'Noem mij een dier dat
ik nog niet heb betaald'
IKV-delegatie sprak met Lech Walesa
Reportage
Als het leger heeft geoefend,
komt de sehadecommissaris
Onherkenbare Renate
Rubinstein beschrijft
kroonprins kritiekloos
DINSPAG 23 APRIL 1985
PAGINA 13
Een aantal weken geleden heb
ben een kleine tienduizend Ne
derlandse militairen met 2200
wiel- en rupsvoertuigen oefe
ningen gehouden in het Duitse
Nedersaksen. Balans van de oe
fening: een schadepost aan be
zittingen van burgers van on
geveer 2,5 miljoen gulden. Dat
is veel geld, maar toch ook weer
niets buitengewoons volgens de
enige man ui het Nederlandse
leger die zulke claims beoor
deelt en namens de staat afre
kent. Een gesprek met schade-
commissaris majoor P.F. Enze-
rink.
Majoor Enzerink zit ge-
middeld slechts één dag
per week achter zijn bu
reau en gebruikt veel
bloeddrukverlagende
middelen. Hij stelt bur
gers schadeloos die de du
pe zijn geworden van mili
taire oefeningen: de boer,
in wiens weiland tanks
diepe sporen hebben ge
trokken, de oude vrouw,
die viel in één van die
gleuven en daarbij haar
been brak, de fokker,
wiens blauwvossen elkaar
te lijf gingen, opgeschrikt
door hels lawaai van mili
taire voertuigen, en de fa
brikant van plastic tassen,
in wiens fabriek een dik
ke, plastic brei stolde toen
de stroom plotseling uit
viel door een ongelukkige
militaire manoeuvre.
Waar de krijgsmacht oefent, ont-
staat schade. Met de jaren neemt
de omvang daarvan toe door de
grotere inzet van 'zware spullen'
en de toename van rupsvoertui
gen. Schadeclaims stromen bin
nen, meldingen door de mare
chaussee, particulieren, gemeen
ten en politie.
Enzerink: „Een paar jongens
van het 103e verkenningsbatal
jon reden met een Leopard een
kroeg in Duitsland binnen. De ei
genaar maakt nogal wat drukte,
zijn voorgevel is verdwenen. Die
Bildzeitung raamt de schade op
één ton. Gelukkig is dit een zaak
voor collega kapitein Wolters op
het bijkantoor in Seedorf. Die
behandelt schademeldingen ver
oorzaakt door eenheden die per
manent in Duitsland zijn gele
gerd". Onze man blijft in dit ge
val op zijn bureau in Apeldoorn.
Meestal neemt majoor Enze
rink persoonlijk de schade op,
reist daarvoor stad en land af, on
derhandelt over de hoogte van
de schadeloosstelling en schrijft
uiteindelijk de cheque uit. Geba
seerd op de ervaring van voor
gaande jaren is het bedrag, waar
mee de sehadecommissaris jaar
lijks kan werken, geraamd op on
geveer vijf miljoen gulden. Grote
oefeningen op legerkorpsniveau
zijn daar echter niet bij inbegre
pen. Enzerink vindt het budget
teren een utopische zaak: „Ik
kan toch niet ophouden schade
vergoeding te geven als ik boven
een bepaald bedrag uit zou ko
men!".
Sehadecommissaris Enzerink bij zijn werkterrein.
Einde oefening
Als een eenheid van bataljons
grootte of groter oefent, is Enze
rink voortdurend in de buurt. Hij
heeft de bevoegdheid in extreme
gevallen een oefening stop te zet
ten. Daar zal hij om financiële re
denen echter geen gebruik van
maken, omdat er nooit een maxi
maal eindbedrag vast staat. 'Ein
de oefening' is de kreet waarmee
de majoor een militaire oefening
kan afgelasten als de maatschap
pij ontwricht dreigt te worden.
Als een militair schade heeft
veroorzaakt, moet hij daar mel
ding van doen. Ontevreden
merkt majoor Enzerink op dat
slechts veertig procent van de
gevallen wordt gerapporteerd.
„De gemiddelde compagnies
commandant heeft er totaal geen
verstand van. Die denkt: ...het is
toch gewoon een weiland... Mili
tairen menen vermoedelijk dat
ze voor kosten zelf opdraaien of
dat ze een douw kunnen krijgen.
Alleen bij gróve nalatigheid kan
op hen verhaal worden gemaakt.
Een schietpartij in een weiland
met levend vee. Het verhaal dat
je achteraf te horen krijgt: die
kreeg opdracht van die, die weer
van die. Uiteindelijk wist de
compagniescommandant niet
precies waar zijn jongens zaten".
Ook, aldus de majoor wordt het
lage meldingspercentage ver
klaard doordat militairen de
schade lang niet altijd kunnen
opmerken.
Mijnheer Stoof
Het is een heel lastige klus vast
te stellen hoe groot de schade is
die echt alleen door militaire
voertuigen is veroorzaakt. Om
dat Enzerink zich de enige op dit
gebied deskundige in Nederland
acht, raadt hij een ieder af in be
roep te gaan tegen zijn aanbod
tot schadevergoeding. „Ik win
die zaken altijd. Acht jaar gele
den: de gemeente Breda claimt
80.000 gulden voor vernieling
van een wegdek door M 109's in
de buurt van de kazernepoorten.
Tachtigduizend gulden voor her-
bestrating, nieuwe klinkertjes er
in. Maar dan zeg ik: „Hebben jul
lie daar wel eens verkeerstellin
gen gehouden? Er zijn zoveel*
meer weggebruikers. Wanneer
pleegden jullie voor het laatst on
derhoud? Op welke datum is de
normale, volgende onderhouds
beurt gepland? Ik stel voor:
20.000 gulden".
De rechter-commissaris moest
uitspraak dóen. We konden de
zaak niet in der minne schikken.
Het is ervan gekomen dat de
rechter-commissaris de zitting
op een gegeven moment schor
ste om ter plekke naar de hoe
veelheid verkeer te kijken. Juist
toen we daar arriveerden kwam
'Mijnheer Stoof de mam-
moettransporter, een begrip in
Breda de hoek om, wrikkend
en gierend. De klinkers vlogen
ons om de oren. Twintigduizend
gulden dus".
Delen
De Nederlandse krijgsmacht
oefent regelmatig in West-Duits-
land. Het is ondoenlijk dat de
majoor ook daar alle gevallen af
reist. De redelijke hoogte van
een Duitse schadeclaim wordt
daarom vastgesteld door het
Staatsbauamt; 'betrouwbaar'
vindt Enzerink. Hij controleert
steekproefsgewijs. De afhande
ling van de claims in de Bondsre
publiek verloopt administratief
moeilijker. De Duitse overheid
betaalt mee aan door haar NA-
VO-partners aangerichte schade.
Deze regeling is enigermate
een uitvloeisel van de herstelbe
talingen na de Tweede Wereld
oorlog, maar is voornamelijk een
premie voor het feit dat de NA-
VO-partners West-Duitsland in
GPD)
oorlogstijd zullen verdedigen en
daar dus nu ook moeten kunnen
oefenen. Het Duitse aandeel in
de schadeloosstelling zorgt er
voor dat „we nooit teveel hoeven
te betalen".
Bij grote internationale oefe
ningen is het buitengewoon
moeilijk uit te zoeken welke een
heid van welke nationaliteit wel
ke schade heeft veroorzaakt.
„Als die 'identificatie' van de
schade niet lukt, dan delen de
deelnemers de kosten". Over de
grootste, door Nederland geleide
NAVO-oefening Atlantic Lion
(september '83) zegt majoor En
zerink: „En je snapt natuurlijk
dat er toen niets is geidentifi-
ceerd. Het aantal schademeldin
gen bij die oefening was 5000. De
kosten bedroegen 11 miljoen".
Noem een dier
Vijftien jaar geleden werd hem
gevraagd de baan van schade-
commissaris aan te nemen. Hij
had een aantal pluspunten. Toen
al reisde hij veel, zat vaak ergens
in Duitsland, sprak en schreef
Duits, had een technische onder
grond en was bedreven in het on
derhandelen. Voeg daarbij de
praktijkervaring van zijn voor
gangers en enige tijd algemene
oriëntatie bij de Heidemaat
schappij.
Elke dag weer komt de majoor
schademeldingen tegen die hij
van te voren nooit zou hebben
kunnen bedenken.
Als hij er aan terugdenkt hoe
njilitair gegoochel met zendfre
quenties een computer in een
varkensfokkerij van streek
bracht. Voortdurend stroomde
voedsel in de voederbakken en
de varkens vraten gewoon door,
met alle gevolgen van dien.
„Noem mij een dier dat ik nog
niet heb betaald! Iemand zou een
boek over mijn werk moeten
schrijven: De commissaris ver
telt... Dat wordt lachen, gieren,
brullen van het begin tot het
eind".
Wat is er in vredesnaam met
Renate Rubinstein aan de
hand? Dat vraag je je af na
lezing van het boekje Ale
xander, het met nieuwsgie
righeid tegemoet geziene
portret dat deze Amster
damse schrijfster van de
Nederlandse kroonprins ter
gelegenheid van diens acht
tiende verjaardag samen
stelde.
Wie de publikaties van Renate Ru
binstein de afgelopen jaren heeft
gevolgd mag zich misschien wel
eens gestoord hebben aan haar tè
aanhoudende anti-feministische
en pro-Amerika geschrijf, de doel
treffende en vaak uiterst vermake
lijke wijze waarop ze door aanstel
lerij en gewichtigdoenerij weet
heen te prikken - lees haar Klein
Chinees Woordenboek uit de jaren
zeventig er nog maar eens op na -
staat altijd weer borg voor het no
dige leesgenot.
De Renate Rubinstein in 'Ale
xander' is onherkenbaar. Hoewel
ze vrouwhaftig probeert een onge
dwongen toon aan te slaan ademt
het boekwerkje een krampachtige
sfeer. Kennelijk heeft ze geen raad
geweten met de opdracht. Dat is
des te vervelender omdat er aan
het begin van het jaar nogal wat ru
moer ontstond over de vraag of de
Amsterdamse nu eerste, tweede
dan wel derde keus was voor het
schrijven van een prinselijk por
tret.
De ongewilde aandacht die dat
opleverde zal er niet toe hebben
bijgedragen dat ze zich in alle ge
moedsrust aan het schrijven heeft
kunnen zetten. Onbewust zijn toch
verwachtingen gewekt die ze ech
ter niet kan waarmaken. Haar op
merking op de achterflap van het
boek dat ze zich vereerd voelde
met de opdracht doet al het ergste
vermoeden.
voorbaat in tegen kritiek van bo
venstaande soort door in één van
de eerste hoofdstukken ietwat ver
ongelijkt op te merken datje in Ne
derland geen persoon, zaak of boek
kritiekloos mag prijzen. Het Ne
derlandse gevoel voor eigenwaar
de zou dat vereisen.
Het zal wel, maar er zijn slechte
re eigenschappen in een volk aan
te wijzen. Ronduit onherkenbaar is
Renate Rubinstein als ze uitlegt
waarom ze besloot de koningin aan
te spreken met 'Majesteit' (conse
quent met een hoofdletter geschre
ven) in plaats van met het gewone
'mevrouw'. "Er is op de hele we
reld altijd maar één persoon tegen
wie je Majesteit kunt zeggen, doe je
het niet dan laat je dat woord dus
ongebruikt liggen". Ach, ach, wat
kunnen mensen toch raar gaan
doen als ze in aanraking komen
met leden van het koninklijk huis
van wie ze dan meestal beweren
dat ze 'zo gewoon' zijn.
'Oprotten'
En inderdaad, vóór de lezer
twaalf bladzijden op streek is in
het 87 pagina's tellende boekje
(waarvan 25 gevuld met foto's)
vliegen de termen 'leuk', 'verstan
dig' en 'aardig' je al om de oren.
Iets verderop gevolgd door de aan
duidingen 'oprecht' en 'schattig'.
Nu kan het best zijn dat dit alles
van toepassing is op Alexander.
Waarom niet?
Maar de snel getrokken conclu
sies van Renate Rubinstein geven
toch een enigszins wee gevoel in de
maag en doen verlangen naar en
kele onaangename karaktertrekjes
van de prins. Want een bovenaards
wezen op de troon, daar zitten we
toch ook niet op te wachten. Of
wel?
Eigenwaarde
De schrijfster dekt zich al bij
De eerlijkheid gebiedt te zeggen
dat het boekje gelukkig ook passa
ges telt waar je niet met gekromde
tenen doorheen hoeft. Vooral als
Alexander wordt aangehaald. In
het hoofdstuk 'Het koningschap'
bijvoorbeeld staat een aardig
vraag- en antwoordspelletje afge
drukt. Een stukje hieruit.
Vraag: Als ze zouden zeggen: je
mag kiezen. Jij wordt koning of je
broer Friso. Wat zou je doen?
Alexander: Dan zou ik meteen
zeggen: broer, neem het maar over.
Vrdag: Ja, echt?
Alexander: Ja, meteen. Maar ik
denk dat Friso het ook niet doet.
Friso zegt ook altijd: je mag Alex
wel in elkaar slaan, maar zorg dat
hij niet doodgaat, want dan moet ik
koning worden.
Via het boekje komt de lezer aan
de weet dat de drie prinsen het
leuk vinden om af en toe plat
Haags te praten, tot woede van hun
moeder. Alexander noemt de ma
nier van praten van z'n moeder 'be
kakt'. Als de schrijfster opmerkt
dat ze dat zo in Leiden heeft ge
leerd toen ze daar studeerde zegt
Alexander: "Daarom wil ik ook
niet in Leiden studeren".
Met dergelijke (geruststellende)
antwoorden slaat Alexander een
heel wat nuchterder toon aan dan
de schrijfster die de beruchte uitla
ting 'De Nederlandse pers, oprot
ten' toeschrijft aan 'braafheid'.
"Het is haast niet te geloven,
maar in werkelijkheid was het jon
getje nóg braver. Alexander ver
telt: Er stond een vliegtuig naar
Amsterdam te vertrekken, dat
moesten ze halen. Hij had dus be
hulpzaam willen zijn".
Aan het einde van het boekje
draaft Renate Rubinstein nog even
stevig door met haar conclusie dat
de huidige kroonprins in de toe
komst een heel geschikte koning
voor ons land zal blijken te zijn.
Zullen we dat nog maar even af
wachten, Renate?
Behalve geschreven tekst, bevat
'Alexander' zoals gemeld ook 25 fo
topagina's. Heel aardige foto's - in
kleur en zwart wit - enerzijds ge
schoten door Vincent Mentzel (ooit
winnaar van de World Press Photo)
en anderzijds afkomstig uit de pri-
vè-verzameling van het koninklijk
paar. Tekenaar Peter Vos maakte
de illustratie voor de omslag.
Voor degenen die zijn geïnteres
seerd in het wel en wee van het ko
ninklijk huis zal dit boekje best
aangename kost zijn, voor degenen
die in de eerste plaats' zijn geïnte
resseerd in de schrijfsels van Rena
te Rubinstein is dit werkje een te
leurstelling. Te harer verdediging
kan worden opgemerkt dat er mis
schien ook nog niet zo bar veel bij
zonders te schrijven valt over een
jongen van 18 jaar die zich welis
waar in een bijzondere positie be
vindt maar wiens ervaringen nog
niet het predikaat 'belangwek
kend' kan worden toegekend.
Dan liever toch nog maar eens
het Klein Chinees Woordenboek
uit de boekenkast gehaald.
BERT PAAUW
'Alexander' is te verkrijgen als luxe ge
bonden uitgave met stofomslag voor
25, en als paperback met stofomslag
voor 17,50. Het boek is verkrijgbaar
in de boekhandel en bij de Staatsuitge
verij, Postbus 20014, 's-Gravenhage.
het boekje 'Alexander': de kroonprins in 1974 gefotografeerd met dichter/schrijver A.
Een delegatie van het Interker
kelijk Vredesberaad (IKV) heeft
vorige week in Gdansk gespro
ken met Lech Walesa, leider van
het verboden Poolse vakverbond
Solidariteit.
De delegatie bestond uit secre
taris Mient-Jan Faber en Wolf
gang Müller, medewerker inter
nationale zaken. Het IKV heeft
Walesa uitgenodigd voor de vier
de conventie over ontwapening
in Europa die van 3 tot en met 6
juli a.s. in Amsterdam wordt ge
houden.
Walesa heelt het IKV meege
deeld dat de politieke omstan
digheden in Polen hem een reis
naar Amsterdam onmogelijk ma
ken. Faber acht de kans groot dat
Walesa nu schriftelijk een bijdra
ge aan de discussie zal leveren.
De IKV-delegatie heeft ook ge
sproken met Jacek Kuron en
woordvoerder Janusz Onyskie-
wicz. Kuron liet weten te werken
aan een vredesgroep binnen So
lidariteit die zich baseert op de
vredesoproepen van paus Johan
nes Paulus II. Het IKV heeft met
Kuron uitvoerig gediscussieerd
over zijn reactie op een brief van
Pax Christi en het IKV. Daarin
vroegen beide vredesbewegin
gen Kuron om steun voor hun
pleidooi voor kernwapenvrije zo
nes in Europa.
Kuron liet in een dagbladinter
view weten, dat hij niet gelooft
dat dergebjke zones de oplossing
van de problemen in Oost-Euro
pa dichterbij brengen. Hij pleitte
voor een sterk Westen dat „de
Sowjet-Unie dwingt over demili
tarisering en neutralisering te
onderhandelen op het moment
dat de druk op de economieën in
Oost-Europa te groot is gewor
den".
Faber spreekt van „grote open
heid en gelijkgestemdheid" tus
sen beide groeperingen. Volgens
hem hebben de Poolse autoritei
ten de IKV-delegatie geen stro
breed in de weg gelegd.
Eerste communie - Bij de
eerste communie-uitreiking in
de Paus Joanneskerk in Hengelo
is zondag enige deining ontstaan
toen aan twee kinderen de hostie
werd uitgereikt door de inmid
dels uitgetreden priester A. J. M.
van der Jagt. De afspraak was
dat dit niet zou gebeuren, omdat
de ouders er principieel bezwaar
tegen hadden dat een gehuwde
(ex-)pastor hun kind de eerste
communie zou geven.
Hun kinderen zouden de hos
tie krijgen uit handen van een
priester. Na afloop van de viering
dreigde een van hen zich bij bis
schop Simonis te beklagen over
"de gang van zaken. „Ik heb een
beoordelingsfout gemaakt en
vind het jammer dat ik dat heb
gedaan", aldus Van der Jagt. In
middels is afgesproken dat de
twee kinderen aanstaande zon
dag opnieuw de eerste commu
nie krijgen.
Volgens woordvoerder De
Rooij van het bisdom in Utrecht
mogen leken wel de hostie uitrei
ken. „Dat gebeurt overal in het
land. Priesters die trouwen wor
den teruggebracht tot de leken
stand. maar mogen in principe
wel de hostie uitreiken".
Toch vergoeding - Gemeen
ten die de paus tijdens zijn be
zoek aan ons land aandoet kun
nen directe politiekosten die
daarvoor moeten worden ge
maakt in principe declareren bij
het ministerie van binnenlandse
zaken.
Dit heeft een woordvoerder
van het ministerie van binnen
landse zaken gisteren meege
deeld. Volgens het departement
is minister Korthals Altes (justi
tie) die zaterdag nog het tegen
deel beweerde op tv voorbijge
gaan aan het specifieke overleg
over deze materie tussen binnen
landse zaken en de betrokken ge
meenten.
Ontkoppelen - Het is onjuist
het vraagstuk van de mensen
rechten te koppelen aan de strijd
voor wapenvermindering. De op
vatting dat de mensenrechtenbe
weging in Oost-Europa de na
tuurlijke bondgenoot is van de
westerse vredesbeweging, is
voor de Sowjet-Unie niets anders
dan een variant van de „roll-
back"-theorie van president Rea
gan: het terugdringen van de
Sowjet-Unie uit Oost-Europa.
Dat schrijft de Oost-Europa
sectie van de Basisbeweging van
kritische groepen en gemeenten
in Nederland in een notitie ter
voorbereiding van het tweede
Europese basiscongres dat van
25 tot 28 april in Turijn wordt ge
houden. .Aan dit congres nemen
ongeveer 1500 mensen deel, on
der wie 50 personen uit de Ne
derlandse basisbeweging. Ver
der zijn er delegaties aanwezig
uit onder meer België, Frankrijk,
de Duitse Bondsrepubliek,
Spanje, de DDR en Polen. Er zal
onder meer worden gesproken
over de houding van de basis
groepen ten opzichte van de vre
desbeweging, het feminisme en
het fascisme.
BEROEPINGSBERICHTEN
- Nederlandse Hervormde
Kerk: beroepen te Brakel: E. van
den Ham, godsdienstleraar te
Utrecht; te Boven-Hardinxveld:
toezegging G. Hendriks te 's-Gre-
velduin-Capelle; te Nunspeet: J.
E. W. Nicolai te Nieuwendijk; te
's-Heerenhoek-Nieuwdorp: toe
zegging S. M. Roozenboom', kan
didaat te Huizen.
Aangenomen naar Marssum en
Beetgum en Engelum: J. A. Vo
gel, kandidaat te Utrecht; naar
Apeldoorn: buitengewone wijk-
gemeente: toezegging M. Goud-
riaan te Ouderkerk aan de IJssel,
die bedankte voor Giessendam-
Neder-Hardinxveld.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Oldemarkt: part-time H.
van de Bovenkamp, kandidaat te
Utrecht, die dit beroep heeft aan
genomen.
Aangenomen naar Voorburg:
K. H. Wigboldus te Eindhoven.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: beroepen te Maassluis:
J. Brons te Urk (Maranatakerk);
te Nieuw-Amsterdam: J. van 't
Spijker, kandidaat te Apeldoorn.
Gereformeerde Gemeenten:
beroepen te Middelharnis: M.
Mondria te Waardenburg; te
Rhenen: J. Koster te Klaaswaal;
te Lisse: Chr. van der Poel te
Yerseke.
Bedankt voor Gouda: A. Moer
kerken te Nieuw-Beijerland;
voor Puttershoek: L. Blok te
Nunspeet.
