Dier voor sommigen een wegwerpartikel Bestrijding ongedierte: bij de beesten af Jaarlijks terugkerende vakantie-ellende ZATERDAG 1 JUNI 1985 EXTRA PAGINA 21 Voor veel huisdieren is de vakantietijd geen vrolijke periode. Integendeel, ze zijn soms plotseling teveel en moeten zich gedurende de weken dat de familie zich op een vakantieadres vermaakt maar zien te redden. Natuurlijk heeft niet iedereen het slecht voor met z'n huisdier, maar vaak wordt er veel te laat actie ondernomen om onderdak te vinden voor het dier. En dan kunnen er wel eens vervelende situaties ontstaan. door Bert Paauw Elk jaar duiken ze weer op: de ver halen over honden die uit een rij dende auto zijn gegooid of ergens in een bos aan een boom zijn vastge bonden. Het is zo langzamerhand een regelmatig terugkerend, maar daarom nog niet meer minder droef geestig ritueel geworden dat bij het aanbreken van de zomervakantie het dierenleed een top bereikt. Iemand die daar over mee kan praten is mevrouw C.A.M.Stafleu, die zich al vele jaren intensief met het wel en wee van huisdieren be zighoudt. Zy is verbonden aan de landelijke commissie gezondheid en welzijn gezelschapsdieren. Die commissie dateert uit 1979 en is ge vormd op initiatief van de Neder landse Vereniging tot Bescherming van Dieren en de Koninklijke Ne derlandse Maatschappij voor Dier geneeskunde. Mevrouw Stafleu bemoeit zich in het bijzonder met katten (zij is voorzitter van de onder de commissie ressorteren de werkgroep katten) en is daarnaast ook actief in een opsporingsdienst voor dieren. Dagelijks komen er in haar Utrechtse woning zo'n 60 telefoontjes binnen en voert zij ongeveer 30 uitgaan de gesprekken. ("Inderdaad, je wordt er soms knotsgek van"). Onlangs liet de landelijke commissie een door mevrouw Stafleu samengestel de folder verspreiden met raadgevingen en opmerkingen over de behandeling van dieren in vakantietijd. Wellicht dat mensen op betere ideëen worden ge bracht dan de gruwelijke staaltjes waar toe sommigen in staat blijken. Mevrouw Stafleu over de jaarlijkse el lende: "De grote hap trekt gewoon de deur achter zich dicht. De dieren wor den op straat gezet, ze zoeken het verder maar uit. Dat geldt vooral voor katten.. Met honden doet men het anders. Om dat de buren de hond kennen wordt dat beest een eind verder weg uitgeladen. Het lijkt afgezaagd, maar de vastgebon den hond aan een boom komt elk jaar voor, ondanks de schrijnende verhalen die je daar steeds weer over kunt lezen". "Nog niet eens zo lang geleden vonden we een vastgebonden teef bij een boom die op die plaats had gejongd. Het beest was dood, helemaal uitgeteerd. Van de jongen leefde er nog eentje, ze had de kleintjes niet eens kunnen aflikken". "Er zijn mensen die hun hond meene men en vlak voor de grens uit de auto zetten. Ik weet dat de douane 's avonds bepaalde laantjes afrijdt en men vindt el ke avond wel wat. Tegen de vakantie Het verhaal dat mensen glas in de grond begraven in de hoop dat mol len zichzelf de voorpoten afsnijden als ze een gang naar het afgescherm de gebied willen maken, zette Henk Smit aan het denken. „Hoe gaan we om met dieren die als schadelijk worden ervaren", vroeg het hoofd bestuurslid van de Dierenbescher ming zich af. „Wordt dat soort die ren niet onnodig veel leed toege bracht?' Deze overpeinzingen resulteerden uit eindelijk in een besluit van de Dierenbe scherming om het doden van schadelij ke dieren te laten onderzoeken. De op dracht ging vorig jaar naar het Instituut voor Zootechniek van de Rijksuniversi teit van Utrecht, dat zich bezig houdt met het verantwoord houden van dieren en daardoor ook aandacht besteedt aan hun welzijn. De onderzoekers, prof J. Bouw, hoogleraar zootechniek, en F. van Eerdenburg, aankomend dierenarts, noemen de eerste resultaten gruwelijk. „Het is echt bij de beesten af', zegt Van Eerdenburg, „ik ben me rot geschrok ken. Het gaat bijvoorbeeld om miljoe nen mollen per jaar". Bouw en Van Eerdenburg beperken zich in hun onderzoek tót wat in de volksmond doorgaat voor 'ongedierte'. Zelf spreken zij liever over zoogdieren die in grote aantallen enorme schade veroorzaken aan waterhuishouding, landbouw en huizen. Het gaat dan om de muskusrat, de mol, de woelrat, ratten en muizen. Alleen de bestrijding van de muskusrat is wettelijk geregeld; de rest is vogelvrij. De muskusrat, die oorspronkelijk uit Noord-Amerika door pelsdierfokkers werd ingevoerd, vormt een grote bedrei ging voor de waterkeringen. Hij onder graaft dijken, oevers en kassen. De scha de die het dier veroorzaakt, is onnoeme lijk. Er zijn cijfers dat de landbouw jaar lijks door de muskusrat twee mihoen gulden verlies lijdt. De waterstaat zou een schade van vele duizenden guldens per strekkende kilometer lijden. Een speciaal daartoe ingerichte overheids dienst bestrijdt de muskusrat. Officiële rattenvangers gaan de grote waterstaats vijand te lijf met onder water geplaatste fuiken en klemmen en met gastabletten vliegen ook de aantallen gevonden kat ten omhoog, de zogenaamde 'op straat zettertjes'. Veel mensen denken dat een kat wel voor zichzelf kan zorgen. Als hem dat niet is geleerd, als ie van jongsaf aan is verzorgd en te eten heeft gehad, dan kan hij dat dus niet". "Vaak krijgen we telefoontjes van bu ren die melden: de mensen naast ons zijn op vakantie maar de kat zit nog in huis. Dan gaan we er naartoe en doen een briefje in de bus met de vraag of een eventuele verzorger contact met ons wil opnemen. Horen we niets, dan gaan we er met de politie op af om het dier te kunnen verzorgen". Habbekrats Een dier dat het volgens mevrouw Sta fleu eveneens moet ontgelden is de schildpad. "Een waterschildpadje koop je voor een habbekrats in de dierenwin kel. Bij goede voeding - het zijn vleese ters, dus hebben ze eiwitten nodig - kun nen het flinke exemplaren van 30 centi meter worden. Het zijn bovendien be werkelijke dieren die een grote bak no dig hebben om in te leven. Nou, dat alles realiseren mensen zich helemaal niet als ze zo'n klein schildpadje kopen. Vinden ze hem lastig worden, dan zetten ze zo'n beest gewoon bij een sloot. Dat overle ven ze meestal niet. Ongeveer 90 procent van de schildpadden gaat door een ver keerde behandeling dood, reden waar om wij het geen geschikte huisdieren vinden". "We proberen wel zoveel mogelijk schildpadden te redden maar zo langza merhand weten we er ook geen raad meer mee. De asiels die ze wel willen hebben zitten inmiddels propvol met honderden schildpadden en de meeste geschikte binnenvijvers, zeker in Utrecht en omgeving, zijn nu wel voor zien van waterschildpadden. De proble men ontstaan doordat mensen pas gaan nadenken over dieren als ze ze al in huis hebben". "Dat geldt ook ten aanzien van pape gaaien en parkieten. Dat zijn gezel schapsdieren. Die horen niet alleen in een kooi te zitten. Zeker parkieten heb ben een soortgenoot nodig. Als de die ren zich gaan vervelen omdat ze vrijwel nooit mensen om zich heen hebben of nooit eens lekker buiten worden gezet gaan ze zich kaal pikken". "Veel mensen die een dier nemen om dat hen dat leuk lijkt beseffen absoluut niet wat ze zich op de hals halen. Daar komen dan brokken van. Mensen ne men bijvoorbeeld een hond die helemaal niet bij het gezin past. Een zwart bolletje van zes weken, dat is natuurlijk schattig. in de holen. In 1983 wisten ze een 200.000 muskusratten te doden. Vorig jaar wa ren het er zeker meer, maar het juiste aantal is nog onbekend. Van Eerdenburg: „Klemmen behoren zo geconstrueerd te zijn dat ze in één klap doden. Dat is echter niet altijd het geval. Als ze niet in één"keer dood zijn, verdrinken ze in de klem. Dat is erg pijn lijk, omdat een muskusrat zijn neusga ten kan afsluiten en dan ongeveer een kwartier lang onder water kan blijven". Zo lang kan dus de doodsstrijd van zo'n dier duren. Om dezelfde reden wijst hij het gebruik af van fuiken omdat die juist zijn afgestemd op de verdrinkingsdood. Gifgas Naast deze mechanische middelen gaan de vangers schoorvoetend ook over tot het gebruik van chemicaliën. Ze ver stoppen dan in de holen pillen die het dodelijke fosforwaterstofgas versprei den. Het middel is zo gevaarlijk dat er alleen mee mag worden gewerkt door mensen die een speciaal examen hebben afgelegd. Van Eerdenburg: „In voldoende con centratie werkt het gas snel en doeltref fend. Het is zeker geen mooie dood. Dat gas veroorzaakt hevige benauwdheid, hartproblemen, longoedeem en tast vrij wel alle organen aan. Alles doet pijn. Het dier gaat uiteindelijk dood door verstik king of hartstilstand. Het gifgas is ont wikkeld voor de mollenbestrijding. Be doeling is dan dat alle gangen worden afgesloten. Het gas moet zich dan door de gangen verspreiden en de mol doden. Niemand weet wat er precies gebeurt als de mol zich in een hoekje weet te ver stoppen en slechts een lage concentratie inademt. Dat wordt waarschijnlijk éen lange ellendige doodsstrijd. Dat geldt vermoedelijk nog meer voor de muskus rat. Het gas werkt wel door, ook als hij de neusgaten heeft afgesloten". In tegenstelling tot de muskusrat wordt de mol niet georganiseerd bestre den. Toch worden er naar schatting jaar lijks door boeren, tuinders en andere Als zo'n bolletje later tot een volwassen bouvier is uitgegroeid dan moet men wel zorgen zo'n hond de baas te zijn. Een bouvier is van nature een dominante hond. Als je hem consequent opvoedt, laat merken dat het hele gezin, ook de kinderen, in rangorde boven hem staan, dan accepteert, hij dat en is het een pri ma hond". "De meeste mensen nemen echter veel te makkelijk huisdieren; overzien de consequenties niet. Om terug te .ko men op de bouviers. Mensen die die honden niet genoeg aandacht hebben gegeven willen op een gegeven moment van het beest af en zetten dan een kleine advertentie in de krant in de trant van 'Bouvier van 5 a 6 maanden, geschikt voor bewaking'. Nou, dan weet ik het wel. Voor de term 'geschikt voor bewa king' lees ik dan al bijna automatisch 'zo vals als de pest'. Adviezen Middels de landelijke commissie ge zondheid en welzijn gezelschapsdieren - met daarin onder anderen vertegen woordigers uit de wereld van dieren artsen, dierenbescherming, ministerie van landbouw en visserij, dierenpen- sions - wordt geprobeerd de problema tiek rond huisdieren centraal aan te pak ken. Er worden zowel adviezen aan par ticulieren als aan officiële instanties ver strekt. Iedereen kan schriftelijk of mon deling met z'n vragen bij de commissie terecht. Van regeringszijde is bijvoor beeld gevraagd aan te geven welke die ren wel, en welke niet geschikt zijn om te houden als huisdier. (Mevrouw Sta fleu: "Je staat er van versteld welke die ren door mensen in huis worden ge haald. Een cobra in de badkamer, dat komt voor"). In gevallen van verwaarlozing of mis handeling kan de Inspectiedienst van de Dierenbescherming te hulp worden ge roepen. Meldingen worden in eerste in stantie door vrijwilligers nagegaan om dat de praktijk heeft geleerd dat veel meldingen het gevolg zijn van burenru zies. Mensen proberen elkaar dan een hak te zetten. Mevrouw Stafleu: "Overigens kan de inspectie niet zoveel doen. Het moet wel heel erg zijn voordat er kan worden inge grepen. Een hond die de hele dag in z'n eentje op een klein balkonnetje zit maar wel op tijd te eten en te drinken krijgt en 's avonds een kwartiertje wordt uitgela ten, daar doe je niks aan. Processen ver baal van inspecteurs worden vaak door de officier van justitie geseponeerd, dus dat is ook al geen bemoedigend werk". "En is de situatie zo ernstig dat een inspecteur tot inbeslagname van het dier besluit dan fronst de officier van justitie ook de wenkbrauwen. Als de ei genaar namelijk geen afstand van het dier wil doen wordt het beest in afwach ting van een uitspraak door de kanton rechter in een asiel ondergebracht, op kosten van de staat. Dat kan soms wel een jaar duren". Pension Terug naar de vakantieperiode wan neer mensen zich soms plotseling geen raad weten met hun huisdier. Met fol ders, campagnes en andere vormen van voorlichting wijst de landelijke commis sie op mogelijkheden dieren tijdelijk el ders onder te brengen. Mevrouw Sta fleu: "Als je je huisdier in een pension onderbrengt ga dan tevoren even naar de accommodatie kijken. Een goed pen sion zal dat nooit "weigeren, of men moet het werkelijk geweldig druk hebben. De Dierenbescherming heeft trouwens een boekje uitgebracht met gegevens over pensions die zijn bezocht en goedge keurd door inspecteurs. In veel pensions kun je ook huisdieren in kooien kwijt. Een pension kost natuurlijk geld, 5 a 10 gulden voor een kat en 10 a 15 gulden voor een hond per dag. Maar dat mag toch geen probleem zijn als je om je dier geeft. Trouwens, die kosten moeten ge woon deel uitmaken van het vakantie budget". "Behalve bij een pension kun je vaak ook iets regelen via een oppascentrale. In heel veel plaatsen is zo'n centrale' waarbij particulieren onderling afspra ken maken over de zorg voor eikaars huisdieren tijdens de vakantie. In alle gevallen geldt: regel het onderbrengen tijdig. We worden ontzettend vaak ge beld door mensen die de volgende dag al op vakantie gaan en dan denken dat je wel eventjes iets voor ze kunt regelen. Onbegrijpelijk. Die leven in de veron derstelling datje gelijk iets voor ze weet. Bovendien, stel dat een hond tijdelijk bij andere mensen is onder te brengen, dan is het vaak beter eerst een weekendje te proefdraaien: kijken of het klikt tussen de honden". Mevrouw Stafleu zegt dat de oppas centrale helaas ook wel eens wordt mis bruikt om van dieren af te komen. Ze geeft een voorbeeld. "Mevrouw Poedel- tje en mevrouw Bouvier, laat ik ze zo maar noemen, hadden over en weer af spraken gemaakt om eikaars honden als logé in huis te nemen. Eerst het poedel- tje bij mevrouw Bouvier. Dat poedeltje werd echter niet meer opgehaald en toen mevrouw Bouvier op vakantie moest wendde ze zich tot ons met de vraag wat ze moest doen want ze wist niet meer precies waar mevrouw Poedeltje woon de. Wij zijn toen met het poedeltje in di verse wijken in de buurt gaan wandelen en het beest bleef op een gegeven mo ment voor een bepaalde deur zitten. Nou, daar bleek ie dus te wonen. Er was niemand thuis. De buren zeiden: ze lig gen in scheiding, ze willen de poedel niet meer. Zo gaat dat dus". "Wat ook nog wel eens gebeurt is dat een oppas op het laatste moment afzegt. Mensen kunnen dan geen kant meer op met hun dier omdat de tijd ontbreekt om ze nog tijdig te laten inenten zodat de beesten niet mee kunnen op reis en ook niet zonder inenting door een pension worden geaccepteerd. Inentingen tijdig regelen, dat is ook weer zo'n punt". Lapjeskat Een extra moeilijkheid om dieren rond de vakantieperiode onderdak te krijgen is het grote verschil in vraag en aanbod. Mevrouw Stafleu: "Tegenover 6 telefoontjes van mensen die van hun dier afwillen staat 1 telefoontje van ie mand die wel een dier wil hebben. En in het laatste geval zijn de wensen vaak heel specifiek. Iemand wil alleen een puppy of per se een lapjeskat. Ik stik meestal van de jonge poezen maar er zit dan natuurlijk net geen lapjeskat tussen. Op zulke momenten wou ik dat ik ze kon Niet iedereen die om een dier vraagt wordt trouwens 'bediend'. Dierenorga- nisaties, althans een aantal, blijken met een zwarte lijst te werken. Zo ook de or ganisaties waar mevrouw Stafleu bij is betrokken. "Van. sommige mensen we ten we zo langzamerhand ^rel hoe ze met dieren omgaan. Ik ken iemand die heel agressief tegen honden doet. Als het echt te gek wordt moeten we er de poli tie op af sturen om het arme beest weg te halen maar even later begint het weer van voren af aan. Van ons krijgt hij geen honden, maar ja, het is natuurlijk heel eenvoudig om aan honden te komen. Er staan altijd wel advertenties in de kran ten waarin dieren worden aangeboden". "En dan heb je ook een categorie men- Honden en katten Strychnine in gehaktballetjes is een andere beproefde methode. De mol krijgt afwisselend in al zijn spieren hefti ge krampen en legt uiteindelijk met veel pfln het loodje. Soms duurt het enkele uren voordat de dood intreedt. Strychni ne mag officieel alleen worden verkocht aan professionele mollenbestrijders, maar iedereen kan heel gemakkelijk aan het gevaarlijke spul komen. Zodoende worden ook lastige honden en katten van de buren dikwijls met het gif omge legd. Het beroerde van dit moorden van mollen op grote schaal is dat het geen enkel doel dient. De bestrijding wordt niet in een aaneensluitend gebied geor ganiseerd. Zodoende zijn de gangen van een gedode mol binnen de kortste keren weer bewoond. „Het is nu dweilen met de kraan open". Tamelijk uitzichtloos is ook de strijd tegen de woelrat, die met fuiken, klem men en ook wel gif wordt gevoerd. Het waterdier, in aantal geschat op 2,5 mil joen, richt soms voor enkele honderd duizenden guldens per hectare schade aan door graven en knagen in de fruit teelt en de tuinbouw. Het meest stuiten de van de jacht op de woelrat vindt Van Eerdenburg de van gaaswerk gemaakte fuiken. „Als de fuik onder water staat, .ver drinkt het beest vrij snel. Maar doordat het water niet altijd even hoog staat, is ae pijp in de fuik soms half boven water. De rat kruipt op de pijp, maar kan niet droog worden. Het beest is een goede zwemmer, maar moet snel droog wor den. Als dat niet gebeurt, gaat het beest na een paar uur dood van kou en nattig heid. Pure ellende. De verdrinkings dood is daarbij vergeleken diervriende lijk". Wat omvang betreft, lijkt bij dit alles het gesol met ratten en muizen in de ge wone huishoudens niets. Bij grote over last springen soms wel professionals te hulp van de gemeentelijke reiniging of van het particuliere bedrijf met de pro- zaische naam RentoKill. Maar over het sen die eigenlijk volstrekt niet is geïnte resseerd in dieren maar het gewoon wel grappig vindt om een beest te nemen dat past bij de kleur van hun das". "Het punt is eigenlijk dat er teveel die ren zijn en dat men er veel te makkelijk aan kan komen. Je wordt er soms wan hopig van. Vroeger was ik dol op de zo mer, nu ben ik blij als het winter wordt, 's Winters is het veel minder druk. Je' wordt ook niet zo geconfronteerd met al die jonge katjes. Nu worden we om de haverklap gebeld door mensen die een nest jonge katjes in de schuur hebben gevonden. Het steriliseren van katten, daar hameren we voortdurend op. Er is een hoop ellende te voorkomen door te zorgen dat er minder dieren worden ge boren". Makkelijk "Wat ik niet kan begrijpen is dat be paalde mensen een dier die ze toch al een tijd in huis hebben zo makkelijk wegdoen. Een poes die men een jaar heeft wordt aan het begin van de vakan tie buiten de deur gezet. Heeft ie het in de vakantie kunnen redden, nou, dan is het goed. Redt ie het niet, dan nemen ze gewoon een andere Jcat die er bij de vol gende vakantie weer uitgaat". "Onlangs belde een vrouw met de me dedeling dat ze drie honden had maar er één weg wilde doen. De hond die ze wil de lozen was 12 jaar en een beetje zieke lijk. Ik vroeg of ze het dier al die 12 jaar had gehad? Dat was inderdaad het ge val. Maar voelt u dan geen band met het dier?, vroeg ik. Jawel, zei ze, maar de kinderen vinden hem niet meer zo leuk. Die geven meer om een nieuw hondje van 6 maanden dat we sinds kort heb ben. Zulke mensen vinden het dan nog gek als ik knorrig reageer, duidelijk maak dat ik zo'n houding onbegrijpelijk vind en dat het vrijwel onmogelijk is om een ziekelijke hond van 12 jaar elders onder te brengen". Volgens mevrouw Stafleu zetten alle inspanningen van de dierenbescher mers toch wel zoden aan de dijk. "Niet dat de narigheid jaarlijks minder wordt, maar het wordt gelukkig ook niet erger. Het is trouwens geen specifiek Neder lands probleem, in het buitenland speelt het ook. Ach, je moet niet moedeloos worden. Ik denk altijd maar: als er niets gebeurt dan wordt het helemaal een cha- algemeen proberen de mensen zelf zich te ontdoen van de ongewenste inwoners. Klemmen zijn niet altijd even effectief. Van Eerdenburg prijst deze methode niet, omdat de ratten en jnuizen niet zel den verkeerd in de klemmen komen. „Ratten raken dan in zo'n grote paniek dat ze hun eigen poot afvreten". Omdat de meeste mensen vinden dat valletjes zo'n kliederboel in huis geven, is de chemische bestrijdingsmethode het populairst. Gebruikt worden dan an- ti-coagulanten, een middel dat de bloed- stolling remt. Bij ieder botsinkje sijpelt bloed de weefsels in, waardoor de dieren na verloop van tijd inwendig verbloe den. Volgens Van Eerdenburg zijn klei ne bloedinkjes niet pijnlijk. De grote echter des te meer. Het kan wel een week duren voordat de rat of muis be zwijkt. Alternatieven Tot zover hebben Bouw en Van Eer denburg het probleem in kaart gebracht. Het moeilijke deel van het werk moet nog beginnen: het zoeken naar alterna tieve bestrijdingsmethoden, waarbij de dieren niet zo erg hoeven te lijden. Bouw: „Een beschaafde samenleving mag niet op de huidige wijze doorgaan. Als je er van overtuigd bent dat de die ren schadelijk zijn, dan moet je ze be strijden op een manier waarvoor je je als mens niet hoeft te schamen. Nu is jan en alleman bezig met het vangen van deze schadelijke dieren. We zeggen niet: alles is lief en aardig, je mag die dieren niet bestrijden. Maar wat er nu gebeurt, is van de gekke. Dat kan misschien toch anders. Misschien moet de overheid de bestrijding georganiseerd aanpakken met een goede opleiding, goede metho de en goed onderzoek", zegt Bouw. Wet telijke maatregelen voor het doden van dieren hoeven voor hem niet zo nodig. „Dat heeft geen effect. Een goede voor lichting is beter". Hij noemt het merkwaardig dat pas in 1984 de dierenbescherming aandacht voor het probleem heeft gekregen. „Voor de rest praat niemand er over. Waarschijnlijk omdat ze ratten vies vin den. Mollen spreken ook niet tot de ver beelding. Het zijn geen zeehondjes. Nie mand maakt zich druk over het welzijn van deze dieren. Hét is onontgonnen ge bied". door Weert Schenk Een huisdier vastbinden en in de vakantie achterlaten bij een paar schalen met eten verzorgen. niet bepaald de juiste manier van (Archieffoto). De jacht op de muskusrat gebeurt op g bestrijding van ander 'ongedierte'. particulieren enige miljoenen exempla ren om het leven gebracht. De mollen ondergraven weilanden, akkers, bosge bieden, sier- en moestuinen. De molsho pen zorgen voor zand in hooi en kuilgras en lagere opbrengsten vanwege de kale plekken. De schade wordt geraamd op maximaal 1000 gulden per hectare. Het moet volgens Bouw en Van Eer denburg om miljoenen hectares gaan. Volgens hen is er vrijwel geen weiland molvrij. Nederland beschikt over ruim een miljoen hectare weiland. Daarbij ge teld de andere plekken waar de mollen rganiseerde wijze, in tegenstelling tot de (foto Rein Heij) zitten en dat aantal vermenigvuldigd met 25, het maximaal aantal mollen per hectare. Het lijkt dan een plaag. Alleen in Nederland weliswaar, want in West- Duitsland maalt men er niet om en daar mag 'Momfer' dan ook zorgeloos door zijn gangen schuifelen. Maar in ons land zetten boeren en buitenlui veelal klem men, ofschoon het gebruik van de gaspil steeds meer wordt gepropageerd, zelfs door het ministerie van landbouw en visserij. Klemmen zijn er in alle soorten en maten. Van Eerdenburg twijfelt aan de effectiviteit van vele.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1985 | | pagina 21