'In marge van opera
is weinig mogelijk'
Veelzijdige selectie van
Nederlandse tekenkunst
Dans als repeterende breuk
Lyrische Komedie met'3.PV3'in LeidseWaag
)6f
WOENSDAG 12 JUNI 1985
KUNST
PAGINA 27
'Dddrrrrrrr', een aangehouden
lage C klinkt luid door de oe
fenruimte van de Lyrische Ko
medie. Soms even onderbro
ken, dan weer op dezelfde
toonhoogte ingezet. Een kwel
ling voor de muzikanten. De C
is niet afkomstig van hun in
strumenten, maar van de
werklieden die aan de andere
kant van het plafond aan het
werk zijn. Ze vernieuwen de
dakbedekking van het voorma
lige Lloyd-gebouw aan de
Oostelijke Handelskade in Am
sterdam en gebruiken daarbij
een boor, die weliswaar keurig
gestemd is, maar die de muzi
kanten het spelen onmogelijk
maakt.
door
Ariejan Korteweg
Als het geluid van de boor de
muzikanten naar een andere ruim
te heeft gedreven, klaart de lucht
nog niet op. Dirigent Hans Rotman
tikt voortdurend af. Staccato pas
sages klinken te lyrisch, aanzetten
zijn niet gelijk. "Het is echt niet te
geloven, dat dit zondag klaar zal
zijn, hè", zegt regisseuse Agaath
Witteman zeer opgewekt. "Zo
hoort het ook. Je zal zien, ineens
klikt het en wordt het een voorstel
ling".
De muziek die wordt gerepe
teerd is van de Leidse componist
Burkhardt Söll. Zijn compositie
maakt deel uit van de produktie
'3.PV3', een cryptische titel die
'drie plots voor drie personen' be
tekent. Herman Naber schreef een
libretto over een driehoeksverhou
ding. Daar zyn drie componisten
en drie regisseurs mee aan de slag
gegaan. Zo ontstonden drie ver
schillende interpretaties van de
zelfde tekst, steeds uitgevoerd
door vijf muzikanten en drie zan
gers/acteurs. Hans Rotman en Her
man Naber hielden zich nauwgezet
aan het oorspronkelijke gegeven
en maakten er een realistisch dra
ma van. Ook Bob Driessen en
Frans Strijaards volgen letterlijk
de tekst, maar tillen die door de mi-
se en scène boven de realiteit uit.
Tenslotte Burkhardt Söll en
Agaath Witteman. Hun korte opera
is geen interpretatie van-, maar een
commentaar op het libretto van
Naber. Van de oorspronkelijke
tekst hebben ze slechts flarden ge
handhaafd. Ook de muzikale bezet
ting is anders. Söll gebruikt naast
fluit, contrabas en altviool ook
slagwerk en gitaar om een meer
exotische klankkleur te krijgen.
Het lijkt een opzet die een con
currentieslag in de hand kan
werken. Volgens de betrokkenen
is dat niet het geval. Tijdgebrek en
geringe geldelijke middelen maak
ten dat de produktiesfeer er juist
één was van solidariteit en samen
overleven in benarde omstandig
heden.
Pathetisch
De produktie vormt een onder
deel van het streven van de Lyri
sche Komedie om de invloed van
regisseurs op opera te ontdekken.
Dat streven komt voort uit een kri
tische houding ten opzichte van
opera; er wordt mooi gezongen en
gemusiceerd, maar de theatrale
kant is niet om aan te zien. Bij de
Lyrische Komedie wordt daarom
graag gebruik gemaakt van toneel
regisseurs.
Agaath Witteman is zo'n regis
seur. Geboren en getogen in Oegst-
geest, universitair geschoold in
Leiden, is zij tegenwoordig ver
bonden aan het jonge toneelgezel
schap Persona, dat dit jaar onder
meer aan het Holland Festival
deelneemt met een Strindberg-cy-
clus. '3.PV3' is haar eerste kennis
making met opera.
"Opera bestaat voor een groot
deel uit ingesleten stereotypen. Ik
vermoed dat dat komt doordat de
hartstocht in de muziek in de hou
dingen van de zangers nog eens
wordt versterkt. Die verdubbeling
maakt het pathetisch en werkt als
een ontkrachting. Bij de repetities
heb ik dat aan onze bariton ge
merkt. Dat is een man met een heel
expressief gezicht. Als hij dat tij
dens een dramatische muzikale
passage in de strijd wierp, werd het
echt tè".
"Niet alleen de gebaren, maar ei
genlijk alles aan een opera moet
groots zijn. Grote stellages, veel
licht en rook en knaleffecten. Daar
kan ik me zo aan ergeren. In feite is
er sinds 1600 bij de opera weinig
veranderd. Bij Dr. Faustus van
Konrad Boehmer kostte het decor
alleen al anderhalf miljoen gulden.
'Naima' van Loevendie heeft drie
miljoen gulden gekost. Deze pro
duktie van de Lyrische Komedie
kost nog geen ton. Niet dat dat
goed is hoor, want er wordt zwaar
onderbetaald. Je hebt de Neder
landse Operastichting en daarbui
ten zo goed als niks. In de marge is
weinig mogelijk. Je zou eigenlijk
een structuur als- bij het toneel
moeten hebben, waarbij er meer
ruimte voor experimenten is. Het
ontwikkelen van een nieuw con
cept met een bestaande opera als
basis, op dat gebied is hier geen
traditie. Operavernieuwers zijn al
tijd van het toneel afkomstig".
Operaland
Agaath Witteman is door haar sa
menwerking met Burkhardt Söll
enthousiast geworden voor opera.
"Het was een openbaring dat mu
ziek op zich al zo'n indrukwekken
de kracht is. Daar moetje als regis
seur mee vechten, dat was nieuw
en spannend voor my. Ik ben mo
menteel al doende aan het leren
welke eisen opera stelt".
Ook het werken met zangers is
haar goed bevallen. "Ze waren be
reid alles uit te proberen en zijn el
ke dag zelfs met een lichamelijke
training begonnen. Dat schijnt in
operaland tamelijk uniek te zijn.
Ze zagen er geen been in achter
over liggend te zingen, mits ze hun
keel maar open konden houden.
Als acteurs houden ze zich goed
staande, omdat ze in feite een nog
al choreografisch spel uitvoeren".
"Ik zou heel graag iets aan opera
willen doen, de structuur willen
openbreken. Maar ik weet nog niet
welke weg te bewandelen. Met
Theater Persona zullen we volgend
jaar de opera binnen het theater
halen als we de Oresteia gaan bren
gen. Söll schrijft daar de muziek
bij".
In De Waag aan de Aalmarkt in Lei
den wordt zondag 16 juni om 14.00 uur
een proefvoorstelling gegeven van
'3.PV3' van de Lyrische Komedie. Li
bretto: Herman Naber; composities:
Hans Kotman, Bob Driessen en Burk
hardt Söll; regie: Herman Naber,
Frans Strijaards en Agaath Witteman.
Overige voorstellingen: van 19 t/m
22 juni in theater De Balie in Amster
dam.
In de maand augustus in de opera
tent op het Museumplein in Amster
dam.
Agaath Witteman en Burkhardt Söll, respectievelijk regisseur en componist van één van de delen van '3.PV3'
van de Lyrische Komedie. Het achterdoek is gemaakt door de Leidse schilder Jaap Kanbier. (foto Frans Busselman)
Geen film, wel
expositie over
Van Meegeren
AMSTERDAM (GPD) - Bijna 120
werken van de kunstschilder-ver
valser Han van Meegeren (1889-
1947) zullen van 15 juni tot en met 1
september in Slot Zeist worden
geëxposeerd. Een film over het le
ven van Van Meegeren, die kort na
de oorlog in het wereldnieuws
kwam toen hij bekende de aan Jo
hannes Vermeer toegeschreven
Emmaüsgangers te hebben ge
schilderd, gaat voorlopig niet door.
Reden hiervan is het niet rondkrij-
gen van de financiering.
Inmiddels is de producent Joost
Taverne (Dutch International
Films) uit het filmproject gestapt.
Volgens regisseur Roy Loggers ligt
het filmplan nu in de ijskast en zal
er zeker dit jaar niet meer mee wor
den verder gegaan. In de film zou
Willem Nijholt de rol van Van Mee
geren hebben gespeeld en Moni
que van de Ven de rol van Van
Meegerens tweede vrouw.
Van Meegeren schilderde niet al
leen in de stijl Vermeer, hij maakte
ook schilderijen in de trant van
Pieter de Hoogh en Frans Hals. De
tentoonstelling beoogt een zo goed
mogelijk beeld te geven van de ver
scheidenheid van Van Meegeren.
De film was oorspronkelijk de aan
leiding tot de te houden expositie.
DUITS TONEEL - Het Handke/
Weiss Gezelschap speelt deze
maand twee produkties die voor
Nederland premières zijn. Van 12
tot en met 23 juni wordt in De
Brakke Grond LULU van Frank
Wedekind opgevoerd in een to
neelbewerking door Hans Char
mant en Kees Wientjes met muziek
van Adriaan van Noord. In theater
Frascati wordt tot en met 22 juni
Stallerhof van Franz Xaver Kroetz
gespeeld. De uitvoering van LULU
wordt voorafgegaan door het mu
ziekprogramma „O, wie brenn ich
vor Verlangen
Lucinda Childs op raakvlak wiskunde en meditatie
r 'Rise' door Lucinda Childs Dance Company.
Lucinda Childs Dance Company met
'Dance I' (Childs/Philip Glass), 'Out
line' (Childs/Gavin Bryars), 'Rise'
(Childs/Jon Gibson) en 'Field Dance
I' (Childs/Philip Glass). Gezien op 11
juni in Congrescentrum RAI, Am
sterdam. Aldaar ook vanavond. Lu
cinda Childs is op 14 en 15 juni in de
RAI met twee andere choreogra-
AMSTERDAM - Bijna altijd zijn
er ook bij abstracte dans bewe
gingen of ontmoetingen tussen
dansers, waar de toeschouwer
een inhoud aan kan geven om
zich houvast te verschaffen.
Niets van dat alles bij Lucinda
Childs. Haar dans verzet zich vol
strekt tegen het toekennen van
betekenissen. Zij maakt choreo
grafieën zonder horizon; er zijn
patronen te herkennen en veran
deringen daarin, maar er is geen
sprake van een echte ontwikke
ling, laat staan van een bedoe
ling. De bewegingen zijn vaak
prachtig, en dat is dat. Wie er wat
achter wil zoeken dat hier een
vrouw danst en daar een man,
verdoet zijn tijd. De uitwerking
van haar dans is als die van het
staren naar de slinger van een
klok: als je uiteindelijk de blik
afwendt weet je niet meer of er
minuten of seconden zijn ver
streken.
Haar dansen zijn sterk geënt
op de muziek die ze gebruikt.
'Minimale' en aanverwante mu
ziek, vroeger uitsluitend van Phi
lip Glass, de laatste jaren ook van
andere componisten. Dit eerste
programma van de twee die ze
dit Holland Festival brengt, geeft
ook wat dat betreft een goede
doorsnede van haar recente
werk.
De twee op muziek van Glass
gemaakte choreografieën heb
ben een vrolijk en vitaal karak
ter. In 'Dance I' bewegen de acht
dansers steeds over de volle
breedte van het podium. Zij vol
gen het ritme, maar niet noodza
kelijk ook de melodie van de mu
ziek. De bewegingen komen uit
benen en romp, de armen volgen
slechts. Vaak overbruggen ze de
afstand in een paar grote, veer
krachtige sprongen, andere ke
ren dwarrelen ze paarsgewijs als
sneeuwvlokken.
'Dance I', afkomstig uit de Hol-
landfestival-produktie 'Einstein
on the Beach' uit 1977, is nog
energieker. Een minimale ronde
dans, met bewegingen die door
het galopperen van paarden lij
ken te zijn ingegeven.
'Rise' is een deel van het lange
re werkstuk 'Relative Calm', en
meditatief van sfeer. Acht dan
sers bewegen in diagonalen, de
achter hen geprojecteerde maan
en sterren maken hen tot witte
melkwegwachters. Een zwaan-
kleef-aan van synchrone, in we
zen klassieke, bewegingen, die in
steeds verschuivende combina
ties worden uitgevoerd.
Heel merkwaardig is de door
Childs zelf gedanste solo 'Outli
ne'. Ze heeft een zeer eigen stijl
van dansen: een tikje stijf en af
gemeten, alsof elke beweging na
drukkelijk wordt afgeremd. In
deze solo maakt ze wel nadruk
kelijk gebruik van armen en han
den. Ze trekt er haarzuivere lij
nen mee door de ruimte, als om
de contouren van de muziek te
tekenen.
De dansen van Lucinda Childs
zijn sereen en. klinisch tegelijk,
ze hebben de vastberadenheid
van een repeterende breuk. De
oplossing ervan zal zo ongeveer
liggen op het punt waar wiskun
de en meditatie elkaar raken.
Mooi en doelloos, en mede door
de nagenoeg perfecte uitvoering
amusement van hoog niveau.
ARIEJAN KORTEWEG
1(1) Don't you - Simple
Minds
2(2) Dancing in the dark -
Bruce Springsteen
3 4) 19 - Paul Hardcastle
4 3) We are the world - USA
for Africa
5 (10) Love is in your eyes -
Gerard Joling
6 7) In my house - Mary Ja
ne Girls
7(9) You can win if you want
- Modern Talking
8 6) That old devil called love
- Allison Moyet
9 (13) A view to a kill - Duran
Duran
10 8) The unforgettable fire -
11 5) Everybody wants to rule
- Tears for Fears
12 (14) Kronenburgpark -
Frank Boeijen Groep
13 (16) Let it swing - Bobby
Socks
29 (18)
30
31 (38)
32 (28)
33 (21)
34
35 (36)
36 (39)
37 (37)
38 (31)
39
40
Feel so Real - Steve Car-
rington
Clouds across the moon
- Rah Band
The summertime BZN
Rhythm of the night
Debarge
Run to you - Bryan
Adams
Wasmasjien Trafassi
So in love Orchestral
Manoeuvres in the Dark
Cry - Godley Creme
Kom der bi - Normaal
Around my dream Sil
ver Pozolli
Would I lie to you Eu-
rythmics
Loving the Alien Da
vid Bowie
Spend the night - The
Cool Notes
Danger - Star Sisters
Could it be I'm falling -
Grant-Graham
All at once - Whitney
Houston
I'm on fire Bruce
Springsteen
Letter from my heart
Steve Allen
Kiss me - Stephen Tin-
tin
Mijn meissie Danny de
Munk
The lady don't mind
Talking Heads
Since you came into my
life Glenda Peters
The heat is on - Glenn
Frey
Slave to love - Bryan
Ferry
Celebrate youth - Rick
Springfield
Grazy for you Madon-
PRIJS VOOR ARCHITECT - De
Rotterdamse architect J. Hoogstad
heeft in de Bulgaarse hoofdstad
Sofia de Grand Prix voor architec
ten gewonnen. Hij kreeg de prijs -
vierduizend dollar in Bulgarije te
besteden - voor zijn ontwerp van
het nieuwe stadhuis van Lelystad.
De architect is onder meer be
kend om zijn ontwerp met opval
lend schuine gevels van de Jacobs-
plaats in Rotterdam.
Nu in Lakenhal, straks in Amerika
Expositie 'Aspecten van Nederland
se tekenkunst 1945-1985, t/m 11 au
gustus. Stedelijk Museum De Laken
hal, Oude Singel 28-32. Geopend di.
LEIDEN - Welk beeld zullen de
Amerikanen krijgen van de Ne
derlandse tekenkunst in de pe
riode 1945-1985 als na Leiden
ruim tachtig tekeningen vanaf
begin september te zien zullen
zijn in de Verenigde Staten, in
het Allen Memorial Art Museum
in Oberlin, Ohio? De opzet van
deze door De Lakenhal georgani
seerde tentoonstelling was niet
om een volledig overzicht te ge
ven. Voorop stond als uitgangs
punt de veranderde plaats van de
tekening en de toegenomen
waardering daarvoor als zelfstan
dig en direct uitdrukkingsmid
del. Voordien werd de tekening
vaak gebruikt als hulp of tussen
fase in het tot stand komen van
een kunstwerk.
Boven een representatieve
'overzichtstentoonstelling werd
de voorkeur gegeven aan een se
lectie van tekenaars of zeer veel
zijdige kunstenaars, die hier als
tekenaar naar voren gebracht
worden, bijvoorbeeld Karei Ap
pel, Lucebert en Henk Visch. De
norm die daarbij gehanteerd
werd, was de persoonlijke ont
wikkeling of de rol in de heden
daagse kunst.
Het werk is los van de gelijktij
dig optredende en elkaar opvol
gende stromingen gerangschikt,
zodat aan de bezoeker zelf over
gelaten wordt bepaalde relaties
of tegenstellingen te ontdekken.
Hoewel dit veel vrijheid geeft,
kan het ook als een gemis erva
ren worden dat op de tentoon
stelling tekstborden en dergelij
ke ontbreken die ten minste de
uitgangspunten aangeven. Iets
meer houvast biedt de bijdrage
van Hans Sizoo in de bijbehoren
de catalogus, waarin toch ge
sproken wordt van een "beknopt
overzicht". De auteur onder
scheidt drie hoofdlijnen, een rea
listische, een expressieve en een
constructieve, en plaatst binnen
dat kader min of meer verwante
kunstenaars bij elkaar. Dit doet
gezien de vaak grote tegenstel
lingen nogal geforceerd aan, met
name bij de groep "symbolis
tisch" opgevatte tekeningen,
waartoe het schetsmatige, realis
tische werk van Reinier Lucas-
sen en het emotioneel geladen
werk van Mariene Dumas beho
ren. Daarnaast zijn er de meer ra
tionele benaderingen van Ad
Dekkers en Peter Struycken, die
daarvoor de diensten van de
computer ingeschakeld heeft. De
tekeningen van Rob van Ko-
ningsbruggen zijn een voorbeeld
van een meer technische, objec
tieve methode.
Zo worden deze kunstenaars
ingepast in een stramien van ont
wikkelingen vanuit een zeer uit
gesproken visie op de Neder
landse (teken-)kunst. Als karak
teristieke eigenschap geldt hier
de veelzijdigheid, die inderdaad
uit het getoonde spreekt. Een
van de opvallendste aspecten
van deze expositie is wel dat het
zwaartepunt ligt bij de recente
ontwikkelingen. Dit hangt sa-
men met het feit dat veel van de
toonaangevende kunstenaars uit
de jaren vijftig en zestig, zoals
(opnieuw) Appel- en Lucebert,
Schoonhoven en Armando, nog
steeds een belangrijke rol spelen
naast de jonge generatie kunste
naars. Het beste bewijs dat de he
dendaagse uitingen overheersen
wordt geleverd door vergelijking
met de vorige week gehouden
grote Kunst-RAI manifestatie en
de onlangs geopende tentoon
stelling van Rijksaankopen uit
1984 in Den Haag: van de in to
taal twintig kunstenaars in De
Lakenhal waren er acht bij alle
drie de gelegenheden vertegen
woordigd met werk en zes bij I
twee daarvan. Behalve een Ne
derlands en eigentijds karakter
biedt de selectie in De Lakenhal
een hoeveelheid interessant me-
teriaal en niet te vergeten een
aantal mooie voorbeelden van te
kenkunst.
NANCY STOOP.
M/^(L B&oT
Tekening van Reinier Lucassen.
Concourswinnaars concerteren
AMSTERDAM (ANP) - De Chinese violist Nal Yuan-hu,
Koningin Elisabeth Concours 1985, gaat op 6 juli met het Amsterdams
Philharmonisch Orkest het Vioolconcert van Brahms spelen. Het is zijn
eerste optreden in Nederland. Tijdens het eerste zomerconcert van het
APhO, op 2 juli, zijn twee andere prijswinnaars te beluisteren. Het zijn de
Chinese dirigent Muhai Tang, die de tweede prijs won van het Kondras-
hin Concours 1984 en de Franse pianist Pierre-Alain Volondat, winnaar
van het Elisabeth Concours 1983. Beide concerten zijn in het Concertge
bouw in de hoofdstad.
