Romantische liefde als cliché
Expressie en sierlijkheid verenigd
Expositie over een droombeeld in Arnhems Gemeentemuseum
'Jazz tussen
wal en schip'
Jenny Arean verrast met soloprogramma
DONDERDAG 11 APRIL 1985
KUNST
PAGINA 23
'Romantische liefde, een droombeeld
vereeuwigd' tot en met 12 mei in het
Gemeentemuseum Arnhem, Utrechtse-
weg. Daarna in Haarlem, Breda, Alme
lo en Eindhoven. Catalogus onder de
zelfde titel verschenen bij uitgeverij
SUN in Nijmegen.
ARNHEM (GPD) - De kijkers
naar de Amerikaanse televisieserie
'Dynasty' konden tijdens een van
de laatste afleveringen Krystle Car-
rington tot God zien bidden. „Laat
me een lieve echtgenote en goede
moeder voor mijn kind zijn", zo
smeekte de zwangere Krystle.
Kennelijk was de hulp van de Al
machtige nodig om het huwelijk
van de van secretaresse tot echtge
note van een multi-miljonair ge
worden hoofdpersoon in goede ba
nen te leiden. Het op liefde geba
seerde huwelijk speelt eveneens
een belangrijke rol in Amerikaanse
'soap opera's' als 'Love Boat' en
'Hotel', en in die zin zijn ze een af
spiegeling van de denkbeelden in
de westerse maatschappij over de
gehuwde staat. Seks voor het hu
welijk mag dan zelfs in de televisie
series, maar verliefdheid en
romantiek vinden hun uiteindelij
ke vervolmaking in dat huwelijk.
Zo denken velen althans nog
steeds.
Waarom hele volksstammen nog
steeds denken dat het huwelijk die
vervolmaking in zich draagt, ter
wijl de ongelukkige huwelijken en
echtscheidingen toch anders uit
wijzen, beantwoordt de tentoon
stelling 'Romantische liefde, een
droombeeld vereeuwigd', tot en
met 12 mei in het Gemeentemu
seum in Arnhem, niet. Wel wil de
expositie aantonen wanneer dat
idee ontstaan is, hoe kunstenaars
er vooral in de vorige eeuw mee
Stencilprenten van Mori Yoshitoshi.
Rijksmuseum voor Volkenkunde,
Steenstraat 1. Tot en met 12 mei. Ge
dag gesloten.
LEIDEN Prins Genji ontmoet
te de mooie vrouw 's nachts op
een kersebloesemfeest, zo ver
haalt Murasaki Shikibu in haar
fameuze vertelling 'Genji mono-
gatari' (Japan, 12de eeuw). Er
volgde een intiem, romantisch
samenzijn. Toen de dageraad
aanbrak moesten zij elkaar weer
verlaten, echter zonder eikaars
namen te hebben vernomen. Wel
wisselden zij nog even ter herin
nering aan de mooie lentenacht
hun waaiers uit. Later kwam
Genji er achter dat de dame in
kwestie een bloedeigen tante van
hem was, namelijk prinses Obo-
rozukiyo. De moderne Japanse
kunstenaar Mori Yoshitoshi
(geb. 1898) beeldde haar uit op
een van zijn prenten (zie foto). Zo
te zien is het liefdesavontuur
juist achter de rug en neemt zij
(z)waaiend afscheid, de haren
verward en een kimono los om
haar heen geslagen.
Niet alleen dit soort scènes uit
het geromantiseerde midde
leeuwse hofleven van Japan,
maar ók theaterfiguren, strijders
en andere mensfiguren, marktta-
ferelen en goden, behoren tot de
onderwerpen die de prentkun
stenaar Mori in beeld bracht.
Ter gelegenheid van Mori's 70-
jarig kunstenaarschap verzorgde
het Rijksmuseum voor Volken
kunde in samenwerking met de
Nederlandse Ambassade in Ja
pan een overzichtstentoonstel
ling, waarop een zestigtal van
zijn stencelprenten uit de laatste
vier decennia zijn te zien. De ex
positie werd onlangs geopend in
aanwezigheid van de ambassa
deur van Japan in ons land, N.
Nakashima. De opening werd
verricht door mr. K. J. Cath, voor
zitter van het College van Be
stuur van de Rijksuniversiteit
Leiden en tevens voorzitter van
de Isaac Alfred Ailion .Founda
hebben omgesprongen en dat het
romantisch liefdesideaal nog
steeds een grote rol speelt in deze
tijd.
Met die doelstelling sluit 'Ro
mantische liefde' aan bij 'De kunst
van het moederschap', de expositie
die in 1981 ia Haarlem te zien was.
Het ontstaan van de romantische
liefde, gekoppeld aan de huwelijk
se staat, ligt ongeveer in het mid
den van de achttiende eeuw. Niet
dat daarvoor geen liefdesidealen
hebben bestaan, de koppeling met
het huwelijk werd echter niet ge
maakt.
Dat de liefde de basis werd voor
het huwelijk is te verklaren uit
maatschappelijke omstandighe
den. De noodzaak om uit economi
sche motieven te huwen verdween
door nieuwe bestaansmogelijkhe
den als de handel en het ambtena
rendom. Familiebanden werden
losser en er ontstond een vrijere
partnerkeuze. Wanneer economi
sche noodzaak voor het huwelijk
ontbreekt moet er wat anders voor
in de plaats komen, zo stellen de
samenstellers van de expositie. De
echtelijke liefde ontstaat en vooral
in de literatuur gaat deze een
steeds grotere rol spelen.
Betje Wolff en Aagje Deken
schrijven 'Sara Burgerhart', Feith
publiceert zijn 'Julia'. Beide boe
ken belichten de romantische lief
de die uiteindelijk bestendigd zou
moeten worden in het huwelijk.
Een huwelijk waarin de rollen dui
delijk vastgelegd zijn; de man
zorgt voor het inkomen, terwijl zijn
echtgenote zich wijdt aan de kin
deren; overeenkomstig beider na
tuur. De kuise vrouw, die haar sek
sualiteit alleen maar in dienst van
haar echtgenoot hoort te stellen, is
nu eenmaal zorgzamer ingesteld en
tion. Deze stichting, welke zich
op diverse manieren met de rela
tie Japen-Nederland bezighoudt,
heeft de tentoonstelling mede
gefinancierd. Na Leiden zal de
expositie doorreizen naar onder
meer Groningen en Helmond.
Een modern kunstenaar in het
Rijksmuseum voor Volkenkun
de is eigenlijk een vreemde eend
in de. bijt. Normaal gesproken
wordt daar immers alleen volks
kunst (anoniem, traditioneel) ge
toond. Voor Mori werd een uit
zondering gemaakt: zijn werk
bevat niet alleen veel traditionele
thema's, maar is ook vervaardigd
met een aloude techniek, name
lijk de Kappazuri of stencildruk.
Hierbij wordt gewerkt met uit
papier gesneden stencils (sjablo
nen), die om de beurt op het te
bedrukken vel papier worden ge
legd. Telkens wordt dan een
verfafstotende pasta over de
weggesneden (open) delen van
het stencil gesmeerd. Daarna
wordt het stencil weggenomen,
en het vel met de gewenste kleur
beschilderd. De verfafstotende
pasta wordt elke keer weer met
water weggespoeld. Al met al
een soort omgekeerde zeefdruk
techniek dus: bij de zeefdruk
gaat het er immers om dat datge
ne wat gedrukt moet worden, uit
het sjabloonpapier wordt wegge
sneden.
Deze stencildruk-techniek is in
Japan al vele eeuwen in gebruik,
en wel in het bijzonder bij het
drukken van textielpatronen.
Mori is zelf ook afkomstig uit de
textielwereld, waarin hij een gro
te naam opbouwde als ontwer
per van kimonopatronen. Hier
aan voorafgaand had hij een op
leiding gevolgd aan de Kawabata
School of Fine Arts in de tradi
tionele Japanse schilderkunst
(Nihonga). In de jaren vijftig be
sloot hij zich geheel toe te leggen
op de vrije prentkunst, waarbij
hij het aloude stencildrukprocé-
dé in vrijwel ongewijzigde vorm
ging toepassen.
De grote kleurenprenten die
de moederrol is voor haar wegge
legd. De partners vullen elkaar
aan, zo wordt er gedacht, en ieder
heeft zijn eigen rol.
De beeldende kunstenaars vol
gen in hun werk de in de literatuur
ingezette trend. Echtelieden wor
den niet, zoals in de zeventiende
eeuw in Nederland het geval was,
uitgebeeld als twee individuen. De
relatie die beiden met elkaar heb
ben wordt duidelijk gemaakt: de
man slaat zijn arm om zijn vrouw
die op haar beurt naar hem opkijkt.
Vrouwen mijmeren bij het lezen
van een brief van de geliefde. Een
repertoire dat in de vorige eeuw
eindeloos wordt herhaald door nu
veelal reeds 'vergeten' schilders.
En niet alleen in de vorige eeuw, de
huidige 'damesromannetjes' en de
reclame maken gretig gebruik van
het idee van de romantische liefde
en de rol die daarin voor de vrouw
en de man wordt weggelegd. Dat
theorie en praktijk ook in de vorige
eeuw niet hélemaal bij elkaar aan
sloten bewijst een portret dat J.
Kruseman in 1840 maakte van het
echtpaar Van den Bergh van
Heemstede. Onderzoek leerde dat
mevrouw al vijf maanden zwanger
was. Op het schilderij is daarvan
(natuurlijk) niets te zien.
De kracht, maar ook de zwakte,
van een tentoonstelling als 'Ro
mantische liefde' ligt in het feit dat
het visueel gebodene in de eerste
plaats aanwezig is om de idee er
achter te verduidelijken. In dit ge
val leidt dat tot een overvloedige
aanwezigheid van teksten. De wil
de museumbezoeker te overtuigen
van de juistheid van de eigen ge
dachte en stellingname ligt daar
zeer waarschijnlijk aan ten grond
slag. Ook de keus voor de schilde
rijen is daaraan ondergeschikt en
Le rendez-vous (1877) van P. Oyens.
dat leidt tot 'veel van hetzelfde'.
Kwaliteit speelt daarin een minder
belangrijke rol, hoewel er enkele
prachtige werken te zien zijn zoals
een portret van een wanhopige
vrouw van A. Stevens.
Omdat de idee in de eerste plaats
centraal staat is het ook niet ver
wonderlijk dat er nogal wat educa
tief materiaal voor scholieren bij
de expositie is uitgebracht. Daarin
wordt vooral gepoogd een relatie
(foto GPD)
met het heden te leggen. De idee
dat het huwelijk de instelling is
waar het romantisch liefdesideaal
uiteindelijk het best tot zijn recht
komt bestaat na 200 jaar nog
steeds. Een idee ook die de ont
plooiing van veel vrouwen in de
weg kan staan en de ongelijkwaar
digheid van de beide seksen uitein
delijk bestendigd, zo zeggen de sa
menstellers. Daarbij wordt ook een
relatie gelegd met de rol die de
vyouw in de reclame speelt. Daarin
Huwelijksreis (1885) van C. Cap.
zou de ondergeschiktheid aan de
man ook telkenmale worden geac
centueerd.
Als gezegd, de kracht en de
zwakte van 'Romantische liefde'
liggen in de uitwerking van de
idee. Daarbij ontspoort de tentoon
stelling zo nu en dan in een te sterk
accentueren van die idee en de
juistheid daarvan. De hoeveelheid
schilderijen, boeken, brieven en
prenten die getoond worden over
tuigen voldoende, zou je zeggen,
(foto GPD)
maar de teksten onderstrepen de
boodschap hier en daar nog eens
nadrukkelijk. Zo krijgt een schil
derij met als onderwerp een paar
dat van een huwelijksreis terug
keert de bijna retorische vraag
mee: „Heeft het verblijf elders hen
wèl nader tot elkaar gebracht?"
Het is jammer dat een expositie
over een cliché als de romantische
liefde op zo'n moment zelf een cli
ché dreigt te worden.
HENK MEUTGEERT
DEN HAAG (ANP) - De Neder
landse jazz-muziek valt tussen wal
en schip door het huidige over-
heidssubsidiebeleid voor de jazz.
Dit vindt de nieuwe Stichting Jazz
Produktie in Nederland (SJPN)
die onlangs is opgericht.
Het stuit de stichting tegen de
borst dat de subsidiegelden voor
jazz via de Stichting Jazz en Geïm
proviseerde Muziek in Nederland
(SJIN) hoofdzakelijk gaan naar ex
perimentele, vernieuwende mu
ziek, terwijl alle andere vormen
van jazz-muziek buiten schot blij-
De oprichting van de nieuwe
stichting is een initiatief van pia
nist-componist Frans Eléen, pia
nist Roefie Hueting (Down Town
Jazz Band), de altist Lex van Wijk,
saxofonist Ferdinand Povel en de
directeur van de Vereniging van
Schouwburg- en Concertgebouw
directies Gerrit Tinholt. Het doel
van de stichting is het bevorderen
van uitvoeringen van niet uitdruk
kelijk als experiment bedoelde
vormen van jazzmuziek door Ne
derlandse muzikanten op Neder
landse podia.
De SJPN wil hiervoor overeen
komsten aangaan met impresa
rio's. Er is tevens een subsidieaan
vraag ingediend van ongeveer
175.000 gulden bij het ministerie
van WVC om eventuele tekorten
op de budgetten van door de im
presario's te organiseren jazzuit
voeringen te dekken. De Raad voor
de Kunst zal binnenkort hierover
advies uitbrengen. De stichting
denkt op deze manier met relatief
kleine bedragen een grote impuls
te kunnen geven aan het Neder
landse jazz-leven.
MET BUS NAAR BALLET - Het Ned.
Danstheater geeft vrijdagavond 19
april een voorstelling in het Circus
theater, waar K&O-leden van kunnen
profiteren. Wie zich tot één week voor
de voorstelling bij het K&O-bureau
van een kaartje verzekert, kan gebruik
maken van de gratis bus van Leiden
naar Scheveningen en terug. Op het
programma staan een nieuw (jazz)bal-
let van James Vincent, de Psalmen
symfonie van Jiri Kylian en Stamping
Ground van dezelfde choreograaf.
In stencilprenten van Mori Yoshitoshi
Minamoto no Yorimasa, een figuur uit het boek Heike Monogatari,
betuigt zijn spijt (1973). <r0to pr).
nu in het Rijksmuseum voor Vol
kenkunde worden getoond zijn
in zware lijnen en heldere kleu
ren opgezet en bézitten in het al
gemeen een grote eenvoud en
vlakheid. Soms is indringende
expressie bereikt, vooral waar
krijgslieden (m/v) en onderwer
pen als 'omhelzing', 'verliefd ge
fluister' en 'verdriet' zijn uitge
beeld. Deze prenten behoren tot
de indrukwekkendste op de ten
toonstelling.
Catalogus
Verschillende voorstellingen
zullen bij menige niet-Japanse
bezoeker vragen oproepen. Ge
geven titels en 'verklarende' bij
schriften op de expositie bevat
ten namen en begrippen die wei
nigen iets zullen zeggen (kabuki,
Heike-clan, Shintoïstische vosse-
dans, Devische goden, Otsu-
schilderingen, etc.). Meer achter
grondinformatie kan gevonden
worden in een alleszins fraai uit
gevoerde catalogus, waarin te
gen de 200 werken in kleur staan
afgebeeld. De teksten zijn in het
Engels en het Japans gesteld: het
boek behoort eigenlijk bij een
grotere overzichtstentoonstel
ling die enige maanden terug in
Japan was te zien.
Mori's prentkunst vertoont
hier en daar zeker moderne trek
ken. Sommige platen bevatten
zelfs overeenkomsten met wes
terse kubistische werken, en va
ker nog zijn art-nouveau-tenden-
sen te bespeuren. De kunste
naars signeert ook op moderne
westerse wijze: Yoshitoshi Mori
(voornaam-achternaam), terwijl
het in Japan eigenlijk nog steeds
algemeen gebruik is om je voor
te stellen met achtereenvolgens
achternaam en voornaam. En
verder is zijn keuze voor uitge
breide toepassing van de stencil
druk-techniek in de vrije prent
kunst alleszins een vernieuwen
de daad geweest.
Toch ogen de meeste werken
vooral traditioneel, zowel wat de
thema's als wat de vormgeving
betreft. Afgezien misschien van
een paar zeer expressieve pren
Prinses Oborozukiyo, een vrouw met wie Genji
zonder haar haam te vernemen (1976).
ten met mensfiguren is Mori's
werk wat niveau betreft echter
weer niet vergelijkbaar met wat
de beroemde Japanse prentge-
schiedenis in het verleden heeft
opgeleverd. Bij dat laatste denke
men met name aan de verfijnde
houtsnedekunst, die vooral in de
18de en 19de eeuw zulke fantasti
sche hoogtepunten kende (Kita-
gawa Utamaro, Katsushika, Ho-
kusai, Ichiryusai Hiroshige).
Sommige geëxposeerde prenten
van Mori komen eerlijk gezegd
niet uit boven het niveau van aar
dige illustraties in kinderboeken
of van de gemiddelde stripteke
ning. Niettemin ztfii er ook veel
sprekende platen, waarin krach
tige expressie vaak op knappe
wijze is verenigd met aangenaam
ogende sierlijkheid. Het Rijks
museum voor Volkenkunde
biedt tot en met 12 mei de gele
genheid om met het werk van de
ze kunstenaar kennis te maken.
Op gezette tijden worden er ook
films vertoond over Mori" en Ja
pan.
ANTOON ERFTEMEIJER.
Exposities
Museum van Geologie en Mineralogie
- 'Kijken met de handen' voor kinde
ren van 6-12 jaar plus begeleiding, en
schoolgroepen, t/m 14/4; zo t/m vr van
11-16 uur.
Lak-galerie - Marion Busch, foto's,
Christie van der Haak, schilderijen, t
m 17/5, ma t/m za van 10-22 uur, zo
van 10-17 uur.
Leidse Beleg - foto's van Hanoi van
Kees Planqué, tot eind mei; ma t/m za
van 9-18 uur.
Galerie Denise Stephan - Bakker-
steeg, Lies Was, aquarellen en teke
ningen, Frits Stapel, kleinplastiek en
portretten, t/m 14/4; vr, za en zo van
13.30 tot 17.30 uur.
Bibliotheek Rijksuniversiteit - Oud-
bulgaarse handschriften en fotopor
tretten Bulgaarse dichters en schrij
vers, t/m 24/4; ma t/m vr van 8-17 uur.
Stof en Stijl - Nieuwe Rijn 29, stof- en
behangontwerpen, t/m 13/4.
Piggelmee - Janvossensteeg, Hol
landse wolken gefotografeerd door
Dick Seip, t/m 4/5; ma 11-18 uur, di,
woe, vr van 9-18 uur, do tot 9-21 uur,
Vrouwenhuis - pentekeningen van
Ineke Bergh, tot 9/5; di en woe van
21-1 uur.
De Lakenhal - schilderijen uit eigen
bezit, rond het thema 'Leven in Lei
den in de 17e eeuw', tot 9/6; di t/m za
10-17 uur, zon- en feestdagen vn 13-17
't Pand - Caeciliastraat 18, Annie God-
dijn, schilderijen, Nienke Menalda,
grafiek, Ria Roelofs, kijkkastjes en
schilderijen, tot 18/5; za en zo van 12-
16 uur.
Holiday Inn - expositie graficus Hans
Hartzheim, t/m 1/5.
Ars Aemula Naturae - Pieterskerk
gracht, expositie van Ars leden, t/m
14/4; di t/m zo van 13-16 uur.
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
stencilprenten van Mori Yoshitoshi, 1
m 16/6; di t/m za, 10-17 uur, zo en
feestdagen van 13-17 uur.
Pourquoi-pas - Nieuwe Beesten
markt, Marcia Krijgsman, schilderij
en en tekeningen, tot 30/4; di, woe, do
8-22 uur, vr, za van 8-24 uur. zo 8-22
Unieke Produkten - Hooigracht, Ca-
rel van Laere, kledingontwerpen,
Carla Feijen, ontwerpen voor ka-
doverpakkingen, tot 12/5; do en vr
van 13-18 uur, za van 13-17 uur.
Oegstgeest
Kapsalon Jacques van Bellen - hand
beschilderde eieren van Conny van
Kooten, tot 13/4; di t/m do 9-18 uur, vr
van 9-21 uur, za van 9-17 uur.
Warmond
Galerie de Pomp - Dorpsstraat, The
ma Groen, 30 kunstenaars, diverse
technieken, t/m 31/5; Fred Balhuizen,
foto's, t/m 28/4; woe 10-12 uur, do, za,
zo 14-16 uur, di 19-21 uur.
Leiderdorp
Leythenrode - Ries Kleijnen, kleuret
sen/kleuretsen mét zeefdruk, dag van
10-20 uur.
Wassenaar
Auberge de Kieviet - Stoeplaan 27,
aquarellen van Cornelie Arnold-
Mees, t/m 25/4; dag. beh. ma, van 9-12
en 15-17 uur.
Galerie Henk de Greef - Schoolstraat
27, Mado Schoolmeesters, schilderij
en en Jeannet Veltman-Gaastra, kera
mische vormen, t/m 11/4.
Katwijk
Katwijks Museum - schilderijen en
aquarellen van Toon Koster; tot 18/5.
'Gescheiden vrouw op oorlogspad',
soloprogramma van Jenny Arean.
Piano: Martin van Dijk. Regie: Paul
Vermeulen Windsant. Gezien op 10
april in het LAK.
LEIDEN - Een vrouw van in de
veertig hangt aan de piano; glas
in de hand, de alcohol vertoont
zijn eerste uitwerkingen. Het is
flink doen in een proefschei-
dingssituatie. "In ons huwelijk
zaten kieren als een deur; daar
kon makkelijk iemand tussenko
men - zij zeker".
De situatie is duidelijk: een
proces - in haar eigen woorden -
"onttruttiseren" kan beginnen.
En van zich afbijten, dat zal ze!
Zie daar ten voeten uit het meest
opvallende thema van 'Geschei
den vrouw op oorlogspad', het
eerste soloprogramma van Jen
ny Arean met aan de vleugel:
Martin van Dijk.
Jenny Arean schittert in dit
ronduit heerlijke programma,
waarbij je je eigenlijk steeds
Jenny Arean (foto gpd)
maar één ding afvraagt, waarom
ze daar nu pas mee voor de dag is
gekomen? Ze draagt teksten
voor van Dimitri Frenkel Frank
(bovengenoemd 'Piano-Bar' bij
voorbeeld en een nummer over
een alles-begrijpende 'Nieuwe
zachte man'), Gerrit Krol, Dario
Fo (een 'Sprookje'), Bertolt
Brecht ('Marie Farrar') en zingt
op liedteksten van onder ande
ren Robert Long en natuurlijk
Ischa Meijer (van wie ook het ti-
tellied afkomstig is). Kwaliteit
dus, gebracht door een eer
steklas vakvrouw met een dijk
van een stem.
Toch zijn er bij alle waardering
twee minpuntjes te noemen.
Haar (nogal sterk aangezette) in
terpretatie van Cole Porters 'Lo
ve for sale' valt tegen, is een
vreemd element in dit Neder
landstalige programma (er wordt
weliswaar ook nog een Grieks
lied gezongen, maar dat moet het
vooral van het vertaal-commen-
taar hebben) en wordt gebracht
in een onbegrijpelijk clichématig
rood spotje.
Jammer is ook, dat Jenny
Arean pas aan het eind van haar
programma via de collectebus
een directere confrontatie met
het publiek aangaat. Bij een op
trede als dit zou ze minder to
neelmatig de scheiding zaal-to
neel intact kunnen houden. An
ders gezegd: wat minder voor
drachten, wat meer 'echte' confe
rences - het zou de sfeer nog
meer ten goede komen.
Daartegenover staan echter ve
le schitterende nummers, waarin
met nuchtere, ironische en vaak
spottende blik naar ons aller ge
tob in relaties wordt gekeken.
Het gebeurt trouwens niet
vaak, dat een dergelijk cabaret
achtig programma in het gister
avond vrijwel uitverkochte)
LAK te zien is. Voor liefhebbers
van wat men merkwaardigerwij
ze de kleinkunst noemt is dit dus
goed nieuws. De ban, die het
LAK over deze theatervorm uit
gesproken leek te hebben, be
staat niet (meer).
WIJNAND ZEILSTRA.
