp een slis sende slang, de eettafel een tijger en het vloerkleed een vleermuis. Björn amuseert zich prima met zijn nieuwe vrienden, totdat zijn ouders gaan verhuizen de vormgeving van illustrator Jan Jutte, en met een opmerke lijk slot. Vermakelijk voorleesverhaal voor jonge kinderen, voor kinde ren vanaf 8 jaar zelfstandig te le zen. Vannacht als iedereen slaapt, Rin dert Kromhout, ill. Jan Jutte, uitg. Querido. f 16,50. MARGOT KLOMPMAKER Het is niet gebruikelijk een boek bespreking te beginnen met de uitgever, de bemiddelaar tussen schrijver en lezer. Ditmaal echter een uitzondering. Het Spectrum neemt immers een wat uitzon derlijke plaats in als kampioen van het,goedkopere boek. Vooral paperbacks en pockets, waar voor zover ik weet nog steeds geen goede Nederlandse woor den zijn gevonden. Het is nauwelijks mogelijk alle uitgaven van Het Spectrum op de voet te volgen. Daarom een enkel krentje uit de pap. Zoals het belangwekkende romande buut van de Britse mijnwerkers- zoon Richard Hugo. Hij schreef 'Het dagboek van Hitier'. Het zou wel eens het begin kunnen zijn van leuke literaire loopbaan. In zijn verhaal duikt ADVERTENTIE BOEKHANDEL LEIDEN LEIDERDORP OEGSTGEEST - KATWIJK VOORSCHOTEN Alle op deze pagina besproken boeken zijn bij ons dlrekt lever baar, óf vla onze TERMINAL te bestellen en dan binnen drié da gen verkrijgbaar. zoveel jaren na de oorlog een dagboek van de Duitse dictator op. Het blijkt zoveel explosief materiaal te bevatten dat publi ceren een nieuwe catastrofe zou kunnen ontketenen. Maar is het wel echt? En is zo'n historische onthulling het risico waard? Jo nathan Grant krijgt de opdracht dat eens uit te zoeken. Maar alle geheime diensten, duiken als aas gieren op hem neer. 'Het wordt een uiterst enerverende geschie denis, die door Richard Hugo sappig wordt verteld. Hugo's roman kost 19,90. Dat is een tientjè meer dan de nieuwe titels die zijn verschenen in de bekende series Spectrum Poc kets en Spectrum Detective. Voor de eerste reeks werden o.a. 'Agent voor de Mossad' door Wayne Karlin en 'De nacht van de killer' door William P. McGi- vern uitgekozen. De voormalige journalist Kar lin schreef het verhaal van de twee jonge Israëlische agenten, die na het verprutsen van een op dracht naar Rusland moeten om alsnog een goede afloop te force ren. Dat hij daarvoor nogal wat intriges in elkaar moest zetten laat zich raden. Maar nog inventiever was McGivern toen hij 'De nacht van de killer' componeerde. Een geestelijk achtergebleven krachtpatser gedenkt elk jaar de dood van zijn moeder met de moord op een meisje. Een poli tieman ontdekt het patroon en zet alles op alles om herhaling te voorkpmen. Maar al zijn voorzie ningen kunnen niet verhinderen dat een meisje van elf het park in huppelt achter een loslopend poesje aan. Haar ongeluk tege moet? Het lijkt er wel op. McGi vern tekent scherp de te snijden spanning in en om het park en de schrille tegenstellingen tussen formeel organiseren en onortho dox handelen. Het heeft onte genzeggelijk sfeer. Zo ook de nieuwe Prisma Poc kets 'Niemand hield van Kate' door Gene Thomspon en 'De ou de vos bedrogen' door Martha Grimes. Twee boekjes in de ijzer- sterke Britse traditie van Agatha Christie, Dorothy Sayers en an deren. Kates moord op een schip, waarbij iemand van de op varenden de misdaad moet heb ben gepleegd, roept een omge ving op waarin Agathe Christie zich volmaakt zou hebben thuis- gevoeld. En Martha Grimes' verhaal speelt zich af in zo'n karakteris tiek Engels, dorpje met een kroeg, waaraan de titel is ont leend, en een aantal inwoners, dat een kleurrijke beschrijving mogelijk maakt. De schrijfster maakt er gretig gebruik van. Maar al die beschrijvingen en de tailleringen remmen de vaart wel in het onderzoek naar de moord op een jonge vrouw. En dan zijn er nog twee Dub bel Detectives verschenen, waar in van één schrijver twee al eer der verschenen verhalen zijn op genomen. Van Edgar Wallace werden gekozen 'De dubbelgan ger' en 'De donkere ogen van Londen', van Patrick Quentin kwamen in de aanmerking 'Dood in het dwangbuis' en 'Chantage en wraak'. Deze dub beldikke detectives kosten 12,90 per stuk. KOOS POST ADVERTENTIE ■OIKHANOH BV J Haarlemmerstraat 117 jLeiden -tel. 120421 algemene- en assortimentsboekhandel full-time beste/afdeling levertijd vanaf 2 dagen

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 15